Научная статья на тему 'ЧЎЛ ВА АДИР ЯЙЛОВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИНИ ЯХШИЛАШ'

ЧЎЛ ВА АДИР ЯЙЛОВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИНИ ЯХШИЛАШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
919
117
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
чўл / яйлов / ўсимлик / қоракўл / чорва / мавсум / инқироз / бута / ҳосилдорлик / табиий / иқлим. / desert / pasture / plant / astrakhan fur / livestock / season / crisis / bush / productivity / natural / climate.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Лола Соатовна Ортиқова, Сурайё Тешаевна Негматова, Жасур Мирза Ўғли Алмаматов

Мақолада ҳозирги кунда долзарб бўлган чўл худудларида яйлов ҳолатини яхшилаш тадбирларини, бегона, ейилмайдиган ўсимлик турлари йўқотилишини олдини олиш, сер ҳосил тўйимли ўсимликлар уруғларини танлаб, сепилиб, имкон доирасида озиқлантириш тадбирларини амалга оширилиши назарда тутилган. Ҳозирги кунда қоракўлчилик яйловлари ҳолатини яхшилашнинг энг самарали усули уларни тубдан яхшилаш ҳособланади. Чўл худудларида ихотазорлар барпо этиш моҳияти улар чўлларга хос кучли шамолларнинг эсиш тезлигини пасайтиради, қишда қор тўпланишини таъминлаб, тупроқда нам заҳираларининг узоқроқ сақланишига имконият яратилади. Яйлов ўсимликларининг ўсиш, ривожланиш шароитлари яхшиланганлиги оқибатида уларнинг ҳосилдорлиги 1,5-2 баробар ошади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INCREASING THE PRODUCTIVITY OF DESERT AND ADYR PASTURES

The article provides for measures to improve the condition of pastures in desert areas, prevent the death of alien, inedible plant species, select, sow and feed seeds of nutritious plants. At present, the most effective way to improve the state of Karakul pastures is their radical improvement. The essence of the construction of reservoirs in desert areas is that they reduce the speed of strong winds characteristic of the desert, ensure the accumulation of snow in winter and allow longer storage of moisture reserves in the soil. As a result of improving the conditions for the growth and development of pasture plants, their productivity will increase by 1.5-2 times.

Текст научной работы на тему «ЧЎЛ ВА АДИР ЯЙЛОВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИНИ ЯХШИЛАШ»

ЧУЛ ВА АДИР ЯЙЛОВЛАРИНИНГ ХОСИЛДОРЛИГИНИ ЯХШИЛАШ

Лола Соатовна Ортикова

Жиззах давлат педагогика институти

Сурайё Тешаевна Негматова

Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадкикрт институти

Жасур Мирза ртли Алмаматов

Жиззах давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Маколада хозирги кунда долзарб булган чул худудларида яйлов холатини яхшилаш тадбирларини, бегона, ейилмайдиган усимлик турлари йукотилишини олдини олиш, сер хосил туйимли усимликлар уругларини танлаб, сепилиб, имкон доирасида озиклантириш тадбирларини амалга оширилиши назарда тутилган.

Хрзирги кунда коракулчилик яйловлари холатини яхшилашнинг энг самарали усули - уларни тубдан яхшилаш хособланади. Чул худудларида ихотазорлар барпо этиш мохияти улар чулларга хос кучли шамолларнинг эсиш тезлигини пасайтиради, кишда кор тупланишини таъминлаб, тупрокда нам захираларининг узокрок сакланишига имконият яратилади. Яйлов усимликларининг усиш, ривожланиш шароитлари яхшиланганлиги окибатида уларнинг хосилдорлиги 1,5-2 баробар ошади.

Калит сузлар: чул, яйлов, усимлик, коракул, чорва, мавсум, инкироз, бута, хосилдорлик, табиий, иклим.

INCREASING THE PRODUCTIVITY OF DESERT AND ADYR PASTURES

ABSTRACT

The article provides for measures to improve the condition of pastures in desert areas, prevent the death of alien, inedible plant species, select, sow and feed seeds of nutritious plants.

At present, the most effective way to improve the state of Karakul pastures is their radical improvement. The essence of the construction of reservoirs in desert areas is that they reduce the speed of strong winds characteristic of the desert, ensure the accumulation of snow in winter and allow longer storage of moisture reserves in the soil. As a result of improving the conditions for the growth and development of pasture plants, their productivity will increase by 1.5-2 times.

Keywords: desert, pasture, plant, astrakhan fur, livestock, season, crisis, bush, productivity, natural, climate.

КИРИШ

Хрзирги кунда дунёдаги 75 та мамлакатнинг чул минтакасида иклим шароитларини кескин узгариши окибатида кумли чулларни деградацияга учраши хамда тупрокларни шурланиш даражаси ортиб, минглаб гектар майдонларнинг экологик холати ёмонлашишига олиб келмокда. Биргина Африка ва Жанубий Осиёдаги мамлакатларда 183 млн гектар майдон турли даражада шурланган. Бундан ташкари, чул минтакаси яйловларидан тартибсиз фойдаланиш натижасида усимлик копламининг мухим озукабоп турлари камайиб, пайхон булмокда, уларнинг хосилдорлиги хамда биологик хилма-хиллиги пасаймокда.

Дунё чул минтакасидаги кишлок хужалиги амалиётида галофитлардан кенг фойдаланишда, деградацияга учраган чул яйлов майдонларини кайта тиклаш хамда истикболли, юкори оксилли галофитларни танлаб етиштиришдан иборат. Иклимнинг глобал узгаришида галофитларнинг табиий флорасидан фойдаланиш, уларни генплазма асосида танлаш, коллекциясини шакллантириш, коллекцион намуналарни бахолаш хамда галофит бута, ярим бута ва утчил экотип, махсулдорлик ва экологик чидамли булган турларни танлаш, уларни етиштиришнинг юкори самарали технологиясини куллаш оркали усимликларнинг озукабоплигига эришиш мумкин.

Республикамизда кейинги йилларда ^изилкум чулининг шурланган тупроклари холатини яхшилаш ва шу минтакага мос, чорвачилик учун юкори озукабоп фитомасса (пичан) туплашга кодир, янги туйимли галофит турларини танлаш хамда уларни етиштириш агротехнологияларини янада такомиллаштириш борасидаги илмий изланишлар долзарб булиб хисобланади.

Узбекистон Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 мартдаги "Чорвачилик тармогини янада ривожлантириш ва куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тугрисида" ги ПК^-4243-сон карорларида чорвачиликда озука баъзасини мустахкамлашга катта эътибор каратилган. Бунда айникса озука базасини мустахкамлашда озукабоп экинлар навларини тугри танлаб экиш, бирламчи уругчилик ишларини талаб даражасида олиб бориш буйича алохида топшириклар курсатиб утилган. Шу жихатдан, деградацияга учраган чул яйлов майдонлардан юкори самарали, хосилдорлиги юкори булган озукабоп галофитларни етиштириш агротехнологиясини такомиллаштириш борасидаги илмий изланишлар мухим ахамият касб этади.

Чорвачилигимизнингнинг мухим ва салмокли сохасидан бири коракулчилик чул ва адир минтакалари яйловларидан бутун йил давомида фойдаланишга мослашган соха хисобланади.

МАТЕРИАЛЛАР ВА УСЛУБЛАР

Тадкикотлар дала ва лаборатория шароитида олиб борилиб, галофит намуналарини биометрик улчовлар, озука захиралари туплаш жараёни ва бошка туркумдаги масалалар усимликшунослик, ботаника, усимликлар интродукцияси, дехкончиликда умумкабул килинган «Методика проведения полевых и вегетационных опытов с кормовыми культурами», «Методика опытов на сенокосах и пастбищах», «Методика полевого опыта», «Дала тажрибаларини утказиш услублари» дан фойдаланилган. Олинган маълумотларнинг аниклилиги ва ишончлилиги Б.А.Доспеховнинг куп омилли "дисперсион тахлил" услуби ёрдамида математик-статистик тахлил килинган.

НАТИЖАЛАР ВА МУНОЗАРА

Коракулчиликда фойдаланиб келинаётган яйлов майдонлари вилоятлар буйлаб бир текис таксимланмаган. Бу жихатдан Навоий вилояти ва Коракалпогистон Республикаси энг юкори погонани эгаллайди. Бухоро ва Кашкадарё вилоятлари хужаликлари ихтиёрида хам 2,6 ва 1,5 млн.га яйлов майдонлари мавжуд.

Республикамизда мавжуд яйлов ва пичанзорлар майдонлари 4 табиий минтака (чул, адир, тог, яйлов) да жойлашган: Чул минтакасида уларнинг улуши 78,1 адирларда-15,2, тогда -4,5 ва яйловда -2,2% ни эгаллайди.

Хрзирги кундаги яйловлар холатига назар ташлайдиган булсак, коракулчиликда фойдаланадиган майдонларининг карийиб 40% и турли даражада инкирозга учраганлигидан далолат беради. Жумладан, Навоий вилоятида - 43,8%, Коракалпогистон Республикасида - 43,4%, Бухоро - 37,6%, Самарканд, Кашкадарё, Жиззах вилоятларида 23,4-25,4% ни ташкил этади (Махмудов, Ортикова ва бошкалар, 2009; Oртикова, Эсанкулова ва бошкалар, 2020).

Яйловлар инкирозга учраганлиги окибатида уларнинг озука хосилдорлик курсатгичлари хам охирги 10 йилликда анча пасайиб, гектаридан 2,4 центнердан 1,8 центнергача ёки 21% га камайган.

Вилоятлар буйлаб хосилдорликнинг пасайиши куйидагича булмокда: Коракалпогистон-27, Бухоро- 18,5, Жиззах- 16,9, Навоий -26,5 Самарканд-11,0, Кашкадарё-6,2, Сурхондарё-17,4%.

Инкирозга сабаб булувчи омиллар хам, албатта, турли-туман: жумладан, уларнинг ялпи сони 45 тадан ортик булиб, 87% и инсон фаолияти билан бевосита боглик; колган 13% игина табиий жараёнлар хисобланади. Чунончи, энг юкори инкироз (карийиб 44% ни) усимликлар копламининг узгаришига тугри келади; колганлари (56%) йигма омиллар таъсири хисобланиб, улар жумласига дефляция (кум кучиши) - 12%, шурланиш - 9%, сув эрозияси - 6%, техноген ва бошка омиллар зиммасига - 31% тугри келади.

Х,ар 10 йил давомида яйлов хосилдорлиги курсатгичлари куйидагича узгаради: 3 йил - хосилли; 4 йил -урта хосилли; ва 3 йил- кам хосилли йил булиши кайд этилган. Шунингдек, яйлов хосилдорлиги ва озуканинг туйимлилиги йиллар буйлабгина эмас, балки, йил мавсумлари буйлаб хам узгариб туради.

Уз-узидан равшанки, яйловлар холатини яхшилаш ута долзарб масала хисобланади. Коракулчилик яйловларига хос хусусиятлар шундан иборатки, уларнинг озика захиралари ута паст (гектаридан 1,5-3,6 ц/га) ва фойдаланиш жихатидан асосан мавсумий, йиллар ва мавсумлар буйича ута узгарувчан ва сув манбалари (кудук, кувур, скважина, ва хк) билан таъминланиш билан бевосита боглик.

Коракулчилик яйловларини юзаки яхшилаш деганда уларнинг табиий усимликлар копламига деярли зиён келтирилмасдан, усимлик копламида яхши ёки етарли микдорда ривожланмаган, бирок унувчанлик кобиляти йуколмаган фойдали усимликлар уруг захиралари булган майдонларда тупрокнинг сув-физик хусусиятларини яхшилашга каратилган усуллар тизимини куллаш тушинилади (Ortiqova, 2019).

Иктисодий жихатдан юзаки яхшилашнинг устунлиги арзонрок булиб, амалга ошириш хам мураккаб асбоб-анжом, механизмларни талаб килмайди.

Гарчанд яйловларни юзаки яхшилаш тизими нисбатан куп сонли тадбирлардан иборат булсада, кургокчил худудлар шароитида уларнинг бир нечтасигина, яъни, сув, хаво режимини яхшилаш (бороналаш, дискалаш) озика режимини яхшилаш (махаллий, минерал угитлар куллаш), бегона утларга карши кураш, тупрокка ишлов бермасдан уруг сепиш каби тадбирларгина тегишли самара бера олади.

Чул худудларида юзаки яхшилаш тадбирларини куллаганда, даставвал, бегона, ейилмайдиган усимлик турлари йукотилиши, сунгра, бороналаниб, сер хосил туйимли усимликлар уруглари сепилиб, имкон доирасида озиклантириш тадбирлари амалга оширилса яхши самара олинади.

Хрзирги кунда коракулчилик яйловлари холатини яхшилашнинг энг самарали усули -уларни тубдан яхшилаш хособланади.

Яйловларни тубдан яхшилаганда унинг инкирозга учраган кисмида тупрокка минтакачалар (полосалар) шаклида ишлов берилиб яйлов агрофитоценозлари (экинзорлари) барпо этилади. Агрофитоценозлар барпо этиш бир вактнинг узида 3 тур вазифани амалга ошириш имконини беради:

• яйлов хосилдорлиги ошади;

• озика сифати яхшиланади,

• усимлик копламида усимликлар ялпи турлари ва микдори кескин купаяди.

Чул худудлари яйловлари холатини тубдан яхшилашда куйидаги самарали тадбирлар тизими ишлаб чиккилган:

• адирларда кузги-кишги яйлов барпо этиш;

• ихотазорлар барпо этиш;

• Турли мавсумларда яйловлардан фойдаланиш имконини берувчи яйлов агрофитоценозлари барпо этиш

Адирларда кузги-кишги яйлов барпо этишнинг мохияти ва зарурлиги шундаки, адир яйловлари нисбатан юкори махсулли, аксарият холларда, анчагина туйимли турлардан ташкил топган булса хам, таркибида бута ва ярим буталарнинг булмаслиги ёки камчиллиги сабабли куз-киш ойлари молларни яйловда бокиш борасида талайгина кийинчиликларни юзага келтиради.

Адир яйловларига хос ушбу нуксонни бартараф этиш максадида, биринчи навбатда, инкирозга учраган, яъни, усимлик копламида кузикулок, ок курай, исфент каби бегона утлар устиворлик килган кудуклар, ахоли пунктларига яккин майдонлар ажратилади ва улардан аксарияти ярим бута турларидир. Чул худудларида ихотазорлар барпо этиш мохияти улар чулларга хос кучли шамолларнинг эсиш тезлигини пасайтиради, кишда кор тупланишини таъминлаб, тупрокда нам захираларининг узокрок сакланишига имконият яратилади. Яйлов усимликларининг усиш, ривожланиш шароитлари яхшиланганлиги окибатида уларнинг хосилдорлиги 1,5-2 баробар ошади (Бекчанов, Махмудов, 2005).

Кора саксовулнинг узи хам куз-киш ойлари давомида куй-кузилар, туялар учун коникарли озука хисобланади.

Ихотазорлар кулай тупрок-иклим шароитларида, йирик буталар усмаган яйлов майдонларида барпо этилиши максадга мувофик.

Бундай максадлар учун енгил механик таркибли буз, кунгир-буз, кумок тупрокли, бироз шурланган яйлов майдонлари танланади.

Турли мавсумларда яйловлардан фойдаланиш имконини берувчи яйлов агрофитоценозлари барпо этишнинг ахамияти шундаки, хар бир чул хусусиятларини эътиборга олиб турли хаётий шакллар (буталар, ярим-буталар, утчил турлар) аралашмасидан иборат яйлов агрофитоценозлари барпо этилади.

Янги экин майдонларининг дастлабки афзаллиги шундаки, улар куп ярусли (каватли) ва йилнинг деярли барча мавсумларида хам кукат холида сакланувчи турлардан ташкил топганлиги сабабли йилнинг зарур мавсумида фойдаланиш имконини беради; об-хаво нокулай келган йиллари шароитида хам хашак хосилдорлиги нисбатан баркарор сакланиб туради.

Х,ар бир экологик шароитларга хос яйлов агрофитоценозлари барпо этилганда буталар, ярим буталар, утчил турларнинг турли нисбатдаги уруг аралашмаси кулланилади. Энг мухими, агрофитоценозлар таркибида бахор, ёз,

куз ва киш ойлари ейиладиган усимликлар мавжудлиги туфайли улардан шу мавсумларнинг бирида фойдаланиш имконияти вужудга келади.

Сунгги йилларда ишлаб чикилиб, сохада кулланила бошлаган янги бир технологиянинг - табиатни мухофаза килиш асосида яйловлар махсулдорлигини ошириш усули табиий усимликларнинг маълум кисмига зарар етказилмасдан саклаб колишга асосланган.

Ёнилги-мой, мехнат сарфи, ишчи кучи харажатлари кескин камайиши, тор минтакачали ишлов берилганлиги сабабли яйловда таркалган табиий турларга путур етказилмасдан об-хаво нокулай келиб, экинлар коникарли ривожланмай колган такдирда хам тупрок эрозиясининг олди олинади ва минтакачаларга якин усувчан усимликларнинг усиши, ривожланиш шароитлари анчагина яхшиланади.

Табиатни мухофаза килувчи технологияни амалга ошириш учун Бешкек технология институти жамоаси билан хамкорликда АС-2 ва АС-4 русумли махсус куп киррали агрегатлар яратилган. Шунингдек, Узбекистон кишлок хужалигини механизациялаш институти жамоаси томонидан яратилган АПП-2,8 русумли агрегат хам ушбу усулда чул яйловлари махсулдорлигини оширишга мулжалланган.

Адирларда кузги-кишги яйловлар барпо этиш максадида инкирозга учраган яйлов майдонлари танланиб минтакали (полосали) ишлов берилади.

Чунончи, ишлов берилиб уруг сепиладиган минтакачаларнинг кенглиги сийрак ут-уланли майдонларда 12 м ва усимлик коплами зичрок ривожланган майдонларда 24 м дан ошмагани максадга мувофик. Худди шундай кенгликларда (12-24 м) табиий яйлов майдонлари ишлов берилмасдан колдирилади.

Яйловларга ишлов бериш ва экишнинг энг кулай муддатлари куз-киш (ноябр -феврал) ойлари хисобланади.

Адирлар (Кушработ, Жом, Каттакургон, Нурота, Нишон, Дехконобод ва х.к) шароитларида чогон, изен, терескен, куйровук, шувок каби ярим буталар; пахтабош, эркак ут, читир, кунгирбош каби утчил турлардан ташкил топган яйлов агрофитоценозлари (экинзорлар) барпо этилади.

Бунда ярим буталарнинг улуши 65-70%, утчил турларники -35-30% булса максадга мувофик.

Коникарли микдорда майсалар хосил килиш учун куйидагича уруг сепиш меъёри тавсия этилади: изен-3-4 кг/га, чугон- 8-10 кг/га, куйровук -5-6 кг/га, терескен -10-12 кг/га, шувок -0,5-1,0 кг/га, эркак ут -2-3 кг/га, пахтабош -3-4 кг/га.

Уруглар аралашмаси ССТ-3, СЗТ-3,6 сеялкалари ёки бошка замонавий агрегатлар воситасида экилса тулик нихоллар олиш таъминланади, мехнат унумдорлиги кескин ошади.

Чул худудларида ихотазорлр барпо этиш таъкидлаганимиздек, улар чулларга хос кучли шамолларнинг эсиш тезлигини секинлатади; кишда кор тупланишини таъминлаб, тупрокда намнинг узокрок сакланишига эришилади.

Яйлов усимликларининг усиш шароитлари яхшиланганлиги окибатида уларнинг хосилдорлиги 1,5-2 баробар ошади. Кора саксовулнинг узи хам куз-киш ойлари давомида куй-кузилар, туялар учун яхши озука хисобланади.

Коракулчилик худудларининг кулай тупрок-грунт шароитларида инкирозга учраган ва йирик буталар усмаган яйлов майдонларида ихотазорлар барпо этиш учун буз, кунгир-буз, кумок тупрокли, кам шурланган яйлов майдонлари танланади.

Ихотазорлар асосий ва ёрдамчи минтакачалар шаклида жойлаштирилади. Асосий минтакалар эсувчан шамолларга кундаланг, ёрдамчи минтакачалар унга 900 холда жойлаштирилади.

Умумий кенглиги 25 м дан ошмайдиган минтака ёппасига хайдалмасдан, балки, хар кайси 2,8 м дан минтаканинг 5 жойидан ишлов берилиб улар орасида 2,5-3 м кенгликда табиий яйлов ишлов берилмасдан колдирилади. Шундай килиб, ишлов бериладиган минтаканинг жами майдони 56% дан ошмайди.

Уруг экишнинг кулай муддатлари декабр-январ ойлари хисобланади. Оптимал уруг сарфи меъёри 100% ли хужалик яроклилигига эга уругдан гектарига 4-5 кг сарфланади. Кора саксовул уруглари тупрокка 1-2 см чукурликка кумилганда яхши униб чикади (Бекчанов, Махмудов, 1993).

Яйловлар хосилдорлигини яхшилашнинг яна бир самарали усули - бутун йил давомида фойдаланишга мулжалланган юкори хосилли ва турли хаётий шакллар (буталар, ярим буталар, утчил турлар) дан ташкил топган яйлов агрофитоценозлари (экинзорлари) барпо этиш хисобланади.

Яйлов агрофитоценозлари барпо этишнинг мохияти шундаки, яйловнинг хосилдорлиги гектаридан 10-12 центнергача ошади ва ундан йилнинг зарур мавсумида фойдаланиш имконияти яратилади.

Бахор-ёзда фойдаланиладиган яйловлар барпо этганда кандим, камфоросма, изен, терескен, эркак ут аралашмаси ишлатилади.

Йилнинг зарур мавсумида фойдаланишга мулжалланган яйловлар барпо этиш учун эса асосан буталар ва ярим бута турлар аралашмасидан фойдаланиш максадга мувофик. Бундай максадлар учун кора саксовул, изен, куйровук, чугон, кунгирбош, атриплекс, бир йиллик шуралар аралашмаси кулланилади.

Яхшилашга мулжалланган яйлов майдонлари 12-24 м кенгликда хайдалиб ораликлаб шу кенгликда ишланмаган майдонлар колдирилади. Ерга ишлов бериш, куз-киш ойлари 18-22 см чукурликда амалга оширилади (Акжигитова, 1982).

ХУЛОСА

Кизилкум чули шароитида яйловлардан йил давомида фойдаланишда чугон, терескен, маккасупурги, куйровук, изен сингари галофитлардан кенг фойдаланиш буйича зарур агротехник муддатлар ва тавсия этилаётган чора-тадбирлар тизимига тугри ривоя килиниб амалга оширилган юмушлар тегишли самара бериши мукаррар.

REFERENCES

1. Акжигитова Н.И. Галофильная растительность Средней Азии и её индикационные свойства. -Ташкент: «Фан», 1982. - 190 с.

2. Бекчанов Б., Махмудов М.М. Галофит усимликлар ва уларни Кизилкум шароитида маданийлаштиришнинг дастлабки натижалари. // Узбекистон дехкончилик - саноат мажмуасининг илмий таъминоти. Илмий сессия материаллари. Т.; «Фан», 1993. 2-жилд. -Б.351-355.

3. Бекчанов Б., Махмудов М.М. Шурланган майдонларда парваришлашга мулжалланган озукабоп галофитлар намуналари каталоги. Самарканд: 2005. -14 б.

4. Махмудов М.М. Ортикова Л.С. Галофиты - ценные объекты для фитомелиорации аридных пастбищ.// Материалы международной научно-практической конференции: "Роль молодых ученых в развитии каракулеводства". -Шымкент: 2009. -С.88-89

5. Махмудов М.М., Ортикова Л.С., Приемы фитомелиорации на пастбищах Кызылкум.- Ташкент: Зооветеринария. 2009. -№4. -С.43-44.

6. Махмудов М.М., Бекчанов Б., Ортикова Л.С. Агротехнические основы интродукции однолетних кормовых галофитов на засоленных почвах Кызылкума.// Интродукция растений: проблемы и перспективы. -2009.-С.110-113.

7. Ortikova Lola Soatovna, Esankulova Dilbar Saitovna, Soliyeva Gulnoza Daniyarovna Diversity of ecological conditions of the kyzylkum desert with pasture phytomelioration. Журнал European Journal of Research and Reflection in Educational Science. 2020.8.10, №8 34-46 c.

8. Ortiqova L.S. () Fodder Halophytes for Saline Lands of Kyzylkum Desert. American Journal of Plant Sciences, 2019. 10. Рр. 1517-1526.

9. Ortiqova L.S. Кормовые галофиты-перспективные фитомелиоранты для засоленных земель пустыни кызылкум - Архив Научных Публикаций JSPI, 2020.

10. Ortiqova L.S. Опыт улучшения пастбищ солончаковых пустынь узбекистана Архив Научных Публикаций JSPI, 2020.

1. Ортикова Лола Соатовна, кишлок хужалиги фалсафа фанлари доктори, доцент, Жиззах давлат педагогика институти, биология ва уни укитиш методикаси кафедраси (Узбекистон Республикаси Жиззах вилояти, Жиззах шахри Ш.Рашидов кучаси 4уй), lolaortiqova31@mail.ru ORCID ID 0000-0002-2141-1947

2. Негматова Сурайё Тешаевна, кишлок хужалиги фанлари доктори, Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадкикот институти, (Узбекистон Республикаси, Тошкент вилояти, Кибрай тумани, Университет кучаси 2), negmatova1973@inbox.ru, ORCID ID 0000-0002-6104-7924.

3. Алмаматов Жасур Мирза ртли, укитувчи, Жиззах давлат педагогика институти, биология ва уни укитиш методикаси кафедраси (Узбекистон Республикаси Жиззах вилояти, Жиззах шахри Ш.Рашидов кучаси 4уй), almamatov 093@mail.ru ORCID ID 0000-0002-6789-4083

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.