Научная статья на тему 'ЯШИЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАРГА ИНВЕСТИЦИЯЛАР – ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛИ'

ЯШИЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАРГА ИНВЕСТИЦИЯЛАР – ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
яшил иқтисодиёт / яшил технология / қайта тикланадиган энергия / энергетик манбалар / яшил инвестициялар / молиялаштириш / экологик жавфсизлик / иқлим ўзгариши / энергия истемоли / глобал исиш / иқлим ўзгаришлари / Париж конференцияси / биомасса / биоёқилғи / кичик гидростанциялар / геотермал ва денгиз энергиялари / муқобил энергия / кичик гидроэлектр станциялари / углерод чиқиндилари / инвестициялар самарадорлиги.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Хамдамов Анвар Норович

Мақолада ҳозирги глобаллашув шароитида яшил иқтисодиётни барпо этиш жараёнларининг муҳим шарти бўлган яшил технологияларга киритилаётган инвестицияларнинг роли, унинг динамикаси, таъсир этувчи омиллар ҳисобига нарх рақобатининг ўсиши каби масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯШИЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАРГА ИНВЕСТИЦИЯЛАР – ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛИ»

ЯШИЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАРГА ИНВЕСТИЦИЯЛАР -ЯШИЛ ЩТИСОДИЁТ ИСТЩБОЛИ

Хамдамов Анвар Норович

Фан ва технологиялар университети ректори https://doi.org/10.5281/zenodo.11001443

Аннотация. Мацолада уозирги глобаллашув шароитида яшил щтисодиётни барпо этиш жараёнларининг мууим шарти булган яшил технологияларга киритилаётган инвестицияларнинг роли, унинг динамикаси, таъсир этувчи омиллар уисобига нарх рацобатининг усиши каби масалалар ёритилган.

Калит сузлар: яшил ицтисодиёт, яшил технология, цайта тикланадиган энергия, энергетик манбалар, яшил инвестициялар, молиялаштириш,экологик жавфсизлик, ицлим узгариши, энергия истемоли, глобал исиш, ицлим узгаришлари, Париж конференцияси, биомасса, биоёцилги, кичик гидростанциялар, геотермал ва денгиз энергиялари, муцобил энергия, кичик гидроэлектр станциялари, углерод чициндилари, инвестициялар самарадорлиги.

Аннотация. В статье освещены такие вопросы, как роль инвестиций в зеленые технологии, которые являются важным условием процессов становления зеленой экономики в современных условиях глобализации, ее динамика и рост ценовой конкуренции за счет влияющих факторов.

Ключевые слова: зеленая экономика, зеленые технологии, возобновляемые источники энергии, источники энергии, зеленые инвестиции, финансирование, экологическая засуха, изменение климата, спрос на энергию, глобальное потепление, изменения климата, Парижская конференция, биомасса, биотопливо, малая гидроэнергетика, геотермальная и морская энергия, альтернативная энергетика, малые гидроэлектростанции, выбросы углекислого газа, эффективность инвестиций.

Abstract. The article highlights issues such as the role of investment in green technologies, which are an important condition for the development of a green economy in modern conditions of globalization, its dynamics and the growth of price competition due to influencing factors.

Keywords: green economy, green technologies, renewable energy, energy sources, green investment, financing, environmental drought, climate change, energy demand, global warming, climate change, Paris conference, biomass, biofuels, small hydropower, geothermal and marine energy, alternative energy, small hydroelectric power plants, carbon dioxide emissions, investment efficiency.

ТА^ЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда «яшил ицтисодиёт» бутун дунё мамлакатларининг истик;болда баркарор ривожланишнинг асосий драйвери сифатида каралмокда ва уни хдракатга келтирувчи куч «яшил» технологияларга киритилаётган инвестициялар эканлигини тан олинмокда, унга жиддий эътибор берилмокда. Мазкур технологиялар энергия ва ресурсларни тежаш, углерод чи;индиларини камайтириш, мукобил энергия манбаларидан фойдаланиш, органик ;ишло; хужалиги мах,сулотларини етиштириш, чи;индиларни кайта ишлаш, умуман иктисодиётни табиат ва атроф-мух,итга зарар келтирмасдан

ривожлантиришга хамда инсониятнинг экологик хавфсизлигини таъминлашга хизмат килади.

Айникса, хозирги глобаллашув шароитида кайта тикланувчи энергия манбаларининг ахамияти тез суратлар билан ортиб бормокда. Мазкур масаланинг энг юкори чуккиси 2015 йилда Франциянинг Париж шахрида утказилган Бирлашган миллатлар ташкилотининг иклим узгаришига багишланган конференциясида 195 мамлакат томонидан глобал исиш даражасини 2° целсий даражасида ушлаб туриш сиёсатини кабул килиши билан белгиланди. Ушбу конференцияда 147 мамлакат узининг «яшил иктисодиёт» буйича режаларини мухокама килди, кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш буйича дастурларни таклиф этди, 167 мамлакат иклим имкониятларидан келиб чикиб уз энергия самарадорлигини ошириш буйича тавсияларини ишлаб чикилган ва барча давлатларга такдим этилган эди. Бу холатнинг истикболдаги окибатлари шуни курсатмокдаки, 2040 йилга келиб дунё ялпи ички махсулотининг энергия сигимкорлиги 0,93 кВт/долларга, жон бошига тугри келувчи энергия истеъмоли 22,32 мВт/кишига, жами энергия истеъмоли 204408,88 млн. мВт га етади[1].

Мамлакатларнинг анъанавий энергия манбаларидан фойдаланишни камайтириб, кайта тикланувчи энергия манбаларига купрок эътибор каратишларига куйидаги омиллар таъсир курсатди: - кайта тикланадиган энергия манбаларидан технологик жараёнда фойдаланиш хисобига нарх ракобатининг усиши; - мазкур сектор ривожланиши учун ижобий сиёсий ташаббуслар; - молиялаштиришдаги нисбатан эркин шароитлар; -энергетик ва экологик муаммоларни хал килиш масаласи; - ривожланаётган мамлакатларнинг усиб бораётан иктисодиётининг энергияга ортиб бораётган талаби; -энергияни барчага бирдек баркарор равишда таъминлаш ва энергетик етишмовчиликдан кутулиш.

Баркарор иктисодий усишни таъминлаш ва иктисодиётнинг ривожланиш даражаси куп жихатдан энергия ресурслари захираларига боглик. Х,озиргача дунёда аникланган табиий энергия манбалари захиралари энергия истеъмолининг бугунги кун даражасида истеъмол килинса, 54 йил давомида энергияга булган эхтиёжимизни кондириш имконини беради, холос. Бирок маълумки, жамият ва иктисодиёт ривожланиши бир жойда тухтаб турмайди. Ривожланиш ва иктисодий усиш энергияга булган эхтиёжнинг ортишига олиб келади ва энергия танкислиги муаммоси вужудга келиши хавфини тугдиради. 2040 йилга келиб жахон ЯИМ энергия сигимкорлиги 0,08 т. н.э./минг долларга етиши кутилмокда. шу боис анъанавий энергия манбалари захираларининг камайиб бориши шароитида кайта тикланадиган энергия манбаларининг инсон хаёти ва фаолиятидаги ахамияти ва долзарблиги ортиб бормокда.

Йилдан йилга айрим мамлакатларда яшил иктисодиётга инвестиция киритиш даражаси пасайганига карамасдан, ривожланаётган мамлакатларнинг айримларида кайта тикланадиган энергия манбаларини инвестициялашни куллаб кувватлаш буйича давлат максадли дастурлари ишлаб чикилмокда, бундай мамлакатлар каторига Х,индистон, Аргентина, Миср ва БАА ^озогистон ва Узбекистонни хам киритиш мумкин.

2023-йилда экологик тоза энергетикага утиш учун инвестициялар хажми рекорд даражадаги 1,8 триллион долларни ташкил этди, бу утган йилги курсаткичлардан 17% купдир [2].

Айникса, электромобиллар ва уларнинг кувватлаш инфратузилмасига инвестициялар - энг куп маблаг киритилган йуналиш булган. Бу глобал микёсда электромобилларни ишлаб чикариш ва тегишли инфратузилмани ривожлантириш инвестициялари тобора мухим йуналишга айланаётганини акс эттиради.

Инвестицияларнинг географияси хам эътиборга лойик. Хитой тоза энергетикага инвестицияларнинг глобал хажмида 38% ни ташкил этган холда, 676 миллиард доллар билан етакчилик килмокда. Бу Хитойнинг тоза технологиялар ва баркарор энергетика келажагини ривожлантириш йуналишидаги стратегик йуналишини тасдиклайди. Шунингдек, А^Ш ва Европа Иттифоки давлатларида хам инвестицияларнинг сезиларли усиши кузатилмокда, бу тоза энергетикига утиш жараёнининг глобал характерга эга эканини курсатмокда.

Яна бир кизикарли томони шундаки, тоза технологияларга килинган инвестициялар микдори казиб олинадиган ёкилги манбаларига килинадиган инвестициялардан 671 миллиард долларга куп булган. Бу хам глобал инвестицияларнинг устувор йуналишлари баркарор ривожланиш томон узгараётганини курсатади.

Узбекистон хам яшил иктисодиёт йулида фаол кадамлар ташламокда, стратегик карорлар кабул килмокда ва ушбу утишни куллаб-кувватлаш учун халкаро инвестицияларни жалб килмокда.

Мамлакатимизда 2022-йил декабр ойида яшил иктисодиётга утиш буйича стратегик режа тасдикланди, у 2010-йил даражасига нисбатан иссикхона газлари чикиндиларини 35 фоизга кискартиришни, 2030-йилгача яшил энергиядан электр энергиясини 30 фоизгача ишлаб чикаришни назарда тутади. Узбекистон 2050-йилгача углерод нейтраллигига хам эришмокчи. Жахон банки билан яшил усишни рагбатлантириш буйича кушма дастур, шунингдек, турли ривожланаётган хамкорлар уртасида самарали мувофиклаштиришни таъминлади ва бу сохада сиёсий ечимларни илгари суришга ёрдам берди[3].

2023-йилда мукобил энергияга жамоатчилик кизикишини оширишга каратилган "^уёш уйи" дастури хам ишга туширилди. Унда ахоли уртасида куёш энергиясидан фойдаланишни рагбатлантириш учун имтиёзли ресурслар ва солик имтиёзлари бериш, шунингдек, ортикча ишлаб чикарилган электр энергиясини давлат томонидан кафолатланган харид килиш тизимини жорий этиш кузда тутилган.

Узбекистон Президентининг 2023-йилда Хитой Халк Республикасига давлат ташрифи доирасида умумий куввати 4,8 гигаватт булган 4,4 миллиард долларлик 11 та куёш ва шамол электр стациясини куриш буйича келишувларга эришилди[4].

Саудиянинг ACWA Power компанияси хам Узбекистонда шамол электр станцияларини куриш билан шугулланади. Бугунги кунда компания Узбекистонда иккита шамол электр станциясини куришни режалаштирмокда. Бухоро вилояти ва ^оракалпогистонда умумий куввати 800 МВт булган шамол электр станциялари ташкил этилади. ACWA Pоwеr иккала лойихага жалб этиш мажбуриятини олган жами сармоя 1,085 миллиард долларни ташкил килади.

Шунингдек, компания иштирокида айни пайтда ^оракалпогистонда 1,5 ГВт ва 100 МВт кувватга эга иккита шамол электр станцияси курилмокда.

Бухоро вилоятининг Пешкун ва Еиждувон туманларида хар бири 500 МВт кувватга эга шамол электр станцияларини яратиш буйича ишлар олиб борилмокда.

Компания Тошкент ва Самарканд вилоятларидаги фотоэлектрстанцияларида хам иш олиб бормокда. Бундан ташкари, Чирчикдаги "яшил" водород заводига сармоя киритмокда ва унинг курилишига Power China компаниясини жалб килган.

Бу йуналишдаги лойихалар Маsdаr (Abu Dhabi Future Energe Company PJSC), Франсиянинг Total EREN, Германиянинг Graess Energy, Phanes Group (BAA, Dubay) каби энергетика компаниялари томонидан хам амалга оширилмокда.

Шу билан бирга, Европа тикланиш ва тараккиёт банки (EBRD) ва Осиё инфратузилма сармоялари банки (AIIB) каби халкаро молия институтлари билан хамкорликда Узбекистон уз саъй-харакатларини яшил инновацияларни рагбатлантириш ва яшил молиядан фойдаланиш имкониятларини яхшилашга каратмокда. Масалан, EBRD "Х,амкорбанк"га энергия самарадорлигини кредитлашни кенгайтириш учун 10 миллион А^Ш доллари микдорида кредит ажратди, бу эса компаниялар ва уй хужаликларига ишлаб чикаришни модернизация килиш, энергия самарадорлигини ошириш ва иклимга чидамлилигини ошириш имконини берди. AIIB Узбекистонда умумий куввати 897 МВт булган учта куёш электр станцияси курилишини куллаб-кувватлаб, 2030-йилгача 7 ГВт дан ортик куёш энергиясини урнатиш буйича миллий яшил иктисодиёт стратегиясига хисса кушади.

Бу ташаббуслар Узбекистоннинг экологик вазиятни яхшилаш ва табиий ресурслардан самарали фойдаланиш оркали баркарор иктисодий модел яратиш, казиб олинадиган ёкилгига карамликни камайтириш ва ахоли турмуш сифатини яхшилашга интилишини акс эттиради.

ХУЛОСА ВА ТАВСИЯЛАР:

1. ^айта тикланадиган энергия манбалари интеграциясини кучайтириш:

^уёш, шамол ва гидроэнергетика лойихаларини амалга оширишни давом эттириш ва жадаллаштириш, техник ва молиявий ёрдам курсатиш учун халкаро хамкорлар билан хамкорликни кенгайтириш.

2. Энергия самарадорлиги дастурларини кенгайтириш: Саноат, уй-жой ва кишлок хужалигида энергия самарадорлигини ошириш буйича комплекс дастурларни жорий этиш, бу энергия сарфини кискартириш ва карбонат ангидрид чикиндиларини камайтириш имконини беради.

3. ^онунчилик ва меъёрий-хукукий базани ривожлантириш: яшил технологияларни, шу жумладан "яшил" молиялаштириш механизмларини ва хусусий секторни рагбатлантиришни куллаб-кувватлашга каратилган конунчилик, меъёрий хужжатларни ишлаб чикиш ва такомиллаштиришни давом эттириш.

4. Хусусий сектор иштирокини кучайтириш: инвестициялар учун кулай шарт-шароитлар яратиш, кафолат механизмларини ишлаб чикиш ва солик имтиёзларини бериш оркали яшил лойихаларга хусусий сектор инвестицияларини рагбатлантириш. Масалан, А^Шда солик имтиёзлари ва субсидиялар куёш энергетикаси сохасини ривожлантиришда мухим рол уйнайди.

5. Таълим ва хабардорликни ошириш: Яшил иктисодиётга утиш, энергияни тежаш ва кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш мухимлиги хакида ахолининг хабардорлигини ошириш учун таълим дастурлари ва кампанияларини ташкил этиш.

6. Илмий-тадкикот Ва инновацияларни ривожлантириш: яшил технологиялар сохасидаги илмий-тадк;ик;от ва ишланмаларни, шунингдек, олимлар, мутахассислар ва тадбиркорлар уртасида тажриба ва илгор тажриба алмашиш учун форумлар ва платформаларни куллаб-кувватлаш.

7. "Яшил" стандартларни ишлаб чициш ва жорий этиш: Япония энергия самарадорлиги ва махсулотларнинг экологик тозалиги буйича миллий стандартлар ишлаб чикарувчиларни хам, истеъмолчиларни хам купрок масъулиятли танлов килишга ундаши мумкинлигини курсатмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH ISSN: 21812489 VOLUME 2 I ISSUE 5 I 2022 Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63). URL: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230 782 UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

2. Bloomberg - "Global Clean Energy Investment Jumps 17%, Hits $1.8 Trillion in 2023". 2023. URL: https://about.bnef.com/blog/global-clean-energy-investment-jumps-17-hits-1-8-trillion-in-2023-according-to-bloombergnef-report

3. Anhor.uz - "Проекты по внедрению солнечной энергетики в Узбекистане". 2023. URL: https://anhor.uz/vzglyad-iznutri/solar-energy-projects

4. Узбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайти - "^айта тикланувчи энергия манбаларини жорий этиш холати куриб чикилди". URL: https://president.uz/uz/lists/view/6365

5. М.Юлдашев, Ф.Юлдашев, С Мирзаалиев, ШДурбонов. Экологик иктисодиёт: назарий ва амалий тадкикотлар. Монография, Тошкент, "Илм-фан ва инновация" нашриёти 2023-йил, 240 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.