Научная статья на тему 'Касбий маҳорат ва компетентлиликни ривожлантириш жараёнида мотивлаштириш'

Касбий маҳорат ва компетентлиликни ривожлантириш жараёнида мотивлаштириш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
512
285
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
малакали мутахассис / мотив ва мотивлаштириш / касбий компетентлик / самарадорлик / узлуксиз малака ошириш / тарбиявий муносабат / педагогик жараён / қизиқиш / квалифицированный специалист / мотив и мотивация / профессиональная компетентность / эффективность / непрерывное повышение квалификации / воспитательное отношение / педагогический процесс / заинтересованность

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юсуфходжаева Фирдавс Мухторовна

Мақолада ўқитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда мотивлаштириш таълим жараёнининг сифати ва самарали ташкил этилишига таъсири ҳамда педагогларнинг инновацион фаолияти долзарблиги тўғрисида баъзи илмий фикрлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МОТИВАЦИЯ В ПРОЦЕССЕ РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА И КОМПЕТЕНЦИИ

В статье автор формулирует своё мнение о влиянии мотивированности педагогов в развитии профессиональной компетенции на качество и эффективную организацию учебного процесса, а также актуальности инновационной деятельности педагогов.

Текст научной работы на тему «Касбий маҳорат ва компетентлиликни ривожлантириш жараёнида мотивлаштириш»

Юсуфходжаева Фирдавс Мухторовна,

Кукон давлат педагогика институти «Мех,нат таълими» кафедраси укитувчиси

КАСБИЙ МАЙОРАТ ВА КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНИДА МОТИВЛАШТИРИШ

УДК: 37.08

ЮСУФХОДЖАЕВА Ф.М. КАСБИЙ МАЙОРАТ ВА КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНИДА МОТИВЛАШТИРИШ

Маколада укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда мотивлаштириш таълим жараёнининг сифати ва самарали ташкил этилишига таъсири х,амда педагогларнинг инновацион фаолияти долзарблиги туFрисида баъзи илмий фикрлар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: малакали мутахассис, мотив ва мотивлаштириш, касбий компе-тентлик, самарадорлик, узлуксиз малака ошириш, тарбиявий муносабат, педагогик жараён, кизикиш.

ЮСУФХОДЖАЕВА Ф.М. МОТИВАЦИЯ В ПРОЦЕССЕ РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА И КОМПЕТЕНЦИИ

В статье автор формулирует своё мнение о влиянии мотивированности педагогов в развитии профессиональной компетенции на качество и эффективную организацию учебного процесса, а также актуальности инновационной деятельности педагогов.

Ключевые слова и понятия: квалифицированный специалист, мотив и мотивация, профессиональная компетентность, эффективность, непрерывное повышение квалификации, воспитательное отношение, педагогический процесс, заинтересованность.

YUSUFXODJAYEVA F.M. MOTIVATION IN THE PROCESS OF DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL MASTERY AND COMPETENSE

In the article the author expressed her position in regards the role of motivation to development of professional competence to quality and effective organization of teaching process and innovation activity.

Keywords: skilled specialist, reason and motivation, professional competence, efficiency, continuous in-plant training, educational relation, pedagogical process, personal interest.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

Рацобатбардош, юксак малакали мутахассислар тайёр-лашга йуналтирилган таълимий муцитни таълим муассаса-ларида шакллантириш учун зарурий шарт-шароитларни яратишда уцитувчиларнинг эцтиёжлари ва имкониятла-рини урганиш асосида уларнинг касбий компетентлилигини ривожлантириш жараёнларини такомиллаштириш ва ривожлантириш зарур булиб, мазкур жараёнда мотивлаш-тириш узига хос ацамият касб этади.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида мотивлаштириш укитувчиларни уз касбий компетентлилигини ривожлантиришнинг самарали механизмларини яратиш, укитувчиларда уз устида ишлаш, узлук-сиз малака ошириш учун кизикишлар вужудга келтирувчи ижобий мотивларни шакллантириш-дан иборат, деб айтиш мумкин.

Укитувчиларда касбий махоратларни ривожлантириш жараёнларида мотивлар узига хос ахамият касб этади, чунки уларда касбий компе-тентлиликнинг ривожланиши таълим-тарбия жараёни ва тарбиявий муносабатлар жараёнла-рининг самарадорлигига бо^ик булиб, мазкур жараёнларнинг самарадорлиги касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари нати-жавийлигини ифодалайди. Демак, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришга таъсир курсатувчи мотивларни урганиш узига хос ахамиятга эга булиб, бундай мотивларни касбий компетентлиликни ривожлантириш мотив-лари, деб айтишимиз мумкин.

Устоз-мураббийларни мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар ва уларнинг натижа-лари, фан-техника ютуклари, педагогик жараён-ларни ташкил этиш ва бошкаришнинг иннова-цион технологияларини урганишга ундовчи мотивларни аниклаш ва улардан уз мохиятига кура туFри фойдаланиш зарур хисобланади, чунки касбий компетентлиликни ривожлантириш мотивларининг узига хос хусусиятлари касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари ва тарбиявий муносабатлар жараёнлари-нинг самарадорлигига уз таъсирини курсатади, яъни турли хил мотивлар таълим муассасаларида касбий компетентлиликни ривожлантиришга йуналтирилган таълимий мухитнинг узгаришига олиб келиши мумкин1.

1 ТурFунов С.Т., Данияров Б.Х., Умаралиева М.А., Шод-монова Ш.С. Укитувчиларнинг касбий махорат ва ком-петентлигини ривожлантириш. - Т,: «Сано-стандарт», 2012. -71-6.

Маълумки, мотивлаштириш кенг маънода инсон хаётининг (унинг хулк-атвори, фаолияти-нинг) мураккаб, куп киррали бошкарувчиси хисобланади. Укитувчилар фаолияти турли мотивлар ёрдамида бошкарилиши мумкин. Мотивлар ёрдамида иродавий хатти-харакат-ларни вужудга келтирувчи ва фаолиятни муво-фиклаштирувчи таъсир самарали хисобланиб, фаолият натижаларининг самарадорлиги мотив-ларнинг хусусиятига боFлик булади, бу уз навба-тида мотивлаштириш жараёнининг самарадор-лигини ифодалайди.

Фикримизча, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида мотивлаштириш укитувчиларни умуммиллий кадриятлар, миллий урф-одатлар, мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар ва уларнинг натижалари, фан-техника ютукларини урганишга ундашнинг куп даражали ва мураккаб тизими булиб, эхтиёжлар, кизикишлар, интилиш-лар, воситалар, эътикод, максад, орзу-истак, ман-фаатлар, талаблар, кадриятлар, урф-одатлар ва бошкалар мазкур тизимнинг компонентлари хисобланади.

Укув мотивлари ва укув самарадорлигининг узаро боFликлиги ва алокадорлиги буйича маъ-лумотлар келтирилганда, шахснинг интеллектуал даражаси ва кобилиятлари хакида фикр юрити-лишини куришимиз мумкин.

Мотивлаштириш маълум бир эхтиёжлардан келиб чикиб, укитувчилар фаолиятини психологик таъсир этиш йуллари билан максадга муво-фик йуналтиришдир. Мотивлаштириш жараё-нида укитувчи эхтиёжлари ёки укитувчиларнинг умумий манфаатларини ифодаловчи эхтиёж-ларини инобатга олиш зарур, чунки мотивлаштириш эхтиёжларнинг кондирилиши асосида амалга оширилади.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида мотивлаштириш жуда мухим ахамият касб этади, чунки таълим муассасаларида нафакат малака ошириш курсла-рида таълим олиш, балки мустакил таълим олиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

учун хам шарт-шароитлар яратилиши зарур булиб, бунда укитувчиларнинг мустакил таълим олиш жараёнини хам назорат килиш ва муво-фиклаштириш узига хос ахамият касб этади ва унда давлат ва жамият, шахс, фан ва ишлаб чикариш эхтиёжларидан келиб чиккан холда мотивлаштириш амалга оширилади.

Жумладан, Кукон давлат педагогика институ-тида хам бу борада катор имкониятлар яратил-ган. Масалан, институт «Ахборот ресурс маркази» 2017-2018 укув йилида бугунги кун талабига жавоб берувчи 1253 турдаги янги илмий, адабий, оммабоп асарлар билан бойитилди. Электрон шаклда ишлаш учун замонавий компьютер жам-ланмалари урнатилиб, фойдаланишга топши-рилди. Кучма ва даврий кутубхоналар х,ар бир укув биносида ташкил этилди. Аммо шу билан бир каторда айрим мавжуд камчиликларга куз юммаслигимиз зарур. Ханузгача давлатимиз томонидан яратиб берилаётган кенг имконият-лардан самарали фойдаланиб, уз фаолиятимизда тулаконли куллай олмаётганимиз муаммоли нукталаримиздан биридир.

Мотивлаштириш укитувчиларнинг уз касбий компетентлилигини ривожлантириш йунали-шидаги хатти-харакатларига туртки беради, эри-шиш зарур булган максадларни белгилайди. Мотивлаштириш таълим-тарбия жараёни ишти-рокчиларининг хамкорликдаги фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштириш йунали-шида харакатга келтирувчи динамик жараён хисобланади.

Мотивлаштириш жараёнида укитувчилар эхтиёжлари ёки уларнинг умумий манфаатла-рини ифодаловчи эхтиёжларни инобатга олиш зарур, чунки мотивлаштириш эхтиёжларнинг кондирилиши асосида амалга оширилади. Демак, эхтиёжлар укитувчиларда касбий компетентли-ликни ривожлантиришга хизмат килувчи фаоли-ятга, яъни укиш, урганиш, уз устида ишлаш ва билим олишга йуналтирувчи мотивлар булиб, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришга хизмат килиши билан бир каторда, уларни жисмоний ёки аклий мехнат, шунингдек, дам олиш, билим олиш, хунар урганиш, умуман олганда яшаш учун курашишга чорлайди.

Укитувчиларнинг эхтиёжлари турли хил шаклда булиб, уларнинг психологик хусусият-лари, яъни одати, диди ва кайфияти, ёши ва ^лиги, жинси, оилавий ахволи, мехнат килиш ва яшаш шароитлари даражасига хам боFлик булади. Масалан, куп йиллик тажрибага эга

булган укитувчи билан биринчи йил фаолият курсатаётган укитувчининг, оила курган укитувчи билан уйланмаган укитувчининг эхтиёжлари бир-биридан кескин фарк килади.

Ихтиёрий инсоннинг эхтиёжлари узгарувчан булиши каби укитувчиларнинг хам эхтиёжлари узгарувчан булиб, яшаш ва иш шароитлари узгариб, ривожланиб борган сари эхтиёжлар хам ортиб боради. Укитувчилар усиб-улFайиб, ижти-моий-иктисодий шарт-шароитлар ривожланиб, тараккий этиб борар экан, барча эхтиёжлар хам уларга узвий боFлик холда купайиб бораверади.

Педагог-ходимлар хаётида мавжуд булган хилма-хил эхтиёжларни аниклаш, уларни тахлил килиш ва уларда узлуксиз малака оширишга булган эхтиёжни шакллантириш асосида касбий компетентлиликни ривожлантириш учун турли тадбирларни ташкил этиш ва мазкур тадбир-ларда уларнинг иштирокини таъминлаш хамда укув фаолиятини мувофиклаштиришда мотивлаштириш мухимдир.

Мотивлаштириш жараёни мавжуд эхтиёж-ларга коникиш хосил килиш, яъни эхтиёжларнинг кондирилиши учун катъий максадни белгилаш ва унга эришиш учун харакат килишдан бошла-нади. Мазкур жараёнда эхтиёжнинг кондирилиш даражаси укитувчиларнинг муайян фаолияти-нинг холатини белгилайди.

Демак, таълим муассасаларида укитувчилар учун касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш ва тарбиявий муно-сабатлар жараёнини мувофиклаштириш асосида уларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг самарадорлигини таъминлаш укитувчиларда укув мотивларини шакллантириш, яъни мотивлаштиришга боFлик булиб, мотивлаштиришнинг самарадорлиги укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг натижавийлигини ифода-лайди.

Фикримизча, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш йуналишидаги педагогик жараёнларда мотивлаштиришнинг самарадорлиги эришиш мумкин булган натижа-лар билан эришилган натижа уртасидаги муно-сабатларни ифодаловчи хусусиятларни белги-лайди.

Шунингдек, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш йуналишидаги педаго-гик жараёнларда мотивлаштиришнинг самарадорлиги белгиланган максадга эришиш йуна-лишида укитувчилар фаолиятининг натижала-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

рини ифодалаб, барча укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш учун етарли даражада шарт-шароитлар яратиш хамда уки-тувчилар учун зарурий ва кулай шарт-шароитлар яратувчи ижодий мухитни вужудга келтириш заруриятини белгилайди.

Демак, таълим муассасаларида укитувчилар учун касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш ва тарбиявий муно-сабатлар жараёнини мувофиклаштириш асосида уларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг самарадорлигини таъмин-лаш укитувчиларда укув мотивларини шакллан-тириш, яъни уларнинг манфаатдорлигига боFлик булиб, мотивлаштиришнинг самарадорлиги укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг натижавийлигини ифодалайди.

Дустона ва манфаатли фаолият самарали булади.

Укитувчи биринчи навбатда узаро хамкорлик учун зарур булган ташки хамда ички шарт-шароитларни таъминлай олиши керак. Бирга-ликда фаолият курсатиш, яъни хамкорлик аник предмет доирасида амалга оширилиши зарур. Бу жараёнда укувчиларда янги билимларнинг хосил булишига укитувчининг алохида эътибор каратиши мухим ахамиятга эга.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш йуналишидаги педагогик жара-ёнларда укитувчиларнинг умуммиллий кадрият-лар, миллий урф-одатлар ва миллий тарихи-мизни урганиш асосида утмишимиз ва келажаги-миз хакида бой тасаввурга эга булиши, интеллектуал кобилиятларининг шаклланиш даражаси, дунёкарашининг кенгайиши, билим, куникма ва малакалари даражасининг усиши, яъни уларда касбий компетентлиликнинг ривожланишини белгилайди.

Укитувчиларнинг касбий компетентлилигини ривожлантириш жараёнларида натижавийликни таъминлаш учун куйидаги шартларнинг бажари-лиш заруриятини белгилайди:

- укитувчиларнинг билими, куникма ва мала-каси, тажрибаси хамда уз фаолияти самарадорлиги хакидаги фикрларига илмий ёндашиш;

- касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари хамда тарбиявий муносабатлар жараёнларида мотивларнинг узига хос хусусият-ларини инобатга олиш;

- укитувчиларда узлуксиз малака оширишга булган ижобий мотивларни шакллантириш;

- укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш учун зарурий ва кулай шарт-шароитлар яратувчи ижодий мухитни вужудга келтириш;

- касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг узаро боFликлиги ва алокадор-лигини инобатга олиш;

- укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларига мураккаб инно-вацион педагогик тизим сифатида ёндашиш;

- касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида укитувчиларда уз фаолияти самарадорлигини урганиш, тахлил килиш ва объектив бахолаш куникмаларини шакллантирувчи рефлексив ёндашувни жорий этиш;

- касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида шахсга йуналтирилган таъсирнинг ахамияти ва узига хос хусусиятларини инобатга олиш1.

Мазкур белгиланган шартлар ва юкорида кел-тирилган маълумотларга асосланиб айтишимиз мумкинки, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда мотивлаштиришнинг самарадорлигини касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида укитувчиларда касбий компетентлиликнинг ривожланиш дина-микаси ёки уларда ижобий мотив хисобланган муваффакиятга интилиш мотивларининг шакл-ланганлик даражаси курсаткичлари буйича бахолаш максадга мувофик хисобланади.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш йуналишидаги педагогик жара-ёнларни ташкил этишда алохида эътибор кара-тилиши зарур булган омиллардан бири педагогик жараёнлар самарадорлигининг мотивлашти-ришга боFликлигидир.

Мотивлаштириш укитувчиларда етарли даражада фаолликни таъминлаш учун зарур. Бунда мотивларнинг хусусиятларини хисобга олиш, кандай мотивлар укитувчиларни узлуксиз малака оширишга йуналтириши ва кайсилари уларнинг фаоллигини таъминлаш, мустакил урганиш, мустакил маълумот олиш ва узини-узи тарбия-лашга имконият яратишини билиш, укитувчи-

1 ТурFунов С.Т., Данияров Б.Х., Умаралиева М.А., Шод-монова Ш.С. Укитувчиларнинг касбий махорат ва ком-петентлигини ривожлантириш. - Т.: «Сано-стандарт», 2012. -73-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

ларнинг билим, куникма ва малакаси хамда таж-рибаси даражасини олдиндан аниклаш узига хос ахамият касб этади.

Демак, укитувчиларда касбий компетентли-ликни ривожлантириш жараёнларида самара-дорликка эришиш учун мотивларнинг турлари ва уларнинг узига хос хусусиятлари, укитувчиларда мавжуд булган эхтиёжлар, уларнинг билими, куникма ва малакаси хамда тажрибаси даражаси, дунёкараши ва кизикишлари, уки-тувчилар яшаётган ва ишлаётган мухитнинг холати, тарбиявий муносабатлар, шахсга йунал-тирилган таъсирнинг узига хос хусусиятлари, рефлексив ва тизимли ёндашувларнинг хамда инновацион фаолиятнинг заруриятини мотив-лаштириш жараёни самарадорлигига таъсир этувчи омиллар сифатида инобатга олиниши зарур.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда мотивлаштириш жараёни самарадорлигига таъсир этувчи омилларни инобатга олган холда, самарадорликнинг узаро боFлик булган куйидаги курсаткичларини ажра-тиб курсатиш мумкин:

• укитувчиларнинг билими, куникма ва малакаси хамда тажрибаси даражаси, дуёкараши, тасаввури, кизикиши ва имкониятларининг бел-гиланган максадларга мос келишини ифода-ловчи хусусиятлар;

• белгиланган максадларга муваффакиятли эришиш натижаларига мос келувчи мотивлар, омиллар ва воситаларнинг узига хос хусусият-лари;

• укитувчилар учун зарурий ва кулай шарт-шароитлар яратувчи ижодий мухитнинг узига хос хусусиятлари;

• давлат, жамият ва шахс эхтиёжларининг ривожланиши, касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари иштирокчиларининг эхтиёжлари ва коникиш хосил килиш даражаси;

• касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари иштирокчиларининг илмий-методик таъминоти даражаси;

• касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини ташкил этишда рефлексив ёнда-шув, тизимли ёндашув, инновацион ёндашув, шахсга йуналтирилган таъсир ва бошка ёндашувларнинг узига хос хусусиятлари;

• ахборотларнинг ишончлилиги ва янгилиги;

• укитувчиларнинг мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар ва уларнинг натижа-лари, фан-техника ютуклари буйича тушунчала-рини аниклаш;

• тасаввури ва дунёкараши, кизикиши ва имкониятларини урганиш;

• белгиланган максадларга муваффакиятли эришиш натижаларига мос келувчи мотивлар, омиллар ва воситаларнинг турлари ва уларнинг узига хос хусусиятларини урганиш ва тахлил килиш;

• укитувчиларнинг эхтиёжлари ва коникиш хосил килиш даражасини аниклаш;

• укитувчиларга куйилаётган замонавий талаблар буйича зарурий маълумотларни туп-лаш, кайта ишлаш ва узатишдан иборат булиб, укитувчиларда узлуксиз малака оширишга булган ижодий мотивларни шакллантириш ва уларнинг укув фаолиятини мувофиклаштириш жараёнида кулланилиши1.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларининг самарадорли-гини таъминлашда укитувчиларнинг фаолияти, таълим-тарбия жараёнининг холати, укитувчиларнинг таълим-тарбия жараёнига булган муносабати, уларнинг узаро муносабатлари, шунингдек, таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигига таъсир курсатаётган бошка омиллар, укитувчиларнинг тасаввури, тушунчаларининг ривожланиши, дунёкарашининг узгариши туFри-сида етарли ахборотлар туплаш зарур.

Укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда педагогик жараёнлар туFри-сида хамда укитувчиларнинг тасаввури, тушунчаларининг ривожланиши, дунёкарашининг узгариши буйича узлуксиз равишда ахборотлар туплаш ва уларни чукур урганиш, тахлил килиш хамда объектив бахолаш энг асосий вазифалар-дан бири хисобланади. Мазкур вазифаларни амалга ошириш асосида касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини такомил-лаштириш ва ривожлантириш йуллари, укитувчиларда ижобий мотивларни шакллантириш ва ривожлантириш омиллари ва воситалари аник-ланади хамда самарадорлик таъминланади.

1 Т.Н.Кори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти. Укувчиларда узаро дустона муносабатларга асосланиб хамкорликда фаолият курсатиш куникмаларини шакллантириш стратегияси. -Т.: «Фан ва технология», 2016, -41-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

Демак, ахборотлар максадга эришиш мезон-ларини белгилаш, укитувчиларнинг шахсий имкониятлари ва кобилиятларини тула намоён этишлари учун шарт-шароитлар яратиш, хар бир укитувчининг фаолиятини объектив бахолаш асосида уларни раFбатлантириш, шунингдек, укитувчиларнинг фаоллигини таъминлаш учун инновацион таълимий мухитни шакллантиришда узига хос ахамият касб этади.

Булар уз навбатида, укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнла-рида ахборотларнинг узига хос ахамиятини ифо-далайди, шунинг учун хам ахборотлар янги ва ишончли булиши зарур хисобланади. Уларнинг янгилиги ва ишончлилиги тупланган ахборот-ларни урганиш ва тахлил килиш жараёнида аникланади. Ишончли ва янги хисобланган ахбо-ротлар асосида укитувчилар фаолиятини узгар-тириш, такомиллаштириш, яъни уларнинг фаоллигини ошириш ишлари амалга оширилади. Янги ва ишончли деб топилган ахборотларга асослан-ган холда, касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнлари самарадорлигини хам тахлил килиш имконияти тугилади ва уларга асосан касбий компетентлиликни ривожлантириш жараён-ларини такомиллаштириш хамда укитувчиларда узлуксиз малака оширишга булган ижобий мотивларни шакллантириш ва мотивлаштириш йуналишларидаги вазифалар белгиланади.

Бугунги кунда таълим муассасаси укитувчиси узлуксиз инновацион изланишда булиши, фикр-лаши, вазиятга кура уз касбига булган муноса-батларини узгартириши, шунингдек, бошкаларда хам инновацион Fояларни шакллантириш асосида фаолият курсатиши зарур.

Укитувчилар бундай фаолиятга алохида тайёргарлик куриши керак булиб, бу уз навбатида таълим муассасаси рахбарларининг асосий функцияларидан бири булган таълимни ривож-лантиришнинг узок муддатли стратегик режала-рини тузишда асосий эътиборни укитувчиларнинг у ёки бу асосда ижодий фаолият юритишлари учун тушунтириш ишларига каратиши лозим.

Бу уз навбатида укитувчиларнинг касбий кизикишлари куламини кенгайтириш, яъни уларнинг адабиётлар укиб урганишдан то назарий психологик-педагогик ва фундаментал тадкикот-лар олиб боришига хам имкониятлар яратади. Яхши илмий-педагогик тайёргарлик инновацион

фаолиятнинг самарадорлигини таъминлайди. Инновацион жараёнларда фаол иштирок этувчи укитувчилар мунтазам равишда узини-узи ривожлантириши ва таълим-тарбия тизимини такомиллаштиришининг катализаторига айла-нади, яъни мазкур жараёнларнинг тезлашишида мухим ахамият касб этади.

Бундай укитувчилар билан ишлаш, яъни педа-гогик жамоани узига эргаштира оладиган укитувчиларнинг фаолиятини ташкил этиш ва мувофиклаштириш узига хос хусусиятларга эга. Шунинг учун таълим муассасаси рахбарлари янгилик яратиш ва уларни татбик этиш, ихтиро-чилар салохиятидан самарали фойдаланиш, уларнинг тажрибасини тарFиб килиш, оммалаш-тириш, инновацион фаолиятларининг натижала-рини бахолаш буйича, айникса, таълим муасса-саси ва педагогик жамоа даражасида зарурий билим, куникма ва малакаларга эга булиши зарур булиб, бу уларнинг интегратив махоратларини белгилайди.

Интегратив махорат - умумлаштирилган махо-рат булиб, таълим муассасаси рахбарлари бош-карув фаолиятида ижобий натижаларга эришиш, педагогик жараёнларни ривожлантиришга йуналтирилган таълим муассасаси ички бошка-рувининг максадини тизимли режалаштириш ва амалга оширишида зарур хисобланади.

Мазкур куникмага эга булмасдан максадга эришишнинг йуллари, воситалари ва эришиш муддатини аник белгилаш мушкул. Педагогика фанининг ва олдинги тажрибаларнинг интегратив асосдаги хулосалари ва тавсиялари янги Fояларнинг манбаси хисобланади, улар уз навбатида инновацион жараёнларни бошкариш сама-радорлигига уз таъсирини курсатади.

Умумий холда, таълим муассасасида укитувчиларнинг инновацион фаолиятини ташкил этишга объектив ва субъектив омиллар сабаб булади.

Объектив омиллар таркибида:

• давлатнинг таълим сиёсатидаги янгилик-лар;

• таълим сохасидаги фундаментал ва амалий тадкикотлар;

• таълим муассасасининг инновацион фаолият йуналишидаги тажрибалари.

Субъектив омиллар таркибида:

• ижтимоий, иктисодий, худудий эхтиёж;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

• таълим муассасаси фаолиятининг ривожла-ниш жараёни;

• таълим муассасасида фаолият олиб борувчи укитувчиларнинг билим, куникма ва малакалари;

• илмий салохиятининг ривожланиши;

• таълим муассасаси салохиятининг усиши;

• бошкарув хусусиятларининг узгариши1.

Педагогик фаолият - инсонни ислох киладиган

касбий фаолият турларидан биридир. Укитувчи-ларда педагогик махоратнинг ортиши бароба-рида уларнинг рухий жисмоний саломатлиги-нинг пасайиши кузатилади. Укитувчиларнинг укувчилар билан узок муддат ишлашларни нати-жасида хиссий ёниш синдроми сифатида касбий фаолият шаклининг узгариши вужудга келади. Бу эса укитувчи фаолияти, унинг бошкалар билан мулокот килиш жараёнини мураккаблаштиради. Натижада куйидаги холатларга эътибор кара-тишга туFри келади.

Тез суратларда кечаётган жараёнларда бугунги кунда амалга оширилаётган замонавий ижтимоий-иктисодий ислохотлар бевосита таълим тизимига уз таъсирини курсатади. Таълим тизимида янада купрок янгиликларни жорий этиш ва узвийлигини таъминлаш уни демократ-лаштириш, ижтимоийлашуви ва инсонпарварла-шуви, бошкарувда маъмурий буйрукбозлик тизимидан воз кечиш, интегратив жараёнларни кучайтириш, таълимнинг ишлаб чикариш билан алокасини такомиллаштиришни назарда тутади. Бу жараёнлар ижтимоий-маданий вазиятларнинг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

объектив узгаришлари билан боFлик холда маз-кур тизимнинг инновацион фаолиятларга булган эхтиёжини белгилайди. Кекса ва ёш авлод педа-гоглар карашларидаги тафовутларни якдиллаш-тириш, ёшларнинг иктидорини кура билиш, улардан максимал даражада фойдаланиш, уз навбатида раFбатлантириш мухим хисобланади.

Укитувчи фаолиятидаги доимий юкори суръатда ишлаш даражасининг сакланишига куйидаги баъзи омиллар тускинлик килиши мум-кин:

- янгиликлар ва узгаришларсиз бир хил колипдаги дарс жараёни;

- мухит (таълим муассасаси, жамоа, оила) KобиFига уралиб колиш, яъни ноодатий хаёт шаклини яратишга интилишнинг сусайиши;

- соFлом ракобат шакли юкори даражада эмаслиги;

- айрим укитувчи-педагогларнинг касбий махоратини узлуксиз равишда ошириш учун интилишининг сустлиги ва х.к.

Фотоаппарат туманли хавода сифатли сурат ололмагани каби таълим жараёнидаги асосий шахс сифатида белгиланган педагогдаги хар кандай кичик ёки катта камчилик албатта таълим сифатига салбий таъсир этади.

Кунт билан тер тукиб, барча аклий коби-лиятларни ишга солиб, мунтазам уз устида шуFулланиб, узок вакт давомида тайёргарлик куриш иш фаолият унумдорлиги хамда уки-тувчининг муваффакиятининг ошишига хизмат килади.

Адабиётлар руйхати:

1. ТурFунов С.Т., Данияров Б.Х., Умаралиева М.А., Шодмонова Ш.С. Укитувчиларнинг касбий махорат ва компетентлигини ривожлантириш. - Т.: «Сано-стандарт», 2012.

2. Т.Н.Кори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти. Укувчиларда узаро дустона муносабатларга асосланиб хамкорликда фаолият курсатиш куникмаларини шакллантириш стратегияси. - Т.: «Фан ва технология», 2016.

3. Т.Н.Кори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти. Укувчиларда хамкорлик куникмаларини шакллантириш жараёнини лойихалаштириш параметрлари. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси», 2016.

1 Т.Н.Кори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти. Укувчиларда хамкорлик куникмаларини шакллантириш жараёнини лойихалаштириш параметрлари. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси», 2016, 38-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.