CC BY
22THE SYSTEM OF KINSHIP TERMS IN THE TAJIK LANGUAGE AND ITS PLACE IN
DIFFERENT FIELDS OF SCIENCE
The article describes a group of kinship names that are traditionally referred as kinship terms. The units of this group are analyzed from the point of linguistic relations. The introduction of the article provides information about the word «term» and its place in linguistics. It is emphasized that the term is a branch of lexicology and is studied in linguistics as an important component of lexicology. The group of words that are actively involved in the expression of kinship relations and they are used in the same way in other sciences, form a system of kinship terms. Therefore, the article, based on a comparative analysis, identifies the position of the lexicon of kinship and kinship terms in relation to its use in the social sciences. It is noted that the words related to kinship are used more often in everyday life. However, the kinship words that historically appeared as a direct name in ancient times, later became a term in the social sciences. Therefore, there are two types of such words: a) common relative names and b) a set of related terms related to social sciences. In conclusion, it is emphasized that the words of kinship in the literary language are the basis for the formation of the system of kinship terms, but in some cases they remain a separate group of words. The kinship terms are a definite system that cannot be changed or altered. We take them as strong words. In the lexical system they can have their synonyms.
Keywords: terminology, Tajik language, kinship names, kinship words, kinship system, kinship terminology system, ethnology, ethnography, ethnolinguistic, social sciences.
Сведения об авторах:
Матробиён Саодатшо Косимзода - кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикского языка Таджикского государственного педагогического университета им С. Айни. 734019, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева, 17/6. Тел.: (+99) 935087138; E-mail: s.matrobov@mail.ru
Салимова Марджона Пирмахмадовна- докторант (PhD) кафедры англиского языка Таджикского государственного института языков им. С. Улугзода. 734019, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева, 17/6. Тел: (+992) 880488404
About authors:
Matrobiyon S.Q- Tajik state Pedagogical University named after Sadriddin Aini doctoral candidate. Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe, Muhammadiev Str. 17/6. Tel.: (+992) 935087138E-mail: s.matrobov@mail.ru
Salimova Marjona Pirmakhmadovna - Doctoral student (PhD) of the Department of English Language of the Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda. 734019, Dushanbe, st. Mukhammadiev, 17/6. Tel: (+992) 880488404
ТДУ 804.0
СОХТ ВА ВИЖАГИХРИ ВОХИДХОИ ФРАЗЕОЛОГЙ ДАР ЗАБОНИ ФАРОНСАВЙ
Бойматова Д.М.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар забони фаронсавй дар заминаи фразеология ва махсусиятхои он тахкикоти зиёд сурат гирифтааст. Бояд кайд кард, ки асосгузори тахкикот дар бораи фразеологияи забони фаронсавй донишманди фаронсавитабори женевагй Шарл Балли ба шумор меравад. Бори нахуст Шарл Балли дар заминаи муайян кардани аломатх,ои вохидхои фразеологй тахкики густурда анчом додааст. Баъдан дар сохаи фразеология мухаккикони фаронсавй, аз чумла Морис Ра, Пиер Оиро, Ален Рей, Софи Шант, Ж. Марузо ва дигарон тахкикоти чиддй ва кобили мулохиза анчом дода, ба тахкикоти минбаъда дар ин соха рох кушодаанд.
Чунончи, Морис Ра вохидхои фразеологиро «expression, façon de parler (ибора, тарзи сухангуйй)» муаррифй намуда, онхоро ба таври васеъ тафсир кардааст [3, с.8]. Ж. Марузо вохидхои фразеологиро «locution phraséologique (ибораи фразеологй)» - яъне якчо шудани якчанд калимае, ки як вохиди лексикии муайянро ташкил мекунанд, таъриф додааст. П. Гиро тафсири нисбатан муфассали вохидхои фразеологиро пешниход кардааст. Ба акидаи у вохиди фразеологй - ин ибораи иборат аз якчанд калима мебошад, ки дорои умумияти синтаксисй ва лексикй мебошанд. У нишонахои махсуси фразеологизмро чунин зикр кардааст:
а) дорои умумияти шакл ва маъно будан (unité de forme et de sens);
б) аз меъёри грамматикй ё лексикй дур будан (écart de la norme grammaticale ou lexicale);
в) маънои чудогонаи мачозиро доро будан (valeurs métaphoriques particulières)
Дар тахкики фразеологияи забони фаронсавй забоншиносони рус низ сахми сазовор гузоштаанд. Асархои илмии З.Н. Левит, Р.Л. Ляндо, А.Г. Назарян, Я.И. Ретскер, Г.Г. Соколова, И.Н. Тимескова ба
масъалахои гуногуни фразеологияи забони фаронсавй, тахкик ва коркарди масъалахои назарияи умумй ва хусусии онхо бахшида шудааст. Олимони зиёд, аз чумла ЛИ. Ройзензон, А.Г. Назарян, Казар, Китард ва Рей таъкид намудаанд, ки махз фразеология хамчун «падидаи ба худ хос» хусусияти хоси забони миллиро ифода мекунад.
Таърихи фразеологияи забони фаронсавиро мухаккики арманитабори рус А.Г. Назарян ба се давра таксим кардааст: «Давраи аз хама бармахал (аввал), ки аз вакти ба вучуд омадани забони фаронсавй то асри XVI-ро дар бар шрифта, ба давраи забони фаронсавии кадим ва асрхои миёна мувофикат мекунад. Давраи дуюм аз асри XVI то аввали асри XX идома ёфта, забони фаронсавии ибтидой (асри XVI), забони нави фаронсавй (асрхои XVII-XVni) ва забони муосири фаронсавиро (асри XIX) дар бар мегирад. Давраи сеюм аз аввали асри XX то имрузи забони фаронсавии муосирро фаро мегирад [4, с.19].
Асрхои миёна дар таърихи фразеологияи забони фаронсавй давраи хукумронии паремиология, яъне даврае, ки таърихи фразеологияи забони фаронсавй бо таърихи омузиши зарбулмасал зич алокаманд аст, шинохта шудааст. Такрори зиёди истеъмоли вохидхои фразеологй дар асархои нависандагони барчастаи охири асримиёнагй - Ф. Рабле, К. Маро, П. Барантом, А.д'Обине ва дигарон ба назар мерасад. Ин нависандагон ба инкишоф ва ганй гардонидани фразеологияи забони фаронсавй сахми арзанда гузоштаанд.
Чунонки гуфтем, фразеологияи мукоисавй як кисми фразеология буда, фразеологияи мукоисавй ё ки мукоисавй-типологии ду ва зиёда забонро бо максади ошкор кардани асоси монандй ва тафовути онхо меомузад. Забоншиноси маъруф Ш. Балли хамчунин асосгузори омузиши фразеологияи мукоисавии забони фаронсавй бо дигар забонхо ба шумор меравад. Вай соли 1909 дар китоби худ «Traité de linguistique française» («Рисола оид ба забоншиносии фаронсавй») забони фаронсавиро бо забони олмонй мукоиса кардааст. Вале тадкики мукоисавии нисбатан амик ва хаматарафа дар китоби «Linguistique générale - linguistique française» («Забоншиносии умумй ва забоншиносии фаронсавй») анчом дода шудааст. Дар асархои дар боло овардашуда забоншиносон оид ба ошкор кардани хусусияти фразеологияи забони фаронсавй дар мукоиса бо дигар забонхо кушиш ба харч додаанд.
Добили зикр аст, ки омузиши масъалахои марбут ба маънои аслии фразеологияи забони фаронсавй дар асархои илмии Р.А. Будагов, В.Г. Гак, А.Р. Назарян, Ю.С. Степанов ва дигарон дида мешавад. Чандин маколаи В.Г. Гак ба прагматика ва фразеологияи мукоисавй бахшида шудааст. «Фарханги фразеологии фаронсавй-русй», ки дар зери тахрири Я.И. Ретскер нашр шудааст, ба ганй гардидани фонди фразеологии забонхои фаронсавй ва русй сахми назаррас гузоштааст.
Дар забони фаронсавй ибора барои ифодаи мафхумхои зиёд истифода мешавад, ки дар забони точикй хамин мафхумхо гохе бо як калима ифода карда мешаванд. Масалан, вохиди фразеологии фаронсавии «de bonne heure» ба забони точикй «барвакт ё субхи барвакт» тарчума мешавад. Дар баробари ин, дар фразеологияи забони фаронсавй чун забони точикй маъмулан маънои мачозии калима нисбат ба маънои аслии он бештар истифода мешавад.
Фразеологизмхои забони фаронсавй одатан аз руйи хусусият ба шакли перифразаи (ифодае, ки маънои ягон ифодаи дигарро бо шарх ва эзохи маъмулй таъбир мекунад. Чунончи, ба чойи «шер» «подшохи хайвонот» гуфтан ё навиштан) синтаксисй наздик мебошанд, ки махсусияти онхо дар имконияти махдуди такмили лексикии онхо ифода меёбад. Хусусияти дигари фразеологияи забони фаронсавй дар гунанокии фаровони онхо зохир мегардад, ки чузъхои чудогонаи ибораи фразеологй метавонанд ба муродифи худ чойи худро иваз намоянд.
Таркибхои фразеологй дар забони фаронсавй бо сохтор, таркиби лугавй ва маънои худ тавсиф меёбанд. Хар яке аз ин тарафхо хусусияти худро доранд, ки ин хусусиятхо бо як катор вижагихои умумии ин ё он забон алакаманд мебошанд.
1. Дар забони фаронсавй як катор хусусиятхо ва моделхои сохтории иборахо мавчуданд, ки ба махсусиятхои сохти грамматикии ин забон вобаста мебошанд. Дар ин замина хусусиятхои зеринро кайд кардан зарур аст:
а) ифодахое, ки аз феъл ва чонишини объектии наздифеълй иборат мебошанд: «les mettre»- гоиб шудан, рафтанй (гурехтанй) шудан, «y voir clair» - аз хирагии чашм. Иборахои мазкур хусусияти махсуси хамон забонхое мебошанд, ки чонишини наздифеълй доранд.
б) ифодахое, ки аз феъл ва исми беартикл ва бепешоянд иборат мебошанд: «rebrousser chemin» -«ба акиб гардондан». Чунин сохтор дар забоне хусусият пайдо мекунад, ки дар он пуркунандаи бевосита одатан ба худ артикл мегирад.
в) ифодахое, ки аз феъли каузатив (laisser, faire ва ба монанди инхо) масдари феъли маънй «se laisser aller» - ба хар чо, ки рост ояд рафтан; замонасозй кардан, «faire danser» - ташвиш додан, захмат расондан иборат аст [1, с.9].
г) ифодахое, ки дар таркиби худ конструксияи муайянкунандаи масдарй доранд: «laid à faire peur» - «хунукбашара, бадафт».
f) ифодахое, ки аз конструксияи мутлак иборат мебошанд: «la main haute» - «дасти рост».
Хамаи ин навъхои сохтории фразеологизмхо бо навъхои махсуси иборахо дар забони фаронсавй алокаманд мебошанд. Масалан, дар забони фаронсавй ибораи навъи пешоянд+сифат+исм мавчуд аст, ки барои ба вучуд омадани вохидхои фразеологй ба сифати замина хизмат мекунад. Мисол, «à toute volée» - кулоч кашида. Илова бар ин, дар забони фаронсавй чунин навъи иборабандй нисбатан бештар истифода мешавад, зеро бо сабаби нисбатан кам будани калимасозии зарф дар ин забон чунин навъ воситаи ягонаи тавсифи амалу холат ба хисоб меравад.
Таркиби навъи феъл+пешоянд+исм, масалан: «mettre en œuvre» - «ба кор даровардан (андохтан), кор фармудан, ба харакат даровардан» низ дар забони фаронсавй ба таври васеъ истифода бурда мешавад. Вале хангоми тарчума ба забони точикй чойи хиссахои нутк таFЙир меёбад, яъне пешоянд+исм+феъл. Дар забони фаронсавй чунин навъи таркиб бисёртар хамчун воситаи тахлилии маънои ибора истифода мешавад, масалан: «mettre à la raison» - «панд додан, хидоят кардан, акли касеро ба чояш овардан», «porter aux nues» - «то ба осмони хафтум баровардан, аз хад зиёд таъриф (мадх) кардан». Равияхои тахлилии забони фаронсавй дар истифодаи васеи фразеологизмхо бо калимахои нимёридихандаи навъи «coup - зарба», «mise - манзил, хона; чобачокунй», «prise- забт, истило, ишгол», «homme-мард, одам» ифода меёбад.
2. Махсусияти фразеологияи забони фаронсавй дар бахши таркиби луFавии вохидхо харчанд чандон назаррас нест, вале вежагихои хос дорад.
а) Баъзе навъи калимахо дар забони фаронсавй хамчун асоси семантикй барои ба вучуд омадани вохидхои фразеологй хизмат мекунанд.
Дар забони фаронсавй таркибхои озод бо калимахои ифодакунандаи аъзои бадан, бештар барои тавсифи амалу холат ё ашё истифода мешаванд. Масалан, «écrire d'une main hative» - саросема навиштан, «regarder d'un œil fixé»- бо диккат нигох кардан, чашм наканда назар андохтан. Ин равияи умумии нутк дар забони фаронсавй барои падид омадани микдори зиёди фразеологизмхо сабаб мешавад, ки асоси онро калимаи ифодакунандаи узви бадан ташкил медихад. Муодили точикии калимахои «cheville - бучули пой, шитолинг», «pouce - нарангушт, сарангушт», «cil - мижгон» ва Fайра, ки дар забони точикй маъмулан дар бунёди вохидхои фразеологй иштирок намекунанд, вале бояд таъкид намуд, ки чунин калимахо дар сохтани бисёр вохидхои фразеологии забони фаронсавй ширкат менамоянд.
Ба андешаи мухаккикон аксари иборахои фразеологии забони фаронсавй бо сифат ифода карда мешаванд, ки ифодакунандаи ранг хастанд. Масалан: jaune - зард («rire jaune» - (тарчумаи тахтуллафз: «зард хандидан») мачбуран хандидан), blanc - сафед, noir - сиёх, rouge - сурх, bleu -кабуд («peur bleue» - (тарчумаи тахтуллафз: «тарси кабуд») тарси вохиманок) ва Fайра.
б) Дар доираи як дарачаи мафхуми забонхои гуногун ба сифати маркази фразеология калимахои гуногун интихоб карда мешаванд.
Барои ташкили таркиби фразеологизмхо дар дохили як гурухи лексикй-семантикй дар забони фаронсавй лексемахои гуногун интихоб карда мешаванд. Дар забони фаронсавй вохидхои фразеологй бо калимаи «quatre - чор» зиёд ба назар мерасад, ки шумораи машхури фразеологии забони фаронсавй мебошад: Мисол, «dire ses quatres vérités - (тарчумаи тахтуллафз: чор хакикаташро гуфтан) хамаи хакикатро гуфтан».
Дар таркиби вохидхои фразеологии забони фаронсавй иборахои фразеологие хам ба назар мерасанд, ки бо мева ифода карда мешаванд. Мисол, «entre la poire et le fromage - (тарчумаи тахтуллафз: дар байни нок ва панир) дар охири хурок, хангоми ширинихурй», «garder une poire pour la soif - (тарчумаи тахтуллафзй: як нокро барои рафъи ташнагй нигох доштан) чизеро барои рузи хочат ё ки барои рузи мабодо нигох доштан», «faire sa poire - (тарчумаи тахтуллафзй: нодонй кардан) шиква кардан, нолидан».
Номгуйи хайвонхои хонагй, растанй, филизот ва ашё низ аз хусусиятхои фарккунандагии фразеологияи забони фаронсавй шаходат медиханд. Мисол, «muet comme une carpe - (тарчумаи тахтуллафзй: мисли мохй гунг будан) ба дахонаш об гирифтагй барин, дахонаш мум кардагй барин хомуш аст».
Антитеза (санъати тазодй) хусусияти ба худ хоси нутки забони фаронсавй буда, дар вохидхои фразеологии ин забон инъикос меёбад. Дар забони фаронсавй вохидхои хеле зиёд мавчуданд, ки дар асоси мафхумхои антонимй сохта шудаанд: Мисол, queue-дум, tête-сар, miel-асал, fiel-захр, кина, сафро, semer-кишт кардан, коридан, тухм пошидан, cave-таххона, grenier-болои сакфи хона дар зери боми дупушта ва Fайра. Баъзан ба сифати асоси семантикии фразеология мафхумхое истифода мешаванд, ки дар алокаи муайяни метонимй карор дошта, робитаи вокеии ашёро ифода мекунанд. Хамин тавр, дар забони фаронсавй як катор иборахо мавчуданд, ки дар асоси мафхумхои бо хам муносибатдошта таркиб ёфтаанд: Мисол, chat-souris - гурбаву муш, eau-moulin - обу осиёб ва Fайра.
Дар забони фаронсавй аз нуктаи назари муносибати шакл ва маъно махсусияти зерини фразеологизмхоро метавон номбар кард:
а) Дар хар забон, аз чумла забони фаронсавй фразеологизмхои бемуодил мавчуд аст, яъне вохидхои фразеологие, ки маънои онхо дар дигар забон дар шакли ибораи рехта вучуд надорад. Мисол, «il vaut mieux tendre la main que le cou» - (тарчумаи тахтуллафзй: даст дароз кардан хубтар аст аз гардан хам кардан).
б) Иборахои фразеологие мавчуд хастанд, ки маънои умумй доранд, вале дорои шаклу сохти гуногун мебошанд: Мисол, «être sur les dents» - (тарчумаи тахтуллафзй: дар болои дандонхо будан) аз по монда, бисёр шалпар шуда.
в) Фразеологизмхо бо доштани маънои якхела метавонанд аз руйи шакл, сохт монанд бошанд, вале аз руйи таркиби лексикй аз хамдигар фарк мекунанд: Мисол, «faute de grives on mange des merles» - аз беамакй хара амак, аз бенамакй санга намак», «faire le jeu de...» - (тарчумаи тахтуллафзй: найрангбозй кардан) ба осиёби касе об рехтан», «apporter de l'eau au moulin» - (тарчумаи тахтуллазй: ба осиёб об андохтан) ба осиёби касе об сар додан.
г) Фразеологизмхои дорои таркиби лексикии якхела метавонанд аз руйи маъно фарк кунанд. Мисол, «les mains m'en tombent» - (тарчумаи тахтулллафзй: дастонам фуруд омаданд) худро гум кардам, ба худ омада наметавонам (аз тааччуб, хайронй), дасту дилам хунук шудаст (аз ноумедй, маъюсй).
Яке аз масъалахои нихоят мухимми назариявии вохидхои фразеологй муайян кардани мавзуи онхо мебошад. Ба андешаи В.М. Мокиенко «фразеологизм чунин пайвастшавии калимахое мебошад, ки маънои устувор ва том дорад ва дар колаби тайёр истифода бурда мешавад» [2, с.4]. Якчанд таснифоти вохидхои фразеологй дар забони фаронсавй мавчуд аст, ки асоси онхоро меъёрхои гуногун ташкил медиханд. Масалан, вобаста ба моделхои синтаксисй, ки дар заминаи онхо вохидхои фразеологй сохта шудаанд, се навъи сохтории онхоро аз хам фарк мекунанд: вохидхои фразеологии нохабарй (непредикативй), чузъан хабарй ва хабарй. Вохидхои фразеологии нохабарй кисми зиёди фонди фразеологияи забони фаронсавиро ташкил мекунанд ва дар навбати худ онхоро ба ду навъ чудо мекунанд: вохидхои фразеологии яктаркиба ва фраземахо [3, с.59]. Вохидхои фразеологии яктаркиба аз як калимаи мустакилмаъно ва аз як ва ё якчанд калимахои ёрирасон иборатанд. Мисол, en un mot -бо як калима, à fond - устувор; амикан, комилан. Дар мисолхои фавкуззикр калимахои mot, fond калимахои мустакилмаъно ва калимахои en, un, à калимахои ёрирасон мебошанд. Фраземахо аз ду ва ё зиёда калимахои мустакилмаъно иборат хастанд ва иборахои тобеъ, пайваст ё ки тобеъи пайвастро ифода мекунанд. Мисол, «être aux anges» - (тарчумаи тахтуллафзй: дар камолот будан) дар осмони хафтум будан, яъне хурсанд, хушбахт будан. Дар вохидхои чузъан хабарй сараъзо ба монанди чумлаи пайрав пуркунандаи бевосита ва бавосита, хол ва муайянкунанда дорад. Мисол «attendre que les alouettes vous tombent toutes rôties» - ба умеди рузи «хафтшанбе» шудан. Вале микдори чунин вохидхои фразеологй зиёд нест. Вохидхои фразеологии хабарй иборахои дорои таркиби хабариро ифода мекунанд ва ду навъи чунин вохидхои фразеологй чудо карда мешаванд, яъне вохидхои фразеологии бо сохтори махдуд ва номахдуд. Вохидхои фразеологии хабарй бо сохтори махдуд фикри томро ифода мекунанд ва хамчун чумлаи сода ва мураккаб колаби синтаксисй доранд. Мисол, «comme on fait son lit, on se couche - (тарчумаи тахтуллафзй: чй тавре чогах мепартоянд хамин тавр хоб мекунанд) чав корй чав медаравй, гандум корй - гандум» [3, с.60]. Вохидхои фразеологии хабарй бо сохтори номахдуд баръакс фикри нотамомро ифода мекунанд ва дар нутк истифодаи калимахои тагйирёбандаро талаб мекунанд: «force lui est de... - вай мачбур аст, ки...».
Таснифоти семантикии вохидхои фразеологй яке аз масъалахои мухимми фразеология ба хисоб меравад. Аксари мухаккикони забонхои романй дар ин масъала ба Шарл Балли ва В.В. Виноградов такя карда, аз акидахои типологии онхо пайравй мекунанд ва вохидхои фразеологии забони фаронсавиро аз руи дарачаи пайвандшавии кисматхо ва дарачаи далелнокии маънои онхо гурухбандй мекунанд. Бо назардошти махсусияти вохидхои фразеологии забони фаронсавй мухаккикон дарачаи вобастагии маъноии чузъхои онро меъёри асосии таснифоти семантикии вохидхои фразеологй арзёбй мекунанд ва ду навъи онро таъкид менамоянд: идиомахо ва вохидхои фразеологии махдуд.
Идиомахо вобастагии дутарафаи маъноии таркибхо ва тагйироти куллии семантикиро ифода мекунанд. Онхо маънои яклухт ва том дошта, ба тачдиди назар кардани маънои хамаи таркибхо асос ёфтаанд. Мисол, «tirer sa poudre aux moineaux» - (тарчумаи тахтуллафзй: ба гунчишкхо тир андохтан) зури бехуда миён мешиканад; аз барои як кайк гилемро сухтан, «sonder le terrain»- бо вазъият ошно кардан, огохй пайдо кардан.
Вохидхои фразеологии махдуд. Вохидхои дорои вобастагии маъноии якчониба мебошанд. Дар онхо хадди акал як таркиб ба маънои аслии худ ё ки ба маънои мачозй баромад мекунад. Мисол: promettre monts et merveilles - (тарчумаи тахтуллафзй: кух ва муъчизаро ваъда додан) домани касеро бо чормагзи пуч пур кардан, аз осмон ситора кандан.
Вохидхои фразеологй хам дар забоншиносй ва хам дар асархои бадей накши асосй мебозанд. Онхо дурдонахои эчодиёти халк буда, ба сухан зебой ва обуранги махсус мебахшанд. Истифодаи иборахои фразеологй дар асархои бадей ба махорати нависанда вобаста аст. Х,ар як гуянда ва ё
нависанда вох,идх,ои фразеологиро ба мисли калимах,о дар шакли тайёр аз хазинаи лугавии забон гирифта истифода мебарад ва аз х,амин чих,ат вох,идх,ои фразеологй бо калимах,ои чудогона умумият пайдо мекунанд.
Дар мачмуъ бояд к;айд кард, ки забони фаронсавй яке аз забонх,ои ганй ва зебову шевои чах,они имруза ба х,исоб меравад. Ин забон аз вох,идх,ои фразеологй саршор аст, ки онх,о ба забонх,ои дигар айнан тарчума намешаванд. Дар сурати ба забонх,ои дигар тарчума кардани ин вох,идх,ои фразеологй онх,о фасохатеро, ки дар забони фаронсавй доранд, аз даст медиханд.
АДАБИЁТ
1. Бетеньков Д. Формирование аутентичной речи на уроках французкого языка (Тема: «Фразеология») /Д. Бетеньков. -Барнаул, 2009. - 34 с.
2. Мокиенко В.М. Загадки русской фразеологии / В.М. Мокиенко. - 2-е изд., перераб. - СПб: «Авадон», «Азбука-классика», 2005. - 240 с.
3. Назарян А.Г. Фразеология современного французкого языка / А.Г. Назарян. - Москва: Высшая школа, 1987. - 288 с.
4. Назарян А.Г. История развития французской фразеологии / А.Г. Назарян. - М.: ВШ, 1981. - 190 с.
5. Серебренников Б.А. О недостатках сравнительно - исторического метода в языкознании / Б.А Серебренников. Изв.АН СССР, ОЛЯ. - 1950. №3. - С. 6 - 13.
6. Florence Monteynaud, Agnès Pienon, François Suzzoni. Le Robert «Dictionnaire de proveibes et dictons»// Montreynaud Florence, Pienon Agnès , Suzonni François // Italie. : La Tipografica Varsse Srl, 2015. -491 p.
7. Sylvia Impal / De bouche à oreilles. Recueil d'expressions idiomatiques / Impal Sylvia Paris. Juin 2009. - 52 p.
СТРУКТУРА И ОСОБЕННОСТИ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ ФРАНЦУЗСКОГО ЯЗЫКА
Данная статья, включающая фразеологизмы французского языка, позволила собрать большой материал на основе научных источников, проанализировать и исследовать их в сравнении с таджикским языком.
При этом в статье научно обосновываются состав, структура и особенности фразеологических выражений. На конкретных примерах изучается природа фразеологизмов, их грамматическое строение, искусство правильного использования контрастов, перифраз.
Тема фразеологизмов обширна, в этой статье также анализируется сфера использования унилатеральных фразеологизмов.
Отмечается, что Шарл Балли впервые провел обширное исследование по определению характеров фразеологизмов. Позже в области фразеологии французские исследователи, в том числе Морис Ра, Пьер Ойро, Ален Рэй, Софи Шант, Ж. Марузо и другие, провели серьезные и содержательные исследования и подготовили почву для дальнейших исследований в этой области. Фразеологические единицы играют ключевую роль как в лингвистике, так и в художественной литературе. Они являются жемчужинами народного творчества и придают речи особую красоту и колорит.
Ключевые слова: фразеология, идиома, унилатеральные фразеологизмы, парафраз, антитезис, значение, стиль, фраза.
STRUCTURE AND FEATURES OF PHRASEOLOGICAL UNITS IN FRENCH
This article, which includes phraseological units of the French language, allowed us to collect a lot of materials on the basis of scientific sources, and analyse and research them in comparison with Tajik language.
At the same time in the article the structure, contents and features of phraseological expressions are scientifically proved. The features ofphraseological units, their grammatical structure, the art of correct use of contrasts andperiphrases are studied with specific examples.
The topic of phraseological expressions is wide, and the use of limited phraseological units is also researched.
It is noted that for the first time Sharle Bally conducted an extensive study on the definition of the characters of phraseological units. Later, in the field of phraseology, French researchers, including Maurice Ra, Pierre Oiro, Alain Ray, Sophie Chant, J. Maruzo and others, conducted serious and meaningful research andpaved the wayforfurther research in this field. Phraseological units play a key role in both linguistics and fiction. They are the pearls of folk art and give a special beauty and color to speech.
Keywords: phraseology, idiom, unilateral phraseological units, paraphrase, antithesis, meaning, style, phrase.
Сведения об авторе:
Бойматова Дилрабо Меликмуродовна - кандидант филогогических наук, (доктор PhD) кафедры франсузкого языка Таджикского государственного педадогического
университета имени Садриддин Айни Тел: (+992) 988530556. E-mail: charmant. 2011@mail. ru
About the autor
Boimatova Dilrabo Melikmurodovna - Candidate of Philological Sciences, (Doctor of PhD), Department of French Language, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Tel: (+992) 988530556. E-mail: charmant.2011@mail.ru
БАРРАСИИ КАБАТХОИ ЛУГАВИИ ТОПОНИМ^ОИ ВОХАИ СУРХОН
Турсунова М.А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар илми топонимика зери мафхуми тахлили лугавию маъной кабатхои лугавии маводи топонимй фахмида шуда, аз хамин нуктаи назар тахлил сурат хохад гирифт. ^абатхои лугавии маводи топонимиро мафхумхои ойконимия, гидронимия, оронимия, этнотопонимия, антротопонимия, фитотопонимия, зоотопонимия ва м. инхо фаро шрифта, дар навбати худ ин мафхумхо низ ба зергуруххо тасниф мешаванд. Дар адабиёти илмии доир ба чойномхо ба нашррасида доир ба ин истилохоти лугавии топонимика андешаву мулохизахои анику муайян фарохам омада, ки навиштачоти чанде аз он донишмандони топонимшиносро дар ин чо зикр мекунем. Аз чумла, номшинос Э. Мурзаев чойномхои чурофиро аз руйи махалхои унвонгузорй ба панч гурухи алохида дастабандй кардааст: 1) Оронимхо - номхои унсурхои сатхизаминй ва шаклхои онхо: куххо, теппахо, куллахо, водихо, дашту сахрохо, нишебихо, пастхамихо, адирхо ва г.; 2) Гидронимхо - номхои дарёхо, чашмахо, шохобхо, хавзхо, чуйхо, бахрхо, укёнусхо; 3) Номхои наботот, чангалхо, богхд маргзорхо ва г.; 4) Номхои нукоти маскунй: шахрхо, дехот, истгоххои мухталиф, шахрчахо; 5) Топонимхое, ки масохат, дарозй ва андозаву кисматхои алохидаи кучахо, майдонхо, тангкучахо, купрукхо ва г.-ро ифода мекунанд. Ба кавли у, хамин панч гурухи калон кариб хамаи номхои мухталифи мавзеъхои чугрофиро дар бар мегиранд... [Мурзаев, 92-93].
Дастабандии мазкур дар тахкики номшиносони ватанй дар дахсолахои охир мукаммал гардида, чойномхои мавзеъхои гуногунро мавриди баррасиву пажухиши илмй карор дода, рисолаву маколахои чолибу хонданбоб таълиф намудаанд. Барои намуна чанд таълифоти эшонро, чун А. Хромов [1966, 1967, 1968, 1969, 1975, 1980], Р.Х. Додихудоев [1972, 1973, 1975, 1976], Ш. Исмоилов [1993, 1994], Н. Офаридаев [1984, 1985, 1991], А. Абдунабиев [1992], Чумъахон Алимй [1993, 1995], О. Мухаммадчонзода [2002, 2011], Д. Хомидов [2002, 2014, 2018] ва чанде дигарон вобаста ба вижагихои чугрофии ин ё он мавзеи Точикистон сурат шрифта, хамчунин дастабандии топонимия дар асоси мавзеъхои номгузорй такмил ёфтааст, зикр менамоем. Аз чумла, дар тахкики топонимшиноси точик Д. Хрмидов, ки топонимияи водии Кешрудро мавриди тахкик карор додааст, микдори ин навъи таснифот ба 10 адад мерасад ва хар гурухи муайянкардаи у ба чандин зергуруххо тасниф мешавад [Хомидов 2018, 151-155].
Дар доираи ин макола низ дастабандихои хамин мухаккикон риоя гардида, маводи чойномхои вохаи Сурхонро вобаста ба вижагихои чугрофй ва чихатхои хоси онхо ба гуруххои зерин таксим менамоем: 1) Ойконимия; 2) Гидрономия; 3) Оронимия; 4) Этнотопонимия; 5) Антротопонимия; 6) Фитотопонимия; 7) Зоотопонимия.
Комонимия аз комоним номи деха буда, комонимия мачмуи номхои дехаву русторо ифода менамояд [Хомидов 2014, 40-42]. Дар вохаи Сурхон даххо дехахои [комонимхои] бостонй мавчуданд, ки имруз низ бо номи кадимаашон арзи хастй доранд. Вале дехахое низ мавчуданд, ки танхо номашон дар асархои таърихй, чурофй зикр гардидаанду халос. Ба ин кабил дехахо Нартибаланд, Омончул, Кухак, Паргуза, Сардомир, Саркаш дохил мешаванд, ки дар осори «Вакфнома», ^<Муъчам-ул-булдон»-и Ёкути Хамавй зикрашон рафтааст [Нафасов 1991, 28-51]. Холо чанде аз номхои он дехахои вохаро ин чо меоварем ва вобаста ба маънои лугавй, таърихи пайдоишашон ва ташаккулу тахаввулоташон сухане чанд мутобики санадхои таърихй, фархангй баён менамоем. Дар вохаи Сурхон дехаи калонтарин ва серахолитарин Дахана, Дарбанд, Панчоб, Сайроб, Сина ва м. инхо ба хисоб мераванд.
Дарбанд чун номи деха дорои чунин маънихост: 1] танба, чубе, ки барои махкам кардани дар ба пушти он такя кунонида мешавад, галака, лукидон; 2] сархади табиии байни ду вилоят ё мамлакат; 3] дар адабиёт ба маънои калъаи Хрсор ва истехком омадааст; 4] агба, тагно ё дараи танг аст. Ин деха дар нохияи Бойсуни вилояти Сурхондарё, ки асосан точикон зиндагй доранд, вокеъ аст. Аз нигохи сохт ин топоним мураккаб аст ва аз чузъхои дар - дара, рох ё масохаи на чандон васеи байни ду доманаи кух [ФЗТ 1969, 4.1, с. 324] ва банд - баста таркиб ёфтааст. Маънояш дараи аз ду тараф баста буда, мутааллики забони точикист.
