Научная статья на тему 'ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА БЮДЖЕТ ҲИСОБИ ВА ИНТИЗОМИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА БЮДЖЕТ ҲИСОБИ ВА ИНТИЗОМИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қурбонов М.А., Сафаров О.А

Мамлакатимизда давлат молиясини бошқариш ҳамда назоратини такомиллаштириш бўйича кенг қамровли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Шулар жумласидан бюджет жараёнининг шаффофлигини янада ошириш ва унинг устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш, бюджетдан молиялаштириш, ҳисоб ва ҳисобот механизмини такомиллаштириш, вазирлик ва идораларнинг бўйсунувидаги муассасаларда бюджет интизомини мустаҳкамлаш борасидаги масъулиятини ошириш, шунингдек, замонавий ахборот технологиялари ва халқаро эътироф этилган молиявий назорат стандартларини жорий қилиш йўли билан бюджет қонунчилигини бузиш ҳолатларининг олдини олиш ва профилактикасига қаратилган давлат молиявий назоратининг ролини тубдан қайта кўриб чиқиш белгиланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА БЮДЖЕТ ҲИСОБИ ВА ИНТИЗОМИНИНГ АҲАМИЯТИ»

ЯШИРИН ЩТИСОДИЁТНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА БЮДЖЕТ ХИСОБИ ВА ИНТИЗОМИНИНГ АХДМИЯТИ

бурбонов М.А.

Тошкент Давлат Ицтисодиёт университети доценти (PhD)

Сафаров О.А.

"International School of Finance and Technology " институти йуналиш

раубари

https://doi.org/10.5281/zenodo.11174207 Мамлакатимизда давлат молиясини бошкариш хамда назоратини такомиллаштириш буйича кенг камровли ислохотлар амалга оширилмокда. Шулар жумласидан бюджет жараёнининг шаффофлигини янада ошириш ва унинг устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш, бюджетдан молиялаштириш, хисоб ва хисобот механизмини такомиллаштириш, вазирлик ва идораларнинг буйсунувидаги муассасаларда бюджет интизомини мустахкамлаш борасидаги масъулиятини ошириш, шунингдек, замонавий ахборот технологиялари ва халкаро эътироф этилган молиявий назорат стандартларини жорий килиш йули билан бюджет конунчилигини бузиш холатларининг олдини олиш ва профилактикасига каратилган давлат молиявий назоратининг ролини тубдан кайта куриб чикиш белгиланди.

Маълумки, Давлат бюджети давлатнинг марказлаштирилган маблаглар жамгармаси булиб, у давлатнинг вазифаларини бажаришни молиялаштиришга йуналтирилади. Кейинги йилларда барча мамлакатларда давлат бюджетининг ахамияти ошиб бормокда. Бунда бюджет маблагларидан самарали фойдаланишнинг ахамияти хам ошади.

Давлат бюджети муайян мамлакатдаги ижтимоий-иктисодий муносабатларни хам ифодалайди. Жамиятнинг иктисодий тузуми, давлатнинг табиати ва фаолиятига караб Давлат бюджети мохияти, унинг даромадлари ва харажатлари хусусияти хамда таркиби турлича булади. Саноати ривожланган мамлакатларда давлатнинг иктисодиёт ялпи ички миллий даромадни таксимлаш ва кайта таксимлашга фаол аралашуви Давлат бюджети мавкеининг ошишига сабаб булади, миллий даромад давлат ихтиёрида йигилади ва унинг бюджет оркали кайта таксимланадиган кисми купаяди.

Республикамизда амалга оширилаётган иктисодий ислохотларнинг янги боскичида миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини ошириш ва макроиктисодий баркарорликни янада мустахкамлаш максадида давлат

молиявий нaзорaти тизимини мозмун Ba сифaт жихотдж зaмон тaлaблaри aсосидa тaкомиллaштириш зaрyрaти келиб чикмокдо. Буни "2017-2021 йиллaрдa Узбекистон Респyбликaсини ривожлaнтиришнинг бештa устувор йyнaлиши бyйичa Xapararaap стрaтегияси"нинг учинчи йyнaлишидa келтириб yrnnraH "хaрaжaтлaрнинг ижтимоий йyнaлтирилгaнини сaкдaб колган холдо Дaвлaт бюджетининг бaрчa дaрaжaлaридa мyтaносибликни тaъминлaш, мaхaллий бюджетлaрнинг дaромaд кисмини мyстaхкaмлaшгa кaрaтилгaн бюджетлaрaро мyносaбaтлaрни тaкомиллaштириш"гa кaрaтилгaн бaндидa x,aM яккол куриш мумкин.

А.Мaмaнaзaров мaхaллий бюджетлaрни бaркaрорлaштиришдa соликдaрнинг ролини оширишгa кaрaтилгaн тaдкдкотлaр олиб боргaн. Унинг фикрига кyрa, бюджетнинг боркдрорлиги кyйидaги икки жихдт билaн ифодaлaнишини кдйд этиб yтaди. биринчидaн, бу бюджетнинг бaлaнслaшгaн булиши Ba токкчиллик бyлмaслигини билдирaди; иккинчидaн, бу токкчиллик бyлгaндa хдм уни бир меъёрдa сaкдaнишини aнглaтишини тaъкидлaб yтaди.

Олиб борилгaн тaдкдкотлaримиз aсосидa Узбекистон Респyбликaсининг aмaлдaги дaвлaт молиявий нaзорaти Ba ички ayдити тизими, тaшкилотлaрдaги мyaммолaр хомдо тизимли мyaммолaргa эътибор кдротиш мухим деб хисоблоймиз Ba шу билaн бирга дaвлaт молиявий нaзорaти Ba ички ayдити тизимини тaкомиллaштириш юзaсидaн тaклифлaр кyрсaтиб yтилгaн.

1 жадвал

Узбекистон Республикасида амалдаги давлат молиявий назорати ва ички аудити тизими

Узбекистон Республикоси Х,исоб пaлaтaси Довлот молиявий нозороти детартоменти Ички оудит хизмотлори

Юкоридоги жaдвaлдa Узбекистон Респyбликaсидa aмaлдaги дaвлaт молиявий нaзорaти Ba ички ayдити тизими тaркибидaги тaшкилотлaр кyрсaтиб утилган.

Назорат килишда юзага келадиган муаммолар.

Х,исоб палатаси:

1. Дaвлaт бюджети хaрaжaтлaрини нaзорaт килиш кдмрови таст (2020 йилдa 5-6 фоиз);

2. ШЩгат сони кaм, худудий бyлинмaлaр йук, нaзорaт тaдбирлaридa aсосaн бошкд тaшкилотлaрдaн ходимлaр жaлб килинaди, ойрим текширишлaр тaнлов yсyлидa, тор доиродо олиб борилоди;

3. АСКУЭ/АСКУГ жорий этилиши, Президент топшириклари ижросини назорати ва бошка вазифаларни самарали амалга ошириш имкони чекланмокда;

Давлат молиявий назорати департаменти:

1. Департаментни Молия вазирлиги таркибида булганлиги назоратни амалга оширишда манфаатлар тукнашувини келтириб чикаради.

2. Тахлика-тахлил, камерал назорат ва талон-тарожликни олдини олиш тизими самарали йулга куйилмаган, ташки манба маълумотларидан фойдаланиш имконияти чекланган.

3. Давлат харидларида товар (хизмат)лар нархлари тугрилигига хулоса бериш, курилиш ишларини кайта назоратдан утказиш ваколати йук.

Ички аудит хизматлари:

1. Ички аудитнинг асосий максади хато ва камчиликларни олдини олиш, тизимли муаммоларини бартараф этиш булсада, амалда улар тизимсиз, самарасиз текшириш билан шугулланиб колмокда.

2. Ички аудит ходимлари сони уз сохасидаги объектлар сонига номутаносиб, ходимлар малакаси паст, фаолият натижалари устидан назорат йук.

3. Аникланаётган конунбузарликларни тизимли равишда бартараф этиш таъминланмаган.

Тизимли муаммолар

1. Давлат молиявий назорати тизимида ягона сиёсатни юритиш, тизимдаги ташкилотлар фаолиятини узаро мувофиклаштириш ва услубий таъминлаш учун масъул ташкилот белгиланмаган.

2. Ходимларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, аудиторлик даражасини сертификатлаш тизими яратилмаган.

3. "Давлат аудити ва молиявий назорат тугрисида" конун кабул килинмаган, ички ва ташки аудитни амалга ошириш буйича стандартлар мавжуд эмас.

Давлат молиявий назорати ва ички аудити тизимини такомиллаштириш юзасидан таклиф

2 жадвал

Давлат молиявий назорати ва ички аудити тизими

Узбекистон Республикас и Х,исоб палатаси

Давлат молиявий назорати Инспекцияс и

Вазирлик ва идораларни нг ички аудит ва молиявий назорат хизматлари

Молия вазирлигининг Ички аудит хизматлари фаолиятини мувофиклаштири ш ва услубий таъминлаш департаменти

Аудиторларн

и кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази

Юкоридаги 2 жадвалда давлат молиявий назорати ва ички аудити тизими таркибидаги ташкилотлар курсатиб утилган.

Хулоса ва таклифлар:

Узбекистон Республикаси Давлат бюджети маблагларидан молиялаштирилаётган муассасаларда бюджет ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги ва натижадорлигини ошириш хамда Давлат молиявий назорати тизимини такомиллаштири масалаларини ислох килишнинг сабаблари сифатида куйидагиларни айтиб утиш мумкин:

- аввало, бюджет ташкилотларида аникланаётган молиявий хато ва камчиликлар хамда камомад ва узлаштиришлар микдорининг ортиб бораётганлиги бюджет маблагларидан фойдаланишнинг самарадорлигига салбий таъсири юзасидан хавотирга солаётганлиги;

- ривожланган давлатлар тажрибасида вазирлик ва идораларда ички назорат хамда ички аудит тизимининг ривожланганлиги, шунингдек, аникланган молиявий хато ва камчиликлар, камомад ва узлаштиришлар буйича рахбарларининг шахсий масъулияти ва жавобгарлиги белгиланганлиги;

- илгор хориж тажрибада давлат молиявий назоратида биринчи галдаги вазифа сифатида сарфланаётган маблаглар самарадорлиги хамда натижадорлигини бахолашга утилганлиги, молиявий хато ва камчиликлар хамда камомад, узлаштиришларни аниклаш функцияси куп холларда асосий фаолияти эмаслигидир.

Мухокамалар давомида бюджет харажатлари очик-ошкора булиши, давлат идоралари, худудлар унинг хар бир сумини окилона, тизимли равишда сарфлаши зарурлиги таъкидланиб, бюджетдан маблаг олувчи ташкилотларда молиявий интизомга риоя этилиши юзасидан назоратни янада кучайтириш буйича бир катор таклиф ва тавсиялар белгиланди.

Хулоса шуки, амалдаги давлат молиявий назорати ва ички аудити тизимини янада ривожлантириш бу борада халкаро тажрибани амалиётга татбик этиб, бюджет ташкилотларида аникланаётган молиявий хато ва камчиликларнинг олдини олиш хамда бюджет ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги ва натижадорлигини ошириш, шунингдек, бюджет интизомини мустахкамлаш, камомад ва узлаштиришларга йул куймаслик оркали бюджет маблагларидан фойдаланишда юкори самарадорликка эришишдир.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг ^арори «Давлат молиясини бошкариш ислохотлари" лойихасини амалга оширишга тайёрлаш буйича чора-тадбирлар тугрисида». -Тошкент, 2000 й.

2. Маманазаров А.Б. Махаллий бюджетларни баркарорлаштиришда соликларнинг ролини ошириш масалалари: и.ф.н. ... автореферат. - Т.: БМА. 2002. -22 б.

3. Мехмонов С.У. Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисоби ва ички аудит методологиясини такомиллаштириш.-08.00.08 - Бухгалтерия хисоби, иктисодий тахлил ва аудит. Иктисодиёт фанлари доктори (DSс)диссертация автореферати.-Тошкент.-2018.б.31-32

4. Мехмонов С.У. Бюджет ташкилотларида ички аудитнинг услубий таъминотини такомиллаштириш. "Халкаро молия ва хисоб" илмий электрон журнали. № 1, февраль, 2018 йил

5. Мансуров М.А. Давлат бюджетини ижро этишда бюджет маълумотларнинг очиклигини таъминлаш ва марказлашган бюджетдан воз кечишнинг ахамияти//Молия ва банк иши электрон илмий журнали. - Т. БМА.,2019 (ноябрьдекабрь). - №6. -Б. 58-67.

6. Хусаинов М. Махаллий бюджетни кластерли тахлил этиш//Иктисодиёт ва таълим журанли. -Т., 2011. - №6. - Б.117-119.

7. Khusniddin, E., & Mahammadsidik, A. (2022). Tourism Development for Baysun SPA in Uzbekistan as a New Destination. European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 14, 96-100.

7. Toshmatov, SH. A. Kursovaya raznica: praktika nalogooblozheniya i problemy. N alogooblozhenie i buhgalterskij uchet 10 (2017).

8. Хамидулин М.Б., and Ташматов Ш.А. "К вопросу об эффективном собственнике в системе корпоративного управления" Иннов: электронный научный журнал, no. 3 (36), 2018, pp. 151-160.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.