CC BY
8ФИЛОСОФСКИЕ И МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ
УДК 377.5 ГРНТИ 14.33.01
ЫБЫРАИ АЛТЫНСАРИН ПЕДАГОГИКАСЫ - ЦАЗ1РГ1 ЦАЗАЦ ПЕДАГОГИКАСЫНЫЦ БАСТАУЫ
Андатпа
Кдзац ртты Ymrn цызмет еткен цазац зиялы-ларынын, ецбектерш оцып^лу, зерттеу, кей-шгшерге Yлгi eTin жетшзу бiздщ мiндетiмiз. БYгiнгi танда цазац зиялыларынын,, агартушы-ларынын,, мэдени цызметкерлердщ, ртттыц педгогика гылымын цалыптастырушылардын, шыгармашылыц м^расын зерттеп, Yлгi ету-дщ болашац ^рпац Yшiн мацызы зор. Маца-лада цазац агартушыларыныц 6ipi, т^цгыш м¥Fалiм-пeдаroгы жэне цогам цайраткeрi -Ыбырай Алтынсариннщ педагогикалыц багы-тында атцарган iзгi iстeрi царастырылды.
Аннотация
Наша задача - изучить труды казахской интеллигенции, служившей для казахской нации, и донести до современных казахстанцев пример для подражания. Сегодня изучение и пример творческого наследия казахской интеллигенции, просветителей, культурных работников, создателей национальной педагогической науки имеет большое значение для будущих поколений. В статье рассмотрены добрые дела одного из казахских просветителей, первого учителя-педагога и общественного деятеля Ибрая Алтынсарина в его педагогическом направлении.
Abstract
Our task is to study the works of the Kazakh intelligentsia, who served for the Kazakh nation,
Амирхамзина Б.К.,
экономика гылымдарыныц магистра, Цостанай жогары
политехникалыц колледжШц оцытушысы, Цостанай ц.
Нег1зг1 свздер: Ы. Алтынсарин, педагогика саласы, агартушылыц цызмет, жастар, бшм сапасы.
Ключевые слова: И. Алтынсарин, педагогика, просветительская деятельность, молодежь, качество образования.
Keywords: I. Altynsarin, pedagogy, educational activities, youth, quality of education.
s
к <
m О
го £
« О
w «
О
О!
С
w
U
W
¡г1 S
[-4
о
4
о «
о н w
5
w
U ©
О
и
о -
©
and to convey to them an example to follow. Today, the study and example of the creative heritage of the Kazakh intelligentsia, educators, cultural workers, creators of the national pedagogical science is of great importance for future generations. The article examines the good deeds of one of the Kazakh enlighteners, the first teacher-educator and public figure Ibray Altynsarin in his pedagogical performance.
Президент ^асым-Жомарт Токаев «Тэуелшздш бэршен кымбат» атты ма-каласында тэуелсiздiriмiздщ мерей-тойы бiртуар туеталарды еске алып, олардын мурасын жастарымы^а жэне букш элемге паш етуiмiз керек екенiн жеткiздi. Тэуелсiздiкке умтылыс жан алып, жан беретiн куреспен катар ру-хани вмiрiне зор ыкпал еткен аFар-тушылардын отарлау саясатына карсы идеялык кYресiмен ерекшеленед^ Со-лардын ен iрi вкшдершщ бiрi - Ыбы-рай Алтынсарин. Онын педагогика са-ласындаFы мол мурасын талдау элi де бiр ерекше дYние.
Ы. Алтынсариннiн ерекше мэн берген мэселесi: оку-бтм, внерден кен-
сч желеп калFан казак елiн мэдениетi
£
к озык орыс халкынан Yйрене отырып, § жастарFа орыс тiлiн Yйрету аркылы прогреске бастау жолы едi.
Bзiнiн барлык педагогикалык тео-риясында жас жеткiншектердiн улттык ^ тэрбиесiн калыптастырып, жетiлдiруде ° казак халкынын Fасырлар бойы тэрбие и саласында жиFан взiнiн бай тэжiри-§ бесiн негiзге алып отырFан. ^ Ы. Алтынсарин демократиялык-аFар-5 тушылык баFыты онын педагогикалык § квзкарасынын Yш бiрдей саласынан о букш вмiр жолын мектеп ашуFа, ка-^ зак балаларын окуFа тартуFа, дYние £! Fылымдарын Yйретуге жэне соFан оку
м
§ куралдарын жазып шыFаруFа арнады.
^ Екiншiден, внегелi устаз тэлiмгер бе-
8 кiтiп, оларга кунделжи гылыми-эдюте-
ч мелiк басшылык жасауга квнiл бвлдi.
Yшiншiден, шыгеармаларында казак халкынын, XIX FасырдаFы коFамдык вмiрiнде болFан саяси элеуметтiк мэсе-лелердi жан-жакты камтып жазуFа жум-сады. Ол кез келген шыгеармаларында шэкiрттердi адал, шыншыл, енбек cy^ гiш, внерлi азамат болуFа, жат мшезден бойын аулак устауFа шакырды. ^азак халкынын келешегi тек внер-бтмде деп тYсiнген Алтынсарин вз ойын iске асыруда тYрлi тоскауыл кедергшерге кездестi, бiрак оларды табандылыкпен жене отырып, вз максатын iске асыра бiлдi.
Ыбырай Алтынсарин казак халкынын взше тэн улттык тэрбие Yрдiстерiн аFарту iсiмен уштастыра отырып, 6y-гiнгi педагогика саласындаFы бiрнеше баFыттардын негiзiн салды. Халыктын улттык тэлiм-тэрбиесi негiзiнде ^а-закстандаFы улттык мектептердеп окы-ту ici эдютемесшщ iргетасын калады. Ол ^азакcтандаFы мектептердеп окы-ту, бiлiм беру icrn бiр жYЙеге келтiрудi талап етш, соны белгiлi жолFа койды. Онын жанашыл эдicтерiнiн бiрi - окы-тудаFы оку YPДiciн ана тшше негiздей отырып, орыс тiлiн менгеру болса, оку YPДiciндегi жанашыл идеясынын бiрi - окулыктар мен оку куралдарын орыс графикасына CYЙене отырып, жана алфавит негiзiнде жасау болды. Ыбырайдын бул ici - аFарту саласын-даFы улттык тэлiм-тэрбие мен бтм мазмунын сактай отырып, кунделшт окыту iciне енгiзу едi. Ал бYгiнгi танда Ы.Алтынсариннщ бул енбегш мектеп
^^^^^^^^^^^^^^^^^ Педагогическая
тарихьшдаFы бiлiм беру юшдеп алFы-шарты, аFарту саласына жацаша сипат берген игiлiктi жумыстарынын тел оку куралдарын дайындаудаFы теориялык iздеmстерimн бастамасы деуге болады [1].
Елбасы Н.Э. Назарбаев жалпы ен-бек коFамын куру Yшiн «...XXI Fасыр-да тек енбек аркылы Fана барлык ка-закстандыктар береке мен емiр CYPУдiн жана сапасына кол жетшзе алады» деп шакырады. Ыбырайдын оку-аFар-ту iсiндегi таFы бiр жаналыFы казак жастарына кэсiби мамандык беру мэсе-лесiн колFа алуы. Сейтiп, 1883 жылы ТорFай каласында тунFыш колданбалы енеркэсiптiк-техникалык оку орнын, ал 1888 жылы Орск каласында казак жастарынын арасынан бастауыш мек-теп муFалiмдерiн даярлайтын мектеп ашты.
Ыбырай Алтынсарин ез халкын жан-тэнiмен суйген, халкынын мэдени кер-кейiп есуi Yшiн бойындаFы бар ^ш-жь герiн аянбай жумсаFан наFыз патриот едi.
Бiлiмге деген куштарлык, халкына калткысыз кызмет ету Ыбырай Алтын-сариннiн негiзгi устанымы болды. Ол мэдениет пен бтмнен артта калFан ел-журтын кершi елдщ енер-бiлiмiн, техникасын игеруге шакырып кана кой-май, сол игi ют тiкелей жYзеге асыруFа да елшеушз Yлес косты. ^азак даласын-да тущыш рет орыс Yлгiсiндегi пэндш бiлiм беретiн мектептер ашып, OFан орыс алфавитi негiзiнде окулыктар жаз-ды, езi сабак берiп, жана талапка сай ке-летiн муFалiмдер дайындауFа кYш сал-ды. ^азiрri еркениеттi казак халкы не бэрi 48 жасында емiрден еткен Ыбырай атамызды улы устаз, педагог, Fалым, iрi KOFам кайраткерi деп баFалап, курмет тутады [2].
аука и практика ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
Ыбырай Алтынсариннщ жумы-сы жастарды Yш игеруге, сауат-
ты жэне жоFары бiлiктi маман болуFа шакыратын елбасымыз Н.Э. Назарба-евтын Yндеуiмен Yлеседi. Ыбырай Ал-тынсариннiн педагогикалык жYЙесiнiн жетiстiгi барлык типтi мектептердегi казакша-орысша окытудын сабактас-тыFы едi.
Fасырдан артык уакыт етсе де, аFар-тушынын сабак уйымдастырудаFы каFидалары заман аFымына карай ез-герiп, колданылып келедi.
ЖанартылFан бiлiм беру мазмунын енгiзу жаFдайында бул каFидалар ал-дынFы катарFа алынып, заманауи мек-тепте узак мерзiмдi жоспарлау, кыска мерзiмдi жоспарлау, кузыреттiлiк окы-ту, езара бакылау мен баFалау ретшде iске асырылып жYр.
Ыбырай Алтынсарин — наFыз ха-лыкшыл жазушы, емiр шындыFын озык идея турFысынан таныта бiлген кемен-гер суреткер, аса кажырлы коFам кай-раткер^ заманынын ен манызды мэсе- §
лесш кетерiп, жыр теккен азамат акын, <
«
жанашыл жазушы, сол заманынын ты- о нымсыз жаршысы. Эз бойындаFы ку- ^ атын халык максаты Yшiн аямай жум- 2
л
саFан адал жанды азамат [3].
^азак халкынын тарихында аса кер- § некл орын алFан тулFалардын бiрi - ^ Ыбырай Алтынсарин жанашыл, дарын- ^ ды аFартушы Fана емес, халкымыздын и
м
тещздей толкып тасыFан iнжу-маржан ^
жырларын жаксы бiлiп, енбегiне аркау о _ . ч
еткен жан. Эзi емiр сурген дэуiрдщ о
мурат-мYДделерiнiн кэдесiне, урпак н
тэрбиесiне жарата бiлген туета [4]. ^
Ыбырай Алтынсариннщ аFартушы- м
лык идеялары ^азакстандаFы бiлiм бе- §
ру жYЙесiнiн негiзiн калаушылык кыз- ©
метшде накты жYзеге асты. Ол бiлiмдi ^
тек рухани кундылык кана емес, элеу- §
п
метлк YДерiс к¥Ралы деп те тYсiндi. Вз цолы- мен к¥Рган бтм беру саласын взiндiк эдiстемесiмен жэне жYЙелiлi-гiмен институттендiре бiлдi.
Халыктык тэрбиеде бiлiм берудщ влшеусiз маныздылыгын эрi онын аса киындыгын терен сезiнген Ыбырай Ал-тынсарин взшщ вмiрлiк ^станымы ту-ралы былай жазган едi: "Ал ендi к¥Дай басыма не салса да, мен кYшiмнiн жет-кенiнше туган елiме пайдалы адам бо-лайын деген непзп ойымнан, талабым-нан еш уакытта да кайтпаймын". Аса магыналы да тагылымды вмiр м^нын айкын дэлел бола алады [5].
Твл тарихымызда ^лтка кызмет ет-кен ^лы т^лгаларымыз жетерлiк. Олар-дын есiмдерiн жащыртып, аткарган кызметтерш, енбектерш, артынан калган шыгармашылык м^раларын ^р-пактан-^рпакка жеткiзу сiз бен бiзге парыз. Осындай асыл азаматтардын арасында агартушы, ^стаз Ыбырай Алтынсариннщ орны бiр твбе. ^азак даласына бiлiм дэнiн сепкен Ыбырай
« атанын <^р ^вдайга сиынып, Кел, ба-
о
^ лалар, окылык» - деп талай ^рпак сауат
« ашты. Дала конырауынын сынгыры б^л
3 кYндерi казак даласынын барлык жерь
о
О!
С
м ^
и
м ^
[—I
О ч
о «
о н м
£1
м
и ©
О
и
о -
©
нен естшед^ Агартушынын артынан калган эдеби м^расы, айтып кеткен Yлгi-внегесi бYгiнгi кYнi де взектiлiгiн жогалтпайды.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1.Тэуелсiздiк бэрiнен кымбат [Мэ-тiн]: [макала] / ^асым-Жомарт Токаев ^азакстан Республикасынын Прези-дентi // ^останай таны. - 2021. 6 кантар. Б. 1, 3-5.
2.Айталы, Амангелдi. ¥лы агартушы [Мэтiн]: [Ыбырай Алтынсарин] /А. Ай-талы // EGEMEN QAZAQSTAN. - 2021.
— 14 маусым. — Б. 13.
3.^ракбаева, С^лушаш. Ы. Алтынсариннщ педагогикалык идеясы [Мэтiн] / С. ^^ракбаева // Учительская плюс. — 2016. — 23 желтоксан. — С. 19.
4.Шагырбаева, М.Д. Ыбырай Алтынсариннщ педагогикалык м^ралары [Мэтш] / М. Д. Шагырбаева // Открытая школа. — 2014. № 4. — Б. 15-21.
5.Шолкыбаева, Райжан. Ыбырай Алтынсариннщ педагогикалык квзка-растары [Мэтш] / Р. Шолкыбаева // Учительская плюс. — 2021. — 19 акпан.
— Б. 19.
