Научная статья на тему 'Степень совпадения близких по содержанию таджикских пословиц и поговорок с их аналогами на русском и английском языках'

Степень совпадения близких по содержанию таджикских пословиц и поговорок с их аналогами на русском и английском языках Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
3988
120
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАРБУЛМАСАЛ / МАЦОЛ / ҳАММОНАНДИИ ЗАРБУЛМАСАЛУ МАЦОЛ / СОХТ ВА ТАРКИБИ ЛЕКСИКӣ / МУТОБИЦАТИ ПУРРА / МУТОБИЦАТИ НОПУРРА / ПОСЛОВИЦЫ ПОГОВОРКИ / БЛИЗКИЕ ПО ЗНАЧЕНИЮ / ЛЕКСИЧЕСКИЙ СОСТАВ / ПОЛНОЕ СОВПАДЕНИЕ / ЧАСТИЧНОЕ СОВПАДЕНИЕ / PROVERBS AND SAYINGS CLOSE IN MEANING / LEXICAL STRUCTURE / COMPLETE COINCIDENCE / PARTIAL COINCIDENCE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Назарова Зарина Абдухамитовна

Рассматривается и определяется степень совпадения близких по содержанию таджикских пословиц и поговорок с их аналогами в английском языке. Следует отметить, что рассматриваемые пословицы, близкие не только по содержанию, но и по структуре и лексическому составу, имеются не только у народов, живущих по соседству в течение нескольких веков или народов, имеющих одинаковую традицию и культуру, тесно связанных политической и этнической историей, но и у территориально далёких и исторически слабо связанных этносов. В процессе работы было выявлено полное, а иногда частичное совпадение однозначных или близких по содержанию пословиц и поговорок в таджикском, английском и русском языках.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DEGREE OF COINCIDENCE OF TAJIK PROVERBS AND SAYINGS CLOSE BY CONTENTS WITH THEIR ANALOGUES IN RUSSIAN AND ENGLISH LANGUAGES

The present article touches upon the degrees of coincidence of Tajik proverbs and sayings close in meaning and ideas with their analogues in Russian and English languages. It should be noted that proverbs and sayings considered by us are close not only in contents, but in lexical structure either; they exist not only in the life of peoples living in neighborhood during several centuries, or peoples which have the same traditions, cultures and are tightly connected by political and ethnical history, territorially distand and historically weakly connected nationalities have the paragons of folklore in question either. In the process of research we discovered a complete and partial coincidence of mono-semantic or close in meaning proverbs and sayings in Tajik, Russian and English languages.

Текст научной работы на тему «Степень совпадения близких по содержанию таджикских пословиц и поговорок с их аналогами на русском и английском языках»

10 02 20 СРАВНИТЕЛЬНО-ИСТОРИЧЕСКОЕ, ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ И СОПОСТАВИТЕЛЬНОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ

10 02 20 COMPARATIVE-HISTORICAL, TYPOLOGICAL AND CORRELATIVE LINGUISTICS

УДК 82/820 ББК 81+82-6

ДАРАЦАИ МУВОФЩ ОМАДАНИ ЗАРБУЛМАСАЛ ВА МА^ОЛХОИ ТОЦИКЙ БО ХАММОНАНДАШОНДАР ЗАБОЩОИ

РУСЙ ВА АНГЛИСЙ

СТЕПЕНЬ СОВПАДЕНИЯ БЛИЗКИХ ПО СОДЕРЖАНИЮ ТАДЖИКСКИХ ПОСЛОВИЦ И ПОГОВОРОК С ИХ АНАЛОГАМИ НА РУССКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

THE DEGREE OF COINCIDENCE OF TAJIK PROVERBS AND SAYINGS CLOSE BY CONTENTS WITH THEIR ANALOGUES IN RUSSIAN AND ENGLISH LANGUAGES

Назарова Зарина Абдухамитовна,

н.и.ф., дотсенти кафедраи забон%ои хориции Донишго%и миллии Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе)

Назарова Зарина Абдухамитовна,

к.ф.н., доцент кафедры иностранных языков Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)

Nazarova Zarina Abdukhamitovna,

Candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of foreign languages under the Tajik National University (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: shburiev11@gmail. com

Вожа^ои калиди: зарбулмасал, мацол, %аммонандии зарбулмасалу мацол, сохт ва таркиби лексики, мутобицати пурра, мутобицати нопурра

Дар мацола дарацаи мувофиц омадани зарбулмасал ва мацол%ои тоцики бо %аммонандашон дар забон%ои руси ва англиси барраси мешавад.

Боиси цайд аст, ки зарбулмасалу мацол%ои дар та%лилшуда на тан%о аз ци%ати мазмуну му%таво ба %ам наздиканд, балки аз ци%ати сохт ва таркиби лексики низ %аммонанданд. Муаллиф зикр мекунад, ки ин гуна мувофицати зарбулмасалу мацол%о на фацат байни миллат%ои ба %ам %амсоя, ки давоми аср%о бо %ам фар%ангу маданияти муштарак доранд, алоцаи таърихии сиёсию этники он%оро ба %ам мепайвандад, балки дар байни намояндагони халцият%ои аз ли%ози сар%ад дуру аз ци%ати таърих робитаи сусту заиф дошта низ ба назар мерасад. Та%лил ва муцоисаи зарбулмасал ва панду %икмат%ои халц%ои гуногун аз нуцтаи назари мувофиц омадан ба %амдигар, таркиби лугавй, тарзи ифодаи маъни%ои гуворо ва %икматомез ва тарзи тарцумаи ощо ба забони дигар а%амияти зиёди илми ва амалиро дорост. Муаллиф %ангоми та%лили мавзуъ маълум кардааст, ки баъзе зарбулмасалу мацол%о мутобицати пурраю нопурра доранду баъзеи дигар %атто %арф ба %арф тарцума шудаанд. Ба цуз ин, зарбулмасалу

мацол^о тарцумаи тасвири дошта, дар он^о эквиваленти семантикии зарбулмасали тоцикй низ ба назар мерасад.

Ключевые слова: пословицы поговорки, близкие по значению, лексический состав, полное совпадение, частичное совпадение.

Рассматривается и определяется степень совпадения близких по содержанию таджикских пословиц и поговорок с их аналогами в английском языке. Следует отметить, что рассматриваемые пословицы, близкие не только по содержанию, но и по структуре и лексическому составу, имеются не только у народов, живущих по соседству в течение нескольких веков или народов, имеющих одинаковую традицию и культуру, тесно связанных политической и этнической историей, но и у территориально далёких и исторически слабо связанных этносов. В процессе работы было выявлено полное, а иногда частичное совпадение однозначных или близких по содержанию пословиц и поговорок в таджикском, английском и русском языках.

Keywords: proverbs and sayings close in meaning, lexical structure, complete coincidence, partial coincidence.

The present article touches upon the degrees of coincidence of Tajik proverbs and sayings close in meaning and ideas with their analogues in Russian and English languages. It should be noted that proverbs and sayings considered by us are close not only in contents, but in lexical structure either; they exist not only in the life of peoples living in neighborhood during several centuries, or peoples which have the same traditions, cultures and are tightly connected by political and ethnical history, territorially distand and historically weakly connected nationalities have the paragons of folklore in question either. In the process of research we discovered a complete and partial coincidence of mono-semantic or close in meaning proverbs and sayings in Tajik, Russian and English languages.

Забони адабии хозираи точикй аз он забонхоест, ки саршори дурдонахои нодир буда, лафзи ширини точикй махз ба шарофати онхо гуворотар мегардад. Дурдонахо гуфта, он унсурхоеро дар назар дорем, ки барои чаззобу дилписанд ифода ёфтани матлаби нависанда хизмат мекунанд. Калимахои зидмаъно, хаммаъно, наздикталаффуз, хамшакл, иборахои рехта, зарбулмасалу макол, дубайтихо ва амсоли онхо аз он воситахои муосири забонанд, ки барои чолибу нотакрор баромадани тасвир накши мухим мебозанд.

Аз даврони кадим то хол олимон ва мутафаккирони кишвархои гуногун дурдонахои жанри фолклор, яъне зарбулмасал ва маколхоро хамчун сарчашмаи хдкматхои халкй чамъоварй намуда, ба онхо ахамияти хоса медиханд.

М.Горкий накши зарбулмасал ва маколхоро дар баёни афкори ичтимоию сиёсии мардум баррасй намуда, навишта буд: «...мухтавои зарбулмасал ва маколхоро тамоми тачрибаи хаётй, ичтимоию таърихии халки мехнаткаш ташкил медихад». Х,амчунин у мухим будани чамъоварии ин дурдонахоро тарзи ифодаи маънихои гуворо ва хикматомез кайд мекунад: «Санъати сухан дар даврони кадим дар чараёни мехнати пурмашаккати мардум тавлид ёфтааст. Сабаби пайдоиши он харакати мардум ба ташкили тачрибаи мехнатй дар шакли шифохй, яъне зарбулмасал, маколхо, дубайтй, вохидхои фразеологй ва гайра буд, ки хеле зуд ва устувор дар хотираи инсон накш мебаст» (1, с.3).

Тахлил ва мукоисаи зарбулмасал ва панду хдкматхои халкхои гуногун аз нуктаи назари мувофи; омадан ба хамдигар, таркиби лугавй, тарзи ифодаи маънихои гуворо ва хикматомез ва тарзи тарчумаи онхо ба забони дигар ахамияти зиёди илмй ва амалиро дорост. Омузиш ва мукоиса намудани зарбулмасал ва маколхои мардумоне, ки тули чандин асрхо дар хамсоягй зиндагй мекунанд ё мардумоне, ки аз чихати урфу одатхо, маданият, фарханг, таърихи сиёсй ва этникй зич алокаманданд, ба бисёр чихатхои таъсири мутакобила ва робитаи дучонибаи фарханги миллии он кишвархо равшанй меандозад.

Бояд кайд намуд, ки зарбулмасал ва маколхои мардумоне, ки хеле дур аз хамдигар зиндагонй мекунанд ва таърихан ба хамдигар алокамандии суст доранд, на танхо аз чихати мазмуну мухтаво, балки аз руи сохт ва таркиб низ аз хамдигар фарк мекунанд: Агар сухан зар аст, сукут гавхар аст. Тарчумаи он ба забони русй: Если слово - золото, молчание-серебро (1,с.37).

Тарчумаи он ба забони англисй:

Гунаи 1: Speech is silvern, silence is golden.

Гунаи 2:A closed mouth catches no files.

Гунаи 3:He cannot speak well that cannot hold his tongue.

Гунаи 4:There is a time to speak, and a time to be silent (2,р.232).

Зарбулмасали «агар сухан зар аст, сукут гавхар аст» хам дар забони русй ва хам англисй мавчуд аст ва дар байни халк васеъ истифода мешавад. Зарбулмасали мазкур чи аз чихати мазмуну мундарича ва чи аз руи сохт ва таркиби лексикй ба хам монанд аст, вале гунахои тарчумаи он ба забони англисй аз хамдигар фарк мекунанд. Гунаи аввал, яъне Speech is silver, silence is gold тарчумаи тахтуллафзист. Ин навъи тарчумаро баъзан тарчумаи харф ба харф ё калима ба калима мегуянд. Гунаи дуюм бошад, яъне A closed mouth catches no files пурра мазмуну мундаричаи зарбулмасали точикиро инъикос менамояд. Варианти сеюм He cannot speak well that cannot hold his tongue тарчумаи тасвирист. Гунаи чорум There is a time to speak, and a time to be silent хаммонанд, яъне аналоги гунахои пештара мебошад.

Дар забони точикй гунахои гуногуни зарбулмасали мазкур истифода мешаванд. Масалан: Агар гуфтан сим аст, хомушй зар аст. Дахони баста - хазор тилло. Хомушй аз каломи бехуда бех ва гайра.

Гунахои зарбулмасал ва маколхои мазкур дар панду андарзхои Шайх Саъдй низ вомехуранд:

1. Аввал андеша в-он гах гуфтор, Пойбаст омадаасту пас девор.

Сначала подумай, потом говори, Фундамент заложив, стену возводи.

2. Нахуст андеша кун, он гах гуфтор, Ки номахкам бувад беасл девор.

Сначала подумай, потом говори, ибо стена Без фундамента не бывает прочна.

3. Андеша кардан, ки чй гуям, бех аз Пушаймонй хурдан, ки чаро гуфтам.

Подумать над тем, что сказать, лучше,

Чем раскаиваться в том, зачем сказал (1 ,с.29)

Х,ар се панду хикматхои овардашуда вариантами зарбулмасали Аввал андеша, баъд гуфтори дар байни мардум хеле машхур мебошанд. Онхо аз чихати мазмуну мундарича, сохт, таркиби лугавй ва обурангй бо тарчумахои хеш бо зарбулмасалхои забони русй мутобикати комил доранд. Х,икмати дуюм гунаи панди аввала мебошад. Андарзи сеюм парафразаи тасвирии он ду хикмати авваларо ташкил медихад ва аз чихати сохт ва таркиби лексикй аз онхо фарк мекунад.

Дар байни мардуми англис низ ин зарбулмасал васеъ истифода мешавад ва аз чихати мазмуну мундарича, аз руи сохт ва таркиби лексикй ва фасохат мутобикати комил бо зарбулмасали точикй ва русй дорад:

First think, then speak. Аввал андеша кун, пас сухан гуй. Сначала подумай, потом говори.

Дарвокеъ, дар чараёни тарчумаи асари бадей тарчумон мувочех ба мушкилоти чиддй мешавад, зеро ифодахои мачозй, вохидхои фразеологй, зарбулмасалу маколхо, панду хикматхо ва дигар воситахои тасвири бадей, ки обуранги хос миллй доранд ва пахлухои мухталифи зиндагии мардуми моро инъикос мекунанд, аз як забон ба забони дигар осон тарчума намешаванд. Сарфи назар аз ин, фуругузор кардани онхо ба кохиши мазмун ва бадеияти асар оварда мерасонад. Аз ин лихоз барои руй надодани чунин холат тарчумонхо нуктаи назари худро доир ба ин масъала баён карда, роххои гуногуни ифодаи вохидхои забон ва воситахои тасвири бадеиро пешниход кардаанд. Доир ба тарчума ва баргардонидани вохидхои як забон ба забони дигар нуктаи назари олимон ва адибон мухталиф аст. Баъзеи онхо ду холати мутобикати калимахоро кайд менамоянд: мутобикати пурра ва мутобикати нопурра.

Дарачаи мутобикати зарбулмасалхои точикй бо тарчумахояшон ба забонхои русй ва англисй аз чихати таркиби лугавй-семантикй, хусусияти услубй ва обурангй гуногунанд:

Ба сухани нек мор аз хонааш баромадааст (1, с.152).

Доброе (ласковое) слово и кошке приятно (2, с.74) (мутобикати нопурра).

Дар мисоли мазкур мутобикати маъной дар сохт ва таркиби лугавии гуногун дида мешавад. Тарчумахои он ба забони англисй:

A little sympathy goes a long way (мутобикати нопурра).

Soft fire makes sweet melt (эквивалента семантикии зарбулмасал).

I read on a worm and it will turn (тарчумаи тасвирй).

A word warmly said gives comfort even to a cat (2,р.74) (мутобикати пурра бо тарчумаи он ба забони русй).

Аз гахрора то гур дониш бичуй

Тарчумахои он ба забони англисй:

Live and learn (эквивалента семантики зарбулмасал). You are never late to learn (мутобикати нопурра).

Live a century - learn a century (тарчумаи тахтуллафзй ё харф ба харф бо гунаи русии век живи, век учись) (2, с. 40).

Мушохидахо нишон медиханд, ки тарчумонхо аксар вакт мазмуни умумии чумларо дар матни тарчума инъикос мекунанд, вале аз чихати сохт, таркиби лугавй, обурангй онхо бо хам мувофикат намекунанд.

Асосгузори мактаби забоншиносии тарчума - А.В.Фёдоров дар асараш «Основы общей теории перевода» дар мавриди тарчумаи калима менависад:«Человек,

выражающий свою мысль средствами языка, не создаёт, за весьма редкими исключениями, своих новых слов, а пользуется словами, уже существующими в языке, принадлежащими к его словарному составу. Если же говорящий или пишущий создаёт отдельное новое слово, то он делает это, как правило, или по аналогии с существующими словами. Так же поступает переводчик, выбирая из словарного состава языка, на который он переводит, слова, наиболее соответствующие словам подлинника в их взаимосвязи, в их соответствии смыслу целого предложения и более широкого контекста» (5, с.248). Аз дил биравад, хар он чй аз дида равад Ё ин ки:

Аз дида (чашм) дур, аз дил дур. Тарчумаи он ба забони англисй:

Far from eye, far from heart (тарчумаи харф ба харф). Out of sight, out of mind (мутобикати пурра). Long absent, soon forgotten (мутобикати нопурра). What the eye sees not, the heart craves not (тарчумаи тасвирй). Absence makes the heart grow (эквивалента семантикии зарбулмасали точикй). Зарбулмасалхои Far from eye, far from heart, Out of sight, out of mind, Long absent, soon forgotten чи аз чихати мазмун ва чи аз чихати таркиб мувофикат намуда, аз зарбулмасалхои хаммаънои What the eye sees not, the heart craves not ва Absence makes the heart grow аз чихати муъчазбаёнй, таркиб, сохт ва образнокй аз хамдигар фарк мекунанд.

Олими англис Т. Саворй дар асараш «Санъати тарчума» чанд принсипи тарчумаро ба мутахассисони чавон тавсия мекунад:

1. Тарчума бояд фикри нусхаи аслро дода тавонад;

2. Тарчума бояд калимахои матни аслро сурат дихад;

3. Тарчума бояд чун матни асл хонда шавад;

4. Тарчума бояд услуби матни аслро фаро гирад;

5. Тарчума бояд чун асари ба тарчумон хамзамон хонда шавад; Дар тарчума изофакунихо, сарфиназаркунихо имконпазир аст (4, с.299). Принсипхои номбурда умумй бошанд хам, ба тамоми кабатхои лексикии забон,

инчунин ба зарбулмасал ва маколхо, тааллук доранд.

Бояд кайд намуд, ки баъзе зарбулмасалу маколхои халкхои точик, рус ва англис на танхо аз руи мазмун хаммаъноянд, балки аз руи сохт, таркиби лугавй ва хатто фасохат (хушобурангй) мутобикати пурраро доранд.

Зарбулмасал ва маколхое, ки аз руи сохт, таркиби лугавй ва дигар хусусияти услубй аз хамдигар фарк доранд, аз зарбулмасали аслии ин ё он мардум дуранд.

Тарчумаи тарчумони хуб хамон вакт бо матни асл мутобикати комил дошта метавонад, ки тарчумон на танхо аз назарияи тарчума бархурдор бошад, санъати тарчумаро ба хубй дарк намояд, балки аз урфу одатхои он мардум аз наздик шинос бошад.

Пайнавишт:

1. Калонтаров Я.И. Мудрость трех народов. - Душанбе: Адиб, 1989. - 432 с.

2. Kuzmin S.S., Shadrin N.L. Russian-English dictionary of proverbs and sayings. - Moscow: Russky Yazik, 1989. -353p.

3. Мирзоева М.М. Тарцумаи синонимуои лугавии романи «Гуломон»- и С. Айни ба забони руси. //Паёми ДМТ, №6 (70). Нашри махсус бахшида ба 20 - солагии истицлолияти ЦТ. -Душанбе: Сино, 2011. -С. 289-295.

4. Мирзоева М.М. Тарцумаи синоним%ои лугавии «Мактаби ку%на»- и С. Айни ба забони руси. //Паёми Донишго%и омузгории Тоцикистон, №1(37). -2011. - С.297-305.

5. Фёдоров А. В. Основы общей теории перевода. - М.: Высшая школа, 1983. - 304 с.

Reference Literature:

1. Kalontarov Ya.I. Wisdon of three Peoples. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1989. - 432 pp.

2. Kuzmin S.S., Shadrin N.L. Russian-English Dictionary of Proverbs and Sayings. - Moscow: Russky Yazyk (The Russian Language), 1989. - 353 pp.

3. Mirzoeva M.M. Translation of Lexical Synonyms of the Novel «Slaves» by S. Ayni into Russian. Bulletin of TNU. - # 6 (70). Special publishing. - Dushanbe: Sino, 2011. - pp. 289 -295.

4. Mirzoeva M.M. Translation of Lexical Synonyms of the Novel «Old School» by S. Ayni into Russian. Bulletin of the Pedagogical University of Tajikistan, - # 1 (37). - Dushanbe, 2011. -pp. 297 - 305.

5. Fyodorov A. V. Foundations of the Common Theory of Translation. - M.: Higher School, 1983. - 304 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.