CC BY
6The main form of this communication and exchange of ideas between people is language, through which human thought is formed, expressed and through which people understand each other. A sentence, in turn, is made up of words and phrases. Phrases, which are formal and semantic units, are organized according to certain linguistic rules and regulations, are used as a resource for sentence construction, and have their own characteristics.
These features distinguish phrases from sentences (as well as from individual words) and make it necessary to study them independently. The doctrine of the phrase, which until recently was neglected by Tajik and English linguists, is now in the spotlight of scholars. In the minds of many Tajik and English scholars, the theory of a phrase has become an equal part of syntax.
Syntax includes, in addition to the doctrine of sentences, in addition to the rules for constructing sentences or connecting words in a sentence, there are also descriptions of types of phrases and descriptions of how words are connected. At the present time, the prevailing view is that syntax is the doctrine of a phrase and a sentence. Similar ideas about phrases as an integral part of syntax are very clearly expressed in the works of prominent Tajik and English linguists.
Comprehensive study and research of phrases is especially important because at the present time, special attention is paid to the study of the internal laws of language development.
Keywords: constructed phrases, linguists, syntax, morphology, lexicography, classification, clauses, suffixes, verb phrases, source, free phrases, work.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сайдалиева Зухро Обидовна-ассистенти кафедраи забоншиноси ва типологияи муцоисавии Донишгощ Давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллощ Рудаки. Адрес: 735360, РТ, г.Куляб, ул.С.Сафарова 16. Тел: (+992) 987519497
Сведения об авторе:
Сайдалиева Зухро Обидовна-ассистент кафедра языкознания и сопоставительной типологии в Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 735360, РТ, г.Куляб, ул.С.Сафарова 16. Тел: (+992)987519497
About the author:
Saidalieva Zuhro Obidovna-Head teacher of the chair of linguistic and comparative typology of Kulob State University named after Abuabdulloh Rudaki. Address: 735360, RT, Kulob, S.Safarov St.16. Phone: (992) 987-51-94-97;
РОБИТАИ ЗАБОНИИ «НАФА^ОТ-УЛ-УНС»-И АБДУРА^МОНИ ЧОМЙ БО ГУИШХОИ МУОСИРИ ТОЧДКЙ
Сафарзода М.Б.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров
Дар забон мавриди таджик; карор додани муносибати забони осори сарчашмахои кухан бо гуишхои муосир нихоят мухим буда, ин амал ганомандии таркибии лугавиро инъикос менамояд. Маводи дар сарчашмахои кухан хифзшуда барои муайян намудани таркиби лугавй ва дороихои дар забон мавчуда, накши асосиро мебозанд.
Тавре ки аён аст, маводи шеваю лахчахои махаллй яке аз манбаъхои асосии забони адабй ба шумор меоянд. Забоншинос Р. Гаффоров дар ин хусус чунин овардааст: «Забони адабй, ки шакли олй ва сайкалёфтаи забони умумихалкист, дар идомаи инкишофи худ хамеша аз забони зинда ва шохахои шевагии он гизо гирифта пай дар пай ганй ва муктадир мегардад. Яке аз таомулхои радду кабули байни забони адабй ва шева ин аст, ки бисёр калимахо бо гузашти рузгор аз забони адабй хорич шуда, махз дар шева бокй мемонанд» [4, с.118].
Профессор А. Хасанов таъкид намудааст, ки «маводи сарчашмахои адабй, маъхазхои таърихй ва сарчашмахои дигари илмй мавчуда баёнгари онанд, ки шаклхои адабй ва гуфтугуии забони точикй дар тайи карнхои зиёд аз якдигар хдмеша неру гирифта, ба туфайли созиш бо хам яке ба дигаре барои гановатманд гардиданашон ёрй расонидаанд» [22, с.13].
Дар забоншиносии точик баррасии казияи муносибати забони осори адибон бо гуишхои муосири точикй аз нимаи дуюми асри XX огоз гардида, минбаъд дар ин самт асару маколахои зиёди шоён руи кор омадаанд. Шоистаи зикр аст, ки ба туфайли тадкикоти анчомдодаи олимони забоншиноси точик Р. Гаффоров, М. ^осимова, X. Рауфов, Б. Камолиддинов, Д. Саймиддинов, А. Хасанзода, Х. Хусейнов, С. Рахматуллозода, Д. Карамшоев, Р. Эгамбердиев, Ф. Убайдов, А. Азимова ва дигарон чанбахои мухталифи илми лахчашиносии таърихй баррасй гардидаанд. ^айд кардан ба маврид аст, ки харчанд доир ба иртиботи забонии осори адабй бо гуишхои муосири точикй ба риштаи тахкик кашида шуда бошад хам, вале наметавон казияи мазкурро халшуда ва анчомёфта хисобид. Аз ин ру, кушиш карда шуд, ки иртиботи «Нафахот-ул-унс»-и Абдурахмони Ч,омй бо гуишхои муосир дар ин нигошта тадкик карда шавад.
Мух,ак;к;ик;он О. Мах,мадчонов ва Б. ^удратова бамаврид таъкид намyдаанд, ки «Лбдурах,мони Ч,омй аз сарвати гаронбах,ои забони модарй ба хубй бархурдор буда, ганчинаи сухани ниёгони худро бо як мах,орати баланди забондонй ва санъати олии сухандонию сухансанчй дар офариниши осори пурэъчози худ истифода намудааст. Забон ва услуби осори Ч,омй басо дастрасу мардумй буда, ба забони оммафах,ми халк;х,ои точику форс наздику марбут мебошад. У дар истифодаи калимаю иборот ва таъбирх,ои халкй устоди мох,ири замони худ буда, услуби соддабаёнии гузаштагонашро то андозае идома додааст» [8, с.4].
Бояд гуфт, ки дар лах,чашиносии точик пах,лух,ои алох,идаи каробати лексикаи осори Лбдурах,мони Ч,омй бо гуишх,ои муосир дар мак;олах,ои Саркоров Н. [ниг.: 13, с.4-15], Мах,мадчонов О. ва ^удратова Б. [ниг.: 8, с.3-9] ба таври ичмолй баррасй шудаанд.
Мах,фузмонии калимах,ои умри тyлонидошта дар гуишх,ои муосири точикй якхела набуда, як кисми онх,о бе тагйири шаклу маъно, х,иссаи дигарашон бо тагйири шаклу маъно мах,фуз мондаанд. Ба кавли профессор Л. Х,асанов дар шевах,ои х,озираи точикй калимах,ои кадим ба таври ягона бо;й намондаанд [ниг.: 22, с.9]. Иртиботи вожатой «Нафах,от-ул-унс»-и Лбдурах,мони Ч,омй ба гуишх,ои муосир бозгукунандаи он аст, ки аксари калимах,о дар гуишх,ои муосири точикй бо тагйироти шаклию маъной истифода мешаванд.
Ташт. Ин вожа дар сарчашмах,ои лугавии гузаштаву муосир ба маънох,ои «ованди маъруф, дастшyй, лаган, тоси калони мисй, тагора, мач. офтоб, устухони кос» [ниг.: 6, с.212; 12, ч.2, с.194; 1, с.386; 18, ч.2, с.346; 21, ч.2, с.870-871] эзо* гардидааст.
Лз к;айдх,ои ах,ли тахди; низ мусаллам мегардад, лафзи мазкур аз чумлаи унсурх,ои серистеъмол ва бостонии забонии точикй мах,суб меёфтааст. Вожаи ташт дар забони эронии бостон ба гунаи tasta (аз решаи-tas (тарошидан, буридан, шакл додан), дар забони форсии миёна ба шакли tast мустаъмал буда, истифодаи ин калима хднуз дар забонх,ои арманй ва сурёнй ба назар мерасад [21, ч.2, с.870-871].
Лбдурах,мони Ч,омй дар асари мавриди тах,лил унсури лугавии мазкурро ба маънох,ои «тоси калони мисй» ва «лаган (ба маъной «зарфи чукури филизй барои дастшуй» [20, ч.1, с.707-708] мавриди истифода карор додааст: Мустафо, саллаллох,у алайх,и васаллам, барнигарист, дари осмон бозкушоданд ва фаришта фуруд омад mammy (лаган-М.С.) ибрике дар даст [23, с.229]. Тaшm (лаган-М.С.) бозоварданд, то ман даст бишустам [23, с.229]. Султонро аз он хабар доданд, багоят пушаймон шуд, пиёда ба х,азрати шайх омад ва maшmе (тоси калони мисй-М.С.) пурзар биёвард ва шамшеру кафан бар сари он них,ода ва сар барах,на кард... [23, с.527]. Мохро дар maшmи (тоси калони мисй-М.С.) об мебинам [23, с.572].
Шевашинос Ф. Убайдов дар бархе аз дех,ах,ои нох,ияи Мастчо^ ба кор рафтани калимаи таштро дар таркиби ибораи ташти хун ба маъной «тез ва афзун баромадани хун аз бинй» кайд намудааст [15, с.37].
Дар баъзе дех,ах,ои Кух,истони Мастчо^ вожаи таъкидшуда бо иловаи пасванди -ак дар шакли таштак ба маъной «оташдон» истифода мешавад: Имpyз-о a пеш-и mammaк Kanda несmaм.
Ин унсури лугавй х,оло дар баъзе лах,чах,ои чанубии забони точикй дар шаклх,ои ташт/таштак барои ифодаи маъной кух,ан истифода мешавад: Ce-4op къpma-pa dap дъpуни mammaк дохтем-ъ шъштем [17, с.601].
Борик. Фарх,ангномах,ои пешину муосир ин вожаро: 1. камбар, танг; 2. мач. да;и;, нозук, мушкилфах,м (оид ба нукта ё сухан); 3. нах,иф, логар; 4. камкутр [ниг.: 18, ч.1, с.204; 10, ч.1, с.122; 20, ч.1, с.231-232]; 5. мухаффафи борик [ниг.: 14, с.261; 3, с.65] шар^ додаанд. Ин унсури лугавй дар забонх,ои эронии бостон (bara-ya-ka), авестой (bara аз решай bar (буридан), санскрит (burik), форсии миёна (barik) гардиш доштааст [21, ч.1, с.358-359]. М. Х,асандуст ба кор рафтани калимаи борикро дар забонх,ои балучй (barag, barîk ба маъной «логарандом») ва арманй (barak ба маъной «зариф, латиф») ба кайд овардааст [21, ч.1, с.358-359].
Дар «Нафах,от-ул-унс»-и Лбдурах,мони Ч,омй калимаи мазкур дар ифодаи маъной «нозук, мушкилфах,м» дар чанд маврид ба кор рафтааст: Дер бимонд ва сухан чунон 6opuK шуд, ки ман х,еч дарнаёфтам [23, с.85]. Сухани y 6opuK шуд, вайро ба калом мансуб карданд ва мах,чур сохтанд ва аз Макка берун карданд, ба Ч,идда рафт, вайро козй карданд [23, с.124]. Сухан 6opuK буд, дарнаёфтанд, бар вай мункир шуданд ва мах,чур сохтанд [23, с.209].
Лгар ин вох,иди лугавй дар бархе лах,чах,ои чанубй точикй ба маъной «1.борик; 2.тунук, нафис» [17, с.92] истифода шавад, пас дар гуиши мардумй Конибодом он ба гунаи борикрес дорой маъной «мач. хурдагир, майдагап» аст [9, ч.1, с.109]. Калимаи мавриди тах,лил имруз дар гуиши форсии муосир, ба вижа гуиши Исфах,он барои ифодаи маънох,ои дигар мустаъмал аст [24].
Фардо. Фикри мураттибони фарх,ангномах,о дар мавриди калимаи фapдо ягона буда, онх,о онро «1. рузи баъд аз имруз, рузи оянда, пагох,; 2. мач. киёмат» тавзе^ додаанд [18, ч.2, с.412; 10, ч.2, с.223; 6, с.542].
Бино ба кайди мyаллифи «Фарханги решашинохтии забони форсй» барои ифодаи маънои «рузи оянда, рузи баъд аз имруз» дар забонхои эронии бостон fra-taka, сyFдй ß rk, порсии миёна fratak роич бyдаанд [21, ч.3, с.2005]. Профессор А. Хасанов дар порсии миёна ба гунахои frada, fradak ва авастой ба шакли fraiza низ мyстаъмал бyдани калимаи фардоро кайд карда, вожаи мазкурро аз чyмлаи унсурхои фаъолтарини осори ахди Сомониён ба шумор овардааст [22, с.35].
Корбурди калимаи фардо дар наср, бахусус «Нафахот-ул-унс»-и Абдурахмони Ч,омй ба маънои «1. рузи баъд аз имруз, рузи оянда, пагох; 2. мач. киёмат» хеле фаровон ба мушохида мерасад: Шайхулислом гуфт: Хар кй имруз аз y машFyл аст, яъне ба худу халк, фардо (киёмат-M.C. аз y машFyл бошад, яъне махчуб бошад аз давлати мушохадаи y [23, с.105]. Фардо (киёмат-M.C.), ки ин кавмро бинанд хам, нашиносанд [23, с.227]. Аллох таоло онро аз вай бознастонад ва ба вай бигузорад ва хуччатро то фардо (киёмат-M.C.) бо вай хисоб кунад, аммо заёдат бозгирад ва дари заёдат дарбандад [23, с.302]. Фардо (пагох-M.C) намози пешин ман аз дунё биравам, шумо аз маллох дархохед, то шуморо ба канор барад ва агар аз ин чомаи ман чизе ба вай бояд дод, бидихед [23, с.199]. Чандин сол аст, ки бар ман шабе нагузаштааст, ки чизе барои фардо (пагох-M.C.) захира карда бошам [23, с.234]. ... хазрати рисолат, саллаллоху алайхи васалламро дар хоб дид, ки фармуданд, ки: Фардо (пагох-M.C.) дар шахри Тус туро дарвеши урён пеш ояд, вайро таъзим кун ва хурмат дор, лекин сачда макун [23, с.615]!
Mаводи гирдомада моро ба чунин хулоса водор месозад, ки дар «Нафахот-ул-унс»-и Абдурахмони Ч,омй вожаи фардо маъмултарин унсури лyFавй ба шумор рафта, дар гуишхои муосири точикй бо таFЙироти шаклию маъной махфуз мондааст.
Забоншинос А. Хасанов мавриди корбаст карор доштани калимаи мавриди тахлилро дар гуишхои Исфара, Конибодом (ба гунаи фардо) ва Хучанд (дар шакли фаддо) ба маънои «рузи баъд аз имруз, пагох» таъкид намудааст [22, с.36].
Дар лахчаи Mастчох ин калима барои ифодаи маънои «рузи баъд аз пагох» ба кор меравад: Пага ё фардо ба хуни бобош мерад йа дам бе-гап шин. И ме%мунай %урмат-аш кунед фардо мебур-а-вад.
Дар забони яFнобй (сyFдии нав) вожаи фардо дар шаклхои frök, firunta, farönta дар гардиш мебошад [2, с.252].
Fирев. ^хибони фархангномахо маънои ин вожаро: «1. FyлFyла, шуру FавFO, доду фарёд, садои баланд; 2. овози нола, фотон» [18, ч.2, с.652; 19, с.102; 13, с.263; 12, ч.2, с.87; 9, ч.1, с.228; 1, с.503] эзох додаанд.
Абдурахмони Ч,омй вожаи Fиревро дар «Нафахот-ул-унс» танхо дар як маврид ба маънои «доду фарёд» истифода кардааст: Халк ба як бор ба хам баромаданд ва гирев бархост ва чанд кас ба чой бимурданд [23, с.379].
Дар баъзе гуишхои чанубй холо ин вожа дар ифодаи маънои зикргардида мавриди истифода аст: Зано яке гирев карданд [17, с.159].
Холо дар лахчаи Mастчох калимаи Fирев дар таркиби Fирев баромадан ба маънои «овози гиря баланд шудан» истифода мегардад: А дарвоза дарумадан замун, гирев-аш бурумад.
Залла. Калимаи мазкур аз чумлаи унсурхои дигари лyFавии «Нафахот-ул-унс» мебошад, ки муаллифи лyFатномаи «Фарханги Доро» бо истинод аз «Фарханги форсии Myин» ба шаклхои зала/зилла/чилла/жалла ба маънои «1. хашараес, монанди малах, ки бахусус шабхои гармо дар сахро, Fаллазорхо, боFхо ва адиру пуштахо тулонй садо мезанад; 2. таоми барзиёд аз суру зиёфат, ки хозирон бо худ мебаранд; 3. пасмондаи хурок, саркут» [9, с.319] тавзех додааст.
Mаърyфият доштани калимаи залларо дар забони санскритй дар шаклхои jhillî, jhilllika M. Хасандуст ба кайд овардааст [21, ч.3, 1570].
Абдурахмони Ч,омй калимаи номбурдаро ба маънои дуюм мавриди истифода карор додааст: Ходим суфраро пеши вай бурд, то залларо бар суфра андохт [23, с.619]. Ва он залларо ба суфра боз нагардонад [23, с.619].
Калимаи мазкур алхол дар лахчахои Mастчох (Охи ош-а камтар кашед о путун залла нашад [15, с.22] ва Рашт (Ман заллú ту-ра намехурам) [17, с.226] ба маънои «пасмондаи таом, саркут» мавриди истифода карор дорад.
Аз баррасии вожахои дар боло зикршудаи «Нафахот-ул-унс» чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки бо гузашти садсолахои инкишофи забони точикй, баъзе аносирй лyFавй то имруз бо хамон шаклу маъно ва кисме бо таFЙироти шаклй ва гурухи сеюм бо таFЙири маъно дар гуишхои муосири точикй махфуз монданд, ки исботи сарчашмаи мухими забони адабй будани гуишхои мардумй мебошад.
АДАБИЁТ
1. Айнй, C. ЛyFати нимтафсилии точикй барои забони адабии точикй I C.Айнй II Куллиёт. Ч,илди 12.-Душанбе: Ирфон, 1976. -563 с.
2. Андреев, M.C., Пещерева, E.M. Ягнобские тексты I M.C.Андреев, E.M. Пещерева. -M.: -Л.: 1957.-392 с.
3. Балёни, Такиуддин Авхади. Сурмаи Сулаймони / Такиуддин Авхадии Балёни. -Хучанд: Нури маърифат, 2006. -468 с.
4. Fаффоров Р. Нависанда ва забон / Р. Fаффоров. -Душанбе: Ирфон, 1977. -208 с.
5. Гулназарова Ж. Таносуби маъно ва ифода дар достони «Юсуф ва Зулайхо"-и Абдурахмони Ч,омИ / Ж. Гулназорова // Паёми донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои филологи. №4. -Душанбе, 2019. -С.23-26.
6. Киселева, Л.Н., Миколайчик, В.И. Дари-русский словарь. / Л.Н. Киселева, В.И. Смколайчик. -М.: Русский язык, 1986. -752 с.
7. ^осимова М.Н. Оид ба чанде калимаву иборахо дар осори Ч,алолиддини Руми / М.Н. ^осимова // Вазифаи вохидхои забон дар чараёни гуфтор. -Душанбе, 1996. -С. 106-110.
8. Махмадчонов О.О., ^удратова Б.А. Бозтоби номвожахои сабстрати дар осори Абдурухмони Ч,оми / О.О. Махмадчонов, Б.А. ^удратова // Паёми донишкадаи забонхо. Силсилаи илмхои филологи, педагоги, таърих ва фалсафа. №4 (32). -Душанбе, 2018. -С.3-9.
9. Начот, Д. Фарханги Доро (луганомаи барчидаи тасвири ва решашинохти)./Д. Начот. Ч,илиди 1. -Душанбе, 2021. -658 с.
10. Нуров, А. Фарханги осори Ч,оми / А. Нуров. Ч,илди 1.-Душанбе, 1983. -480 с.; чилди 2.-Душанбе, 1984.-416 с.
11. Розенфльд, А.З. Ванджские говоры таджикское языка / А.З. Розенфельд. -Л.: 1964. -147с.
12. Ромпури, Мухаммад Fиёсиддин. Fиёс-ул-луFот / Мухаммад Fиёсиддини Ромпури. Ч,илди 1. -Душанбе: Адиб, 1987. -480 с.; чилди 2. -Душанбе: Адиб, 1988. -416 с.
13. Саркоров Н. Мавлоно Ч,оми ва забон / Н. Саркоров // Паёми донишкадаи забонхо. Силсилаи илмхои филологи, педагоги, таърих ва фалсафа №4 (24). -Душанбе, 2016. -С.4-15.
14. Туси, А. ЛуFати фурс. Мукаддима, тахия, таъликот, хошия, луFот ва фехристи Нурулло Fиёсов / А. Туси. -Хучанд: Нури маърифат, 2015. -495 с.
15. Убайдов Ф. Вожахои асли ва иктибосии даврони кухани забони точики дар лахчаи Мастчох (дар асоси мавод зерлахчаи поёни Мастчох) / Ф. Убайдов. -Хучанд, 2012. -172.
16. Узбеков С. Вожаномаи гуиши Андара; / С. Узбеков. -Хучанд: Ношир, 2020. -200 с.
17. Фарханги гуишхои чанубии забони точики (такмил ва тасхех). Мураттибон: А. Махмудов, F. Ч,ураев, Б. Бердиев. -Душанбе, 2017. -842 с.
18. Фарханги забони точики. Ч,илди 1. -М.: Советская энсиклопедия, 1969. -952 с; чилди 2, 1969. -948 с.
19. Фарханги ^аввос. Таълифи Фахруддин Муборакшох ^аввоси FазвинИ /Фарохамоварандагони матн, муаллифи пешгуфтор, тавзехот ва фехристхо М. Хочаева ва С. Саидов.-Хучанд: Нури маърифат, 2003.-292 с.
20. Фарханги тафсирии забони точики. Ч,илди 1 (А-Н). -Душанбе, 2008. -950 с.; Ч,илди 2 (О-Я). -Душанбе, 2008. -945 с.
21. Дасандухт, М. Фарханги решашинохтии забони форси. / М. Х,асандухт. Ч,.1, 585 с.; ч2, 1410 с.; ч3, 2080 с.; ч4, 2955 с. -Техрон, 1384.
22. Дасанов, А. Лахчашиносии таърихи. / А. Дасанов. -Хучанд: Меъроч, 2014. -176 с.
23. Ч,оми, А. Нафахот-ул-унс мин хазарот-ил-кудс. / А. Ч,оми. -Душанбе, 2013. -865 с.
24. https://www.vaiehyab.com/isfaham/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DA%A9 [cit. 03.11.2021, 16:15]
РОБИТАИ ЗАБОНИИ «НАФА^ОТ-УЛ-УНС»-И АБДУРАХ,МОНИ ЧОМЙ БО ГУИШХОИ МУОСИРИ ТОЧДКЙ
Мацола ба масъалаи робитаи забони яке асархои насрии садаи XV - «Нафахот-ул-унс»-и Абдурахмони Цоми бо гуишхои муосири тоцикирабт дорад. Дар заминаи маводи фактологи собит гардидааст, ки як силсила вожахои дар забони адаби имруз барои ифодаи дигар маъно роиц буда, дар гуиишхои муосири тоцики бошад бо маънохои куханашон то имруз побарцо мондаанд. Муаллиф дар натицаи тахлилу циёс муайян намудааст, ки бархе аз калимот бо тагйироти муайяни шаклию маънои дучор гардида, дар гуишхои алохидаи тоцики баъзан дар таркиби иборахо ба кор мераванд.
Сохиби мацола ба бардоште расидааст, ки забони адаби манбаи махими гуишхои мардуми ба шумор меояд.
Калидвожахр: «Нафахот-ул-унс», тагйирот, шева, тахаввулот, таркиби лугавии забон, робита, таркиб.
ЯЗЫКОВАЯ СВЯЗЬ «НАФАХАТ-АЛЬ-УНС» АБДУРАХМАНА ДЖАМИ С СОВРЕМЕННЫМИ ТАДЖИКСКИМИ ГОВОРАМИ
Статья посвящена языковой связи одного из прозаических произведений XV века -«Нафахот-аль-унс» Абдуррахмана Джами с современными таджикскими говорами. На основе фактического материала доказано, что ряд слов в литературном языке распространен сегодня для выражения разных значений, а в современных таджикских говорах до наших дней сохранились их старые значения. В результате анализа и сопоставления автор установил, что некоторые слова претерпели определенные изменения по форме и значению и иногда употребляются в словосочетаниях в некоторых таджикских говорах.
Автор статьи пришел к выводу, что литературный язык является важным источником народных говоров.
Ключевые слова: «Нафахат аль-унс», изменение, метод (стиль), переобразование, лексический состав языка, связь, состав.
THE CONNECTION OF "NAFAHAT-AL-UNS" OF ABDURAHMAN JAMI'S LANGUAGE WITH MODERN TAJIK DIALECTS
The article is devoted to the connection of the language of the prose works of the 15 century -"Nafahat-al-uns" by Abdurrahman Jami with modern Tajik dialects. Based on the factual material, it is proved that a number of words in the literary language are common today to express different meanings, and in modern Tajik dialects their old meanings have been preserved to this day. As a result of analysis and comparison, the author found that some words have undergone certain changes in form and meaning and are sometimes used in phrases in some Tajik dialects.
The author of the article came to the conclusion that the literary language is an important source of folk dialects.
Keywords: "Nafahat al-Uns", change, method (style), evolution, lexical composition of the language, connection, composition.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сафарзода Муллоохун Бурхрнй-докторант (PhD>)-и кафедраи забони тоцикии МДТ-и «Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд) почтаи электрони: Mullookhun95@mail.ru;
Сведения об авторе:
Сафарзода Муллоохун Бурхони-докторант (PhD) кафедры таджикского языка Худжанского государственного университета имени Б. Гафурова, Email : Mullookhun95@mail.ru;
About the author:
Safarzoda Mullookhun Burkhoni-PhD student of the Chair of Tajik Language of Khujand State University named after B. Gafurov, Email : Mullookhun95@mail.ru;
ИСТИЛОХОТИ ХДРБИИ ЗАБОНИ ОЛМОНЙ ВА МАСЪАЛАИ ТАРЧ,УМАИ ОН БА ЗАБОНИ ТОЧДКЙ
Fуломова Ф.А.
Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон
Рушд ва тагйирёбии бошиддати вазъияти имрузаи чамъиятй-сиёсй, иктисодй ва ичтимой дар чахон ба густариши муносибатхо, аз чумла муносибатхои сохаи харбй, сохахои маориф, илм ва фарханги чахон таъсири калон мерасонанд ва ба дигаргунихои куллй мусоидат мекунад.
Ин хама боиси афзоиши фавкулоддаи мухимияти истилохот дар забон мегардад, ки ба накши махсус доштани илми истилохшиносй дар забоншиносии муосир далолат мекунад.
Пеш аз баррасии масъалаи истилох ва истилохшиносй моро зарур аст, ки аввалан худи мафхумхои калима ва истилохро бо якчанд чумла, дар шакли мухтасар шарх дода, фаркияти онхоро нишон дихем.
Калима мачмуи овозхои садоноку хамсадоест, ки мувофики коидахои маъмули як забон бо хам васл шуда, як маънои томи лугавй ва ё грамматикиро ифода менамояд. Калима бо забон гуфта мешавад, бо гуш шунида мешавад ва бо чашм дидаву хонда мешавад.
Яъне, калима аломати забонй буда, маъноро тачассум мекунад ва маънои аломат кобилияти алокамандии он бо предметхои гуногуни вокеият мебошад.
Аммо истилох, калимаи дорои чунин хосиятхоест, ки онро ба гурухи махсуси аломатхои забонй дохил мекунад.
Баръакси калимаи маъмулй, истилох метавонад танхо бо як объекти вокеият алокаманд бошад, ки он дар навбати худ метавонад ё мафхум ё як ифода ва ё як гурухи ашёи якхела бошад.
Як истилох наметавонад маънохои гуногуни семантикиро ифода кунад, яъне истилох хамеша якмаъност.
Аммо, ин якмаъной танхо дар доираи як сохаи илм мушохида карда мешавад, зеро дар сохаи дигар хамон як аломат метавонад мафхуми тамоман дигар ё объекти тамоман дигари вокеиятро ифода кунад.
Агар маънои лугавии калима аз матн муайян гардад, пас маънои истилох дар доираи як сохаи илм аз руйи матн муайян намегардад, яъне дар доираи як сохаи илм истилох хамеша як объектро ифода мекунад.
