CC BY
18USING GO FINDEFINITE PRONOUNS IN VAKHAN LANGUAGE
Factually, indefinite pronouns are used in Vakhan literally languages well as in dialects. Although there are some differences of indefinite pronouns from the point of their formation and the type, but they have the similarities in their morphological and syntactical functioning.
Indefinite Pronouns are often observed in Vakhan language where they complete their functioning all roundly.
So, indefinite pronouns such as bazi(some), yagon (any), sc-kuy (nobody), 3c-ciz(nothing), i (no one), flon (somebody), bismsdoni (anybody),cum\cumo (how much), kuy (that), kum-yor (which), iyun(sometimes ), cum\cumo (some ), i- crsng (some), (anything) are often used in Vakhan language.
Great attention is paid to the syntacticalfeatures ofindefinite pronouns.
Key words: indefinite pronouns, Vakhan language, the function of syntactic, indefinite point, form, manual, type/form, definition, object, use.
Сведение об авторе:
Неъматова Б.М.- аспирантка Хорогского государственного университета им.М.Назаршоева и старший предподователь кафедры методики преподавания гуманитарных предметов Государственного учреждения республиканского института повышения квалификация и предподготовки работников сферы образования, гДушанбе, улМаяковский 70\2, E-mail: bibijon07@mail. ru тел: + (992)502075841 About the autor:
Nematova B.M.- postgraduate student of Khorog State University named after MNazarshoeva and senior teacher of the Department Methods of teaching humanitarian subjects of the State institution of the republican institute of advanced training and pre-training of education workers, city Dushanbe street Mayakovsky 70\2, E-mail: bibijon07@mail ru Phone:: + (992)50 2075841
МАХСУСИЯТ^ОИ МАЪНОИВУ УСЛУБИИ ТАР^УМАИ ТАСВИРИИ ВО^ИД^ОИ ФРАЗЕОЛОГИИ ЗАБОНИ ТОНИКИ БА ЗАБОНИ АНГЛИСИ (ДАР ЗАМИНАИ МАВОДИ МАТБУОТ)
Наврузшоев Б.Х.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Рочеь ба тарчумаи вохидхои фразеологй акидаи мухккикон гуногун аст. «Доир ба масьалахои гуногуни назарии тарчума дар асоси маводи мушаххас бахс кардан мумкин аст. Лекин мулохизаи дуруст он аст, ки натича бошад, ба тарчумон кумак расонад, роххои кобили кабули халли ин ё он масалаи тарчумаро нишон дихад» [4, 143].
Кисме аз вохидхои фразеологй дар забонхои дигар муодили худро надоранд. Ба онхо, пеш аз хама, фразеологизм ва реалияхое, ки хоси забони дигар нестанд, дохил мешаванд. Дар баргардондани чунин вохидхои фразеологй ба забони дигар дар баробари тарчумаи тахтуллафзй (калка), тарчумаи тасвирй низ истифода бурда мешавад.
Тарчумаи тасвирии фразеологизмхо дар холати набудани муодил ва ё аналоги вохидхои фразеологй дар забони тарчумашаванда бо усули таьбир, тафсир ва шарх додан истифода бурда мешавад, ки дар чараёни он ифодаи маьнои иборахои як забон ба забони дигар ба воситаи иборахои озоди синтаксисй сурат мегирад.
Мо дар ин макола баьзе мушохидаи худро доир ба хусусиятхои маьноиву услубии тарчумаи вохидхои фразеологй баьзе мулохизахои худро баён мекунем.
Х,ангоми тахкику баррасии мавзуь мисолхо аз забони матбуоти муосири точик гирд оварда, таносуби маьноию шаклии онхоро дар забонхои мукоисашаванда мавриди тадкик карор додем:
Сулуи милли ва цатъи цанги шаурванди, имзои Созишномаи умумии истикрори сущ дар Тоцикистон дар уамин заминало ба даст омад (Садои мардум, 2008, №23); On this basis General Agreement on the Establishment ofPeace and National Accord were achieved (Реферант).
Ибораи ба даст омадан бо маьнихои уосил шудан, ба вуцуд омадан корбаст мешавад (6, 316) ва дар мисоли мазкур бо маьнои ба чизе ноил шудан истифода шудааст. Мутарчим онро ба забони англисй бо таркиби to be achieve, яъне истифода аз усули тарчумаи тасвирй баргардондааст.
Феъли to achieve дар «Oxford Russian Dictionary» бо маьнохои зерин шарх ёфтааст:
1. комёб шудан, ноил шудан, расидан ба матлабе; чизеро ба даст овардан; пайдо карда шудан, кофта бароварда шудан;
2. (carry out) ицро кардан, ба анцомрасондан, ба цо овардан[8, 45].
Инчунин дар «Фарханги англисй - точикй» чунин маънихои он зикр шудааст: ба чизе расидан, ноил шудан [3, 27].
Аз тахлили мисоли мазкур бо чунин хулоса омадан мумкин аст, ки тарчумаи тасвирй на хама вакт ба кохиши маънй оварда мерасонад, баъзан маъниро муассир низ ифода мекунад. Ин навъи тарчума аслан на бо ёрии водиддои фразеологй, балки бо тафири ондо сурат мегирад ва одатан бо таъбирдои фразеологие, ки дар забони тарчумашаванда муодил надоранд, корбаст мешавад.
Нерууои муайяни сиёсии дохили ба мушкилоти номбурда цомаи исломи пушонда, ба ин ицдомашон барои гуруууои ноогоу ва гаразнок майдони аъмоли харобиоварро фаррохтар месозад(Садои Мардум, 2009, .№10); Some internal politicalforces give these problems a religious character, thus opening a wide fieldfor subversive actions of self-interested groups (Реферант).
Таъбири чома пушондан (ба гап, сухан, дуруг) (bring (come) to fruition) бо маънои суханорои, иборапардози кардан, дар гапе муболига намудан, чизеро аз будаш зиёд карда нишон додан корбаст мешавад.
Дар мисоли боло таъбири мазкур бо маънои суистеъмол аз чизе истифода шудааст, ки бо маънии ба бади кор фармудан, чизеро нодуруст ба кор бурдан корбаст шудааст (7, 268).
Тарчумаи он ба забони англисй бо усули тасвирй сурат гирифтааст: (чома пушондан - give something (a religious) character). Ибораи give something (a religious) character бо маънои ба чизе хусусияти махсус додан истифода шудааст. Дар фархангхо хаммаънои он таркиби феълии to abuse somebody or something бо маънии суистеъмол кардан аз чизе (злоупотреблять,- ить) зикр ёфтааст (9,149). Таркиби суистеъмол кардани чизе дар «The larger Persian-English Dictionary» чунин шарх дода шудааст: to misuse - суистифода кардан; put to wrong use - нодуруст истеъмол кардан [8, 568].
Аз ин мисол маълум мешавад, ки тарчумаи тасвирии фразеологизмхо метавонад дар шакли мукоиса, шарду эзод додан, баён ва тасвиру тасниф кардан истифода шавад, ки мундаричаи водиддои фразеологиро дар шакли кутод ва равшан ифода мекунад.
Ин гуна ихтилофот сабаби ошубуои ицтимои гашта, метавонистанд цомеаи замони худро ба куйи нобуди баранд (Садои Мардум, 2008, №11); Such contradictions are the causes of social unrest, which may put a society to bring ofdisappearance (Реферант).
Ибораи чизеро ба куйи нобудй бурдан дар мисоли боло бо маънои чизеро (нест) нобуд кардан, аз байн бурдан истифода шудааст. Тарчумаи он ба забони англисй бо ибораи bring of disappearance сурат гирифтааст, ки бо маънои ба нобуди бурдан, аз миён (бурдан) рафтан корбаст мешавад (2, 1057). Ибораи bring of disappearance маънои ибораи чизеро ба куйи нобудй бурдан - ро дар шакли кутох ва равшан ифода кардааст.
Куръони Карим ба забони тоцики анцом пазируфт, ки уоло ба китоби руйидастии шаурвандони кишвар табдил ёфтааст (Чумхурият, 2008, №22); A new Tajik translation of Koran has been issued which has become a book in constant use for our citizens (Реферант).
Таъбири китоби руйидастии касе (табдил ёфтан) будан бо маънии ба чизи (касе) азиз (муътабар, боиззат, арзишнок) мубаддал гаштан омадааст. Аслан чунин тарзи ифода бо китобхои мукаддас («Куръон» ва «Инчил»), нодир ба кор бурда мешавад. Мутарчим дар баргардондани он ба забони англисй аз усули тарчумаи тасвирй истифода намуда, онро бо ибораи something become in constant use (for constant reference, in constant use) тарчума кардааст ва ба максад ноил шудааст. Тарчумаи бомавриди чунин иборахо шаходат медиханд, ки захираи лугавии тарчумон ганист, чилохои маъно ва мавкеи услубии иборахоро дар хар ду забон нагз медонад.
Бо бауонаи диндори ё бедини оташи цанги шаурвандиро уамчун цанги куфри имон дар медиуанд (Садои Мардум, 2008, №34); Abusing religious sentiments of people and having support from extraneous sponsors are destabilizing societal order and provoking civil wars, which they are calling «the wars against infidels» (Реферант).
Вохиди фразеологии оташи чизеро дар додан дар «Фарханги забони точикй» бо маънои мачозй чунин маънидод шудааст: фитна хезондан, миёни одамон бо гаммози цанг андохтан (5, 933). Инчунин таъбири тухми адоват коштан (киноя аз ихтилоф андохтан байни одамон) дарч шудааст[5, 39].
Дар тарчумаи таркиби мазкур мутарчим аз усули тарчумаи тасвирй истифода бурда, онро бо феъли to provoke ифода намудааст, ки бо маънои игво ангехтан, фитна ангехтан, шурондан дар истеъмол аст.
Инчунин дар фархангхо барои ифодаи ин маънй иборахои to sow (the seeds of) discord (dissention ё strife) - тухми адоват коштан (сеять семена раздора, сеять раздор) (2, 855) ва carry on an intrigue -фитна андохтан/ ангехтан, уилаву найрангбози кардан тафсир шудааст [8, 445]. Агар тарчумон аз онхо истифода мекард, маънии ибораи мазкур равшан ифода меёфт.
Хащи мо бо иршоду роунамоии чунин нобигауо ва бузургони худ забонро уамчун гавуари ноёб дарёфт ва онро ба уама васоили имконпазир уифз намуд, равнац бахшид ва шуураи офоц сохт (Садои Мардум, 2008, №23); Guided by instruction and prescription of its ingenious and prominent representatives, our people cherished its language as a unique treasure, protected it by all means, developed and spread it across the world (Референт).
Ибораи шухраи офок сохтан, аслан, дар осори классикй бисёр дучор мешавад. Дар мисоли овардашуда ба маьнои машуур будан дар тамоми цауон, машуур гардидан корбаст шудааст. Мутарчим ба ин маънй ибораи spread it across the world - ро ба кор бурдааст, ки машуур будан дар тамоми цауон маънидод мешавад (тахтул. дар чахон пахн кардан). Инчунин дар фархангхо таркибу иборахои to glorify - касеро ё чизеро машуур кардан; to bring glory (to) - ба касе ё чизе шуурат овардан; to make somebody famous - машуур кардан, намудан [3, 407] дарч ёфтаанд, ки дар бобати фаро гирифтани маънй бо ибораи шухраи офок сохтан баробаранд.
Имоми Аъзам ба уаракати шуубия бо назари нек нигоу мекард (Садои Мардум, 2008, №18); The Great Imam had an understanding glance towards the movement of shuubiyya (Реферант).
Таъбири бо назари нек нигох кардан дар мисоли боло ба маьнои нисбат ба касе фикру ацидаи хуб доштан, ба касе хайрхоуона нигоу кардан истифода шудааст [2, 685]. Мутарчим дар тарчумаи он аз маънй каме дур рафтааст, яьне онро had an understanding glance - нигоуи маънидор тарчума намудааст, ки маънии ибораи бо назари нек нигох кардан - ро пурра ифода карда наметавонад.
Бори вазнин ва кори зури ин уавлии серодам бештарин ба гардани ман буд (Садои мардум, 2009, №08); Almost all the heavy household tasks lay on my shoulders and there were chores enough in that densely inhabited courtyard (Реферант).
Таъбири ба гардани касе будан дар ФИР бо ду маъно корбаст мешавад: 1. чизеро ба ууда, ба зиммаи худ гирифтан, ба чизе рози шудан, чизеро кабул кардан; 2. икрор шудан (6, 209). Дар мисоли мазкур он ба маънои тамоми кору бори рузгор ба зиммаи касе будан омадааст. Мутарчим онро ба забони англисй бо ибораи lay on my shoUlders баргардондааст, ки дар лугатномахо ба чунин маъно шарх ёфтаанд: богайрат ба коре сар кардан; ба ягон кор бо циддият пардохтан (энергично взяться за работу, за дело) [8, 826].
Дар «Фархангхои фразеологии англисй - русй» бо хамин маънй ибораи put on somebody's shoulders (on the shoulders of somebody; shift on to other shoulders) кайд шудааст, ки бо маънои ба гардани касе бор шудан, ба масъулияти касе гузошта шудан (масъулият, хароцот) (взвалить, переложить на чьи-л. плечи\\ ответственность, расходы) [2, 825] корбаст мешавад.
Аз тахлили ин чанд мисол ба чунин хулоса омадем:
- тарчумаи тасвирй на хама вактт маънии вохидхои фразеологиро пурра дар бар мегирад;
- ин навъ тарчума дар холати набудани муодили таъбирхои рехта дар забони тарчума истифода мешавад; - дар тарчумаи тасвирии фразеологизмхо тарчумон аз обуранги бадей ва шарху маънои иборахои рехтаи забони асл даст кашида, онро бо ибораи озоди беобуранг ифода мекунад, ки на хама вактт ба нафъи кор аст.
АДАБИЁТ
1. Арзуманов С.Д., Ахрорй ХА., Бехбудй М. и др.; Русско-таджикский словарь. - М.: Русский языж, 1985. -1280 с.
2. Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. М.: Советская энциклопедия. Ч.1-2. 1984. 942с.
3. Мамадназаров А. Фарханги англисй - точикй. - Душанбе: Матбуот, 2007.-1079 с.
4. Тилавов Б. Армушни мутарчим // Садои Шарк. -1967. - №4.-С.143-147.
5. Фарханги забони точикй. - М.: Советская энциклопедия, 1969. -4,-1. - 951 с.
6. Фозилов М. Фархангй иборахои рехтаи забони хозираи точик. - Душанбе: Нашрдавточик, 1963. 4-1.
7. Фозилов М. Фархангй иборахои рехтаи забони хозираи точик. - Душанбе: Нашрдавточик, 1964. 4-2.
8. Haim. S. The larger Persian-English Dictionary. - Tehran: Farhang Mouser, 2005.
9. Oxford Russian-English, English - Russian Dictionary. - New York. Oxford University Press, 2000. - 1293p.
10. Randall B. Olson, Rochelle A. Olson. Standard Tajik-English Dictionary. - Б.: Аль Салам, 2001. - 624p.
СЕМАНТИКО - СТИЛИСТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОПИСАТЕЛЬНОГО ПЕРЕВОДА ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА НА АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
Настоящей статья посвящена проблеме описательного перевода фразеологических единиц таджикского языка английском и таджикском языках. Данная проблема является актуальной для научного анализа богатого фонда фразеологизмов двух генетически родственных языков.
Автор представляет широкий спектр фразеологических единиц и показывает их употребление и объясняет пути их перевода на таджикский язык. Для языковых практиков важно помнить и знать законы употребления и перевода идиоматических выражений с таджикского языка на английский язык.
Ключевые слова: описательный перевод; фразеологические словосочетания, сопоставительно-типологическое исследование, фразеологическая единица, генетически родственные языки, фразеологическая система языков
SEMANTICO - STYLISTIC FEATURES OF THE DESCRIPTIVE TRANSLATION OF
PHRASEOLOGICAL UNITS OF THE TAJIK LANGUAGE IN THE ENGLISH LANGUAGE
This article is devoted to the problem of the descriptive translation of the phraseological units of the Tajik language in English and Tajik languages. This problem is relevantfor the scientific analysis of a rich collection of phraseological units of two genetically related languages.
The author presents a wide range of phraseological units and shows their use and explains how to translate them into the Tajik language. For language practitioners, it is important to remember and know the laws of the use and translation of idiomatic expressions from the Tajik language to English.
Keywords: descriptive translation; phraseological phrases, comparative typological research, phraseological unit, genetically related languages, phraseological system of languages
Сведения об авторе:
Наврузшоев Бахридин Хушхолович - Таджикский национальный университет, кандидат филологических наук, доцент кафедры английского языка и сравнительной типологии. Адрес:734025, Республика Таджикистан г Душанбе проспект Рудаки 17. Телефон: (+992). 933988045. E-mail:-bakhakhush @ mail.ru.
About the author:
Navruzshoev Bakhridin Khushkholovich - Tajik National University, candidate of philological sciences, associate professor of the department of English language and comparative typology. Address: 734025, Republic of Tajikistan Dushanbe Rudaki Avenue 17. Phone: (+992). 933988045. Email: -bakhakhush @ mail.ru.
ХУСУСИЁТИ ИСМОИ ФОИЛИ АРАБЙ ДАР "ЗАЙН-УЛ-АХБОР"-И ГАРДЕЗЙ
ТураевА.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Исм дамчун диссаи нутк дар забондои арабию точикй хусусиёти категориалии гуногун дорад, бинобар ин, семантикаи истилоди грамматикии "исм" дар ин ду забони киёсшаванда фарк мекунад. Вобаста ба ин зарур аст, ки истилоди мазкурро тандо нисбат ба калимадои иктибосии арабй кор мефармоем, вагарна исмдои фоили арабй дар забони точикй ба сифати феъли замони дозира, ки бо пасванди -анда сохта мешавад, баробаранд: собир-сабркунанда, хрким-хукмкунанда, сомеъ-шунаванда, цотил-щтлкунанда, котиб-нависанда, хоин-хиёнаткунанда, толиб-талабкунанда, рови-ривояткунанда, омил-ицрокунанда, омил-амалкунанда ва гайра.
Исмдои фоили иктибосии забони арабй дар захираи лугавии забони точикй мавкеъ ва нуфузи муайян доранд ва дар "Зайн-ул-ахбор"-и Гардезй низ хеле серистеъмоланд. Ногуфта намонад, ки дар асар исмдои фоили феълдои сулоси мучаррад (феълдои седарфа) ва дамаи навъи феълдои мазид (феълдои се-, чор- ва панчдарфа, аз навъи II то X), ба истиснои навъи IX, ки дар забони арабй низ камистеъмол аст, мушодида гардид. Ин исмдои забони арабй дар забони точикй низ маънидои асосии худро нигод доштаанд.
Дар забони арабй исмдои фоил аз дамаи навъдои феъл сохта мешаванд [8, с.26], аммо аз чидати серистеъмол будани исмдои фоили сулоси мучаррад (седарфа) мо дар ин макола ондоро ба кадри имкон шард медидем.
Исмдои фоили феълдои сулоси мучаррад. Исмдои фоил дар забони арабй ба гуруди исмдои муштак дохил мешаванд [4, с.89] ва ин коида дар осори илмии дигар дам таъкид шудааст [5, с.44]. Муштаккоти арабй дар навбати худ ду хел мешаванд: 1. асмо; 2. афъол. Аз миёни ондо калимаоти зерин ба исм мансуб мешавад: исми фоил, исми мафъул, сифати мушаббада, сифати муболига, исми замону макон, исми олат, исми тафзил, исми мусаггар, масдари мимй ва масдардои мазид [6, с.89]. Амале, ки аз чониби ягон шахс ё чизе содир мешавад, ба исми фоил далолат мекунад [3, с.23].
Барои мисол, вожагони котиб ба маънии нависанда, хрмй ба маънии щмоятгар, содир ба маънии аз цой бароянда, раванда, ворид ба маънии дароянда мустаъмал мебошанд [1, с.3]. Ногуфта намонад, ки дар забони арабй истилоди исми фоил аз фоил тафовут дорад. Исми фоил чанбаи надвй ва чобачогузории калимадоро ичро намуда, дар синтаксис мисли дигар диссадои нутк услуби худро такозо мекунад.
Мисол: ^З JH- дар ин чумла феъл, фоил ва пуркунандаи бевосита истифода шудааст.
Калимаи "зайд" дамчун фоил ва мавсуф (васфшуда), калимаи "муаллим" сифат, калимаи "абуду" муайянкунанда ва калимаи "гуломаду" пуркунандаи бевосита мебошад. Хдр як исми фоил, фоил шуда метавонад, дар як фоил исми фоил шуда наметавонад. Аз ин ру, калимадои мавриди тадкик кароргирифта аз чидати мардиладои ворид шуданашон ба забони форсй-точикй, дарачаи истеъмол ва мавкеашон дар забони зинда ва китобй, дарачаи равшании маъно барои забони форсй-точикй
