CC BY
7involvement of the National Corpus of the Tajik language to identify the main lexemes, word forms reflecting the concept of «Khushdoman / mother-in-law» in the modern Tajik language.
100 random contexts of the Tajik language were selected for the analysis. Because of corpus research, some regularities revealed. We divided the contexts from the NCTL into three groups: Mother-in-law's jealousy, Mother-in-law and sister-mother-in-law's relationship, Mother-in-law is also a mother.
Key words: concept, national corpus, Tajik language, Khushdoman, analysis, lexeme, word forms, Khushdoman / mother-in-law, computer technology.
Сведение об авторе:
Ниёзова Дилором Кароматовна - ассистент кафедры Стилистики и теории перевода, Таджикского государственного педагогического университета имена С. Айни E-mail: [email protected] тел: (+992) 903552205
About the author:
Niyozova Dilorom Karomatovna - assistant of Stylistic and theory of translation Department, Tajik state pedagogical University, after named S. Ayni. E-mail: [email protected] Phone: (+992) 903552205
ЗАБОН ВА АМАЛИЯ. ВАЗИФА^ОИ ПРАГМАТИКИИ ЗАБОН
Асомиддинов Ш. С.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Забон на тащо воситаи муошират ва шинохт (дарк), балки воситаи таъсири амалй ба чахрн низ мебошад. М.В. Ломоносов навишта буд: «Хушбахтй (саодат)-и инсощо аз сухан чунон зиёд вобастагй дорад, ки инро х,ар як нафар комилан мушох,ида карда метавонад. Ч,амь кардани мардуми пароканда дар макощои умумй, сохтани маьбаду киштихо, бар зидди душман мубориза бурдан ва дигар зарурих,ои корх,ои куввах,ои иттифокй талабкунандаро ба амал овардан, бе доштани воситаи фикрх,ои худро баёнкунанда имконнопазир аст.
Дар ин сухащо хеле хуб тарафи созандаи хдмон функсияи забон иньикос ёфтааст, ки функсияи прагматикй, праксеологй ё амалиаш меноманд. Мох,ияти ин функсия аз он иборат аст, ки сухан метавонад ба амал гузарад. Дар шакли равшани худ функсияи прагматикии забон дар чумлах,ои амрй ба назар мерасад. Чунин чумлахо, агар хох,иш, фармон, амрх,о ва д. шаклх,ои он хдкикатан аз тарафи одамоне ичро шаванд, ки ба онх,о равона шудаанд, ба таьсирх,ои амалии ин одамоне табдил меёбанд, ки бо ин вокеияти мавчударо табдил медщанд, дигар месозанд. Ощо, тавре М.В. Ломоносов гуфта буд, метавонанд «кальа, маьбаду киштщо ва f. созанд» ва м.и.
Сухан (калима) унсури мух,имтарини фаьолияти фархднгсози одам шуда метавонад. Илова бар ин, агар аз паси он кушишх,ои дастачамьонаи одамони зиёди амалх,ои нек содиркунанда пайравй шавад. Чщати созандаи функсияи прагматикии забон ма^з аз х,амин иборат аст, вале он тарафи мукобил - чих,ати харобиовар низ дорад. Ин тараф доир ба худ вакте хабар медихдд, ки аз паси сухан на корх,ои нек, балки корх,ои бад, харобиовар, чах,они моро ба бех,будй нею ба бадй табдилдщанда пайравй мекунанд. Ана барои чи забон на тащо ба маьнои мусбат, балки баъзан ба маьнои манфй низ кувваи бузурге мебошад.
Доир ба он, ки забон дорои функсияи прагматикист, одамон аз ибтидои мавчудияти худ огохднд, вале дарки илмии он мукоисатан ба наздикй OFOЗ шудааст. То охири асри XIX ба забон асосан як функсия - функсияи коммуникативй мансуб дониста мешуд, х,ол он, ки аллакай дар асри 18 И. Аделунг доир ба табиати функсияи маърифатй (иттилоотй)-и он фикрронй мекард. В. Гуммболдт аввалин нафаре буд, ки дар асар_х,ояш тамоми се функсияи забон - коммуникативй, маърифатй ва прагматикиро тавсиф кардааст. У доир ба масъалаи иерархияи онх,оро пеш гузоштан низ, аввалин нафар буд. Ачибаш ин аст, ки дар байни он^о у на функсияи коммуникативй, тавре ин умумикабул бул, балки функсияи иттилоотиро ба чойи аввал гузошт.
Дар асри XX акидае пайдо шуд, ки мутобики он ба х,олати афзалиятнок функсияи прагматикии забон гузошта мешавад. Дар шакли равшан ин акидаро Борис Малиновский ва Леонард Блумфилд ифода кардаанд. Аввалин, аз чумла, бартарии функсияи прагматикии забонро дар муносибат бо дигар функсияхо дар мисоли фах,миши он аз тарафи кудаки хурд исбот мекард. Х,ануз забони калонсолиро азхуд накарда, кудак умуман на бо максади чунин функсияи коммуникативй ва илова бар ин, на бо максади иттилоот, балки бо максади амал фарёд карда, аз атрофиён талаб мекунад, то ки онх,о уро хуронанд, нушонанд, х,олати баданашро таFЙир дих,анд ва м.и.
Л. Блумфилд дар навбати худ бартарии функсияи прагматикии забонро дар муносибат бо дигар функсиях,ои он дар мисоли таксимоти мех,нат дар одамони кадим исбот мекард. Илова бар ин, у х,алли масьаларо оиди пайдоиши забон дар рух,ияи прагматикй пешних,од мекард. Аз руи нуктаи назари у,
сабаби эчод кардани забон: бо ёрии он як одам метавонад ба кор дигар нафарро ташвик намояд, то ин ки у, масалан, якумиро бо махсулоти зарурии гизо таъмин намояд. Дар натичаи ин таксимоти мехнат ба вучуд омад.
Аз нуктаи назари «энергейтикй» функсияи прагматикии забонро Лео Вайсгербер тафсир кардааст. Хизматаш аз он иборат аст, ки «имкониятхо», функсия, табиати забонро дар асоси акида оиди робитаи зичи функсияхои асосии забон дарк кард. Бахусус равшан у вобастагии функсияи прагматикии забонро аз функсияи маърифатии он нишон додааст.
Забон ва дин. Таксимоти масехият ба се шоха — католикй, юнонию православянй ва русию православянй, ба фикри Л. Вайсгербер, ба таври назаррас бо он фахмонда мешавад, ки намояндагони ин шохахо аз тарчумахои гуногунзабони Китоби Муккаддас истифода мекарданд. Инро тавре фахмидан лозим аст, ки ихтилофи назари байни онхо метавност камтар шавад, ба шарте ки агар хамаи онхо, масалан, танхо аз тарчумаи лотинии «Библия» истифода мекарданд. Агар мо мантики Л. Вайсгерберро, ки нисбат ба таксимоти калисои масехй ифода кардааст давом дихем, ба натичае меоем, ки наметавонист ба ягонагии христианхо мусоидат намояд. Он, тавре О.А. Радченко дар мукаддимаи китобаш овардааст «апостоли забонй» мешуд. Аз ин ру, volens-nolens на танхо ба тарчумахои «Библия» ба забонхои юнонй, лотинй ва славянии кадим, балки ба хамаи дигар забонхои ба он эътикоддошта гап мезаданд, бояд мусбат муносибат мекард. Аммо ин масехихоро боз хам бештар аз хамдигар дуртар месохт. Х^адди аккал, чунин мантикро Л. Вайсгербер, хангоми ба таври манфй кушиши мистикхои асримиёнагиро барои озод кардан аз оковхои забонй баходихй кардан, асос мекард.
Забон ва илм. Дар коркарди истилохоти илмй Л. Вайсгербер манбаи бокудрати инкишофи худи илмро медид. Бо ин розй нашудан номумкин аст. Махсусан сахми муаллифони фархангхои идеографии на ба шуури дунявй, балки ба шуури илмй равонашуда - ба илм сахми назаррас гузошта метавонист. Тибки Л. Вайсгербер апостоли фархангхои идеографии навъи илмй набуд. У барои тартиб додани фархангхои идеографии манзарахои забонии чахонро инъикоскунанда баромад мекард, онхо бошанд на ба шуури илмй, балки шуури дунявии хомилони онхоро инъикос мекунанд. У дар ин соха ба мисолхои мутобик низ зиёд диккат медод. Масалан, у ба омонимхои калимахои олмонии Hahn «хурус» ва Hahn «чумак» диккат додааст. Ин далелро ба фоидаи таъсири забон ба техника шарх медихад: омонимияи мазкур ба он мусоидат кард, ки чумакхои бочкахоро дар Олмон дар намуди хурусхо месохтанд. Чунин вазъият дар олмонихо бо дигар омонимхо — Kopf «сар» ва Kopf «зарф, вместилище» низ ба назар мерасад, дар ин холат таъсири забон ба тайёр кардани чубукхо дар дудкашхои тамоку дар намуди калла ба назар мерасад.
Забон ва санъат. Дар забон Л. Вайсгербер «кувваи харакаткунандаи санъат^>-ро медид
Дар ин хол на танхо намудхои санъатхои каломй (масалан, адабиёти бадей ё санъати вокалй, зеро таъсирхои забон ба онхо ошкорост), балки намудхои гайрикаломии санъат дар назар аст. Масалан, дар яке аз асархои худ Л. Вайсгербер комилан чиддй исбот мекард, ки тасвири сохтори анатомии бадан дар наккошй аз бисёр чихат аз диди забонии он аз тарафи рассом вобаста аст, зеро ин дид, ба фикри олим, аз забони наккош вобастагй дорад, ки илова бар ин бо мурури замон тагйир меёбад, пас бо ин, ба андозаи муайян фаркияти байни тасвири баданхо дар асархои муаллифони гуногуни дар замонхои гуногун умр басарбурда муайян мешавад [1, с.20]
Забон ва сиёсат. Л. Вайсгербер ба таъсири забон ба сиёсат зиёд ахамият медод. Махсусан тасаввуроти олим доир ба накши этноташаккулдиханда ва ташаккулдихандаи давлат диккатчалбкунандаанд. Масалан, доир ба чунин накши забони олмонй у навишта аст: «...дарк (фахмиш)-и асолати халкй бештар аз забон бармеояд, парвариши забони умумй бошад, нуктаи интихоии амалисозии худмустакилии халкй ва нихоят худмустакилии давлатй буд» [10, с. 135].
Ба Л. Вайсгербер таърихи сифати deutsch «олмонй» шодии бесобика овард. Гап дар сари он, ки дар ибтидо он танхо забони олмониро муайян мекард, вале минбаъд нисбати халки олмон низ истифода шуд. Табдили ин сифатро дар этноним Л. Вайсгербер хамчун исботи бевоситаи накши этноташаккулдихандаи забони олмонй дар таърихи хомилони он баходихй кардааст. У навишта аст: «Аз табдили номи забон ба номи мардум огохии аввалини мухиммияти минбаъдаи чамъияти забонй шунида мешавад. Калимаи deutsch, хамин тавр инчунин дарачаи нисбатан баланди мафхуми Muttersprache «забони модарй»-ро фаро мегирад... « [2, с.133].
Ба забон Л. Вайсгербер дар худшиносии миллй аз тарафи ягон нафар ахамияти халкунанда медод. Кудаке, ки масалан аз японихо таваллуд шудааст, тибки мантики Л. Вайсгербер, агар забони фаронсавй барояш забони модарй шуда бошад, бояд худро фаронсавй шуморад. Аммо уро дигарон низ, ба буриши сад чашм ахамият надода, бояд фаронсавй шуморанд.
В. Вайсгербер ба забони модарй дар муносибат ба худтасдиккуниии халкй дар акаллиятхои миллй низ ахамияти харкунанада медод, ки дар муносибат ба онхо миллати хукмрони мамлакат сиёсати ба ифодаи у сиёсати «империализми забонй^»-ро гузаронда метавонад. Олим ракиби чунин
навъ сиёсат буд, зеро забони модариро «устувортарину такяи асоситарини худтаъйиди халкй» мешуморид.
Тавре мебинем, забоншиноси барчастаи олмонии асри XX Иоханн Лео Вайсгербер пайваста назари «энергейтикй»-и ба манзараи забонии чахон (В. Гумболдт) - ро мегузаронад. Мохияти ин назар дар он аз хакикат ошкор сохтани на нусхаи одй, балки аз ошкорсозии кувваи фаъол иборат аст, ки аз як тараф, ба шинохти хомилони он, аз тарафи дигар бошад, ба фаъолияти амалии онхо таъсир мерасонад.
Дар назди лингвопраксеологияи муосир проблемахои зиёд меистад, аммо дар байни онхо дар чойи аввал проблемахои марбути дарки ду тарафи функсияи прагматикии забон — функсияи созанда (эволютсионй, фархангй, прогрессивй) ва функсияи харобиовар (инволютсионй, зиддифархангй, регрессивй), инчунин проблемахои марбути ошкорсозии далелхое меистанд, ки аз онхо кувваи прагматикии нутк вобаста аст, яъне хамоне ки то чй андоза он ба амал, ба тагйироти амалии чахон табдил меёбад.
кувваи бештарини прагматикиро нуткхои мансуби кудратмандон дороанд. Аммо онхо низ, новобаста ба макоми юридикиашон, бояд кушиш кунанд, ки амрхояшон хамчун «садои холй» набошад. Дар ин маврид на хамеша конун ёрй мерасонад, зеро он метавонад бекудрат бошад. Ана барои чи хатто кудратмандон барои касб кардани эътирофи шахсй, бояд бештар ба саъйи худ такя кунанд. Мутаассифона, мо дар даврае зиндагй мекунем, ки ин эътироф аксаран тибки ваъдахои калбакй ба даст меояд. Лекин онхо низ дар замони мо аллакай на хамеша фоида мекунанд. Аз ин сабаб сиёсатмадорони муосир бояд имичмейкерхоро кироя кунанд. Вале ба онхо тачрибаи бисёрасраи санъати нуткронй низ халал намерасонад: хамон сухане имконияти зиёдтари амалй шуданро дорад, ки возех, хассос, ба андоза, ба маврид ва м.и. мебошад [4, с. 14].
Барои афзоиши кувваи прагматикии сухан вазъе, ки он амалй мешавад, ахамияти калон дорад. Инро, масалан, Адолф Гитлер, ки пеш аз нуткхои худ аксаран рохпаймоихо ва тантанахои калон ташкил мекард, хуб мефахмид. У худ саррежиссёри онхо буд. Доир ба ин И. Фест чунин навишта буд: «Аз чангали парчамхо ва бозии машъалхои оташхо, колоннахои маршй ва мусикии хуби ба осонй хифзшаванда кувваи сехрнок берун меомад, ки дар наздаш ба шуури нигарони манзарахои анархия муковимат кардан душвор буд. Барои Гитлер таъсири хар як ин амал чунон мухим буд, ки хатто дар тантанахои бузург бо издихоми зиёди мардум у шахсан чузъхои хурдтаринро тафтиш мекард (месанчид); у хар як амал, хар як чойивазшавй, чузъхои декоративии аз парчаму гулхо ороишшаванда ва хатто тартиби чойи нишасти мехмононро бодиккат андеша мекард»
АДАБИЁТ
1. Фест И. Адольф Гитлер. / И. Фест - Пермь, 1993. Т. 3. - 47 с.
2. Радченко О.А Язык как миросозидание. / О.А. Радченко // Лингвофилософская концепция неогум- больдтианства. Т. 2. М., 1997. - 91с.
3. Радченко О.А. Язык как миросозидание. / О.А. Радченко // Лингвофилософская концепция неогумбольдтианства. Т. 1. М., 1997. - 302с.
4. Ломоносов М.В. Краткое руководство к красноречию. / М.В. Ломоносов СПб.,1748 - 91с.
5. Вайсгербер Л. Родной язык и формирование духа. / Л. Вайсгербер М., 1993. - 13с.
ЯЗЫК И ПРАКТИКА. ЗАДАНИЕ ПРАКМАТИКИ ЯЗЫКА
Эта статья посвящена вопросами языка и практики на современном периоды развития. Автор статьи на основе обширного материала анализирует вопросами языка.
Язык не только является одним из основных источников развития международного общения, но также развивает практическое развитие в мире. Данный вопрос исследовал известный русский ученый Михаи Васильевич Ломоносов, который в своих научных работах показал развитие языка.
Развитие языка среди людей имеет различные особенности, которые развивается на основе межнационального общения и формирует и совершенствует формы и методы исследования различного характера.
Слово считается как форма важнейшие организации на современном этапе развития современного языказнания.
Надо подчернуть, что развитие языка и практики его формирования и совершенствования имеет различные аспекты изучения в современной научной жизни.
Поэтому язык имеет практическое и теоретическое значение и помогает человеку быстрее усвоить материал.
В современной жизни особое место занимает различные аспекты изучения современного русского языка и характеристика совершенствования и развитие языка.
Ключевые слова: язык, практик,современный русский язык, теоретическое и практическое значение, метериал, аспекты.
LANGUAGE AND PRACTICE. ASSIGNMENT OF LANGUAGE PRACTICE
This article focuses on issues of language and practice in modern periods of development. The author of the article analyzes language issues based on extensive material.
Language is not only one of the main sources for the development of international communication, but also develops practical development in the world. This issue was studied by the famous Russian scientist Mikhail Vasilyevich Lomonosov, who showed the development of language in his scientific works.
The development of language among people has various characteristics that develop on the basis of interethnic communication andforms and improves the forms and methods of research of a different nature.
The word is considered as a form of the most important organization at the present stage of development of modern language of knowledge.
Therefore, the language has a practical and theoretical value and helps a person to learn the material faster.
In modern life, various aspects of the study of the modern Russian language and the characteristics of the improvement and development of the language occupy a specialplace.
Key words: language, practice, modern Russian language, theoretical and practical value, material, aspects.
Сведение об авторе:
Асомидинов Шариф - старший преподаватель физического воспитания и гражданской обороне Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни Тел: (+992) 985544242
About the author:
Asomidinov Sharif - Senior teacher of physical education and civil defense of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Phone: (+992) 985544242
ХУСУСИЯТ^ОИ СЕМАНТИКИИ ВОХИДХОИ ФРАЗЕОЛОГИ БО ВОЖАИ «HEAD ВА «САР» ДАР ЗАБОНОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСИ АЗ НИГОХД ТАР^УМА
Ишратова Х.М.
Донишкадаи давлатии забонхри Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Хадаф аз навиштани маколаи мазкур тахлили корбасти калимахои «head» ва «сар» дар хайати вохидхои фразеологии забонхри точикй ва англисий мебошад.
Вохидхои фразеологй ба хайси масолехи забон бо хусусиятхои худ дар баробари калима дар ифодаи фикр мавкеи мухимро ишшл менамоянд. Онхо дар матн барои офаридани маънохои гуногуни нутк истифода шуда, боиси рангорангй ва бадеияти сухан, ифодаи хиссиёти гуногун мегарданд. Вохидхои фразеолой як хиссаи илми лексикология ба шумор рафта дар таносуби иборахои озоди синтаксисй чун воситаи рангинбаёнй ибора ва вохидхои рехтаву устувори мачозии забонро низ меомузад. Фразеологияи забони точикй таърихи кадима дорад ва худи забони точикй аз фразеологизмхо Fанй аст, ки ба ибораи дигар вохидхои мачозй ном доранд. Хануз дар асри XVII дар Хиндустон лугати фразеологии «Чарога хидоят» бо саъйу кушиши Алихони Орзу мураттаб гардидааст, ки яке аз аввалин лугатхои фразеологии точикй ба шумор меравад.
Фразеологизмхо аз чихати сохт ва маъно ва вазифаашон ба якчанд гурух чудо шуда, хаёт ва тачрибаи бисёрсолаи одамонро ифода мекунанд.
Зимни нутк мо на факат аз калимахо, балки аз таркибхои устувори мачозй ё иборахои фразеологй низ истифода мебарем. Дар ин сурат таркиби иборахои фразеологй аз тарафи сухангу дафъатан эчод намешавад, балки аз хазинаи хотираи у дар шакли рехта ва маъмулиаш берун номада, мувофики маврид истеъмол мегардад. Баъзе олимон ин вохидхои устувори мачозиро дар баробари калимахо пойдевори забон медонанд. Дар системаи ягонаи лугату истилохоти забон бисёре аз иборахои фразеологй нисбат ба муродифхои лугавии худ камистеъмолтар нестанд. Баъзеи онхо хатто ба хукми мафхуми ягона ва асосии вокеъаю санадхо гузаштаанд.
Чй тавре ки кайд карда шуд, фразеология ба луFатшиносй, яъне лексикология шомил буда, дар навбати худ яке аз шохахои мухимтарини илми забоншиносй ба шумор меравад. Аз чихати сохт,
