CC BY
28Ключевые слова: язык, практик,современный русский язык, теоретическое и практическое значение, метериал, аспекты.
LANGUAGE AND PRACTICE. ASSIGNMENT OF LANGUAGE PRACTICE
This article focuses on issues of language and practice in modern periods of development. The author of the article analyzes language issues based on extensive material.
Language is not only one of the main sources for the development of international communication, but also develops practical development in the world. This issue was studied by the famous Russian scientist Mikhail Vasilyevich Lomonosov, who showed the development of language in his scientific works.
The development of language among people has various characteristics that develop on the basis of interethnic communication andforms and improves the forms and methods of research of a different nature.
The word is considered as a form of the most important organization at the present stage of development of modern language of knowledge.
Therefore, the language has a practical and theoretical value and helps a person to learn the material faster.
In modern life, various aspects of the study of the modern Russian language and the characteristics of the improvement and development of the language occupy a specialplace.
Key words: language, practice, modern Russian language, theoretical and practical value, material, aspects.
Сведение об авторе:
Асомидинов Шариф - старший преподаватель физического воспитания и гражданской обороне Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни Тел: (+992) 985544242
About the author:
Asomidinov Sharif - Senior teacher of physical education and civil defense of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Phone: (+992) 985544242
ХУСУСИЯТ^ОИ СЕМАНТИКИИ ВОХИДХОИ ФРАЗЕОЛОГИ БО ВОЖАИ «HEAD ВА «САР» ДАР ЗАБОНОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСИ АЗ НИГОХД ТАР^УМА
Ишратова Х.М.
Донишкадаи давлатии забонхри Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Хадаф аз навиштани маколаи мазкур тахлили корбасти калимахои «head» ва «сар» дар хайати вохидхои фразеологии забонхои точикй ва англисий мебошад.
Вохидхои фразеологй ба хайси масолехи забон бо хусусиятхои худ дар баробари калима дар ифодаи фикр мавкеи мухимро ишшл менамоянд. Онхо дар матн барои офаридани маънохои гуногуни нутк истифода шуда, боиси рангорангй ва бадеияти сухан, ифодаи хиссиёти гуногун мегарданд. Вохидхои фразеолой як хиссаи илми лексикология ба шумор рафта дар таносуби иборахои озоди синтаксисй чун воситаи рангинбаёнй ибора ва вохидхои рехтаву устувори мачозии забонро низ меомузад. Фразеологияи забони точикй таърихи кадима дорад ва худи забони точикй аз фразеологизмхо Fанй аст, ки ба ибораи дигар вохидхои мачозй ном доранд. Хануз дар асри XVII дар Хиндустон лугати фразеологии «Чарога хидоят» бо саъйу кушиши Алихони Орзу мураттаб гардидааст, ки яке аз аввалин лугатх,ои фразеологии точикй ба шумор меравад.
Фразеологизмхо аз чихати сохт ва маъно ва вазифаашон ба якчанд гурух чудо шуда, хаёт ва тачрибаи бисёрсолаи одамонро ифода мекунанд.
Зимни нутк мо на факат аз калимахо, балки аз таркибхои устувори мачозй ё иборахои фразеологй низ истифода мебарем. Дар ин сурат таркиби иборахои фразеологй аз тарафи сухангу дафъатан эчод намешавад, балки аз хазинаи хотираи у дар шакли рехта ва маъмулиаш берун номада, мувофики маврид истеъмол мегардад. Баъзе олимон ин вохидхои устувори мачозиро дар баробари калимахо пойдевори забон медонанд. Дар системаи ягонаи лугату истилохоти забон бисёре аз иборахои фразеологй нисбат ба муродифхои лугавии худ камистеъмолтар нестанд. Баъзеи онхо хатто ба хукми мафхуми ягона ва асосии вокеъаю санадхо гузаштаанд.
Чй тавре ки кайд карда шуд, фразеология ба луFатшиносй, яъне лексикология шомил буда, дар навбати худ яке аз шохахои мухимтарини илми забоншиносй ба шумор меравад. Аз чихати сохт,
таркиб ва семантика ба гуруххо таксим карда шудааст. Фразеология ба фразеологияи забонхои дунё чудо шудааст, яъне урфу одат, чахонбинй, сатхи хаёти зиндагии одамон, мухити зисти халкхои гуногунро дар бар мегирад. Бахши дигари фразеология- фразеологияи таърихй мебошад, ки таърих ва пайдоиши вохидхои фразеологиро меомузад, калима ва иборахое, ки хазор сол пеш пайдо шудаанд, то хол дар хамин шаклу маъно истифода мешаванд [4,9-10].
Чи тавре ки аз таснифоти генеологии забонхо бармеояд, забонхои точикй ва англисй бо хам хешанд. Л.Л. Ройзензон ва Ю.Ю Авалиани фразеологияро дар тадкикоти худ мавриди шарх карор дода, нахуст типологияи мукоисавиро дар забонхои мукоисашаванда дида баромадаанд. Шоирон ва нависандагон оид ба фразеология фикру акидахои худро баён кардаанд. Мафхуми вохидхои фразеологй аввалин маротиба аз тарафи Ш. Балли чорй шудааст, баъдтар аз тарафи забоншинои рус Виноградов хамчун «фразеологическая еденица» тарчума шудааст.
Асосгузори назарияи фразеология, забоншиноси швейтсарй Шарл Баллй дар китобхои худ «Мафхуми услубшиносй» ва «Услубшиносии фаронсавй» фразеологияро кайд кардааст. Дар вохидхои фразеологй мавкеъи мухимро омилхои инсонй ишгол мекунад. Яъне аксари фразеологизмхо бо хама гуна фаъолияти инсонй алокамандй зохир менамоянд. Гайр аз ин, одам кушиш мекунад, ки обеъекти чахони берунаро бо аломатхои хоси инсон, аз чумла бо ашёи бечон пурра намояд. Чи тавре, ки Ш. Баллй кайд мекунад; «Нокомилии акли башарият низ дар он аст, ки инсон хамеша ба чизхое ки, дар гирду атрофаш хаст, кушиш ба харч медихад, ки рухан коил шавад. У тасаввур карда наметавонад ки табиат мурда ва бечон аст; тасаввуроти доимии у хамеша хаётро бо чизхои бечон муккамал мекунад, вале танхо ин нест: инсон хамеша ба хусусяти ашёи чахони беруна низ тамаркуз мекунад» [4, c 4-5].
Шарл Балли истилохи «фразеология»- ро чорй намуд, аммо ин истилох хамчун илм байни забоншиносони англо-амрикой маъруфият пайдо накард, у фразеологияро ба услубшиносй ворид сохт.
Масъалаи фразеология хамчун як сохаи забоншиносй бори аввал аз тарафи забоншиноси машхури шуравй, профессор Е.Д. Поливанов мавриди пажухиш карор гирифт. Е.Д. Поливанов борхо ин масъаларо ба миён гузошт ва муайян кард, ки лугатшиносй маънои мушаххаси лугавии калимаро меомузад, морфология мазмуну коидахои вожахоро меомузад, синтаксис бошад, илм дар бораи ибора ва нутки алоканок яъне чумла ва анвои он аст. Е.Д. Поливанов зикр кард, ки фразеология «мавкеъи чудогона ва устуворро (ба монанди фонетика, морфология ва f.) дар забоншиносй ишгол намуда, минбаъд дар натичаи омузиши мунтазам ва гузоштани хар гуна масъалахо, илм аз камбудихои тасодуфй махрум хохад шуд». В.В Виноградов масъалаи фразеологияро хамчун як сохаи забоншиносй ба миён гузошт. У доир ба фразеология акидахои худро мухтассар баён намуда, онхоро ба гуруххои семантикй чудо кардааст. Захматхои В.В Винаградов комёбихои хамон давра буда, минбаъд боиси ба миён омадани корхои зиёд оид ба фразеология гардиданд. [4, 7, 8].
Тахкикоти типологй ва мукоисавй дар забонхои точикй ва англисй аз тарафи як катор олимони точик аз руи чанбахои гуногун анчом дода шудааст. Аз чумла, Азимова М. дар рисолаи номзадии худ доир ба ин масъала таваччух кардааст. Дар ин чода, гайр аз баъзе дастурхои таълимй пажухиши дигаре мушохида намешавад, яъне масъалаи пажухиши фразеологизмхо бо унсурхои соматикй, ба тахкикоти махсус ниёз дорад.
Вохидхои фразеологй дар забони англисй нахуст дар Инчил ва осори Шекспир огоз шудаанд, ки баъд аз китоби Инчил чойи дуюмро ишгол мекунад [4,113]. Пайдоиши фразеологизмхои забони точикй, хануз дар осори хаттии асри VIII ва минбаъд дар осори Рудакй ба назар мерасанд.
Фразеология дар асоси вокеа ва ашёи мавчудаи мухталиф инъикос меёбад. Инсон, як чузъи табиат ба шумор меравад. Яке аз чузъхои ифодакунандаи вохидхои фразеологй, «сар» аъзои бадани инсон ба шумор рафта, хамчун предмети чудогона, мафхум ва маънои хоси худро дорад. Дар рисолаи Махмаддовудов С. оид ба полиссемия, сермаъноии калима нишон дода шудааст. Калимахое мавчуданд, ки гайр аз маънои асосй маънои мачозй низ доранд. Худи калимаи «сар» дар забони точикй маънохои зиёд дорад. Масалан, бо калимаи «сар» вохидхои зиёди лугавй сохта мешаванд: сарвар, саросар, саросема, сар ба сар, сарбаланд, саркор, сархам, саргардон, сарвазир, ва гайра. Калимаи «сар» кисмати болоии аъзои бадани инсон аст, вобаста ба мавкеи чойгиршавиаш ба маънохои аслй ва маъчозй истифода мешавад. Масалан, сари рох, сари кух, сари бозор, сари вазифа ва гайра. Дар забони англисй низ калимаи «кеай»(сар) дорои хусусияти сермаъной мебошад ва дар сохтани калима ва ибора хеле фаъол аст. Масалан: Headpkone-гушмонак, headmaster-рохбар, keadway-пешршй, headquarters-шуъба, headmistress-директор, headline-сарлавха, headlight -чарог etch [7,106,107]
Вохидхои фразеологй пас аз маъруфият пайдо кардан вирди забони халк мегарданд. Иборахои фразеологие, ки аз тарафи наслхои гуногуни шоирон офарида шуда, бо мурури замон сайкал меёбанд, ва шаклхои мачозй ва истиориавй кор фармуда шуда, муродифхои зиёде пайдо мекунанд ва то андозае мавкеъи худро мустахкам менамоянд.
Ба мафхум ва истифодабарии иборахои фразеологй бо калимаи «с а р» дар матн назар мекунем. Вохиди мачозии «Сар аз куцо по аз куцо» ба маънои бе аслу насаб, бе сару сомон, бе молу чиз, бе макон, пойлуч, корбаст мешавад.
Ифодаи «Ба сари касе алами худро рехтан»- ба маънои касди худро аз касе гирифтан истифода мешавад.
Ин хол модарро ба шур меоварад, вай хама аламу кохцыши худро ба сари писарам рехтанй мешавад.
«Чизеро ба сари касе андохтан»- чизеро ба суйи касе хавола кардан, ба ухдаи касе вогузор намудан, касеро гирифтори холате кардан. Ин чи фитна буд, ки ба сари ман андохтй.
Хаммаънои дигари ин ибора <Аз сар социт кардан»» аст, яъне ба маънои худро аз ичрои ухдадорие халос кард истифода мешавад [5, 24-25].
Ифодаи мачозии «Сар бошад, туппй ках,т не»- сар саломат бошад, каллапуш ёфт мешавад. Вале шакли дигари ин ифода «сар бошад, тоцй ёфт мешавад» бештар маъмул аст.
Пеш аз он ки аз чи иборат будани ин хабарро баён намоям, хохцш иекунам, ки шумо худро мардонавор нигох доред. Маъюс нашавед, аз рух наафтед, ки «сар бошад, туппй цахт не» гуфтаанд [5,с. 35].
Шаклхои ифодахои мачозии «Сари бегурбати худро ба гурбат монондан», «Сари бецанцоли худро ба цанцол андохтан», «Сари бебалоро дар бало мондан» - маънои аслии ба коре икдом карда ё хамрох шуда худро ба ташвиш андохтанро дорад. Маънои намунаи сеюм дар лахча бештар истифода мешавад [5, с.34].
«Ба сар бурдан» - маънои зиндагй кардан, сипарй кардани зиндагиро дорад, вале дар мисоли зер ба маънои аз сар гузаронидан омадааст.
Охир азобу кулфати ба сар бурдаи маро хам медонед-ку? [5,35]
«Сари калобаи худро гум кардан»- дар ичрои коре дармондан, хисоби кореро наёфтан дар вазъияти душвор афтодан, чй кор кардани худро надонистан ва гайраро дорад:
Рахмат-е, бибицон, хайрият шумо хастед, набошад мо сари калобаи худро тамоман гум карда мемондем.
«Сари кафида зери тоцй бех»>- дар шаклхои «сар кафад, таги тоцй, даст шиканад зери остин» истеъмол мешавад:
Шумо «ба руи шавхар сахт нигох кардан гунох аст» гуён хомуш гаштед. Ман бошам «сари кафида зери тоцй бех» харчи хам бошад, «вай ба ман падар аст»- гуфта дам фуру кашидам [5, 46]. «Дар сари кор айёру дар сари ош тайёр» - дар нисбати танбал ва коргурез гуфта мешавад [5,
47].
Барои хамин цилицамон «дар сари кор айёру дар сари ош тайёр»- гуед, цахрамон намеояд. «Сару сомон ёфтан» - маънои роху воситаи анчоми кореро пайдо карданро дорад Мо ба зури бозуи падарам аз нав сохиби хонаю цо шудем ва сару сомон ёфтем. «Сару сомони худро гум кардан» бо намунаи «сари калобаро гум кардан» хаммаъно аст - яъне, харосон, саросема, гаранг шудан, чй кор кардани худро надонистан.
Дар ин кори сермагал дигар кас мебуд, кайхо сару сомонашро гум мекард [5, 6] «Сар ба кухц Мугул афтидан»- ба мушкилй варузи сахт дучор шудан.
Хай, сад сумата гум кардай, садцаи сар. Ба сарат кухи Мугул афтид, ки ин цадар хафа мешавй. «Дар сар чормагз шикастан» Касеро озор додан, тахдид кардан ва ба зери шиканца кашидан. «Сару бар надоштан» - беканор будан, пурвусъат, сербару васеъ будан: Э, вай замини кишти пахтааш хамин цадар калон, ки сару бар надорад.
«Ба сархорй даст наёфтан» дар шакли «Вацти сархори надоштан» низ истифодаи густурда дорад, ки ба серташвиш будан, них,оят серкор будан, вакт надоштан далолат мекунад:
Ин вацтхо кам меомадагй шуда мондед?- Кори гунчинии пахта дар авц. Рости гап, сархориба вацт нест [1, сах 275-276]
Акнун ба мавкеи вохидх,ои фразеологй дар забони англисй назар менигарем. Дар забони англисй хам вохидхои фразеологй аввал дар эчодиёти шоирон ва нависандагон истифода шуда, пас вирди забони халк мегарданд. Доманаи истифодаи онх,о васеъ аст ва бо мурури замон сайкал ёфта, муродифхои зиёде пайдо кардаанд. Мисли забонй точики ру меоварем ба иборахои фразеологй бо чузъи «h e a d» (сар):
To hit ( or make) the headlight- бо диккат нигох кардан. Калимаи headlight дар лугат ба маънои машъал шарх ёфтааст, ки аслан бо маяк»-и русй хаммаъно аст, омадааст, аммо дар ин ифода калимаи мазкур дар луFати О к с ф о р д ба маънои бодиццат гуш кардани ягон хабар ё синамо омадааст
[7, сах 106 ].
Be not right one's in head - аз акл берун будан, девона шудан:
He isn 't to be trusted any more, Paul he isn 't right in his head. Ба у бовар кардан лозим нест, Паул аз ацл берун шудааст.
Bite (snap) smb's head off- бо таври циддй цабех сухан кардан, сухани касеро шикастан:
When I tried to say something she bit my head off. Вацте, ки ман кушиш кардам чизе бигуям, у суханамро цатъ кард.
From head to foot (to keel or to toe) - сар то то, дар забони тоцикй инро таркиби фразеологй меноманд.
She was seized by panicfrom head to heel. Сар то по тарс уро фаро гигрифт.
Buy smthover smb. head- пешнщод кардан, бахри баланд додан.
He recollected with satisfaction that he had bought that house over James's house У бо хушхоли ба хотир оврад, кихонаро аз Цемс бо нархи баланд харид[3, с.365].
Have a bad( or no) kead for heights- аз баландй тарсидан.
I looked at the drop, and decided that I was not daring fellow, I have no head for heights. Ман ба поён нигох кардам ва уис кардам, ки ман аз дщ нафараи баууръат нестам. Ман аз баландй метарсам [3,
с.3б5].
«Call down the wrath of God on smb's head»- дуо кардан, ба сари касе бадбахтй хостан, дар нисбати касе нияти бад доштан
«Drag by the head and ears»- касеро хушдор кардан, таъкид кардан яъне барои дар хотир нигох доштан
It was an utterly irrelevant argument dragged in by the head and ears. Ин як бахси комилан номуносиб буд, ки онро сар ва гушхо кашиданд [3, с.366]
«Carry one's head high»- сарро боло нигох доштан, ба сари баланд гаштан.
He had been just a judge, and he had carried his head high. У цозии боинсоф буд ва бо сари баланд мегашт.
«Come into one's head»- ба сар ягон чиз омадан, ягон нацшае кашидан, нияте кардан
Useless to think of what she was going to say- she must say whatever came into her head when she saw him. Оид ба гуфтанихои у фикр кардан бефоида аст у бояд уамаи фикри ба сараш омадаро хангоми дидани у бигуяд.
Профессор X,. Мачидов дар китоби худ «Фразеологияи забони хозираи точик « вохидх,ои фрразеологиро аз чихати обуранг ва ифоданокй ба гуруххо чудо кардааст. У чунин изхори акида менамояд: «Вохидх,ои фразеологй аз чихати характер аз дигар вохидх,ои забон ба кулли фарк мекунанд, ифодашавии дар онх обуранги махсус дида мешавад. Вохидхои фразеологии забонзадашуда хам дорои чунин хусусият мебошанд. Ифоданокию рангинии онхо ба образи собикашон алокамандй доранд. Вохидхои фразеологиро шартан ба гуруххо чудо кардан имконпазир аст. Фразеологизмхои муътадил ва пуробуранг, вулгаризмхои фразеологй, эвфемизмхои фразеологй, архаизмхои фразеологй, неологизмхои фразеологй, чунин фразеологизмхо ифодаи мафхумхои мухталифи хаётй, характеристикаи мусбиат ва манфй, тобишхои хиссиву экспресивиро фаро мегирад» [2, с.81-83].
Вохидхои фразеологии муътадил мафхумхо ва ходисахоро бо таври баходихй нишон медиханд. Масалан, таркибхои фразеологии як дахан, хешу табор, чизу чора ба ин мисолхо нигох карда, вохиди фразеологй бо каклимаи «сар»-ро ворид кардем. Мисол, сар ба сар, сар ба нуг ва г.
Эвфеизмх,ои фразеологй маънои мусбат дошта, муносибатхои нарму мулоим, лутфу навозишро ифода мекунанд. Онх,о бештар ба чойи ифодахои дурушт корбаст мешавад. Масалан, «ба як болишт сар ниходан» ( зану шавхарй кардан),» аз вазифа фуровардан» ё ин ки хаммуродифи ин ибора «аз сари вазифа хориц шудан» (аз вазифа рондан), «ба сари касе обрехтан» (дар нисбати касе амали бад анчом додан). ва г.-ро эвфеизмх,ои фразеологй меноманд.
Вулгаризмх,ои фразеологй баръакси вулгаризмх,о маънои манфй дошта, фикрро дагал ва дурушт ифода мекунанд. Дар ин вохиди фразеологй маънохои манфй, монанди нафрат, бадбинй, оханги дагал ифода меёбад. Масалан, «сари касеро хурдан», «сар халондан», «дарди сар шудан» ба сари касе бало овардан»
Гурухи дигарро архаизмх,ои фразеологй меноманд. Чй тавре ки аз номашон бармеояд, вохидх,ои фразеологии мазкур кухна шуда, доираи истеъмоли онх,о махдуд гардидааст. Масалан, моли манкула (сармоя) имруз дар истеъмол карор надорад. Ба ин нигох карда, як катор вохидхои фразеологиро метавонем ба катори архаизмх,ои фразеологй ворид созем, чунки доираи истеъмоли ин вохидх,ои фразеологй танг шуда, дар нутки омма кариб мушохида намешаванд, вале бо мурури замон муродифи худро пайдо кардаанд. Дар китоби Р. Абдуллозода «Фархангй иборахои халцй» як катор иборахое мавриди шарх карор гирифтаанд, ки аз истеъмоли густурда берун шудаанд. Масалан, ифодаи «Сари зуволаро гум кардан» аз истеъмол берун шуда, бар ивази он муродифаш «сари калобаи худро гум кардан» дар нутки мардум бештар мушохида мешавад. Ё истеъмоли «Сарба санги осиё гаштан» (ба
мушкили дучор шудан, ба мусибате гирифтор шудан) махдуд шуда ба чойи ифодаи «ба сар бало омад ё ба сарам бадбахтй омад» вирди забони халк аст.
Неологизмхои фразеологй баръакси архаизмхои фразеологй буда, хамчун вохидхои фразеологии тару тоза, доираи истеъмолашон хеле зиёд аст. Масалан, «ба сари касе оташ даргирондан» ( касеро нобуд кардан). Ба ин навъи фразеология нигох карда, як катор иборахоро метавонем ворид кунем, ки доираи истеъмолашон дар байни мардум хеле васеъ аст. «Ба сари касе чормагз шикастан», «сари хама шамшер набуридааст»- (шахси хоксор), «аз сар социт кардан» ( аз ягон чиз халос шудан) мебошад, чунин иборахо хеле зиёданд.
Тахлил ва ба зергуруххои семантикй чудо кардани вохидхои фразеологй бо калимаи «сар» ва «head» вобаста ба хислатхои инсонй дар забони точикй ва англисй.
Вохоидхои фразеологии ифодакунандаи хислат, феълу атвори инсон: «Дар сари кор айёру дар сари ош тайёр» танбал ва коргурез будан;
«сар каму дил нозук будан» сарфи назар аз сурати бад табиати нозук доштан, ки шакли «сар каму дил нозук будан» низ дорад ,»Сар аз санг шудан» (тобовар, боцувват шудан, умри дароз дидан); дилгарм будан (ба кор ё амале шавку раFбат доштан) ва баръакси он «дилхунук будан», яъне аз касе, чизе амале, коре дилмонда шудан, бад дидан ва f.
Вохидхои фразеологие, хисиёту хаячонро ифода мекунанд
Микдор ва ашколи чунин вохидхои фразеологй дар забонхои точикй ва англисй хеле зиёд буда, доираи истеъмоли густурда доранд. Масалан, ифодахои фразеологии «сари зуволаро гум кардан» (дар коре дармондан), «сари дил равшан будан» (шоду хурсанд ва масрур будан), «ба сар санги осиё гаштан» ( ба мушкилии сахт дучор шудан, ба мусибате гирифтор шудан), «Get smb out of one's head» (касеро аз сар берун кардан), «сари калобаи худро гум кардан» (парешон шудан, мушаваш шудан, чи кор кардани худро надонистан), «сарро сабук кардан» (аз баъзе ташвишхо хотирцамъ шудан), «ба сари касе алами худро рехтан» (маънои цасди худро аз касе гирафтан), «Lose one's head» (худро гум кардан), «сар бардошта натавонистан» (шарманда ва хицолатманд шудан), «carry one's head high» (сарро боло нигох доштан бо сари баланд гаштан), «rome into one's head» (ба сар ягон чиз омадан) ва F-ро дар хар ду забон вохурдан мумкин аст, ки маъно ва мавриди истеъмоли онхо бо хам наздик аст.
Фразеологизмхо вобаста ба маъно ва мавриди истеъмол метавонанд чихатхои гуногунро дар нутк ифода кунанд. Тасмим гирифта шуд, ки баъзе чихатхои ифодахои фразеологиро номбар намоем.
1. Вохидхои фразеологии тасвиркунандаи чихати зохирии инсон «From head to foot» (сар то по)
«Get one's head down» (хоб кардан)
«сар деги мис барин» (одами саркалон)
«Сари гусола лесидагй» (сари бемуйи бадшакл)
2. Вохидхои фразеолгй ифодакунандаи амали инсон
«Сара ба дару девор задан» ( зорй ва илтичо намудан, азобу укубати зиёдро раво дидан), «Сари рохро доштан» (касеро маътал кардан, боздошта), «Сари кора доштан» (машFули коре шудан),
«Сара назадагй намондан» (бахри ицрои мацсад, пурсуцу кардан), «Lay (or put) one's head together» (машварат кардан, мухокима кардан), «Get through one's head» (фа%мидан, цонеъ кардан), «Сара ба сангхр задан» (ба ицрои коре бо тамоми хасти кушиш кардан)
3. Вахидхои фразеологии фодакунандаи холат, макон, замон
«Have a bad ( or no) head for heights» ( аз баланди тарсидан), «Bite (snap) smb's head off» (бо
таври циддй цабех сухан кардан, сухани касеро шикастан), «Сарро гирифта баромада рафтан» (чойеро тарк кардан), «Buy smth over smb head» (пешниход кардан, нархи баланд додан), «Чизеро ба сари касе андохтан» (чизеро ба касе хавола кардан, ба ухдаи касе вогузор кардан), «ба сар афтодан» (ба холати ногуворе дучор шудан), »сари хавсала хунук шудан» (аз коре дилмонда шудан), «Filling oneself at smb's head» (ё at the head of smb) (дар гардани касе кашол шудан), «ба сар бурдан» (зиндагй кардан), «Call down the wrath of God on smb's head» (дуо кардан, ба сари касе мусибат хостан), «Hold one's head above water» (ба мушкилщо дучор шудан, царздор нашудан), «сар аз кучо по аз кучо» (бе аслу насаб, бес ару сомон, бе молу мулк) ва f.
Хулоса, аз чустучу ва мулохизот бармеояд, ки фразеология дар умум ганй, гайриоддй ва аз чихати сохт, маъно ва сохту таркиб гуногунанд, имконоти васеъи услубй доштан вобаста ба хусусиятхои дохилй, хоси фразеологизмхо мебошад, истифодабарии муродифот воситаи мухими сахах ва даккик баён кардани фикр мебошад. Дар матнхои точикй ва англисй бо чузъи «сар» вохидхои фразеологии зиёде мушохида мешаванд, ки доираи истеъмолашон дар хар ду забон доманадор аст. Аз нигохи тарчума чунин бармеояд, ки баъзе аз фразеологизмхо дар хар ду забон муодили мутлак доранд, вале дар бархе аз онхо ин хусусият дида намешавад. Ин кабати фразеологизмхо дар хар ду забон бо таври
бунёдй мавриди тахкик карор нагирифтааст ва ба омузиш ниёз дорад. Гузаронидани тахкикот аз нигохи забоншиносии фархангй ва тарчума, яке аз вазифахои оянда хохад буд.
АДАБИЁТ
1. Абдуллозода Р.» Фарханги иборахои халкй» / Р. Абдуллозода - Душанбе: Адиб, 1988. - 400 с.
2. Азимова М. «Вохидхои фразеологии забонхои точикй ва англисй дар шахри мукоисави-типологй» Хучанд: Меъроч, 2014.-180с.
3. Кунин А. В «Англо- руский Фразеологический словарь Курс» Изд. центр «Москва», 1984 - 942 с.
4. Кунин А.В «Курс фразеологи современного английского языка» Москва «Высшая школа» Дубна, Издательский центр «Феникс» 1996.|/ А.В. Кунин «Курс фразеологии современного русского языка» Москва «Высшая школа» Дубна, Издательский центр «Феникс»«
5. Мачидов X. «Фразеологияи забони хозираи точик» Душанбе:, 1982 103 с. / X Мачидов « Фразеологияи забони хозираи точик « Душанбе 1982 103с.
6. Фозилов «Фарханги иборахои рехта « чилди дуюм
Шукуров М.Ш., Капранов В.А. ва дигарон «Фарханги забони точикй « Нашриёт «Советская Энциклопедия» Москва 1969. 952с.
7. «The Oxford Encyclopedic English Dictionary» University Press 1991. 1740 c.
СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ СО СЛОВОМ
«HEAD» И «САР» В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ПЕРЕВОДЕ
В статье, посвященной сравнению фразеологии таджикского и английского языков с соматическими элементами, автор объясняет пласт фразеологии со словами «head» и «сар»(голова) в обоих языках. Для структурных отличий фразеологий в обоих языках приведено много примеров. Статья начинается с истории возникновения фразеологии в западной и русской лингвистике. Затем расматривается истинное значение языковых единиц. Статья может быть истользована как дополнительный учебный материал для студентов при сравнительном изучении фразеологии с соматическими элементами с органами человеческого тела. С другой стороны, статья как дополнение к сравнению таджикского и английского языков помогает обогатить словарный запас студентов.
Ключевые слова: фразеология, фразеологические единицы, сомтизм, лингвистика, лексикология, «head» и «сар»(голова), полисемия.
SEMANTICAL FEATURES OF PHRASEOLOGICAL UNITS WITH THE WORD «HEAD» AND
«САР» IN TAJIK AND ENGLISH TRANSLATION
The article discusses the comparison of the phraseology of the Tajik and English languages with somatic elements. The author has explained these phraseological units with the word «head» in both languages. There are many examples, which are used as a sample in this article to determine the structural differences between somatic phraseological elements in both languages, the article begins with the history of the emergence of phraseology in Western and Russian linguistics, then the true meaning of phraseological units are discussed. The article can be used as additional scientific material for students while comparing studies about somatic phraseological units, that is parts of body. On the other hand, the article as an additional material helps to enrich the students' lexicalfundfor comparing Tajik and English languages.
Keywords: Phraseology, phraseological units, linguistic, somatic, lecsicology. «head» и «сар», polysemy.
Сведение об авторе:
Ишратова ХМ. - ассистент кафедры английский филологии Таджикского государственного института языка имени Сотим Улугзаде
About the autor:
Ishratova H.M. - Assistant of the Department of English Philology of the Tajik State Institute of Languages named after Sotim Ulugzade
ТАХЛИЛИ СОХТОРЙ-МАЪНОИИ ЗАРБУЛМАСАЛУ МАЦОЛ ДАР ЗАБОНХОИ ФАРОНСАВЙ, РУСЙ ВА ТОЧДКЙ
Хакимова Р.Р.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Хохиши мукаррар кардани муносибатхо яке аз орзуву афзалиятхои шахс аст. Тавре ки шумо медонед, зарурати таъсиси муносибатх,о бо зарурати мубодила дар истехсолот, оила, чомеа муайян карда мешавад. Дар мавриди хаёти рухонии зарурати тачрибаи фархангй дар ин чо барои ба даст овардани принсипхо ва меъёрхои рафтори чомеа ва мухити махсуси ичтимой имкон дорад, ки ячейкаи асосии он чамъият махсуб меёбад.
