Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ САМАРАЛИ ЙЎЛЛАРИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ САМАРАЛИ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глoбaллaшув / жамият / ғоя / маънавият / мафкура / интеллектуал / ахборот / компьютер / демократия / технология.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Муқимов Баҳриддин Асрорович

Ушбу мақолада Янги Ўзбекистонда баркамол авлодни тарбиялашнинг истиқболдаги самарали йўллари таҳлил қилинган. Шунингдек мақолада, глoбaл ўзгapишлap дaвpидa axбopoт қудpaтли қуpoлгa aйлaнгaн бир даврда, дунё миқёcидa мaфкуpaвий-ғoявий тaҳдидлapни тapғибoт вa тaшвиқoт этишдa axбopoт acocий oмил вaзифacини ўтaётгaнлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ САМАРАЛИ ЙЎЛЛАРИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ САМАРАЛИ ЙУЛЛАРИ

Мукимов Бахриддин Асрорович

"ТЩХММИ" МТУ укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.11217394

Аннотатция. Ушбу мацолада Янги Узбекистонда баркамол авлодни тарбиялашнинг истицболдаги самарали йуллари та^лил цилинган. Шунингдек мацолада, глобал узгаришлар даврида ахборот цудратли цуролга айланган бир даврда, дунё мицёсида мафкуравий-гоявий тщдидларни таргибот ва ташвицот этишда ахборот асосий омил вазифасини утаётганлиги очиб берилган.

Калит сузлари: глобаллашув, жамият, гоя, маънавият, мафкура, интеллектуал, ахборот, компьютер, демократия, технология.

Аннотация. В данной статье анализируются перспективные эффективные пути воспитания зрелого поколения в Новом Узбекистане. Также в статье раскрывается, что во времена, когда пропаганда стала популярным оружием в эпоху глобального конфликта, роль пропаганды играет пропаганда и пропаганда идеологических и идеологических угроз в глобальном масштабе.

Ключевые слова: глобализация, общество, идея, духовность, идеология, интеллектуал, информация, компьютер, демократия, технологии.

Abstract. This article analyzes promising effective ways to educate the mature generation in New Uzbekistan. The article also reveals that at a time when propaganda has become a popular weapon in the era of global conflict, the role of propaganda is played by propaganda and propaganda of ideological and ideological threats on a global scale.

Keywords: globalization, society, idea, spirituality, ideology, intellectual, information, computer, democracy, technology.

XXI acp глобаллашув ва чегараларнинг бархдм топиш даври, юксак технологиялар ва интернет замони, жах,он майдони ва дунё бозорида тобора кучайиб бораётган ракобат асри сифатида тарихга кирмокда. Ахборот тизимларининг ривожланиши унинг хавфсизлигини таъминлашни х,ам кун тартибига олиб чикди. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганларидек: «Ахборот-коммуникация тизимларининг кенг кулланилиши, давлат бошкарувининг электрон шаклда ташкил этилаётгани, бу яхши, албатта, уз навбатида ахборот хавфсизлигини таъминлаш билан боглик кушимча чора-тадбирлар куришни хдётнинг узи такозо этмокда»[1]. Бу эса уз навбатида, тараккиётнинг ижобий ва салбий жихдтлари билан боглик буладиган жараён эканлигини курсатади.

Айни пайтда, ахборот-коммуникация технологияларининг тараккиёти окибатида оммавий ахборот воситаларида матн, тасвир ва овоз оркали ифодаланадиган мазмун эндиликда ракамли шаклга утказилди. Янги технологиялар туфайли бир канча тусиклар -нашр этиш учун кетадиган вакт, тегишли молиявий харажатлар, газеталарни таркатишнинг географик чегаралари каби тусикларни енгиб утишга муваффак булинди. ^огоз цивилизацияси урнида электрон цивилизация ривож топди. Шу тарика эса инсоният хдмда инсон фаолияти турли сохдларининг глобаллашувида оммавий ахборот воситалари куп асрлик тараккиёти 1986 йилда интернетнинг пайдо булишига замин х,озирлади. Натижада,

интернет жахон ахборот тизими ёки бир-бири билан узлуксиз богланган тармоклар бирлашмаси сифатида инсонларга чексиз янги имкониятлар такдим этмокда.

Бугунги кун ёшларининг бир катор оммавий ахборот воситалари, айникса, интернет оркали турли маълумотларга эга булиши, уларни узларича тахлил килиши, салбий окибатларини эса чукур англаб етмаслиги натижасида ёт гоялар таъсирига тушиб колиш билан боглик холатлар кузатилмокда.

Глобал узгаришларнинг мухим хусусиятларидан бири кишилар онги, ички дунёси ва калбини эгаллаш учун курашнинг кучайганлигида кузга ташланади. Муайян мамлакат ёки минтакада хукмронлигини кулга киритишга каратилган харбий юришлар, иктисодий исканжа каби харакат шакллари урнини эндиликда купрок ахборот-коммуникация технологиялари, интернет тизими оркали ёшлар онгини мафкуравий-маънавий жихатдан забт этиш эгалламокда. Хрзирда ахборот технологияларини ривожлантириш максадида, айрим давлатлар томонидан катта маблаглар ажратиб келинмокда. Немис тадкикотчиси Л.Нефедовнинг таъкидлашича: «Бугун тадкикот ва ривожланишга инвестиция килинаётган маблагларнинг учдан бири ахборот технологиясига йуналтирилмокда»[3]. Дархакикат, хозирда ахборот гоявий таъсир утказишнинг кучли воситасига айланишга улгурди. Аксарият мафкуравий марказлар узларининг гаразли максадларига эришишда ахборотдан фойдаланмокда. Глобаллашув ва янги халкаро ахборот тартиби шаклланаётган бир шароитда деярли турт аср аввал машхур инглиз файласуфи Френсис Бекон томонидан айтилган «Кимки ахборотга эгалик килса, у дунёга эгалик килади»[4], деган сузлари янгича мазмун касб этмокда.

Бизнинг фикримизча, глобал узгаришлар даврида ахборот кудратли куролга айланган экан, дунё микёсида мафкуравий-гоявий тахдидларни таргибот ва ташвикот этишда ахборот асосий омил вазифасини утаётганлиги хакикатдир. Бугунги кунда ахборот воситасида ёшларнинг калби, онги ва рухиятига таъсир курсатишга алохида эътибор каратилаётганлиги бунга карши чоралар куришни такозо килади. Бинобарин, хар кандай ахборот хуружлари бевосита ахборот куроллари ёрдамида амалга оширилмокда. Глобал узгаришлар даврида айрим етакчи давлатлар бевосита ва билвосита ахборотдан бузгунчи хамда вайронкор курол сифатида фойдаланишга интилмокда. «Окибатда, ахборот окимининг тезлашуви хамда интенсивлашуви натижасида универсал технологиялар билан боглик умумбашарий жараёнлар жадаллашиб, таъсир доираси хам кенгайиб бормокда. Мислсиз илмий кашфиётлар, универсал технологиялар хамда ахборот таркатишнинг глобаллашуви дунёда юз бераётган мафкуравий жараёнларга жиддий таъсир курсатмокда»[5].

Шу маънода шуни таъкидлаш мумкинки, бугунги кунда мутахассислар ахборот куроллари тушунчаси остида бирор халк, миллатнинг менталитети, маданияти, маънавияти, динига нисбатан рахна солувчи давлатнинг информацион, технологик, харбий инфратузилмасига деструктив тарзда салбий таъсир курсатадиган махсус дезинформацион технологик воситаларни муайян тизими ётишини таъкидлайди. Бу хакда А^Ш Марказий разведка бошкармаси генерали Аллен Даллеснинг фикрига кура, «Инсон мияси, одамларнинг онги узгарувчанликка мойилдир. Тартибсизлик, палапартишлик уругларини сочиш оркали биз уларнинг узига сездирмаган холда асл кадриятларни унутиб, сохта кадриятларга ишонишларига эришишимиз мумкин. Инсонлар онги учун уларнинг болалик ва усмирлик чоглариданок курашиш, ёшларни узлари уйлаб топган сохта кадриятлар кулига айлантириш, колаверса, хар бир миллат орасида уз маслакдошларимизни топиш

хамда уларнинг сафларини кенгайтириш оркали аста-секин буйсунишни истамаган хар кандай магрур халкни хам бош эгишга мажбур киламиз, акс холда эса мисли курилмаган фожеаларга гирифтор этамиз»[6], - дея таъкидлаган эди. Мазкур фикрлар ахборот тахдидлари оркали хар кандай жамият ва давлат микёсидаги баркарорликка рахна солиниши мумкин, деган хулосани беради.

Бизнинг назаримизда, глобал узгаришлар даврида ижтимоий сохада вужудга келаётган долзарб масалалар, миллатимиз маънавиятини асраш ва юксалтириш, айникса, ёш авлоднинг онги ва ички дунёсини турли зарарли гоя таъсиридан саклаш ва химоя килиш масалаларига алохида эътибор каратиш давр талабидир. Жахон микёсида кечаётган глобал узгаришлар даврида одамзод тафаккурининг юксак ва ёркин намоёни булган илм-фаннинг илгор ютуклари турли давлатлар ва минтакалар уртасидаги чегараларни очиб бераётган бир вактда айрим сиёсий кучларнинг гаразли ниятлари мафкуравий курол вазифасини хам утаётганлиги, инсониятни янада огохликка даъват этишга чорлаётганлиги сир эмас. Бу каби гаразли ниятлардан ёшларнинг онгу тафаккури, маънавий оламини асраб-авайлаш мухим вазифа хисобланади. Бу борада халк ва ватан манфаатига хизмат килувчи, башарият тарихининг барча даврларида юрт ва миллат такдирида хал килувчи, буюк максадлар йулида бирлаштирувчи бунёдкор куч, одамзоднинг юксак фазилатларини узида мужассам этган бебахо бойлик булмиш маънавиятнинг урни бекиёсдир.

Бу фикрнинг мохиятига назар солсак, хозирги даврда жозибадор гарб маданиятининг ёшлар онгига осонлик билан кириб келиши аён булиб бормокда. Бунда ОАВ, интернет ва ижтимоий тармокларнинг урни катта, албатта. Улар, уз навбатида, виртуал вокеликни шакллантириб, ундан фойдаланувчиларда маданиятнинг янги куриниши - кибермаданиятни карор топтирмокда. Виртуал вокелик ва кибермаданият кишиларнинг феъл-атворини осонликча дастурлаштириш имкониятини беряпти, яъни ёшлар онги, ички дунёси ва калбини эгаллашнинг кулай воситасига айланди.

Шу жихатдан, хозирги кунда Узбекистан ахолисининг аксарияти интернет тармогидан фойдаланади. Глобал тармокнинг ижобий жихатлари билан бирга унинг салбий окибатлари хам мавжуд булиб, у куйидагиларда намоён булади:

- реал мулокотнинг виртуалга айланиши;

- кунгилочар сайтларга ружу куйиш окибатида вактнинг бой берилиши;

- компьютерда куп вакт утиришнинг саломатликка салбий таъсири;

- нохолис маълумотларга ишониш холатларининг куплиги;

- порнографик сайтлар окали ахлоксизликнинг таргиб килиниши;

- психологик манипуляция киладиган сайтлар (секталар, террористлар ва хоказо) оркали турли гаразли максаддаги гурухларга кушилиб кетиш холатлари.

Биз айни вактда битта хакикатни англашимиз лозим: ахборот хажмининг усиши хакикий билимлар хажмининг усишини англатмайди. Улкан ахборот маконида маъно-мазмунини йукотиш муаммоси нихоятда уткирлашади. Бундан ташкари, ижтимоий тармокларда уюм-уюм «ахборот ахлатлари» борлигини эътироф этиш хам уринли. Гарчи ижтимоий тармоклар ахлокий жихатдан бетараф восита саналса-да, ундан шу вактга кадар тупланган маданий меросни саклаш максадида хам, унга путур етказиш максадида хам фойдаланиш мумкин. Ахборот-коммуникация технологиялари, интернет тармокларидаги эркинлик компьютерга карамликни кучайтиради, бугунги кунда бир канча давлатларда бундай кишиларни мажбурий даволаш йулга куйилмокда.

Уз навбатида, ёшларни ахборот технологияларидан унумли ва уринли фойдаланишга ургатиш масалаларига алохида эътибор бериш лозим. Зеро, ахборот-коммуникация технологиялари ёшлар маънавиятини юксалтиришда ута мухим урин эгаллайди. Инсон бола тарбиясига оид хулк-атвор куникмаси, хаёт тамойиллари, фикрлаш ва олам манзарасини купрок, айнан, ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида урганиш имкониятига эга булади. Айрим ота-оналар фарзандининг компьютер каршисида булган вактида хеч кандай хавотирга урин йук, деб уйлайди. Бирок виртуал оламда хам уларни муайян хавф-хатарлар ва тахдидлар кутиб турган булиши мумкинлигини инобатга олмайдилар. Максад - болани интернетдан ажратиб куйиш эмас, балки унинг камол топиши учун мукаммал воситалар яратишдан иборатдир.

Шу уринда мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг куйидаги фикрларини айтиб утиш зарур: «Бугунги тез узгараётган дунё инсоният олдида, ёшлар олдида янги-янги, буюк имкониятлар очмокда. Шу билан бирга, уларни илгари курилмаган турли ёвуз хавф-хатарларга хам дучор килмокда. Гаразли кучлар содда, гур болаларни уз ота-онасига, уз юртига карши кайраб, уларнинг хаётига, умрига зомин булмокда. Бундай кескин, тахликали шароитда биз ота-оналар, устоз-мураббийлар, жамоатчилик, махалла-куй бу масалада хушёрлик ва огохликни янада оширишимиз керак. Болаларимизни бировларнинг кулига бериб куймасдан, уларни узимиз тарбиялашимиз лозим»[2], дея таъкидлаган эди.

Айни пайтда, ахборот коммуникация технологиялари таълим олиш, урганиш, дунёкарашни кенгайтиришнинг кулай воситасидир. Бу эса интернетнинг миллий сегментида узимизнинг максад-муддаомизга мос ахборотларни купайтиришни такозо килади. Албатта, ёшларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини оширишда интернет тармогидан фойдаланиш узининг самарасини бериши табиий. Шу жихатдан каралганда, глобал тармокнинг куйидаги ижобий жихатлари хам мавжуд:

• энг оммавий, тезкор маълумот олиш манбаи;

• реал вакт режимида чексиз норасмий мулокот воситаси;

• кунгилочар уйинлар, фильмлар, мусика, видео уйинлар манбаи;

• реклама ва тижорат учун энг кулай восита;

• интеллектуал, ижодий кобилиятларини ривожлантиради;

• масофавий таълим олиш имконини беради.

Айни вактда, ижтимоий тармоклар билим ва керакли ахборотни олиш учун улкан имкониятлар яратиш билан биргаликда инсон хаётининг деярли барча жихатларига дахл килмокда. У шахсга уз билимларини ошириш, профессионализмини юксалтириш, эхтиёж ва майлларидан келиб чиккан холда хордик чикариш, халкаро ва ички сиёсатда содир булаётган вокеаларни кузатиб бориш, сиёсий ва иктисодий муносабатларнинг фаол субъекти булиш, биржа уйинларида катнашиш, бадиий асарлар яратиш, кургазмалар уюштириш, такдимотлар утказиш, зарур нарсаларни харид килиш имконини беради. Айнан ахборот-коммуникация технологиялари ва интернет тармоги туфайли кутубхона, музейлар, картина кургазмалари каби маданиятнинг анъанавий институтларида туб узгаришлар содир булди. «Ахборот-коммуникация технологиялари, интернет тармокларининг шарофати билан виртуал кутубхоналар, виртуал музейлар, виртуал кургазмалар, виртуал мунозара клублари, электрон дуконлар, электрон ахборот агентликлари, таълим порталлари пайдо булди. Интернет хукуматлар, давлат рахбарлари, турли вазирликлар ва ташкилотлар, сиёсий партиялар ва жамоат ташкилотлари фаолиятининг фукаролар учун шаффоф

булишига хизмат килди. Интернет миллионлаб кишиларга уз салохиятини руёбга чикариш имконини берди, унинг эркинлигини кенгайтиришга хизмат килди»[7].

Фикримизча, бу йуналишдаги ишларни янада самарали ташкил этиш, давлат ва жамоат бирлашмалари ахборот хизматлари, медиатузилмалар ишини фаоллаштириш, соха мутахассисларини эса билим ва куникмаларини муттасил ошириб бориш хозирги ахборот ва коммуникация технологиялари шиддат билан ривожланиб бораётган бир даврда замон талабига айланди. Бунинг натижасида дунёда нафакат ахборотлашган жамият юзага келди, балки жахон хамжамиятида глобал узгаришлар хам тезлашиб кетди. Аслида, ахборот ва коммуникация технологияларининг ривожланиши бу ижобий курсаткичдир.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, хар кандай мафкуравий, маънавий ва ахборот тахдидларига карши курашда мухтарам Президентимизнинг асарлари дастуруламал вазифасини бажариши керак. Жумладан, «Беш мухим ташаббус» ва «Х,аракатлар стратегиясидан-тараккиёт стратегияси» бунинг ёркин мисоли хисобланади. Шу нуктаи назардан, глобал узгаришлар даврида, жамиятда ахборот тахдидларига карши самарали курашиш омилларидан бири ахолида, айникса, ёшларда ахборот маданиятини шакллантириш булса, иккинчиси - мамлакатда янги технологияларни эгаллаш ва уни барча сохаларга кенг жорий этиш буйича кечиктириб булмайдиган чора-тадбирларни амалга оширишдир. Учинчидан, турли хил маънавий тахдидларнинг олдини олишда ёшларда интернетдан олинаётган маълумотларни ажрата билиш саводхонлигини шакллантириш, улардан фойдаланиш буйича тавсиялар бериб бориш, ахборот хуружларига нисбатан замонавий куринишдаги таргибот ишларини олиб бориш, уларни ватанпарварлик рухида тарбиялаш керак. Шундагина маънавий тахдидлар ва ахборот хуружи ёшларни йулдан огдира олмайди.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб янги боскичга кутарамиз. -Тошкент: Узбекистон, 2017. -Б. 46.

2. Мирзиёев Ш. ^онун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш, юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. -Тошкент: Узбекистон, 2017. - Б. 25.

3. Nefiodow L. Zusammenhang zwischen information, Ethik und Religion// Mensen B. (Hrsg.) Globalisirung. St. Augustin, 1998. - P. 216-224.

4. ^учкоров P., Тожибоева Д. Миллий гоя: асосий тушунча ва тамойиллар. -Тошкент, 2015. - Б. 110.

5. Kandov Bahodir Mirzayevich (2024). Social and Legal Basis for Ensuring Employment of the Population in the Conditions of Modernization of Uzbekistan. // Miasto P^sztesti. -Kielce: Polsha. Vol. 45. 2024. - pp. 488-492.

6. Сафаров М., Бахт Э. Сабаблар ва окибатлар. Информацион уруш ва ундан максад. ^онун химоясида. -Тошкент: 2005. -Б. 12.

7. Mukimov Bahriddin Asrorovich (2022) The Importance of National Values in the Process of Spiritual Education. Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science. Volume 3, Issue 5. - pp. 245-250.

8. Mukimov Bahriddin Asrorovich (2022) The Factor of National Values in Increasing the Activity of Young People. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, Volume 6, - pp. 580-585ю

9. Mukimov Bahriddin Asrorovich. (2020) Creation of a New System of Education and Education in the Bukhara People's Republic // International Journal of Psychosocial Rehabilitation. - pp. 496-501.

10. Kandov Bakhodir Mirzayevich. Togayev Shavkat Hurramovich. (2021) The role of education in the development of environmental consciousness of a person. ISJ Theoretical & Applied Science, 1129-1133.

11. Kandov Bahodir Mirzayevich (2024). The Role of Healthy Ideologies in Maintaining Social Stability // Miasto Przyszlosci. - Kielce: Polsha. Vol. 45. 2024. - pp. 500-506.

12. Kandov B. (2023) Socio-Theoretical Foundations of Educational Reforms in the New Uzbekistan // International Journal of Human Computing Studies. Vol: 05, №03 - pp. 6268.

13. Kandov B.M. (2023) The negative impact of social networks on the spirituality of young people in the context of globalization // Web of Scientist: International Scientific Research

Journal. Volume 4, Issue 3. - pp. 780-789.

14. Kandov B.M. (2023) Issues of the Influence of Social Networks on the Spirituality of New Independent Youth. // Miasto Przyszlosci. - Kielce: Polsha. Vol. 40. 2023. - pp. 574-579.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.