Научная статья на тему 'МЕСТО СОМАТИЗМОВ В ТАДЖИКСКИХ И АНГЛИЙСКИХ ПОСЛОВИЦАХ'

МЕСТО СОМАТИЗМОВ В ТАДЖИКСКИХ И АНГЛИЙСКИХ ПОСЛОВИЦАХ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
156
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОМАТИЗМ / ТАДЖИКСКИЕ И АНГЛИЙСКИЕ ПОСЛОВИЦЫ / ИСКОННЫЕ И ПЕРЕНОСНЫЕ ЗНАЧЕНИЯ / "РУКА / " "НОГА" / "ЯЗЫК" / "СЕРДЦЕ" / "НОС"

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мирзоалиева Шукрона Эмомалиевна

В статье автор размышляет о месте соматизмов в таджикских и английских пословицах и подчеркивает, что таджикские соматизмы «рука», «нога», «ухо», «лицо», «сердце», «язык», «нос», «рот» в английских пословицах так же употребляются в значение соматизмов. Более того, некоторые соматизмы, употребляемые в обоих языках, могут применяться в переносном значении. Некоторые соматизмы английского языка не имеют аналогов в таджикском языке, однако, как вытекает из содержания пословиц, речь идет о человеческих органах.Автор усердно работал над темой и получил много метериала. В то же время есть много примеров переведенных шедевров; О. Икбалов, Шахобова М. Б и неподражаемый труд Гулистона Саади Шерози с хорошими комментариями в таджикском и английском языках. Автор приходит к выводу, что некоторые слова и термины, используемые в области соматизмов в сопоставимых языках, различаются по своим семантическим характеристикам. Как исследователь, очевидно, что с прогрессом и развитием языка, лингвистов и ученых соматизмы становятся все богаче и богаче.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POSITION OF SOMATISMS IN TAJIK AND ENGLISH PROVERBS

The article is about position of somatisms in Tajik and English proverbs. In the article, the author reflects about the role of somatisms in Tajik and English proverbs emphasizes that in Tajik proverbs somatisms «hand» «foot» «ear» «face» « heart» «tongue» «nose» «mouth» in English words are also used in the meaning of somatisms. Though some somatisms are also used by meaning of somatisms they have no analogues but they are interpreted as equal in both languages. The author diligently on the theme and obtained a lot of material. At the same time, there are many examples of translated masterpieces; O. Iqbolov, Shahobova. M. B and the inimitable work of Guliston’s of Sa’di Sherozi, with good commentary in Tajik and English. The author concludes that some of somatism in comparable languages differs in their semantic features. As a researcher, he noted that with the progress and development of the field of linguistics and researches of scholars in this field, the terminology of somatism is becoming richer and richer.

Текст научной работы на тему «МЕСТО СОМАТИЗМОВ В ТАДЖИКСКИХ И АНГЛИЙСКИХ ПОСЛОВИЦАХ»

About the author:

Khasanova Muharama Isanovna - an applicant in the Department of Linguistics and Comparative Typology, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, Tel. (+992) 900008227 E-mail: kozizoda_1997@mail.ru

ТДУ 809.155+8020:398.9 МАВКЕИ СОМАТИЗМХО ДАР ЗАРБУЛМАСАЛ^ОИ АНГЛИСЙ ВА ТОЧДКЙ

Мирзоалиева Ш.Э.

Донишкадаи давлатии забонхри Тоцикистон ба номи С. Улугзода

Лексикаи соматикй (аз юнонй «soma» - «бадан») аз маъмултарин гурухи лексикй дар забон ва яке аз фарохтарин мавзуи пажуиши корхои тахкикотй дар тахкикоти олимону забоншиносонй дохилй ва хоричй ва забоншиносии мукоисавй- таърихй мебошад.

Соматизмхо исмхое мебошанд,ки номи узвхои хайвон ва одамонро ифода мекунанд.Дар зери мафхуми соматизм мафхумеро мефахманд,ки он ифодакунандаи номи узвхои инсон бошад.Ин истилох метавонад дар биология ва тиб ба маънои» чизи марбут ба бадани инсон» истифода шавад ва ба мафхуми «равонй» мухолиф аст.

Дар охири асри XX ва ибтидои асри XXI ,забоншиносон ба омузиши таркиби лексикии соматизмхо диккати бештар додаанд. Ин истилох бори аввал аз тарафи Ф.О.Вакк дар забоншиносй истифода мешавад.Тибки хулосаи у соматизмхо яке аз кабатхои мухими хар як забон буда метавонанд [2, с.23]. Х,амин тавр,аз нимаи дуюми асри XX истилохи «соматизм»дар омузиши калимахое, ки мансуб ба юадани инсон ё хайвон аст,истифода мегардад.Мусаллам аст,ки башарият бо забони модарии худ узвхои баданро амсоли сар,пой,чашм, дил,гуш,даст,руй ва гайраро медонанд ва ба таври фаъол дар забони худ истифода мебаранд.Аз ин чихат соматизмхо дар чамъият барои дарки мафхумхо ва муносибатхо зарур аст,зеро лексикаи соматикй дар хаёти рузмарраи инсон макоми хос дорад.

Соматизмхо дар баробари дар дигар вохидхои забонй истифода шудан,фразеологизмхо ва дар зарбулмасалу маколхо низ ба таври хеле фаровон корбаст мешаванд ва макоми хосеро низ касб намудаанд.Зарбулмасал сухани пандомуз, бохикмат, насихатомез, мучаз, машхуру вирди забонгашта, ки дар нутк хамчун мисол оварда мешавад.А.В.Кунин зарбулмасалхоро хамчун» гуфтахои афористии фишурдашуда бо маънои тахрикдиханда дар шакли колабгирифта» мефхмад [7, с. 300]Дамчунин мавсуф таъкид мекунад, ки «зарбулмасал» Х,амчун вохиди фразеологй буда бо маънои лугавии чузхои чудогонаш метавонад иборахои устувор ва озодро ташкил намояд.Бинобар ин Кунин А.В андеша дорад,ки «дар забоншиносй вохидхои фразеологие,ки чузъи асосии онхо калимахои ифодагари номи узвхои бадани инсон мебошанд, фразеологияи соматикй ном доранд»[7, с.3].

Фразеологияи соматикй яке аз кисматхои шавковари фразеология, хамчун кисмати мухими забоншиносй махсуб мешаванд. Перумони фразеология соматй забоншинос Н. Ш. Рахмонова тахти унвони «Вохидхои фразеологии соматй дар забохои точикй ва русй'' тахкикоте анчом додааст. Дар ин рисола муаллиф накш ва мавкеи номхои узви бадани инсонро дар таркибивохидхои фразеологй нишон дода , баъзе хусусиятхои фардии онхоро дар забонхои точикй ва русй мавриди мукоиса карор дода , аз онхо хулосаи дурусти илмй баровардааст [9, с. 22]. Х,амин тавр мухакикони дигари точик дар тахкикотхои илмии худ ба истифодаи соматизмхо дар вохидхои фразеологй ва зарбулмасалхои забони точикй таваччух намуда, онро дар мукоиса бо дигар забонхо низ мавриди тахкик карор додаанд. Дар ин чо мо бархе аз зарбулмасалхои англисиро,ки дар дохили худ вожахои соматикй доранд,мавриди тахлил карор дода,онхоро хамзамон бо муодилхояшон дар забони точикй ба таври мукоиса дида мебароем. Дар забони англисй зарбулмасали»Л bird in the hand is worth two in the bush» истифода мешавад ,ки маънои тахтуллафзиаш «Гунчишке дар даст бех аз бозе дар хаво»дар забони точикй муодили он»Шуши накд (ба даст)бех аз дунбаи насия»истифода мешавад. Дар гунаи англисй соматизмй «hand» «даст» истифода шудааст ки ба маънии аслии калима омадааст.Аммо дар муодили точикии он гунахои гуногуни он истифода мегарданд.Яъне дар як чой,агар калимаи «накд» истифода шавад, дар гунаи дигар таркиби «ба даст» корбурд гардидаст.Дар зарбулмасали англисии «A clean hand wants no washing» Дасти тоза ба шустан эхтиёч надорад»омадааст.Муодили ин зарбулмасал дар забони точикй «Аз сухани рост зиён

намерасад»мебошад.Дар зарбулмасали англисй вожаи hand «даст»истифода шудааст,ки ба маънои озоди худ корбаст шудааст.вале дар таркиби «a clean hand»^ маънои мачозии он истмфода шуда,дар забони точикй мо метавонем онро бо «дасти тоза»тарчума намоем.Дар зарбулмасали дигар,ки»An empty hand is no lure for a hawbrncr^ro вожаи hand «даст»кор фармуда шудааст.Дар тарчумаи О.Икболов «Аробаи равган карданашуда харакат намекунад»муодили зарбулмсали мазкур оварда шудааст?агар тахтуллафзй тарчума кунем он»Ба дасти холи парандаи вахширо дошта намешавад»тарчума мешавад,ки ин чо соматизми «даст» ба маънии аслии дасти инсон омадааст [ 2, с.42]. Ё зарбулмасали «Gossiping and lying go hand in hand»агар тахтуллафзии он дар забони точикй «F айбат ва дуруг аз даст ба даст меравад»-ро ифода кунад муодили он дар забни точикй «F айбату дуругаз дахон ба дахон меравад»аст.Дар ин чо агар забони англисй соматизмй «даст ба даст»истифода шудааст,дар забони точикй он «дахон ба дахон»истифода мешавад,ки як маъниро мефахмонад.Зарбулмасали англисии «Iron hand in avelvet glove»™ маънои тахтуллафзии «дасти оханин дар дастпуши махмалин аст мебошад, ба зарбулмасали «Аз ру мекунад шона,аз таг мезанад фона» [11, с.107] мувофикат мекунад.Агар дар зарбулмасали англисй соматизмй hand «даст»омада бошад,дар зарбулмасали точикй на соматизмхои аслй балки «ру ва таг»истифода шудааст.Зарбулмасали «Many hands make light worb^ зарбулмасали точикии «Дасти бисери гул аст»тавъам омада,дар хар ду маънй соматизмй «даст истифода шудааст.Зарбулмасали «Roil my log and and I will roll yours»™ маънои тахтуллафзии»маро кумак кунй ва ман хам туро кумак хохам кард»омадаастдар тарчумаи точикй ба чои соматизмй hand «даст»вожаи умакро истифода мебарем.Муодили зарбулмасали мазкур дар забони точикй «Даст дастро мешуяду хар ду даст руйро»мебошад.Ин чо дар мукоиса аз забони англисй ба гайр аз соматизми «даст»инчунин соматизми «руй» низ истифода шудааст. Зарбулмасали дигари забони англиcй»Scratch my back and I will scratch yours»™ маънии «ба пушти ман нарас,ман хам ба пушти ту кор надорам»аст,ки дар забони точикй муодили он «Даст дастро мешуяд»мешавад,ки маънои зарбулмасали англисиро ифода карда наметавонад [11, с. 146]. Дар зарбулмасали англисй соматизми Ьаск»пушт»оварда шудааст,ки ба соматизми «даст» ягон робита надорад.Соматизми «сар» хам дар забони англисй ва хам дар забони точикй серистеъмол аст. Масалан, дар зарбулмасали «Fish beings to stink at the head»cоматизми head «сар»ва дар зарбулмасали точикй «сар»якхел кор фармуда шудааст.

Муодили точикии ин зарбулмасал дар забони точикй ин аст.»Мохи зи сар канда гардад,на зи дум».Ё ин умумият дар зарбулмаcали»Better be the head of a dog than the tail of a lion»^ зарбулмасали точикии «Сари саг будан бехтар аст,аз думи шер шудан»якранг буда,маънои ба умеди каси дигар набуда,дар талоши кори худ будан аст.Дар харду зарбулмасалхо вожахои соматикии «сар» ва «дум» истифода шудаанд.Соматизми «дил»дар зарбулмасалхои англисй ва точикй серистеъмол аст.Дар зарбулмасали англисй»А heart without love is a violin»cоматизми «дил» истифода шудааст.Дар тарчумаи точикии ин зарбулмасал низ соматизми асасй «дил»оварда шудааст.» Дили бе ишк дутори бетор».Ё ки соматизмхои «забон ва дил» дар зарбулмасали»А honey tongue,a heart of gall» дар забони точикй айнан соматизмхои «забони ширин» ва «дили сиёх» оварда шудааст.Дар зарбулмасали «The heart that once truly loves never forgets» соматизми «дил»ба маънои аслиаш оварда шудааст,яъне «диле,ки ошик аст,ором надорад».»What the heart thinks the tongue»муодили точикии он «Чизи ки дар дил аст ба забон меояд» мебошад. Х,ам дар залбулмасали англисй ва хам дар зарбулмасали точикйсоматизмхои «дил»ва «забон» истифода шудаанд. Соматизмхои «чинс» дар зарбулмасали»А little body often harbours a great soul»^ соматизмхои»тан» ва «дил»-ро илова намудаанд .Дар зарбулмаcали»Every hearts has its own ache»cоматизми «дил»истифода шудааст,ки вобаста ба маънои тахтуллафзиаш «Хар як дил ба худ дарде дорад» мебошад. Муодили ин зарбулмасал дар точикй»Зоге бе доге нест»мебошад.Агар дар забони англисй зарбулмаcали»Lies have short legs»,™ дорои соматизми «по»мебошад ва маънои тахтуллафзии он»Дуруг похои кутох дорад»бошад аммо дар маънои худ ба маънои «умр»меояд.Масалан «Умри дуруг кутох аст»Дар зарбулмасали англисии «To measure another mans foot by ones own last соматизми «по» ифодакунандаи маънои имконият аст ва он ба зарбулмасали точикй «Поятро ба андозаи курпаат дароз кун «тавъам шудааст,ки дар хар ду забон соматизми «по»ба маънои мачозй истифода шудааст,яъне хадди худро донистан.Дар зарбулмасали англисй «Better ride a iame horse than go a foot»cоматизми «по» омадааст,дар зарбулмасали точикй ин соматизм ба назар нарасида он дар шакли «Аз пиёдагардй дар аспи ланг савор будан бехтар аст». Онро дар забони точикй метавон дар таркиби «пойи пиёда»истифода кард,ки хамон маъноро медихад. Соматизмхои «чашм» ва «дил» дар зарбулмасали «far from eye,far

from heart» ба назар мерасад,ки дар забони точикй»Аз дил наравад хар он чй аз дида равад»мешавад,ки хар зарбулмасал соматизмхои «чашм» ва «дил»истифода шудаанд.Монанди хамин дар зарбулмасалхои «Four eyes see more(better) than two» соматизми «чашм» истифода шудааст,»Чор чашм бехтар аз ду чашм мебинад»ки маънои «аклхоро аклхо ёрй дихад»-ро ифода мекунад.Муодили зарбулмаcали»When at Rome do as the Romans do»дар забони точикй ба шахри якчашма рафтй,як чашматро кур кун мебошад. Дар зарбулмасали англисй соматизми «чашм»дида мешавад,ки ибораи «шахри якчашма»ба маъни хамрангй бо чомеаро дорад.Дар зарбулмаcали»To throw dust in ones eyes»cоматизми «чашм» ба маънои мачозй омадааст,ки дар забони точикй он муодили «Ба чашми касе хок задан»,яъне касеро фиреб додан аст. Дар зарбулмасали «Keep your mouth shut and eyes opem^ соматизм «дахон ва чашм»омадааст,ки тахтуллафзии он маънои «дахонатро пушида нигох дору чашмонатро кушода»яъне маънои хушёр будан ва хамаи чизи дидаро нагуфтанро дорад,ки муодили он дар забони точикй «Дахони пушида хазор тилло»аст.Дар ин чо танхо соматизми «дахон»дар хар ду забон ба назар мерасад.Соматизми «гуш»низ дар зарбулмасалхои хар ду забон серистеъмол аст.Дар зарбулмасали англисии» All asses wag their ears»cоматизми «гуш»истифода шудааст,аммо ин соматизмхо дар муодили зарбулмасали точикй «Бетамизихои мардум аз сухан пайдо шавад»ба чашм намерасад.Дар зарбулмасали» The camel going to seek horns lost his ears»«Уштур ба чустучуи шох рафту гушашро гум кард».Гунаи точикии ин зарбулмасал дар тарики зайл аст:

Мискин харак орзуи дум кард.

Наёфта дум ду гуш гум кард.

Зарбулмасали халкии точикй «девор гуш дорад,муш гуш»дар забони англисй «Walls have ea^^cr Дар харду гуна соматизми «гуш»омадааст,ки маънои мачозй дорад, яъне дар сухан эхтиёткор бояд буд.Аммо дар зарбулмасали «Give every man thine ear,but few thy voice»i^ додан ба маънои аслй яъне гапи хамаро гуш кардану андешаи худро доштан омадааст.

Соматизми «дахон»дар зарбулмасалхои хар ду забон кариб якранг ва ба маънои аслии калима меоядМасалан дар зарбулмасали «The mouth is not sweetened by saying honey,honey»,™ варианти точикии он «Ба асал гуфтан лахон ширин намешавад»якранг аст.Дар хар ду зарбулмасал соматизми «дахон»дида мешавад.Соматизми»бинй»чун як узви бадани инсон дар хар ду забони мукоисашаванда ба анзар мерасад Масалан дар зарбулмасали» As plain as the nose on a mans face»™ муодили он дар забони точикй «Мардро бинйзанро чинй»аст,соматизми бинй истифода шудааст.

Соматизми ангушт дар зарбулмасали «To bite ones finger with ones teeth»дар забони англисй ва точикй «Ангушт ба дандон газидан»истифода шудааст. Ёдар зарбулмасали «Clear your finger, before you point at anothers spots»cоматизми ангушт дар забони англисй дида машавад,аммо дар забони точикй дар шакли «Аввал гиребони худатро буй кун,баъд айби дигаронро гуй»меояд,ки соматизми «ангушт»дар забони точикй дида намешавад.

Хамин тавр, дар натичаи тахлили маводи боло, зикр кардан ба маврид аст, ки мавкеъи соматизмхо дар зарбулмасалхои забонхои точикй ва англисй ба таври васеъ истифода шуда, мукоисаи он аз чониби мухаккикони соха дар хар ду забон баръало мушохида мегарданд. Дар натичаи тадкикоти гузаронда, мо ба хулосае омадем, ки соматизмхо дар зарбулмасалхои харду забон дар баъзе холат дар маънои аслй ва дар дигар холат бошад ба маънои мачозй истифода мешаванд. Бо пешрафт ва рушди сохаи забоншиносй ва тадкикоти олимони ин соха, истилохоти соматизмхо руз ба руз бою ганй гашта, барои навомузон маводхои нав ба нав пешкаш мегардад.

АДАБИЁТ

1. Бодрова, Ю.В. Русские пословицы и поговорки и их английские аналоги / Ю.В. Бодрова. - М.: АСТ, 2007. - 159 с.

2. Вакк Ф.О Соматической фразеологии в совремнном эстонском языке: афтореф. дис. канд. филол. наук. / Ф.О. Вакк. - Тарту, 1964. - 22 с.

3. Гак В.Г Языковые преобразования. Москва, Языки русской культуры,1998.-768 с.

4. ГрянкинаДС.Семантика фразеологизмов в сознании носителей русского языка (на материале русскых и английских фразеологизмов в буквальном переводе):Дис....канд.филол.наук.-Бийск,-2004.-216 с.

5. Иствик Э.Б. «Бустон ва Гулистон»-и Саъдии Шерозй. Техрон, интишороти Амири Кабир, 2009.-698 с.

6. Кунин А.В.Курс фразеологии современного английского языка.М.:Высшая школа,1986.366с.

7. Кунин А.В. Фразеология современного английского языка. Опыт систематизированного описания. - М.: Междунар.отнош., 1972. - 288 с.

8. Муллочон Фозилов.Фарханги зарбулмасал,макол ва афоризмхои точики. Душанбе 1976.-820 с.

9. Рахмонова Н.Ш. Соматичиские фразеологические единицы в таджикском и русском языках / Н.Ш. Рахмонова Душанбе. 2006.

10. Старых,О.В.Соматизм как особый класс слов в лексической системе церковнославянского языка / ОИкболов // Вестник ПСТГУ:Филология. -2011. -№ 2.-с 80 -85.

11. Икболов О.»Зарбулмасал,макол,афризмхо / ОИкболов Душанбе, 2008.

12. К.Усмонов.Услубиёти забони англисй вамукоисаи он бо забони точикй.Хучанд, 2007

13. Убешиев,И.Ю.Соматические фразеологизмы и сложние лексемы в лексико семантическом поле интеллект в финском языке / К.Усмонов // Гуманитарные, соцыально экономические и общественые науки.-2013.-N° 4.-С.438-441.

14. Шахобова М .Б Пословицы и поговорки (на русском, таджикском и англиских языках. М.Шахобова Москва ,1963.

МЕСТО СОМАТИЗМОВ В ТАДЖИКСКИХ И АНГЛИЙСКИХ ПОСЛОВИЦАХ

В статье автор размышляет о месте соматизмов в таджикских и английских пословицах и подчеркивает, что таджикские соматизмы «рука», «нога», «ухо», «лицо», «сердце», «язык», «нос», «рот» в английских пословицах так же употребляются в значение соматизмов.

Более того, некоторые соматизмы, употребляемые в обоих языках, могут применяться в переносном значении. Некоторые соматизмы английского языка не имеют аналогов в таджикском языке, однако, как вытекает из содержания пословиц, речь идет о человеческих органахАвтор усердно работал над темой и получил много метериала. В то же время есть много примеров переведенных шедевров; О. Икбалов, Шахобова М. Б и неподражаемый труд Гулистона Саади Шерози с хорошими комментариями в таджикском и английском языках.

Автор приходит к выводу, что некоторые слова и термины, используемые в области соматизмов в сопоставимых языках, различаются по своим семантическим характеристикам. Как исследователь, очевидно, что с прогрессом и развитием языка, лингвистов и ученых соматизмы становятся все богаче и богаче.

Ключевые слова: соматизм, таджикские и английские пословицы, исконные и переносные значения, «рука,» «нога», «язык», «сердце», «нос»

POSITION OF SOMATISMS IN TAJIK AND ENGLISH PROVERBS

The article is about position of somatisms in Tajik and English proverbs. In the article, the author reflects about the role of somatisms in Tajik and English proverbs emphasizes that in Tajik proverbs somatisms «hand» «foot» «ear» «face» « heart» «tongue» «nose» «mouth» in English words are also used in the meaning of somatisms. Though some somatisms are also used by meaning of somatisms they have no analogues but they are interpreted as equal in both languages. The author diligently on the theme and obtained a lot of material. At the same time, there are many examples of translated masterpieces; O. Iqbolov, Shahobova. M. B and the inimitable work of Guliston 's of Sa 'di Sherozi, with good commentary in Tajik and English.

The author concludes that some ofsomatism in comparable languages differs in their semantic features. As a researcher, he noted that with the progress and development of the field of linguistics and researches of scholars in this field, the terminology of somatism is becoming richer and richer.

Keywords: somatism, Tajik and English proverbs,original and transferred meaning «hand» «foot» «ear» «face» « heart» «tongue» «nose» «mouth»

Сведения об авторе:

Мирзоалиева Шукрона Эмомалиевна — докторант (Phd) 3-ого курса кафедры языков Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзода. Адрес: 734019, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева,17/6, тел.: (+992) 902606646.

About the author:

Mirzoalieva Shukrona Emomalievna - doctorate student (PhD) of the third course of the Department of Linguistics and Comparative Typology of Languages of the Tajik State Institute of Languages named after Sotim Ulughzoda. Address: 734019, Repablic of Tajikistan, Dushanbe, 17/6Muhammadiev str, phone: (+992) 902606646.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.