Научная статья на тему 'ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ СПОСОБОВ ФОРМИРОВАНИЯ НАУЧНЫХ ТЕРМИНОВ'

ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ СПОСОБОВ ФОРМИРОВАНИЯ НАУЧНЫХ ТЕРМИНОВ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
123
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТЕРМИНОЛОГИЯ / НАУКА / НАПРАВЛЕНИЕ / СЛОВАРЬ / ЯЗЫК / МЕДИЦИНА / ЛАТЫНЬ / ТЕОРИЯ / ПОДХОД / ОБУЧЕНИЕ / ТЕХНОЛОГИЯ / ЛОГИКА

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Назаров Тавакал Айниевич

На протяжении веков человечество уделяло особое внимание науке и технике и на протяжении всей своей жизни всегда стремилось улучшить свои условия жизни. В подобных случаях термины вводились с одного языка на другой, создавая систему специальных терминов. Мы определяем формирование терминов и их развитие в целом как область исследований, и в этой связи мы рассматриваем стоматологическую терминологию как определенную и всеобъемлющую систему. Таким образом, развитие науки продолжается с постоянным совершенствованием ее терминологического аппарата, который, в свою очередь, становится более полным по мере развития научного направления. Само понятие «термин» в литературе определяется как свойство науки, техники, политики, то есть средство выражения концепций разных направлений. Следует отметить, что специальный словарь так называемых развитых языков пополнился за счет внедрения различных отраслевых словарей, поэтому их всестороннее изучение очень важно в наше время. В последние годы изучение терминологии приобрело философско-логическое измерение, охватывая единство логического, философского и лингвистического подходов с особым акцентом на изучении взаимосвязи между теоретической и словоформой, анализе текста и терминологии. Термин является очень важным инструментом в научном общении, а его иррациональность и несовершенство могут привести к недопониманию в процессе научного общения между учеными.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL STUDY OF METHODS FOR FORMING SCIENTIFIC TERMS

Throughout the centuries, human has paid special attention to science and technology and throughout its life has always strived to improve its living conditions. In such cases, terms comes from one language to another, forming a system of special terms. We define the formation of terms and their development generaly as a field of research, and in this regard, we view dental terminology as a definite and comprehensive system. Thus, the development of science continues with the constant improvement of its terminological apparatus, which, in turn, becomes more complete as the scientific direction develops. The very concept of «term» in the literature is defined as a property of science, technology, politics, that is, a means of expressing concepts of different directions. It should be noted that the special vocabulary of the so-called advansed languages has been replenished through the introduction of various industry dictionaries, so their comprehensive study is very important in our time. In recent years, the study of terminology has acquired a philosophical and logical dimension, embracing the unity of logical, philosophical and linguistic approaches with a special emphasis on the study of the relationship between theoretical and word form, text analysis and terminology. The term is a very important means in scientific communication, and its irrationality and imperfection can lead to misunderstandings in the process of scientific communication between scientists.

Текст научной работы на тему «ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ СПОСОБОВ ФОРМИРОВАНИЯ НАУЧНЫХ ТЕРМИНОВ»

таджикского языка с суффиксом «ро» в немецком языке, его сходство и неравенство. Если глагол немецкого языка требует предлога то прямое дополнение таджикского языка переводится на немецкий Prap. Obj или Indir. Obj.

Исходя из этого пришли к выводу что прямое дополнения таджикского языка при переводе на немецкий язык зависет от валентности немецких глаголов и переходных глаголов таджикского языка.

При виде употребление место переходного глагола таджикского языка исползуетса на немецкий язык непереходный глагол и выражает Dativ. Obj.

В соответствие закономерности типологических исследование могут происходит конверсии частей речи и поэтому является одним из причин неравенство при переводе с одного языка на другой.

Ключевые слова: дополнение, прямое дополнение, косвенное дополнение, члени предложения, союзы, предлоги, послелог, инфинитив, инфинитивный оборот, причастие, субстантивированные части речи, существительное, фразеологизмы, определение. о

COMPARATIVE TYPOLOGICAL ANALYSIS OF TAJIK DIRECT OBJECT TO GERMAN LANGUAGE

Chosen topic in this article is one of the important, actual in modern linguistics, and exposed in typological analysis. Research and analysis have a long history. Tajik scientists N.Bozidov and M.Ismatulloev conducted a lot of research on this actual topic in theirs dissertations and grammatical books. We decided to analysis this actual topic. Every researcher must thoroughly study own and foreign language. How says in German language Grammatik ist Bau der Sprache i.e structure of language.

Purpose and task in this article research comparative typological analysis of direct object with suffix «ро» in German language its similarity and inequalities in German language.

If verb in German language requires verb then direct object in Tajik language translates Prap.Obj or indirect object. Proceeding from this object in Tajik language during translating to German language depends in valence of verb and Tajik transitive verb.

According regularity typological research may happen conversions part-of-speech and so it is one of the reason inequality during translating from one language to another.

Key words: Object, direct object, indirect object, conjunction, prepositions, suffix, infinitive, infinitive group, phraseological unit, parts of speech, substantiatedparts ofspeech, attribute.

Сведения об авторе:

Абдулхайрова Сулхинисо Хакимовна - Таджикский Национальный Университет, старший преподователь общеуниверситетская кафедра немецкого и французского языков. Адрес:734025. Республика Таджикистан, г. Душанбе, Рудаки.17. Электронная почта: abdulkhayrova@internet.ru Тел.: (+992) 935299992

About the author:

Abdulkhayrova Sulhiniso Hakimovna — Tajik National University, of the senior lecturer Department of German and French languages. Address: 734025. Republic of Tajikistan, Dushanbe city, Rudaki 17. E-mail: abdulkhayrova@internet.ru Phone: (+992) 935299992

УДК: 491.550

ОМУЗИШИ НАЗАРИЯВИИ РО^ОИ ТАШАККУЛИ ИСТИЛО^ОТИ ИЛМЙ

Назаров Т.А

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Тавре ки маълум аст, тахаввулоти босуръати бисёр сохахои илм дар замони муосир, аз он чумла сохаи тиб дар иртибот бо такмили андешахои консептуалй ва такомули системахои истилохот ба амал меоянд, рушд карда истодаанд. Инсоният тули карнхо ба илму техника таваччухи хоссае дошта, дар раванди хаёти хеш хамеша талоши бехбуди рузгорашро мекард. Истилохот аз як забон ба забони дигар дар хамин гуна мавридхо ворид гардида, низоми истилохоти махсусро ба вучуд меовард. Мо ташаккули истилохот ва рушди онхоро дар мачмуъ хамчун як самти тахкик муайян карда, дар ин росто истилохоти дандонпизишкиро хамчун як низоми муайян ва мукаммал мавриди тахкику баррасй карор медихем.

Мавриди зикр аст, ки лугати махсуси забонхои ба истилох рушдёфта, бинобар сабаби ворид шудани лугатхои гуногуни сохавй пурра карда шудааст ва аз ин лихоз омузиши хамачонибаи онхо дар замони муосир хеле мухим ба шумор меравад. Х,амин тарик рушди илм бо такмили дастгоххои истилохотии он мунтазам идома ёфта, он дар навбати худ баробари эволютсияи самти илмй боз хам мукаммалтар мешавад. Худи мафхуми «истилох» дар адабиёти махсус хамчун амволи илм, технология, сиёсат, яъне воситаи ифодаи мафхумхои самтхои гуногуни маънидод карда шудааст.

Тибки акидаи С.П. Хижняк, истилохот гуногун ва ё системаи «вохидхои ба хам алокаманди лексикй»-ро дар бар мегиранд, ки кобилияти пешниход кардани сохаи мушахасси илмиро доро мебошанд. Чунин вобастагй ва таносуби истилохот дар система «муносибати нисбатан пушидашуда дар истилохот»-ро бо лугатхои нисбатан маъмул таъмин мекунад, ки дар якчоягй системаи нисбатан ошкорро нишон медихад [16, с.132].

Мухаккики дигар Э. Вюстер вазифаи тахияи принсипхои тахияи истилохот ва лексикографии марбут ба фаъолияти истилохоти миллй ва байналмилалиро ба миён гузошта буд. Фарзияи забоншиносии олим характери амалй дошта, имкон дод, ки тавсияхо оид ба хамохангсозии кор бо истилохот, ташкили низоми комили истилохот ва дастур оид ба тартиб додани лугатхои байналмилалии истилохот мураттаб ва тахия карда шаванд.

Мувофики мушохидахои Э. Вюстер, истилох бо ташаккули шуури истилохй тавсиф шуда, хусусиятхои асосии он пайвастагии истилох бо мафхумхои махсус, номгузории сахех ва беназир, берун аз матн осон истифодашаванда, ба шумор меравад.

Дар ин росто истилохотро хамчун як падидаи фархангй ва таърихй тавсиф намуда, равандхои динамикии истилохот ва забонро тахкик карда, дар бораи равандхои тахия ва тархрезии мафхумхо бо истифода аз осори забоншиносй мухим арзёбй мешавад. Х,амин тавр тахкикоти самти истилохот дар забоншиносии пешин заминаи методологии омузиши истилохотро риштаи махсуси тахкик тархрезй намуд. Мавриди таъкид аст, ки дар забоншиносии таърихй ва типологй масоили истилохшиносй таваччухи забоншиносони ватаниро низ беш аз беш ба худ чалб кардааст. Дар ин самт дар замони муосир сахми олимони барчаста ба мисли М.Б. Нагзибекова, П. Ч,амшедов, А. Мамадназаров, Ч. Шанбезода, Д. М. Искандарова, А. Х,асанзода, П. Г. Нуров, М. Н. Крсимова, X,. Саидзода, С. Назарзода ва дигарон чашмрас буда, дар таълифоти корхои диссертатсионии шогирдони эшон низ масъалахои гуногуни истилохот дар мукоисаи забонхо мавриди тахлил ва тахкик карор дода шудаанд. Дар забоншиносии рус истилохот, чанбахои этимологй ва морфологии он дар асархои О. С. Ахманова, Г. О. Винокур, В.П. Воробева, С.В. Гринев, В. П. Даниленко, Т. Л. Канделаки, Л. Л. Кутина, В. М. Лейчик, Д. С. Лотте, С. И. Ожегов, А. А. Реформатский, А. И. Смирниций, А. В. Суперанская ва дигарон ба таври возех нишон дода шудаанд.

Солхои 30-юми асри ХХ дар сохаи забоншиносй тамоюли тавсифи истилохот хамчун сатхи мунтазам ташакулёбандаи лексика-истилохшиносй пайдо шуд ва талаботхои он ба талаботхои умумии забон чавобгу буданд. Дар ин бора тахти рохбарии Д. С. Лотте Маркази умумии истилохот-Кумитаи истилохоти илмй-техникии АИ ИЧШС таъсис дода шуд.

Оид ба коркарди истилохот дар дахсолаи охир таваччухи хоссае зохир гардидааст ва даххо тахкикотхои илмй дар ин самт гузаронида шудааст. Новобаста аз зохир гардидани тавачух дар ин самт, хар як мухаккик ба таври хеш хадаф ва максаду вазифахои дар пеш гузоштаи хешро фахмонида шарх додааст. То ба ин руз мутаасифона, дар байни дигар сохахои илм фахмиши ягонае оид ба назарияи истилохот матрах нашудааст.

Ин нукта мусаллам аст, ки дар чахон такрибан 2000 забони дорои хату алифбо арзи хастй дорад, аммо истилохоти ба таври васеъ истифода ва ташаккулёфтаи илмиро такрибан дар 60 забони онхо муайян кардан мумкин аст. Истилохоти илмй такрибан 300 сохаи касбй-фанниро фаро шрифта, дар хар як забони алохида сохахои аз чихати истилохот коркард шуда ва мавриди истифодаи фаъол он кадар васеъ нест.

Истифодаи истилохот дар хар як соха мувофики махсулнокии он вобаста буда, метавонанд мафхумхо ва истилохотхои навро ба вучуд оварда, мавриди истифода карор диханд.

Истилох дар бисёре аз забонхо дар шакли асл истода, тарчума намешавад. Дар сохаи тибб истилохот асосан аз забони лотинй пайдо шудааст ва метавонад бетагийр монад. Албатта, шояд дар баъзе холатх,о тарчума шавад, лекин маънои аслии хешро каме гум карда, боиси нофахомй мегардад [Назаров Т.А. Паёми Донишгохи милии Точикистон [3, с.168].

Д. С. Лотте, асосгузори мактаби истилохот дар Русия дар асари худ («Основы построения технических терминов» Асосхои сохтори истилохоти техникй») ба вазифа ва усулхои батартиб

даровардани истилохоти техникй диктат дода, баъзе масъалахои бунёдии интихоб ва сохтани истилохоти илмию техникй, дар бораи таъсири таснифот ба дурустии истилохот ва сохтани шаклхои кутохшуда аз чониби чузъхои партофташуда, диккат додааст. Ин олими бузурги истилохшинос, ки мактаби истилохшиноси аз худи у огоз мегардад, ду равиши истилохшиносиро дар асархои хеш кайд кардааст: якум тавсиявию меъёрй, ки дар он системами мавчудаи истилохшиносиро барои интихоби тасодуфй ва зухуроти бисёрмаъноию муродифй ва хамгунавой ва тавсиф додани якчанд консепсияхои мушаххас аз тарафи як истилох зери танкид карор додаст. Дар равиши дувум бошад, илмию тавсифй, ки дар он мавридхои тагийрёбии маъно, синонимия, омонимия ва вариантнокй муфассал дарч гардидааст, шарх медихад.

Мувофики мушохидахои Д. С. Лотте, истилохот ба як шохаи илмии мустакил табдил меёбад, ки дорои хусусиятхои хоси худ мебошад. Ин олим бо методология, чузъхои морфологй ва семантикии сохаи истилохот таваччухи махсус зохир карда, дар бораи типология, тасниф ва тавсифи критерияхо барои муайян кардан истилохот таваччух менамояд [7, с.158].

Дар рушди истилохот нимаи дуюми асри XX тахкикоти олимони гуногун накши мухимро бозидаанд. Дар нашрияи худ «оид ба баъзе зухуроти ташаккули калимахо дар истилохоти техникии забони русй» соли 1939 Г. О. Винокур ба масъалахое, ки ба он замон ва имруз марбут аст, тавассути муайян кардани мохияти забони истилох, этимология ва сохтори функсионалии системахои истилохй, таносуби истилохот ва номенклатура вобастаанд, диккат додаст. Бори аввал дар сохаи забоншиносй ин олим тахминро оид ба худи истилох ва калимае баён кард, ки вазифаи махсус доштааст. Тибки акидаи олим, функсияи номгузорй хамчун вазифаи муайянкунандаи истилох амал мекунад. Ин мафхум як масъалаи бахсталаб буда ва минбаъд низ бокй хохад монд.

Мухаккики дигар А. А. Реформатский дар ибтидо дар масъалаи низоми истилохоти намунавй истодагарй карда, кайд мекунад, ки забон ба решаи пешрафти илм ба таври махсус пайванд шуда, хамчун унсури сохторй дар системаи умумии илм вучуд дорад. Хамзамон, олим таъкид кардааст, ки истилохот «нисбат ба илм», бештар мухтаво, вазн ва сохтори забониро доро мебошанд. Дар ин холат мо дар бораи чузъхои истилохии забон сухан меронем, ки ба хеч вачх бо дигар унсурхои забон шинохта нашудааст [10, с.163-198]. Дар дохили чунин як зерсохтори махсуси истилохй А. А. Реформатский, дар пайгирии Г. О. Винокур, бо номенклатура чои муайянеро ишгол мекунад. Худи мафхуми номенклатура аз забони лотинй <<потепс1а!:ига»-»руйхат, номгуй» омада, як унсури нисбатан нави лексикй мебошад, ки дар асри XVIII танхо барои илмхои табии истифода мешудааст. Хамзамон, олим чунин мешуморад, ки мо дар бораи номенклатура танхо дар заминаи истилохот хамчун номенклатураи муайянкунандаи гуфтугу сухбат карда тавонем.

Дар тавсифи истилохот олимони сохаи забоншиносй А. Ф. Лесохин ва П. А. Флоренский фаъолият бурда, тахкикотхои намоёнеро ба анчом расонидаанд. Дар асархои А. Ф. Лесохин динамика ва кобилияти семантикии мафхумхои илмй хамчун як самти афзалиятноки тахкикоти истилохй ба шумор мераванд. Ба гуфтаи худи у шакли дохилии истилох як холати гузариш байни маъно ва пушиши беруна мебошад. П. А. Флоренский, баръакс дар тахкикоти худ бо муайян кардани функсияи калима дар илм, этимологияи системаи истилохот ва тавсифи меъёрхои истилохотро рохнамой кардааст. Рушди аз хама намоён дар сохаи забоншиносй ин мушкилот дар солхои 60-уми асри гузашта дар доираи фаъолияти мактабхои истилохот сурат гирифтааст. Ташабускори чунин дискуссияи васеъ дар мавзуи мафхуми «истилох» Р. Г. Питровский аст.

Халли самараноки масъалахои бахсталаб оид ба истилохот ба мо имкон дод, ки худуди самти нави илмии истилохотро муайян кунем, зеро хамаи тахкикоти риштаи мазкур дар навбати худ ба муайян кардани конунхои танзимкунандаи пайдоиши мафхумхо ва мавчудияти системахои истилохй нигаронида шудааст.

Нихоят илми истилохшиносй мавкеи худро дар охири солхои 80-уми асри ХХ мустахкам намуда, дар ин замина истилохот алокаи мафхуми ифодагари истилохотро чун чузъи морфологй дар шакли вохидхои илмию махсуси касбй меомузонанд. Илова бар ин бояд кайд кард, ки ташаккули истилохот дар баробари тамоюлхои гуногуни забоншиносй бо самтхои гуногуни илмй якчоя шуд.

Хамин тавр дар рушди истилохот мархилахое чун мавчудияти истилохот ба сифати як бахши забоншиносии умумй як самти лексикология дар алокамандй бо назарияи сотсиология ва услуби матн (Р. А. Будагов, В. В. Виноградов, В. М. Жирмунский, Г. В. Степанов), ташаккули истилохот ва татбики он дар сохахои илм, техника, технология, истехсолот ва идоракунй муаррифи мешаванд.

Зери тахкик карор дoдaни истилохот дар забонхои мyк;oиcaшaвaндa аз чихати мyк;oиcaвй ва вижагихои типoлoгй мегaвoнaд ба халли мушкилотхои зикргардидаи забoн мycoидaт карда, рoххoи нави илмирo дар тахкикки ин мacъaлaи мyбрaм бoз нaмoяд.

Мавриди омузиш карор дoдaни иcгилoхaги coхaи дaндoнпизишкй дар зaбoнхoи точикй ва oлмoнй бaрoи дарки мушкилотхое, ки дар корхои илмию тахкиккотии олимони бyрyнмaрзй дарч гардидаанд ва пешниход кардаанд, барои илми зaбoншинocии точик рохе боз xoхaд кард.

Илми иcгилoхшинocй тaъриxи тулони надошта бошад хам, дар кишвархои Аврупо дар даврони эхё омузиши он oFoз ёфтааст. Acocaн caбaби дар даврони эхё 0F0з ёфтани ин шoxaи илм аз он чихат мебошад, ки то ба ин даврон забони илм дар ин манотик танхо забони лотинй ба шумор мерафт ва истилохот бошад ба таври мукталиф доираи инкишофи xешрo ба тарзи Faйримyтaшaкил ва бенизом руш медод.

А. Д. Хаютин дар тaъриxи рушди истилохот, якчанд caмгх,oи acocии тахкикотро ба назар гирифтааст, ки онро ба тартиби зайл барраш намудан мумкин acт:

Аввалан caмги омузиши олим нишонаи аз лyFaтхoи умумй xycycиятх,oи истилохии инфиродй ва умумидоштаро водор мекунад.

Самти дуввум терминографй муаррифй мешавад, ки бо caбaби халли мacъaлaхoи амалияи лекcикoгрaфй бо xaрaктери амалй тaвcиф карда мешаванд.

Самти сеюм мacъaлaхoи алохидаи истилохот аст, ки ба coхaхoи мyшaxxacи илмй ва дастгоххои истилохии онхо, acocaн дар чанбахои тaвcифй алокаманд аст [5, с.84].

Агар А. Д. Хаютин тавшфи иcтилoххoрo тадричан кайд карда, cипac дар acaри xyд (Терминология и переводи Терминалогия ва тарчума) оварда бошад, Ф. А. Цигкина мacъaлaи рушди истилохоти мyк;oиcaвирo хамчун илми чустучу ва ба рох мондани мукотибаи байнихамдигарии cиcтемaхoи истилохй ба якчанд забон бардоштааст.

Истилохоти му^о^ав^ тавре ки олим кайд кaрдaacт, дар байни зaбoншинocии му^о^ав^ истилохот ва назарияи тарчума мавккеи миёнаро ишF0л мекунанд, зеро ба монанди илмхои номбаршуда, онхо истилохро хамчун объекти омузиш мехиcoбaнд ва бо фаркияги каме аз хам фарк доранд. Барои истилохи зaбoншинocии ичгимой, ташкилкунй ва морфологияи термo-cиcгемaхo намоёнанд: барои зaбoншинocии мyк;oиcaвй ба cara^ cиcгемaи забон афзалият дода мешавад, истилоххо хамчун иерaрxияи забон, зерcиcгемaи ба cara^ лекcикй дoxилшyдa оварда мешаванд [18, с.159].

Дар coлхoи oxир тактики иагилохот як caмги фaлcaфй ва мангиккиро низ кacб карда, ягонагии равишхои мантикй, фaлcaфй ва забониро фаро мегирад ва ба омузиши тaнocyби coхaи назарй ва шакли тacвири калима, тахлили матн ва корбурди иcтилoхaг диккати маxcyc дода мешавад.

Танзими тахкикот ва коркардхои зaбoншинocии coлхoи oxир дар шхаи иcгилoхoт ба мо имкон медихад, ки тахкикоти заминавии бештарро дар омузиши низоми истилохот caмгхo ташиф намоем:

1). Хycycиятх,oи маъно ва вижагихои морфологии иcгилoхoт;

2). Чузъи дигаргуншавии маъно бо назардошти тахавулоти cемaнгикaи иcгилoхaг дар шароиги пешрафти илмй;

3). Корбурди лекшкаи маxcyc дар матнхои дорои xycycияти илмй ва вазифаи истилохот;

4). Тартиб ва ташкили cиcтемaхoи иcгилoхoт дар гуруххои мувофик, мукаррар кардани робигахои лyFaтхoи ма^уш coхaвй;

5). Мукожаи cиcгемaхoи истилохот дар гуруххои гуногуни забонхо, истилохот аз нигoxи назария ва амалияи тарчума;

6). Ч,анбаи тадбикшаванда дар caмги лекcикoгрaфй ва лyFaтнигoрй;

7). Мавкеи чудогонаи иcгилoхaг ва вижагихои уйлубии он;

8). Заминаи назарй ва методологии истилохот дар тахкикоти олимони забоншиноа

Тахкикоти мyocир дар шхаи иcгилoхaг бaco мураккаб ва бдоёрчабха тaвcиф мешавад ва

иcгилoхoтшинocии мyocир заминаи мегодологй, назарй ва объекту мавзуи ба xyд xora тахкикотй дорад. Бо назардошги дастовардхои бехтарин дар coхaи иcгилoхaг, дар ин шхаи илм биcёр ма^ала^и халношуда низ мавчуданд, ки олимони xoричивy ватаниро ба oмyxтани вазифахои иcгилoхoт дар рушди илм ва теxнoлoгия хaвacмaнд мекунанд.

Мирзо Х^ани Сулгон ба мacъaлaи иcгилoх таваччух карда, чунин кайд мекунад: «аммо иcгилoх калимаи xoc acг, caхехтaрaш калима ба вазифаи xoc аст. Вай калима ва ё ибораест, ки дар хавзаи амалкардаи як илми мaxcyc маънои ба xyд xocе дошга, мафхуми муайянеро ба шакли дакик

ифода мекунад. Истилох метавонад гохе дар матн маънии истилохии худро аз даст бидиа ба сифати калимаи маъмули забон истифода гардад» [14, с. 164].

Берун аз матн истилох метавонад вазифаи аслии худро гум карда, мавкеи миёнаро ишгол намояд ва дар баробари ин сермаъно шавад. Меъёри зерин мавкеи миёна дошта, барои тафсироти духурагй ифода мешавад. Аксари олимон чунин мешуморанд, ки ин истилоххо хамеша холати бетарафиро ифода карда, дорои сохтори семантикию эхсосотй ва ифоданокй мебошанд [5, с.84].

Хусусияти консервативии мундаричаи семантикии истилох бо мафхуми зехнии он дорои хохиш ва хавсмандии да;и;и илмй ва мухтасари он вобаста аст.

Ягонагии семантикии истилохи махсус хамчун яке аз шартхои муайянкунандаи бунёди истилох имкон медихад, ки истилоххои хар як гурухи муттахидро дар сатхи истифодаи фаъол ва гуфтугу нигох дорад. Албатта тавассути пур кардан ва хамрох шудан бо хамбастагии илмй бахисхои махсус ба таснифи истилох дар асоси унсурхое, ки вижагихои ягонагй ва хусусиятхои муносибатхои байни онхо мусоидат мекунад. Умумиистеъмолй ва хусусияти байналмилалй доштан хусусияти мухими истилох ба шумор меравад. Ин раванд аз он чумла дар сохаи тиб низ хеле мухим аст.

Ин хусусият гувохй аз он медихад, ки новобаста аз салохияти забонй муоширати касбиро низ ба рох мемонад. Бо вучуди ин дар робита ба имконоти касбии баъзе шохахои дигари илм, ин хусусият хеле нисбй ба назар мерасад. Худи синонимия дар сохтори истилохот хусусияти манфиро нисбат ба накши истилох нишон медихад. Агар дар забони адабии умумй синонимхое истифода шаванд, ки маъно ва садохои гуногун дошта бошанду як консепсияро пешниход кунанд, пас дар истилоххои вожахо-синонимхо метавонанд гуногун бошанд: «хамон як чизро номгузорй кунед, аммо онро тавассути мафхумхои мухталиф мукоиса карда, ба ин васила хосиятхои мухталифи ин вожаро тавассути номгузорй ифода кунед» [11, с.542].

Тавре ки синонимхо аксар вакт ногузир ба миён меоянд ва ифодаю накши онхо тавассути посух бо вохидхои забони мавчуда ба мафхум ва холат илова карда мешаванд. Дар ин маврид Д. С. Лотте синонимхои «мутлак» ва «нисбй»-ро муайян кардааст [4, с. 149].

Хусусияти дигари тарккунандаи истилохот ин мутобикати онхо ба якдигар мебошанд. Банизомдарорй нишон медихад, ки ин истилох ба ягон сохаи забоншиносй тааллук дорад. Ин хусусияти муайянкунанда аввал дар консепсияи Д. С. Лотте тахия ва шарх дода шудааст. Ин олим чунин мехисобид, ки «хар як истилох чои муайяншуда дошта, аз чои мафхуми мувофик дар тамоми низоми консепсияхо вобаста аст» [7, с.158].

Х,амин тарик, аломати мувофикати истилохот ба мансубияти онхо дар системаи истилохй тахрезй шуда, маънои истилох дар «мачмуи фармоиши истилохот бо истилохи мукараршуда, хамчун фарогирандаи муносибатхои байни истилох номида мешавад».

Истилохшиносй калимахои марбут ба сохахои гуногунро ба тарзи умумй ва фардй меомузад. Истилох хамеша далолат ба мафхум мекунад. Яъне тавассути ифодаи мафхум хусусиятхои асосии истилох муайян карда мешавад. Тибки акидаи П.Г. Нуров «Калимае, ки тавассути он номи мафхум фахмида мешавад, истилох ном дорад. Бунёди мафхум, асосан, ба фаъолияти тахассусии одамон вобаста ба сохаи илм, техника, маълумот, истехсолот ва мисли онхо алокамандй дорад» [3, с.168].

Истилох воситаи хеле мухим дар вакти муоширати илмй ба хисоб рафта, беасосй ва номукамалии истилох метавонад нофахмоихоро дар чараёни иртиботи илмй байни олимон оварад.

Х,амин тавр мо гуфта метавонем, ки истилохот ва истилохотшиносии муосир як шохаи мураккаби илмии байнисохавй буда, тавассути дигар сохахои илм имкони интикол додани маълумотро бо фарогирии технологияхои муосир ба таври дакик ва мухтасар фарохам меорад ва ба сатхи муосири рушди донишхои илмй онро созгор ва чавобгу менамояд. Тавре ки каблан гуфта шуд, хадафи асосии ин истилохот хамчун як вохиди интиколи донишхои илмй, чузъи лугати забон дониста мешавад.

АДАБИЁТ

1. Герд, A.C. Формирование терминологической структуры русского биологического текста [Текст] / A.C. Герд; Ленингр. гос. ун-т им. А.А. Жданова. Ленинград: ЛГУ, 1981. - 112 с.

2. Герд, А.С. Терминологическое значение и типы терминологических значений [Текст] / А.С. Герд // Проблематика определений терминов в словарях разных типов: сб. ст. / АН СССР; отв. ред.: С.Г. Бархударов, В.П. Петушков, Ф.П. Сороколетов. Ленинград, 1976. - С.101-107

3. Нуров П.Г. Таджикская научно-техническая терминология становление и развитие, теоретические основы, прикладные аспекты / П.Г. Нуров. - Душанбе: Дониш, 2009. - 168с.

4. Лотте, Д. С. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и терминоэлементов [Текст] / Д.С. Лотте; АН СССР, Ком. науч.-техн. терминологии. -Москва: Наука, 1982. -149 с.

5. Лотте, Д.С. Краткие формы научно-технических терминов [Текст] / Д.С. Лотте; АН СССР, Ком. техн. терминологии. -Москва: Наука, 1971. -84 с.

6. Лотте, Д. С. Образование и правописание трехэлементных научно-технических терминов [Текст] / Д.С. Лотте; АН СССР, Ком. техн. терминологии. -Москва: Наука, 1969. -119 с.

7. Лотте, Д. С. Основы построения научно-технической терминологии: вопросы теории и методики [Текст] / Д.С. Лотте; АН СССР, Ком. техн. терминологии. -Москва: АН СССР, 1961. -158 с.

8. Назаров Т.А. Паёми Донишгохи милии Точикистон 2020- №2

9. Реформатский, A.A. Введение в языковедение [Текст]: учебник для студ. филолог. спец. высш. пед. учеб. заведений / A. A. Реформатский. Москва: Аспект Пресс, 2002. -526 с.

10. Реформатский, A.A. Мысли о терминологии [Текст] / A. A. Реформатский // Современные проблемы русской терминологии: [сб. ст.] / АН СССР, Ин-т рус. яз.-Москва, 1986. -С. 163-198.

11. Реформатский, А.А. Введение в языковедение [Текст]: учебник для пед. ин-тов / A. A. Реформатский. 4-е изд., испр. и доп.-Москва: Просвещение, 1967. -542 с.

12. Реформатский, А. А. Введение в языкознание [Текст]: [учеб. для филол. специальностей высш. пед. учеб. заведений / А. А. Реформатский. -[5-е уточн. изд.]. -Москва: Аспект Пресс, 1997. -536 с.-(КУ. Классический учебник).

13. Реформатский, А.А. Что такое термин и терминология [Текст] / А.А. Реформатский // Вопросы терминологии: материалы всесоюз. терминол. совещ. / АН СССР, Ин-т языкознания; под ред. Ю. Д. Дешериева [и др.]. -Москва, 1961. -С. 46-54.

14. Султонов, М.Х,. Истилохоти илмии «Китоб-ут-тафхим>>-и Абурайхони Берунй / М.Х.. Султон. - Д.: Деваштич, 2003. -164 с.

15. Хаютин, А. Д. Термин, терминология, номенклатура: учеб. пособие [Текст] / А.Д. Хаютин; Самарк. гос. ун-т им. Алишера Навои. -Самарканд: [б. и.], 1971. -129 с.

16. Хижняк, С. П. Юридическая терминология: формирование и состав [Текст] / С. П. Хижняк. -Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 1997. -132 с.

17. Цаголова, Р. С. Лексико-семантические особенности политико-экономической терминологии [Текст] / Р. С. Цаголова Москва: Изд-во МГУ, 1985. -146 с.

18. Циткина, Ф.А. Терминология и перевод: к основам сопоставительного терминоведения [Текст] / Ф. А. Циткина. -Львов: Вища шк., 1988. -159 с.

ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ СПОСОБОВ ФОРМИРОВАНИЯ НАУЧНЫХ ТЕРМИНОВ

На протяжении веков человечество уделяло особое внимание науке и технике и на протяжении всей своей жизни всегда стремилось улучшить свои условия жизни. В подобных случаях термины вводились с одного языка на другой, создавая систему специальных терминов. Мы определяем формирование терминов и их развитие в целом как область исследований, и в этой связи мы рассматриваем стоматологическую терминологию как определенную и всеобъемлющую систему. Таким образом, развитие науки продолжается с постоянным совершенствованием ее терминологического аппарата, который, в свою очередь, становится более полным по мере развития научного направления. Само понятие «термин» в литературе определяется как свойство науки, техники, политики, то есть средство выражения концепций разных направлений.

Следует отметить, что специальный словарь так называемых развитых языков пополнился за счет внедрения различных отраслевых словарей, поэтому их всестороннее изучение очень важно в наше время.

В последние годы изучение терминологии приобрело философско-логическое измерение, охватывая единство логического, философского и лингвистического подходов с особым акцентом на изучении взаимосвязи между теоретической и словоформой, анализе текста и терминологии.

Термин является очень важным инструментом в научном общении, а его иррациональность и несовершенство могут привести к недопониманию в процессе научного общения между учеными.

Ключевые слова: терминология, наука, направление, словарь, язык, медицина, латынь, теория, подход, обучение, технология, логика.

THEORETICAL STUDY OF METHODS FOR FORMING SCIENTIFIC TERMS

Throughout the centuries, human has paid special attention to science and technology and throughout its life has always strived to improve its living conditions. In such cases, terms comes from one language to another, forming a system of special terms. We define the formation of terms and their development generaly as a field of research, and in this regard, we view dental terminology as a definite and comprehensive system. Thus, the development of science continues with the constant improvement of its terminological apparatus, which, in turn, becomes more complete as the scientific direction develops. The very concept of «term» in the literature is defined as a property of science, technology, politics, that is, a means of expressing concepts of different directions.

Ill

It should be noted that the special vocabulary of the so-called advansed languages has been replenished through the introduction of various industry dictionaries, so their comprehensive study is very important in our time.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

In recent years, the study of terminology has acquired a philosophical and logical dimension, embracing the unity of logical, philosophical and linguistic approaches with a special emphasis on the study of the relationship between theoretical and wordform, text analysis and terminology.

The term is a very important means in scientific communication, and its irrationality and imperfection can lead to misunderstandings in the process of scientific communication between scientists.

Keywords: terminology, science, direction, dictionary, language, medicine, Latin, theory, approach, learning, technology, logic.

Сведения об авторе:

Назаров Тавакал Айниевич - старший преподаватель общеуниверситетской кафедры немецкого и французского языков Таджикского национального Университета, тел: (+992) 900050525 Email: rais-1988@mail.ru

About the author:

Nazarov Tavakal Aynievich - the senior teacher of the department of German and French languages of Tajik National University Phone: (+992) 900050525 Email: rais-1988@mail.ru

САДМИ ВОЖАГОНИ ЩТИБОСЙ ДАР ИСТИЛОХОТИ ЖУРНАЛИСТИКА ДАР МИСОЛИ ЗАБОЩОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ

Рахматуллоев М. С

Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Инкишофи чамъияти инсонй - ин инкишофи хамаи кисматхои илм, истехсолот ва санъати он мебошад, ки дар навбаги худ ин ба инкишофи хдмаи забонхо оварда мерасонад. Илм, исгехсолот ва санъати хамаи халкхо новобаста аз якдигар, аммо баробар дорои рушди таърихй мегарданд. Алокахо дар хамаи сохахо рух медиханд - дар ВАО, сиёсат, иктисодиёт, фарханг, дар рузгори харруза ва чун натича онхо ба тагйиротхои калон дар тарзи зиндагонй, чахонбинй, ва албатта, ки дар забон оварда мерасонанд. Ягон соха ва ягон тамаддун бе робита вучуд ё инкишоф намеёбад, хар чй кадаре робита ба амал ояд, хамон соха ё чомеа хамон кадар тараккй мекунад. Хамин тарик, истилохоти журналистика низ дар чунин протсеси ин чода бенасиб нест. Хар руз илми наве ба амал ояд, робитаи нав низ ба амал меояд. Ба хамагон маълум аст, ки сохаи журналистика таърихи зиёд надорад, бинобар аз сабаби таърихи зиёд надоштан дорои робитахои нав мебошад. Илме, ки нав ба амал меояд ба хамсоли сохаи мазкур дорои бойшавии истилохоти нав ва забонхои халкиятхои гуногун рух медихад. Аммо набояд истилохи «бойшавй»- ро чунин фахмид, ки мо бояд бидуни чуну чаро хамаи вожахои иктибосиро ба системаи забони худ кабул кунем, ки ин холат бисёр вакт дар сохаи журналистика рух медихад ва ба аз хад зиёд шудани элементхои забони гайр дар забони модарй оварда мерасонад, дар он вакте ки дар худи забон эквивалентхои хамин вожахо ииктибосй вучуд доранд, ки метавонанд падида ва зухуротхои зеринро маънидод кунанд.

Пахлухои гуногуни калимахои иктибосиро омухта, асосгузори мактаби шуравии истилохот Д. С. Лотте чунин акида дошт, ки иктибос карданро як чараёни мустакил бояд донист ва калимаи иктибосиро бо рохи мукоиса бо системаи мавчудаи истилохот бахогузорй намуд (дар системаи калимахои хамреша ё наздик) [8, с.55].

Ба гурухи вожахои иктибосии забони англисии кадим мебояд танхо калимахоеро ворид намуд, ки онхо пас аз асри V ба забони англисй ворид гардидаанд. Баъд аз оне ки забони англисй аз диалектх,ои дигар кабилахои дар чазираи Британия зиндагй мекарда чудо шуд. Албатта, диалекти кабилахое, ки аз китъаи Аврупо ба чазирахои Британия омаданд дорои хусусиятхои ба худ хос буданд, ки онхоро аз якдигар фарк мекард. Бинобар ин вожахои иктибосии ин давр мебояд калимахои давраи насронигардонй ва шумораи ками калимахое, ки англосаксхо аз келтхо кабул намуданд, шуморид [6, с.120].

Хангоми тахкики натичахои калимахои аслии забони англисй муайян гардид, ки дар истилохоти журналистикаи забони англисй вожахои решагии англосаксй хамагй 7,26 дарсади хамаи истилохоти асосиро ташкил медихад. Аз ин бармеояд, ки кисми зиёди истилохоти журналистикаро калимахои иктибосй ташкил медиханд, ки мо мавриди омузиш карор додаем. Таъсири як забон ба забони дигар тавассути сабабхои таърихй маънидод карда мешавад: чангхо, забткорихо, саёхат, савдо ва гайра. Шиддатнокии чараёни вуруди вожахои иктибосии нав дар даврахои мухталиф хеле гуногун мебошад. Дар вобастагй аз шароитхои амики таърихй он баъзан меафзояд ё коста мегардад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.