Научная статья на тему 'ЯЙЛОВЛАРНИНГ ТУПРОҚИҚЛИМ ШАРОИТЛАРИНИ ЎРГАНИШ ВА УЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ'

ЯЙЛОВЛАРНИНГ ТУПРОҚИҚЛИМ ШАРОИТЛАРИНИ ЎРГАНИШ ВА УЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тупроқ / намлик / зичлик / солиштирма оғирлик / гумус / азот / фосфор / калий / ўсимлик / биомасса.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — С.Ҳолиқова, М.Диёрова, Ф.Мамадиёров, О.Эргашева

мақолада глобал иқлим ўзгаришида чала чўл шароитлари Қашқадарё вилояти Ғузор массиви тупроқ қопламида тарқалган тупроқларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши ҳамда уларнинг хоссаларига таъсир этадиган ўсимликлар хосил қиладиган биомасса миқдори аниқланганлиги таъкидланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯЙЛОВЛАРНИНГ ТУПРОҚИҚЛИМ ШАРОИТЛАРИНИ ЎРГАНИШ ВА УЛАРДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ»

ЯЙЛОВЛАРНИНГ ТУПРОК,- ИКДИМ ШАРОИТЛАРИНИ УРГАНИШ ВА УЛАРДАН

САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ

С.Холицова1., М.Диёрова1., Ф.Мамадиёров1, О.Эргашева2

^арши давлат университети 2Узбекистон Миллий университети https://doi.org/ 10.5281/zenodo.11508439

Аннотация: маколада глобал иклим узгаришида чала чул шароитлари ^ашкадарё вилояти Гузор массиви тупрок копламида таркалган тупрокларнинг пайдо булиши ва ривожланиши хамда уларнинг хоссаларига таъсир этадиган усимликлар хосил киладиган биомасса микдори аникланганлиги таъкидланган

Калит сузлар: тупрок, намлик, зичлик, солиштирма огирлик, гумус, азот, фосфор, калий, усимлик, биомасса.

Аннотация: В статье отмечается, что количество биомассы, вырабатываемой растениями, влияет на глобальные изменения климата, возникновение и развитие почв, разбросанных в почвенном покрове Гузорского массива Кашкадарьинской области, а также количество биомассы, влияющее на глобальные изменения климата. определяются их свойства.

Ключевые слова: почва, влага, плотность, удельный вес, гумус, азот, фосфор, калий, растительность, биомасса.

Annotation: In the article, it is noted that the amount of biomass produced by plants, which affects the global climate change, the emergence and development of the soils scattered in the soil cover of the Guzor massif of Kashkadarya region, and the amount of biomass that affects their properties, is determined.

Key words: soil, moisture, density, specific gravity, humus, nitrogen, phosphorus, potassium, vegetation, biomass.

Кириш. Бугунги кунда «дунёда глобал исиш, кургокчилик булишига сабаб атмосферада СО2 газини ортганлигидир. Маълумотларга кура, 2016-2023 йилда +0,7°С га органлиги кузатилган. Сунги 5 йилликда атмосфера харорати +1,5°С га кутарилиб, дунёдаги 7,4 млрд. ахолининг озик-овкат махсулотларига булган талабини кондиришда бир канча муаммолар юзага келмокда»1. Шу сабабли ах,олини озик-овкат мах,сулотларига булган талабини кондиришда курук ерлардан самарали фойдаланиш максадида чала чул худудларда таркалган кумокли тупрок-иклим шароитларида табиий усадиган усимликлардан чорва моллари учун ем-хашак етиштириш билан бир каторда глобал исиш жараёнини юмшатиш борасида агробиотехнологик тадбирлар ишлаб чикиш долзарб хисобланади.

Дунёда хар бир тупрок-иклим шароитларини тадкик килиниб ахоли учун турли хил озик-овкат махсулотларини етиштириш борасида инновацион техналогилар асосида агробиотехнологик тадбирлар ишлаб чикиш борасида устувор йуналишларда тадкикотлар олиб борилмокда. Натижада, ишлаб чикилган макбул агробиотехнологик тадбирлар ишлаб чикаришга жорий этилган. Бу борада, минтакаларнинг тупрок-иклим шароитларидан келиб чикиб, озик-овкат махсулатларни етиштириш буйича иктисодий жихатдан самарали булган

1 1 https://www.fao.org_2021

агробиотехнологик тадбирлари ишлаб чикиш ва жорий этишга каратилган тадкикотларга алох,ида эътибор каратилмокда.

Республикамизда Бугунги кунда Республикамизда 3,4 млн. га сугориладиган майдонлар мавжуд булиб, мах,сулот етиштиш билан бир каторда тупрокнинг унумдорлик хоссаларини яхшилашда мух,им булган усимлик колдикларини нисбатан купайтириб бориш буйича агробиотехнологик тадбирлари олиб борилиб, муайян натижаларга эришилмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 10 июндаги П^-277-сон «Ерлар деградациясига карши курашишнинг самарали тизимини яратиш чора-тадбирлари» тугрисидаги карорида ерлар деградацияси жараёнларининг олдини олиш буйича илмий асосланган тавсиялар ишлаб чикиш. «Мамлакатда ерлар деградациясига карши курашиш ва унинг салбий окибатларини юмшатиш, худудларда чулланиш ва кургокчиликнинг олдини олиш, биохилмахилликни асраб колиш, тупрок унумдорлигини саклаш ва ошириш, деградацияга учраган ерларни кайта тиклаш, ушбу йуналишдаги илгор илмий ишланмалар ва инновациялардан кенг фойдаланиш асосида минтакаларни баркарор ривожлантиришга эришиш» буйича бир катор вазифалар белгилаб берилган [1]. Шу сабабли, яйловлардан самарали фойдаланиб чорва озика базасини кенгайтириш билан бир каторда тупрок хоссаларини яхшилайдиган, иктисодий жихдтдан самарали булган агробиотехнологик тадбирларни ишлаб чикиш республикамиз учун долзарб масалалардан бири х,исобланади.

Тадкикотнинг максади: Яйлов ерлар тупрок-иклим шароитларини инобатга олиб табий х,олда усадиган чул усимликларини турли хил усулларда озиклантириш оркали чорва учун ем-хашак ишлаб чикариш орка тупрок катламларида илдиз ва ангиз колдиклари билан бойитиш борасида самарали булган агробиотехнологик тадбирларини ишлаб чикиш ва жорий этишдан иборат.

Тадкикот объекти сифатида ^ашкадарё вилояти Гузор тумани «Шуртан газ мажмуаси» атрофида таркалган кумлок ва енгил кумок тупрокларда гумус микдори 0,33 -0,38%, умумий азот 0,038 - 0,041%, харакатчан фосфор 9,3 - 12,6 мл/кг, алмашинувчан калий 140 - 184 мл/кг, хджм огирлиги 1,34 - 1,37 г/см3, солиштирма огирлиги 2,66 - 2,66 г/см3, говаклиги 48,9 - 49,6% булганлиги аникланган [3] шароитларда маъдан угитлар ва биопрепаратларни курук майдонларда усадиган усимликларни озиклантириш танланган.

Чора озика базасини ошириш борасида тадкикот натижалари: Яйлов сифатида танлаган курук майдонларнинг кумлок ва енгил кумок тупрокларда бах,ор фаслида усадиган усимликларда маъдан угит аммоний нитрат N50 кг/га меъёрида ва «Гумимакс С» стимулятори (усимликларни усиб-ривожланишини яхшиловчи восита) билан 0,5 л/га меъёрида кулланилган. Олинган натижаларга кура, таянч сифатида олинган кумлок ва урта кумок тупроклардаги назорат вариантларида чул усимликларининг кук массаси мос равишда 206; 248,3 ц/га, курук массаси 70,1; 84,5 ц/га ни ташкил килган булса, Бунга нисбатан маъдан угит N50 кг/га меъёрида кулланилган вариантда кук масса тегишлича 14,9; 18,1 ц/га, курук масса 5,1; 6,2 ц/га юкори булиши аникланди [3].

^арши чулидаги сугориладиган майдонларда экиб етиштириладиган кузги бугдойнинг туплаш даврида стимуляторлар билан 0,5-0,7 л/га кулланилиб олиб борилганда усимликларни усиб ривожланиши макбул булиши кузатилганлиги тадкикотлар асосида уз исботини топган [2].

Биз олиб борган яйлов майдонларидаги кумлок ва урта кумок тупрокларда усадиган чул усимликларига «Гумимакс С» стимулятори (усимликларни усиб-ривожланишини

яхшиловчи восита) билан 0,5 л/га меъёрида усимликлар баргидан ишлов берилган вариантларда мос равишда кук масса 223,7; 273,5 ц/га, курук масса 74,6; 89,3 ц/га ни ташкил этган булса, назорат вариантга нисбатан кук масса 17,7; 25,2 ц/га, курук масса 3,6; 8,6 ц/га юкори булиши аникланди.

Олинган натижаларни илмий асослатириш зарурати булади. Аммо олиб борилган тадкикотлар билан танишиш натижасида шуни ифодалаш мумкинки сугориладиган майдонларда баргдан озиклантириш оркали юкори кук масса олишга эришилган булиб, бахорда буладиган ёгингарчиликлардан самарали фойдаланишга эришилган [4]

Олиб борган тадкикот натижалари асосида куйидагича хулосага келиш мумкинки, илмий манбаларни урганиш ва тахлил килишда бахор мавсумида булиб утадиган ёгингарчиликлар хисобига тупрокда намлик микдоридан самарали фойдаланишда чул усимликларини баргдан озиклантириш мухим урин тутади.

Тавсия. Олиб борилган тадкикотлар натижасида, курик ерлардан чорва озика базасини кенгайтириш буйича яйлов сифатида самарали фойдаланиш буйича куйидагиларни тавсия килиш лозим булади.

Чорвачиликга иктисослашган фермер хужаликлар ва агрокластерлар учун тавсия сифатида «Гумимакс С» стимулятори (усимликларни усиб-ривожланишини яхшиловчи восита) билан 0,5 л/га меъёрида яйлов усимликлар баргидан ишлов берилганда кук масса микдорини оширишга имконини беради. Бу тадбирлар асосида ем-хашак етиштиришда айрим агротадбирларни унутмаслик керак. Шунингдек, эрта бахорда яйлов усимликларини озиклантириш учун тупрокнинг намлиги ва хаво хароратини кузатиш оркали амалга ошириш зарурати тугилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР.

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 10 июндаги П^-277-сон «Ерлар деградациясига карши курашишнинг самарали тизимини яратиш чора-тадбирлари» тугрисидаги ^арори Lex.uz

2. Дала тажрибаларни утказиш услублари. - Т. УзПИТИ, 2007. - Б. 132-139.

3. Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах. - Т. Мехнат, 1963. - 228 с.

4. А.Аманов., О.Аманов., Ф.Д.Мамадиёров., Т.Х.Мейлиев. Бегона утларнинг усиши ривожланиши хамда улардан самарали химоя килишда янги турдаги гербицидларни куллаш буйича тавсиянома. ^арши - 2022. Б. 26.

5. Нурбеков А.И., Бегимкулова Д., Мамадиёров Ф.Д. Кузги бугдойни анъанавий ва тугридан-тугри экиш агротадбирларида баргдан озиклантириш самарадорлиги. Жанубий дехкончилик илмий-тадкикот институти. "^ишлок хужалик экинларининг генетик ресурсларидан унумли фойдаланиш хамда етиштиришда замонавий илгор технологияларни куллаш истикболлари" Халкаро илмий-амалий конференция туплами. ^арши - 2022. - Б. 180-183.

6. https://www.fao.org/news/story/en/item/1412745/icode/ УДК 631.67

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.