Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РАҲБАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РАҲБАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

26
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим муассасаси раҳбари / инновацион фаолият / педагогик жараѐн / инновацион ѐндашувлар / фаолиятни мувофиқлаштириш / бошқарув функциялари / педагогик жараѐн субъектлари / ўқув мотивларини шакллантириш / инновациянинг асосланганлик даражаси. / head of an educational institution / innovative activity / pedagogical process / innovative approaches / coordination of activities / management functions / subjects of the pedagogical process / formation of educational motives / level of innovation.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. Мусурмонов, М. Мусурмонова, К. М. Хуррамов

мақолада таълим муассасаларини инновацион бошқаришнинг аҳамияти, инновацион фаолиятни ташкил этиш, бошқарув кўникмаларини шакллантириш, раҳбарнинг компетентлиги тўғрисида мулоҳаза юритилиб, тавсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article discusses the importance of innovative management of educational institutions, the organization of innovative activities, the formation of managerial skills, the competence of the leader, recommendations are given

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РАҲБАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИ ХУСУСИЯТЛАРИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РА^БАРИНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИ ХУСУСИЯТЛАРИ

Р. Мусурмонов

Чирчи; давлат педагогика университети "Мактаб менежменти" кафедраси

доценти, п.ф.н.

М. Мусурмонова

Чирчи; давлат педагогика университети "Бошлангич таълим методикаси"

кафедраси укитувчиси.

К. М. Хуррамов

Чирчик давлат педагогика университети "Мактаб менежменти" кафедраси

УКИТУВЧИСИ

АННОТАЦИЯ

маколада таълим муассасаларини инновацион бошкаришнинг ахдмияти, инновацион фаолиятни ташкил этиш, бошкарув куникмаларини шакллантириш, рахбарнинг компетентлиги тугрисида мулохаза юритилиб, тавсиялар берилган.

Калит сузлар: таълим муассасаси рахбари, инновацион фаолият, педагогик жараён, инновацион ёндашувлар, фаолиятни мувофиклаштириш, бошкарув функциялари, педагогик жараён субъектлари, укув мотивларини шакллантириш, инновациянинг асосланганлик даражаси.

ABSTRACT

The article discusses the importance of innovative management of educational institutions, the organization of innovative activities, the formation of managerial skills, the competence of the leader, recommendations are given.

Keywords: head of an educational institution, innovative activity, pedagogical process, innovative approaches, coordination of activities, management functions, subjects of the pedagogical process, formation of educational motives, level of innovation.

КИРИШ

Маълумки, кейинги 5-6 йилда таълим сохдсида олиб борилаётган изчил ислохртлар натижаси уларок, таълим муассасаларини бошкаришни замонавий талаблар даражасига

February, 2023

61

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1

кутариш мухим ахамият касб этади. Замонавий таълим муассасаси зиммасига жамиятимиз учинчи ренесанс пойдеворини яратишдек ута мухим ва масъулиятли вазифани юклади. Бунинг учун барча таълим тизими муассасаларида бошкарув тизимини тартибга солиш ва хорижий давлатлар илгор тажрибаларига суянган холда инновацион бошкарувга алохида ахамият бериш зарурати пайдо булади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Аввало, таълим муассасалари рахбарларининг тайёргарлик даражасини аниклаш учун мониторинг олиб бориш, ташхислаш, бахо бериш, аниклаш, уларнинг зарурий эхтиёжларидан келиб чикиб, тоифаларга ажратиб кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш ишларига эътибор бериш максадга мувофикдир.

Чунки, таълим муассасаларида педагогик жараёнларни узаро богликлиги, алокадорлиги, узлуксизлиги ва узвийлигини таъминлаш, илмий ва инновацион ёндашувлар асосида ташкил этиш зарур булган функционал вазифаларни бажариш жараёнларининг узига хос хусусиятларини урганиш, педагогик жараён субъектларининг узаро муносабатлари, вазиятларни тахлил килиш ва фаолиятни мувофиклаштириш, бошкарув функциялари ва методларидан окилона фойдаланиш зарур булиб, улар биргаликда бошкарув жараёнида таъсир курсатишнинг тартиби, кетма-кетлиги, йуллари ва уларнинг ахамиятини ифодалайди.

Педагогик жараён субъектлари фаолиятини мувофиклаштириш ва такомиллаштириш жараёнлари хам куйидаги узига хос хусусиятларга эга:

• погонавийлик даражаси билан укувчиларда укув мотивларини шакллантириш даражасининг номутаносиблиги;

• укувчиларда билим олиш эхтиёжини хорижий давлатларнинг илгор тажрибаларини хам инобатга олган холда мунтазам шакллантириш ва ривожлантириб бориш, педагогик жараённинг самарадорлик даражасини белгилаш;

• педагогик жараён субъектларининг инновацион жараёнлар натижаларига кизикишини шакллантиришнинг ахамиятлилиги;

• субъектлар фаолиятини мувофиклаштиришда ахборотларнинг янги ва ишончли булишлигининг ахамиятлилиги;

• мотивларнинг ва мотивлаштириш жараёнларининг

ахамиятлилиги каби хусусиятларни уз ичига олади.

February, 2023

Инновацион жараёнларни ташкил этиш ва бошкариш жараёнларининг узига хос хусусиятлари сифатида:

• инновацион жараён иштирокчиларида янгиликларга кизикишни шакллантиришнинг ахамиятлилиги;

• инновацион жараён иштирокчилари фаолиятни рагбатлантириш ва куллаб-куватлаш, инновацияларни оммалаштиришга хизмат килиш;

• инновациянинг асосланганлик даражаси, инновациянинг ихтилофлилиги, ахамиятлилиги таваккалчилик даражаси, вазиятга алокадорлилиги, структуравийлиги ва бошкарувчанлиги хамда ижтимоий мулжалланганлиги инновацион жараёнлар самарадорлигига уз хукмини утказишини келтириш мумкин.

Таълим муассасаси рахбарларнинг фаолиятини такомиллаштириш йуналишидаги инновацион бошкарув фаолияти жараёнларининг узига хос хусусиятлари сифати:

• педагогик жараёнлар самарадорлиги жамоадаги кулай таълимий мухитнинг шакллантиришга богликлиги;

• хамкорликдаги бошкарув фаолиятининг самарадорлиги иштирокчиларнинг бошкарув йуналишидаги тушунчалари, билими, куникма ва малакаларига, шунингдек, жамоатчилик ташкилотлари ва жамоавий бошкарув органларининг фаоллигига богликлиги;

• хамкорликда бошкарув жараёни иштирокчиларининг инновацион бошкарув фаолияти узига хос интегратив тизим эканлиги;

• иновацияларни жорий этишда замонавий ёндашувлар (тизимли, вазиятли, этник, миллий-худудий, шахс-фаолияти, корпоратив ёндашувлари) нинг ахамиятлилиги;

• таълим муассасасининг фаолияти буйича тупланган ахборотларнинг янгилиги ва ишончлилигини тахлил килиш ва объектив бахолашнинг зарурлиги каби катор хусусиятларни келтириш мумкин.

• ривожланишнинг ички эхтиёжлар ва манфаатларга богликлиги, уларни аникламасдан ривожлантириш йуналишини мажбуран белгилашнинг мумкин эмаслиги;

• рахбар шахсининг индивидуал-психологик хусусиятлари билан инновацион бошкарув вазиятларини белгилаш, рахбар амалга ошираётган услублар уртасидаги богликлик;

• хамкорликда бошкарувнинг натижавийлиги билан рахбар ва ходимларнинг бошкарув йуналишидаги билими, куникма ва малакаларининг узаро богликлиги;

February, 2023

63

• рахбарларнинг узини-узи ривожлантириш ва бошкариш фаолиятини такомиллаштиришнинг рефлексив фаолиятга богликлиги билан белгиланади.

Бозор иктисодиётига тулик утиш шароитида бошкариш хусусиятларига куйидагиларни кушиш максадга мувофикдир:

• хар бир шахс ижодий кучларининг намоён булиши имконини берувчи бошкарув шакли ва услубларигина макбулдир;

• бошкарув мосланувчан булиши керак, яъни бошкарув тизимини самарадорлик даражасини руёбга чикариш максадида узгараётган вазиятларга уз вактида муносабат билдириши керак;

• жамоанинг укув-тарбия фаолиятини режалаштиришда моддий харажатлар масалаларини уларнинг максимал самарадорлиги асносида хал килиш (иктисодий дастакларни ишга солиш) зарур;

• бошкариш жамият ривожининг объектив конунларини билиш, янги ходисаларни умумлаштириш, ишдаги илгор йуналишларни хисобга олиш ишларига таянади;

• бошкаришни такомиллаштиришда субъективизмга йул куйилмайди, муваффакиятлар вазифаларнинг канчалик тугри куйилганлиги ва уз вактида бажарилишига богликдир;

• бошкаришнинг самарадорлигига рахбар ходимлар ва шу кабиларнинг билим савияси ва касбий тайёргарлиги таъсир килади.

Юкорида келтирилган таълим муассасаси рахбарларининг назарий билимлари, касбий ва шахсий сифатларининг узаро богликлиги, хамкорликда бошкарувнинг натижавийлиги билан рахбар ва ходимларнинг инновацион бошкарув йуналишидаги билими, махорати ва тажрибаларининг узаро богликлиги каби катор хусусиятлар муассаса рахбарларининг касбий компетентлилиги ва уни ривожлантириш технологияларини урганишни такоза этади.

Л.В.Фаткин уз тадкикотларида рахбарнинг бешта асосий хусусиятини санаб утади:

• мослашувчанлик - унчалик катта булмаган жамоада шахслараро муносабатларнинг динамикасини тавсифлайди;

• етакчилик - муаммоли вазиятларни хал кила олиш, узгалардан барча хусусиятлари билан сифат жихатдан юкори туриш;

• ижтимоий функцияларга интеграциялашуви - ноформал эмоционал лидер була олиш;

• киришувчанлик - позитив ижтимоий алокаларни

урната олиш;

February, 2023

• стрессларга карши тура олиш - интеллектуал, ироданинг мустахкамлиги, эмоционал.

ХУЛОСА

Юкоридаги фикрлардан хулоса килиб, умумий урта таълим муассасаларининг бошкарувида рахбар шахси кобилияти, маънавияти ва имкониятларини белгиловчи куйидаги параметрларни куриш мумкин.

Рахбарнинг маънавий - ахлокий-иродавий хусусиятлари

Ахлокий етуклик Ватанпарварлик Х,алоллик Мехнатсеварлик

Хукукий етуклик Шахсий жавобгарлик Мехрибонлик Танкидга чидамлилик

Сиёсий етуклик Маърифатлилик Ташаббускорлик Тарбияланганлик

Юкори савия ва онг Маданиятлилик Жиддийлик Интизомлилик

Таълим муассасаси рахбарининг инновацион фаолияти хусусиятлари

Таълим-тарбия жараёнига инновацияларни жорий этиш оркали бошкарув фаолиятини мунтазам ривожлантириб бориш замонавий таълим муассасаси учун мухим хисобланади. Таълим муассасаси рахбарларининг инновацион фаолияти ижтимоий-иктисодий ривожланишларга таълим муассасаси фаолиятини ташки мухитнинг узгаришига мос равишда ташкил этиш, мувофиклаштириш асосида таълим муассасасининг мунтазам ривожланиб боришини олдиндан аниклаш, режалаштириш ва шакллантиришдан иборат булиб, уч асосий: ижодий, тахлилий ва тадкикотчилик компонентларини уз ичига олади. Таълим муассасаси рахбарининг инновацион бошкарув фаолияти узига хос хусусиятларига кура ижодий хисобланади.

Таълим муассасаси рахбари инновацион бошкарув фаолиятининг асосий компонентларига:

• ижодий гурух тузиш;

• тажриба-синов ишларини ташкил этиш учун дастур ва кулланмалар яратиш;

• фаолият натижаларини тахлил килиш ва бахолаш мезонларини ишлаб чикиш билан боглик булган томонлари;

• тадкикот ишларини ташкил этиш киради.

February, 2023

65

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1

Адабиётлар тахлили ва амалий тажрибаларнинг курсатишича, таълим муассасаси рахбарининг тадкикотчилик фаолияти рефлексив жараёнларга асосланади, яъни:

• таълим-тарбия иштирокчиларининг фаолиятини мувофиклаштириш ва зарур шароитларни яратиш;

• шунингдек, натижаларни бахолаш ва карорлар кабул килиш,

• бошкарувда кулланилаётган технологиялар мазмуни ва укитиш методларини мунтазам равишда тахлил килиш ва бахолаб боришни уз ичига олади.

Инновацион бошкарувни ташкил этувчи навбатдаги тахлилий фаолият булиб, унда замонавий таълим муассасаси рахбари бажарилиши зарур булган:

• ностандарт масалаларни тахлил кила олиши;

• жамоа фаолиятидаги ижодий ёндашувларни куллаб-кувватлаши;

• инновацион гояларни рагбатлантириши ва ривожлантириши;

• вазиятли ёндашув хамда амалга оширилган тахлиллар асосида бошкарув технологияларини янгилаб бориши мухим хисобланади.

Таълим муассасасида инновацион фаолиятни ташкил этишда:

• таълим-тарбия жараёни субъектлари уртасидаги узаро алокаларни, муносабатларни узгартириш;

• рахбарлар ва педагогик ходимларнинг хатти-харакатлари, фаолият услубларини янгилаш булиб, бунга инновацион гояларни кушиш, узгартириш;

• кайта ташкил этиш, янгилаш, яратиш жараёни вужудга келади.

Мазкур фаолият:

• замонавий таълим муассасасининг техник, технологик ва методик таъминотини кайта ташкил этиш;

• шунингдек, жамоада психологик мухитни узгартириш билан боглик;

• замонавий таълим муассасасининг ривожланиш жараёнини урганишда рахбарнинг шахс сифатидаги урнини хам хисобга олиш зарур.

Бошкарув куникмалари:

• рахбарнинг психологик хусусиятлари;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• хиссий-иродавий сифатлари;

• ижодий фикрлаши, интеллектуал кобилияти билан узвий боглик.

Булар шахснинг интегратив хусусиятлари булиб, мураккаб тизим

хисобланган психологик ва амалий харакатларни узлаштириш тезлиги, сифати ва самарадорлигини белгилайди. Кридага кура, булар таълим

олиш хамда тушунчалар асосида шаклланади.

February, 2023

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрда кабул килинган "Таълим тугрисида" ги ^онуни.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида" ги ПФ-5712-сонли фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 ноябрдаги "Узбекистоннинг Янги тараккиёт даврида таълим - тарбия ва илм - фан сохаларини ривожлантириш чора - тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6108 - сонли Фармони.

4. Ахлидинов Р. Ш. Таълим муассасасини бошкариш санъати. - Т.: "Фан", 2006. - 303 б. 721

5. Зверева В. И. Организационно-педагогическая деятельность руководителя школы. - М.: "Новая школа", 1992. - 114 с.

6. Калина И. И. Программно-целевой метод управления как фактор развития региональной системы образования. Педагогическая мысль и образование XXI века. - Оренбург: Изд-во ОГПУ, 2000. - С. 97-103.

7. Пулатов Ш.П. Таълим менежменти ёхуд таълим муассасасини илмий-методик бошкаришга инновацион ёндашув./ Т.: "Yosh kuch".2022 й.

8. R.Musurmonov "Ta'lim sifatini boshqarishga ijobiy ta'sir etuvchi omillar haqida", Киргизия Вестник Баткентского гос. Универ. Ж. 2008. № 5.

9. K.M.Xurramov, M.J.Toshov. "Yangi O'zbekiston sharoitida uzluksiz ta'lim muammolari va pedagogika fani taraqqiyoti istiqbollari xususida". Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу» Илмий-методикалык журнал. 2021 йил № 4. 38-42 бетлар.

10. К.М.Хуррамов, А.Н.Расулов. "Укитувчи ва укувчилар уртасидаги низоларни олдини олишнинг педагогик шарт-шароитлари". «Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу» Илмий-методикалык журнал. 2021 йил № 4/1. 31-36 бетлар.

11. K.M.Xurramov, R.Musurmonov. "Ta'lim jarayonidagi do'stona munosabatlar -ta'lim samaradorligi kafolati". УЧЕНЫЙ XXI ВЕКА. Международный научный журнал. №10(81), октябр 2021 г. 47-49 стр.

12. К.М.Хуррамов, А.Н.Расулов. 'Таълим кластери шароитида "Иктисодий билим асослари" фанини укитишнинг ташкилий шароитлари". «Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу» Илмий-методикалык журнал. 2022 йил № 6/2. 50-55 бетлар.

February, 2023

67

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.