Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ВА ДИН МУНОСАБАТЛАРИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ВА ДИН МУНОСАБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
866
121
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бағрикенглик / ижтимоий тараққиёт / конфессия / “Қатағон сиёсати” / маьрифий ислом / диний ҳуқуқлар. / tolerance / social development / denomination / “Politics of repression” / didactic Islam / religious rights.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Саифназаров, Исмаил, Умаржонов, Соҳибжон

Ушбу мақолада Ўзбекистонда диний бағрикенглик, ҳамжиҳатлик ва ўзаро тотувлик муҳитини яратиш ва фуқаролар орасида меҳр-оқибат туйғуларини мустаҳкамлаш ҳамда виждон эркинлиги масалалари аниқ ҳаётий мисоллар билан ёритилган. Мақолада дин ва давлат муносабатлари, мамлакатимизда турли миллат ва элат ҳамда конфессия вакиллари ўзаро тинч-тотув яшаб, ўз диний расм-русумларини эмин-эркин адо этаётган, бағрикенг диёр эканлиги ҳамда мамлакатимизнинг ушбу йўналишда олиб бораётган изчил сиёсати халқимиз ва жаҳон ҳамжамияти томонидан ҳақли равишда эътироф этилаётгани батафсил кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATE AND RELIGION RELATIONS IN NEW UZBEKISTAN

The article provides real examples of creating in Uzbekistan an atmosphere of religious tolerance, solidarity and mutual understanding, strengthening the feeling of compassion among citizens and freedom of conscience. It also rightly recognizes the relationship between religion and the state, peaceful coexistence and tolerance of people of different nationalities and ethnic groups in our country, and shows in detail the consistent policy of our country in this direction.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ВА ДИН МУНОСАБАТЛАРИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ВА ДИН МУНОСАБАТЛАРИ

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-414-424

Исмаил Саифназаров

Тошкент давлат и;тисодиёт университети Фалсафа фанлари доктори, профессор profis48 48@mail.ru, ORCID 0000-0002-4946-4303 Сохибжон Умаржонов

Тошкент давлат ик;тисодиёт университети Таянч докторанти (PhD) fenomen1993@bk.ru, ORCID 0000-0001-7799-0426

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Узбекистонда диний багрикенглик, уамжиуатлик ва узаро тотувлик мууитини яратиш ва фуцаролар орасида меур-оцибат туйзуларини мустаукамлаш уамда виждон эркинлиги масалалари аниц уаётий мисоллар билан ёритилган. Мацолада дин ва давлат муносабатлари, мамлакатимизда турли миллат ва элат уамда конфессия вакиллари узаро тинч-тотув яшаб, уз диний расм-русумларини эмин-эркин адо этаётган, базрикенг диёр эканлиги уамда мамлакатимизнинг ушбу йуналишда олиб бораётган изчил сиёсати халцимиз ва жщон уамжамияти томонидан уацли равишда эътироф этилаётгани батафсил курсатилган.

Калит сузлар: багрикенглик, ижтимоий тарацциёт, конфессия, "Катагон сиёсати ", маърифий ислом, диний ууцуцлар.

ГОСУДАРСТВЕННО-РЕЛИГИОЗНЫЕ ОТНОШЕНИЯ В НОВОМ

УЗБЕКИСТАНЕ

Исмаил Саифназаров

Ташкентский государственный экономический университет Профессор кафедры «Социально-гуманитарных наук» Ташкент / Узбекистан Тел: +998901862005 E-mail: profis48 48@mail.ru ORCID 0000-0002-4946-4303 Сохибжон Умаржанов Ташкентский государственный экономический университет Докторант кафедры «Социально-гуманитарных наук» Ташкент / Узбекистан Fenomen1993@bk.ru, ORCID 0000-0001-7799-0426

414

АННОТАЦИЯ

В статье приведены реальные примеры создания в Узбекистане атмосферы религиозной толерантности, солидарности и взаимопонимания, укрепления чувства сострадания у граждан и свободы совести. Также справедливо признается взаимосвязь между религией и государством, мирное сосуществование и толерантность людей разных национальностей и этнических групп в нашей стране, а также подробно показана последовательная политика нашей страны в этом направлении.

Ключевые слова: толерантность, социальное развитие, деноминация, "политика репрессий ", духовный ислам, религиозные права.

STATE AND RELIGION RELATIONS IN NEW UZBEKISTAN

Ismail Saifnazarov

Tashkent State Economic University (TSEU) Department of Social Sciences Uzbekistan, Tashkent, E-mail: ^profis48_48@mail.ru Mobil: +998901862005 ORCID 0000-0002-4946-4303 Sokhibjon Umarjonov Tashkent State Economic University (TSEU) Department of Social Sciences Uzbekistan, Tashkent, Fenomen1993@bk.ru, ORCID 0000-0001-7799-0426

ABSTRACT

The article provides real examples of creating in Uzbekistan an atmosphere of religious tolerance, solidarity and mutual understanding, strengthening the feeling of compassion among citizens and freedom of conscience. It also rightly recognizes the relationship between religion and the state, peaceful coexistence and tolerance of people of different nationalities and ethnic groups in our country, and shows in detail the consistent policy of our country in this direction.

Keywords: tolerance, social development, denomination, "Politics of repression ", didactic Islam, religious rights.

КИРИШ

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг "Янги Узбекистан стратегияси" асарида Янги Узбекистонни куриш йулида мамлакатимизда маънавий

415

TapaKKueT, Muggaraap Ba KoH^eccuagapapo xaM^uxaTguKHH caKgam Ba MycTaxKaMgamra KaparagraH gaBgaT cuecaTHHHHr gacTgaSKH Harn^agapu Ba Kegrycuga 6y umgapHH aHru 6ocKHHra KyTapum ynyH 6up Hena Ba3H$agap Ba MaKcaggap 6egruga6 oguHgu [1]. "EarpHKeHraHK TaMoftuggapu ,Цeкgapaцнacнga TatKHggaHraHHgeK, "EarpHKeHraHK (TogepaHTgHK) SygMaca, thhhhhk 6ygMaftgH, THHHHHKCH3 эca TapaKKueT Ba geMoKparna 6ygMaHgH"[2; 92]. ^aMHaT xaeTHga thhhhhk Ba agogaT roagapuHHHr ycTyBop Sygumu Ba aMagueTga y3 H^ogacHHH TonnmH Ky3naHraH MaKcaggapra эpнmнmгa, SegrugaHraH H^THMoHH-HKTHcogHH, cnecHH- xyKyKHH, MatHaBHH-Matpn^HH Myg^aggapHHHr 6apna ynyH 6upgeK Kagp-KHMMaT Kac6 этнmнгa, ^yKapogap ypTacuga SupgaMgHK Ba xaM^uxaTguK, y3apo 6Hp-6npHHH TymyHHm Ba xypMaT pyxu Kapop TonHmHra 3aMHH aparagu. "EarpHKeHraHK 6y ^yKapogHK ^aMHaTHHHHr 6apna ^yKapogapHHHr Typguna 6ygum xyKyKuga HaMoeH SygaguraH KagpuaTgapu Ba h^thmohh MetepgapHgHp"[3]. ^yHegarH Typgu MagaHHaTgap, цнвнgнзaцнagap Ba xagKgap xugMa-xugguruHH xypMaT KHHHmHH, TamKH KypuHHmu, THgu, эtтнкogн, aHtaHagapura Kypa ^apKgaHyBHH ogaMgap 6ugaH xaMKopgHK Kugumra TaftepgHKHH xaM aHrgaTagu.

^hhhh 6arpHKeHrgHK a3ag-a3aggaH y36eK xagKH MeHTagHTeTHHHHr a^pagMac khcmh 6ygu6 KegraH. TapuxHHHr MypaKKa6 gaBpgapuga ropTHMH3 MycygMoHgapu npaBocgaB xpucTuaHgapu xaMga 6omKa gHH Ba Ma3xa6 BaKHggapura Mexp-ma$KaT Ba xaftp-caxoBaT Kypcara6, 6erapa3 epgaM Ba KyMaK 6epraHgap.

A^ABHET^AP TA^^H^H BA METO^HAP

3tTHKoggap Typguna 6ygraH Ba Kyn MHggarau ®:aMHaTga 6arpHKeHraHK, xaM^HxaTgHK Ba y3apo ToTyBgHK MyxHTHHH aparnm Ba ^yKapogap opacuga Mexp-oKH^aT TynrygapuHH MycTaxKaMgam h^thmohh TapaKKueTra эpнmнm rapoBHgup. EarpHKeHraHK KeHr MatHogapga KyggaHHgagu. eh3 acocaH gHHHH 6arpHKeHraHK TymyHnacu Tyrpucuga Kynga6 ugMHH H3gaHHmgap, gaga TagKHKoTgap ogu6 SopugaeTraHgurura ryBox 6yganMH3. Ey coxaga gyHeHHHr Typgu HyKTagapuga Kynga6 ugMHH MaKogagap, KHTo6gap Hamp этнgaптн. XycycaH, A.OnuggueB [4], B.B. rgeSKHH [5], M.n.MneggoBa [6], y. X,acaH6oeB [7], ApcgaH ^uxayu [8], MaKcyga Xo^ueBa [9], 3. XycHHgHHoB [10], 3. H6paruMoB [11], MypTa3aeBa P.X. [12] Ka6u Myaggu^gap gHHHH 6arpHKeHraHK, ^aMHaTga gHH Ba gaBgaT MyHoca6araapu, HHcoHgap oHruga 6arpHKeHraHKHH maKggaHTHpum Ba MycTaxKaMgam oMHggapu w3acugaH y3gapHHHHr ugMHH TagKHKoTgapuHH ogu6 6opraHgap. OggHHru ugMHH H3gaHHmgapHMH3 gaBoMHga ym6y MaB3y W3acugaH 6up KaHna ugMHH MaKogagap Hamp KugraH эgнк [13]. ym6y MaKogaMH3ga эca

президентимиз Ш. Мирзиёев бошчилигида мамлакатимизда амалга оширилган ва оширилаётган давлат ва дин муносабатлари, диний багрикенглик сиёсати, халкимизни накадар мехмондуст, багрикенг халк эканлиги Президент карорлари, турли хил конун хужжатлари ва шахсий тажриба асосида мавзуни ёритишга харакат килдик.

Мазкур маколада урганилаётган мавзу илмий тадкикотнинг тарихийлик ва киёсийлик, тадрижийлик, анализ ва синтез, умумлаштириш, каби мантикий методлари асосида ёритилди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистонда кадимдан турли миллат ва элат хамда конфессия вакиллари узаро тинч-тотув яшаб, уз диний расм-русумларини эмин-эркин адо этиб келган багрикенг диёр сифатида кадрланади. Мамлакатимизнинг ушбу йуналишда олиб бораётган изчил сиёсати халкимиз ва жахон хамжамияти томонидан хакли равишда эътироф этилмокда. Шундай даврлар хам булдики, дин катагонга учради. Айникса, Совет даврида одамларнинг эътикоди "бугиб куйилган", диний уламолар катагон килинган эди. Катагон аввало, зиёлилар, дин хизматчиларига карши каратилган эди. 1937 йилнинг декабрь ойида "учлик" карори билан хукм килинган 3 минг 644 кишидан 1 минг 464 нафари имом, эшон, мулла ва бошка диний хизматчи булган. Таникли драматург, публицист, дин ва жамоат арбоби, жадидчилик харакати етакчиларидан бири, асли самаркандлик Махмудхужа Бехбудий биринчилардан булиб ана шу зулмкор тузум курбонига айланди. У 18 ёшидан козихонада мирзалик килади, кози, муфти даражасига кутарилади. Яна бир таникли уламо Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон (1860 — Тошкент —1957) — муфтий, шайх. Урта Осиё ва Козогистон мусулмонлари диний бошкармаси ташкилотчиларидан бири ва унинг биринчи раиси, муфтий. Эшон Бобохон ва унинг угли Зайниддинхон диний билимлар беришда айбланиб 1937 йилда ва 1941 йилларда икки маротаба хибсга олинган. Уламога жуда катта зулм килинди. Угли Зайниддинхон Бурятияда НКВД лагерида огир шароитларда халок булди. Абдурахмон Бердиалиев (1888 йили Андижан округи, Баликчи тумани, Тумор кдшлогида тугилган, имом, хибсга олинган вактда колхозчи) — босмачилик ва бошка аксилинкилобий харакатларда катнашган, колхоз тузумига карши таргибот олиб борган деган тухмат билан "учлик" томонидан 1938 йил 9 февралда отувга хукм килинган. Гайдар Х,азраткулов (1868 йили хозирги Жиззах вилояти Жиззах тумани Етимтак кдшлогида тугилган, дин хизматчиси, имом) —

аксилинкилобий миллатчи ташкилот аъзоси, ахоли орасида колхозга карши таргибот олиб борган, деган уйдирма билан "учлик" -нинг 1938 йил 9 феврал карорига кура ун йил мехнат-тузатиш лагерига хукм килинган. Нажмиддин Иномов (1882 йили хозирги Наманган вилояти Наманган тумани Шуркургон кишлогида тугилган, дин хизматчиси, имом, хибсга олинган вактда ишсиз) — ахоли орасида аксилинкилобий ташвикот олиб борган, колхозчиларни совет хокимиятига карши чикишга таргиб этган, деган бухтонлар билан, "учлик" карорига кура 1938 йил 9 февралда отувга хукм килинган. [14; 210] Бу уринда бор-йуги уч-турт нафар катагон курбони булган имомлар хакида киска маълумотларни келтирдик. Уларнинг барчаси кейинчалик айби йуклиги учун окланган.

Худосизликка асосланган тузумнинг тазйиклари 1980 йилларгача давом этди. Утган асрнинг 80- йилларида хам диний урф-одатларни ошкора бажаришдан куркардик, хатто инсонлар художуйман, дейишга хам ботинолмаган. Зиёлилар масжидга боргани, жаноза намозларида катнашгани учун коммунистик фиркадан ва эгаллаб турган лавозимидан хайдаларди.

Мустакиллик эълон килиниб, мафкуравий занжирдан халос булингач, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида"ги конун [15] кабул килинди, республикамизда куплаб масжидлар курилиб, диний ташкилотлар тузишга рухсат берилди.

Бундай жараён тахминан янги асрнинг бошларигача давом этди. 1999, 2004 ва 2005 йилларда юртимизда амалга оширилган террорчилик харакатлари окибатида диний экстремистик окимларга муносабат тубдан кескинлашди. Баъзи диний гурухлар уз максадларидан огиб, конун доирасидан чика бошлагани ва билиб-билмай давлат сиёсатига аралашгани боис, давлат эхтиёт чораси сифатида назоратни янада кучайтирди.

Лекин бу кураш хаддан ташкари ошириб юборилди. Иттифок таркаб кетгандан сунг ислом таълимотларини ургана ва уларга амал кила бошлаган кишилар асосий тахдид деб кабул килинди. Мамлакат бошкарувининг сунгги 20 йили ута диндорликда (расман "диний экстремизм"да) гумон килинган кишиларни тутиш ва камокка тикиш тинимсиз кампанияга айланиб кетган эди. Улар терроризмда, конституцияга зид фаолият билан шугулланишда, ислом давлати барпо этиш режасини тузишда айбланди. Хдтто уйидан оддий араб ёзувидаги адабиётлар чикканлар ва оддий намозхонлар хам камокка тикиб куйилган холатлар хам булди.

418

Шавкат Мирзиёев хокимият тепасига келгач, диндорларни таъкиб килишни тухтатди. Бундан ташкари, у диндорларнинг "кора руйхати"ни бекор килди, олдин камокка ташланган куплаб махбусларни афв этди, Коракалпогистондаги асосан диндорларни камашга мулжалланган ва шароити ута огир булган "Жаслик" камокхонасини ёпди. Айникса, охирги йилларда мамлакатимизда динга муносабат анча либераллашганини таъкидлаш лозим. Экстремизмда айбланган 18 минг нафардан зиёд хамюртимиз "кора руйхат"дан чикарилганининг узи куп нарсадан далолат беради. Мамлакат буйлаб биринчи марта барча боскичлардаги Куръон мусобакалари утказилди. Сокол ва хижоб борасидаги тартиб юмшади ёки алохида холатларда фукароларнинг сокол куйиши ёки хижоб урашларига каршилик курсатилмади. Тошкентда илк марта Куръони Каримнинг хусусий нашриётда чоп этилишига рухсат берилди.

Бугунги кунда Узбекистонда 16 та конфессияга мансуб 2277 та диний ташкилот фаолият юритаётган булиб, уларнинг 2094 тасини исломий диний ташкилотлар, шу жумладан, 2067 тасини масжидлар ташкил этади. Шунингдек, мамлакатда 66 та христиан диний ташкилоти, 8 та яхудий ва 6 та бахоий жамоалари, биттадан кришначилар жамияти ва буддавийлар ибодатхонаси хамда конфессиялараро Узбекистон Библия жамияти фаолият юритмокда. Республикамизда Узбекистон халкаро ислом академияси, Тошкент ислом институти, "Мир Араб" олий мадрасаси, 9 та мадраса, жумладан, 2 та ихтисослаштирилган хотин-кизлар билим юрти, Тошкент православ диний семинарияси, Тошкент протестант семинарияси каби укув муассасалари мавжуд.

Узбекистондаги ислом цивилизацияси маркази ва Имом Бухорий хамда Имом Термизий халкаро илмий-тадкикот марказлари ташкил этилган. Вилоятларда калом, хадис, фикх, акида ва тасаввуф илми мактаблари очилган. Шунингдек, Узбекистон тулик Инжил христианлари маркази, Узбекистон Инжил христиан-баптистлар черковлари иттифоки фаолият юритмокда.

Узбекистон халкаро ислом академиясида "Диншунослик", "Фикх", "Куръон", "Хддис" каби янги диний мутахассисликлар буйича укув режаси жорий этилди. Академияда диний таълим сохасида малакали кадрлар тайёрлаш максадида "Куръоншунослик ва хадисшунослик", "Ислом тарихи ва манбашунослик", "Акида" каби кафедралар очилди.

Диннинг юксак маданият ва маънавият воситаси эканлиги, бекиёс ахлокий-тарбиявий кудрати, шунингдек, инсонларни камтаринлик,

419

камсукумлик, халоллик ва покликка ундовчи кадриятлари миллий кадриятлар каторида конунан тан олинди.

Дин хар кандай миллатлараро можаролар, конли тукнашувларни каттик коралайди, турли дин ва миллатдаги одамларни узаро биродар, ахил булиб, тинч-тотув хаёт кечиришга даъват этади.

Мисол тарикасида айтиб утадиган булсак, Узбекистонда динга эътикод килувчилар барча диний байрамларни эркин нишонламокдалар. Йилдан йилга мусулмонларнинг Рамазон ва Курбон хайитлари, христианларнинг Пасха ва Рождество, яхудийларнинг Пасха, Пурим ва Ханука байрамлари кенг куламда нишонланмокда. Бундан ташкари хар йили Узбекистон Республикаси хукуматининг хар томонлама кумаги оркали мусулмонлар Х,аж ва Умра амалларини бажариш учун Саудия Арабистонига, христианларни Россия, Грецияга, яхудийлар эса Исроилга зиёратга юборилмокда. Авваллари фукароларимиз Умра сафарига бориш учун йиллаб навбат кутишар, турли хил бошка йуллар билан бориш имкониятларини кидиришар эди.

Энди юртимиз фукароларининг мукаддас зиёратга булган эхтиёжларини тулаконли кондириш максадида жамоатчилик кенгаши карори асосида Умра сафарига борувчи зиёратчиларнинг сонини белгилаш буйича (квота) чекловлар олиб ташланди. Илгариги тартибга кура, «Умра» сафарига бориши мумкин булган зиёратчилар квотаси хар йили ун минг киши этиб белгиланган эди.

Шунингдек, давлат томонидан хар бир конфессия билан узаро муносабатлари куйидаги тамойилларига асосланади: диний туйгуларни хурмат килиш; диний эътикодни фукароларнинг шахсий эхтиёжи сифатида эътироф этиш; диндан гайриконуний максадларни амалга ошириш учун фойдаланишга йул куймаслик; фукароларнинг хар кандай динга эътикод килиши ёки хеч бир динга эътикод килмаслигидан катъи назар тенг хукуклилигини таъминлаш ва уларни таъкиб килишга йул куймаслик.

Мазкур тамойиллар асосида эса давлат турли динларга эътикод килувчи ва уларга эътикод килмайдиган фукаролар, хар хил эътикодларга мансуб диний ташкилотлар уртасида узаро муроса ва хурмат урнатилишига кумаклашади, шунингдек диний конфессиялар уртасидаги тинчлик ва тотувликни куллаб -кувватлайди [16;1061].

Узбекистон хукуматининг хозирги кунда халок булган ёки Сурияда кочкинлар лагерларида булган узбек "жиходчилари"нинг аёллари ва фарзандларини ватанга кайтариш борасидаги ишлари оммавий катагонлар кайтмаслигининг исботи хисобланади. Бу инсонпарварлик ва рамзий белги

булиб, муроса даври келганини хамда аввалги зуравонликларнинг тугаганини англатади.

Диний эркинликлар берилганини халкаро хамжамият хам тан олди. Узбекистон диний эркинлик буйича махсус кузатувдаги давлатлар сафидан чикарилди. Чунки утган бир неча йил мобайнида мамлакатда фукароларнинг эътикод эркинлигини таъминлаш буйича аник ва амалий чоралар курилди.

Давлатимиз динни хамиша ижтимоий маданиятнинг ажралмас ва мухим булаги сифатида кабул килган. Дин халк маънавиятини озиклантирувчи чашмадир. Лекин у сиёсийлашмаслиги ва сиёсатга аралашмаслиги керак. Узбекистон конунчилигида дин давлатдан ажратилгани белгилаб куйилган. Юртимизда диний ёки этник мохиятдаги сиёсий партия хамда жамоат харакатларини тузишга хам йул куйилмайди.

Х,ар ким хохлаган динга эътикод килиш ёки хеч кайси динга эътикод килмаслик хукукига эга. Мазкур норма Узбекистон Республикаси Конституциясининг 31-моддасида хам акс этган [17]. Умуман олганда, диний эътикод эркинлиги гуманистик маданиятнинг энг буюк ютуги хисобланади. Бу тушунча инсон диндан мутлако юз угириши мумкинлигини англатмайди. Х,еч кайси динга эътикод килмаслик хукукини биз "виждон эркинлиги" тушунчаси билан ифодалаймиз. Х,озир у барча дунёвий давлатлар, жумладан, Узбекистонда хам амалда. Бирок виждон эркинлиги никоби остида террористик ёки экстремистик карашларни таргиб килиш хамиша каттик кораланган. Дарвоке, 2018 йилда юртимизда "Экстремизмга карши курашиш тугрисида"ги конун [18] кабул килинганини эслатмокчимиз. Хужжатда "экстремизм", "терроризм", "радикализм" тушунчаларига таъриф берилган. Бу жуда мухим. Сабаби уларни фаркламаслик ёки турлича талкин килиш глобал иллатларга карши курашишни кийинлаштиради.

Биз азалдан багрикенг халкмиз. Тарихга назар ташланг. Кадимда Хитой, Х,индистон, Европа, Эрондан келувчи савдо карвонлари Буюк ипак йули оркали юртимиз худудини кечиб утган. Уша вактда карвонсаройларимиз хакикий багрикенглик учокларига айланганди. Х,озир хам Узбекистонда унлаб миллат ва элат вакиллари бахамжихат яшамокда. Бошка мамлакатлардаги узбек диаспоралари билан алокалар мустахкамланяпти. Хориждаги ватандошларимиз иштирокида турли халкаро анжуман ва симпозиумлар ташкил килинмокда. Охирги йилларда ислом мамлакатлари билан хамкорликка хам алохида эътибор каратилди. Айникса, давлатимиз рахбарининг маърифий исломни тиклаш ва таргиб этиш, бу буйича бебахо илмий асарлар яратган буюк мутафаккир

боболаримиз меросини урганиш хамда оммалаштиришга доир ташаббуслари халкаро жамоатчилик томонидан кизгин кутиб олингани бехад кувонарли хол. Маърифий ислом буйича Узбекистон дунёга ибрат булишига ишонамиз.

Сунгги вактларда диний хукуклар кенгайиши хакида куп гапирилмокда. Х,а, бу борада баъзи ишлар килинди ва килинмокда. Исломий-маърифий марказлар, янги-янги масжидлар очилиши шулар жумласидан. Аммо, хал этилиши мухим булган яна бир катор муаммолар турибди. Айникса, конун устуворлиги масаласида. Ижтимоий тармокларда динийлик ва дунёвийлик хакидаги бахслар одатий тус олган. Уларда купинча хар икки томон бир-бирини токатсизликда айблаётганига гувох булиш мумкин. Хрзирча бу муаммолар нисбатан "безиён" масалалар - Навруз ёки Янги йил байрамини нишонлаш, аёллар кийими (хижоби ёки мини юбкаси), эркаклар соколи устида боряпти. Аммо шу "безиён" тортишувлар эрта бир кун жанговар киёфа касб этмаслигига ким кафолат бера олади? Томонлар бир-бирини айблашга утса, муаммо янада чукурлашмайдими? Демак, вазият таранглашишининг олдини олиш учун узаро тушунишга асосланган мулокот ва муроса лозим.

Дин хар бир кишининг шахсий иши булмоги шарт, динга мажбурлаш йуклиги принципига хар бир киши катъий риоя этмоги зарур. Диний багрикенглик маданияти оила, мактабгача таълим, мактаб таълими ва нихоят олий таълимда шакллантирилади, таълим тизими канчалик дунёвий билимларни чукур ургатиб борар экан, ёшларимиз дунёкараши хам кенг, куп хаётий масалаларда узининг мустакил позициясини аник ифода эта оладиган булади.

ХУЛОСА

Сузимиз охирида фан ва таълим сохасида 50 йиллик тажрибага эга инсон сифатида айтмокчиманки, бугунги ёшларимиз радикал ёшлар эмас. Динни ва дунёвий хаётни бирдек олиб бораётган авлод. Олий таълим даргохларида берилаётган таълим бежиз кетмаяпти. Утган киска давр ичида жамиятимизнинг бош мезони маънавият хамда мукаддас динимизнинг инсонпарварлик гояларини таргиб этиш, "жахолатга карши - маърифат" тамойили асосида бекиёс узгаришлар булди. Бу ижобий узгариш барча жабхаларда, жумладан, динимиз сохасида хам имкониятларнинг тожига айланди. Халкимизнинг бой диний-маънавий меросини чукур урганиш ва дунёга таргиб этиш, ёш авлодимизни миллий ва умумбашарий кадриятлар рухида тарбиялаш, ёшларимизнинг ёт окимлар таъсирига тушишининг олдини олиш, уларни илм-

фанга рагбатлантириш, юксак ахлокий кадриятлар асосида тарбиялаш бундан кейин хам изчиллик билан олиб борилиши бизни тараккиётга элтади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистан стратегияси. Т.: "Узбекистон"-2021. 464 Б.

2. Багрикенгик тамойиллари Декларацияси. // ЮНЕСКО Халкаро меъёрий хужжатлари. Т.: Адолат, 2004.

3. Синягина В. Будет уважать друг друга не только в Международнкм день толерантности. // Новый век. №48. 24 ноября 2005 г.

4. Очилдиев, А. Багрикенглик - баркарорлик ва тараккиёт омили. - Тошкент: "Тошкент ислом университета" нашриёт матбаа бирлашмаси, 2007. - 132 б.

5. Глебкин, В.В. На пути к толерантному сознанию. - М.: Смысл, 2000. - С. 255.

6. Мчедлова, М.П. Толерантность. - М.: Республика, 2004. - 416 с.

7. Хдсанбоев, У. Узбекистонда давлат ва дин муносабатлари: диний ташкилотлар, окимлар, мафкуравий курашнинг долзарб йуналишлари / У.Хдсанбоев; масъул мухаррирлар К.Камилов, А.Мансуров. - Тошкент: Тошкент ислом университети, 2014. - 552 б.

8. Арслан Чихауи. Исламизм: между насилием и демократией. // Государство и религия в странах с мусулманским населением. Под ред. З.И.Мунавварова и Р.И.Крумм. -Т., 2004.

9. Максуда Хожиева. Онгда толерантлик ривожланишининг негизлари. Т.: "Fan va texnologiya", 2010.

10. Хуснидинов, З. Узбекистонда диний багрикенгликни мустахкамлаш омиллари ва муаммолари. - Т.: 2000.

11. Ибрагимов, Э. Узбекистонда христиан конфессиялари фаолияти ва уларнинг диний багрикенглик анъаналари шаклланишида тутган урни. - Т.: 2010.

12. Муртазаева, Р.Х. Межнациональное согласие в Узбекистане и толерантность: взгляд сквозь призму веков. Ответств. ред. Ташкент: Тигоп-Iqbol, 2018. 128 с.

13. Saifnazarov, I., Muhtarov, A., Sultonov, T., Tolibov, A. (2020) Religious tolerance, unity of knowledge and faith issues highlighting in Imam Bukhari Hadiths. International Journal of Advanced Science and Technology 29 (5), pp. 1846-1853. // Саифназаров, И., Обидов, А. (2019). Динлараро хамжихатлик - ижтимоий

баркарорлик омили. - Тошкент : Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi, -142 б. // Саифназаров, И. (2019). Толерантлик—комил инсон белгиси. Архив научных исследований.

14. Shamsuddinov Rustambek. 1937-1938 yillarda qatag'on qilingan andijonliklarning hasratli qissasi. Тошкент:Янги аср авлоди, 2014. 268 b.

15. "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида", 05.07.2021 йилдаги УРК-699-сонли Узбекистан Республикасининг Конуни. https://lex.uz/docs/5491534

16. Umarjonov, S.S., Safarov, M.K. (2021). Fahriddin Roziyning "Latoif ul-g'iyosiyot" qo'lyozma asarida aql va e'tiqod masalasining qo'yilishi va uning diniy-falsafiy germenevtik tahlili. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(5), 1058-1068.

17. Убекистон Республикасининг Конституцияси. https://lex.uz/acts/20596

18. "Экстремизмга карши курашиш тугрисида", 30.07.2018 йилдаги УРК-489-сон Узбекистон Республикасининг Конуни. https://lex.uz/docs/3841957

19. Umarjonov, S.S. (2021). Ijtimoiy - gumanitar fanlarni o'qitishda Fahriddin Roziyning ontologik qarashlarining o'rni va ahamiyat. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 1029-1038.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.