Научная статья на тему 'ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИЯЛАР'

ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

251
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқитувчи / ўқитувчи / компетентлик / инновация / диалектика / ихтилофликлик. / teacher / educator / competence / innovation / dialectic / conflict.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. Мусурмонов, М. Мусурмонова

Мақолада янги Ўзбекистон шароитида таълим самарадорлигига эришишнинг долзарб масалалари тўғрисида фикр юритилган. Хусусан, ўқитувчилар фаолияти ҳамда таълим муассасаси раҳбарларининг бошқарув тизимига қўйилган замонавий инновацион талаблар тўғрисида тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INNOVATIONS IN DEVELOPING THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF TEACHERS

The article discusses the current issues of achieving effective education in the new Uzbekistan. In particular, recommendations were made on the activities of teachers and modern innovative requirements to the management system of heads of educational institutions.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАЦИЯЛАР»

УЦИТУВЧИЛАРНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛAНТИРИШДA ИННОВАЦИЯЛАР

Р. Мусурмонов

Чирчик давлат педагогика инстути доценти

М. Мусурмонова

Чирчик давлат педагогика инстути укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада янги Узбекистон шароитида таълим самарадорлигига эришишнинг долзарб масалалари тyFрисида фикр юритилган. Хусусан, укитувчилар фаолияти хамда таълим муассасаси рахбарларининг бошкарув тизимига куйилган замонавий инновацион талаблар тyFрисида тавсиялар берилган.

Калит сузлар: укитувчи, укитувчи, компетентлик, инновация, диалектика, ихтилофликлик.

INNOVATIONS IN DEVELOPING THE PROFESSIONAL COMPETENCE

OF TEACHERS

The article discusses the current issues of achieving effective education in the new Uzbekistan. In particular, recommendations were made on the activities of teachers and modern innovative requirements to the management system of heads of educational institutions.

Keywords: teacher, educator, competence, innovation, dialectic, conflict.

Янги Узбекистон ва унинг мустахкам пойдевори таълим муассасаларида яратилишини Президентимиз Шавкат Мирзиёев "Янги Узбекистоннинг остонаси мактабдан бошланиши" га урFу берди. Таълимда анъанавийлик куп холларда узини окламай куйди. ТyFри анъанавий таълим туфайли хам фан -

R. Musurmonova

Associate Professor, Chirchik State Pedagogical Institute

M. Musurmonova

Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

КИРИШ

техника ва технологиялар кисман ривожланганлигини инкор этиб булмайди. Аммо ривожланган мамлакатлар тажрибаси мамлакатни комплекс ривожлантиришнинг асл мохияти инновация ва инновацион жараёнларга бевосита боFликлигини исботлаб турибди. Шу нуктаи-назардан таълим тизимига инновацияларни кенг тадбик этиш зарурати аллакачон келиб етди. Афсуски, бунга гуёки анча йиллар олдин киришилгандек туюлсада, узлуксиз таълим тизими муассасаларида эса натижа - таълим самарадорлиги сезилмаяпти. Шунчаки, укитувчилар дарс жараёнида илFор педагогик технологияларини куллашнинг ноананавий усулларини номигагина, уша технологиянинг мохиятини аник тасаввур этмаган холда уринишяптилар холос. Ахир, натижа булмаганидан кейин бошкача хулоса булиши хам мумкин эмасда! Таълим самарадорлигининг таъминланмаслик сабабларидан асосийси - мактаб рахбарларининг таълим муассасасини бошкариш малакасининг етарли эмаслиги окибатидадир. Бу бора худудий таълим бошкарув органларининг ишлари талаблар даражасида ташкил этилмаган. Мактаб укитувчиларига методик ёрдам бериш максадида кабул килинган методистлар уз вазифа-бурчларини тула-тукис амалга оширмаяптилар. Номига методисту аслида эса мутлако бошка топширикларни бажариш билан овора.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хуш, нима килиш керак? Куп йиллик тажриба ва кузатишлардан айтиш мумкинки, шахсга йуналтирилган таълим концепциясини укитувчилар аник ва тиник тасаввур эта олаяптиларми? Дарс жараёнида субъект-субъект муносабатлари узаро мулокот асосида, укувчиларда илм олишга булган мотивация (эхтиёж) ни шакллантириш асосида ташкил этиляптими? Бу саволарга жавоб излаш учун куп нарса керак эмас. Факат кучли методистларнинг дарсларга кириб илмий-методик жихатдан чукур тахлил килишлари талаб этилади холос. Бунинг учун эса уларнинг узлари хам пухта тайёргарлик ва малакаларга эга булмокликлари шарт.

К,олаверса, мактаб рахбарларининг таълим-тарбия самарадорлигини таъминлаш юзасидан катъий назоратлари, таълим муассасасини замонавий бошкаришга куйилган талаблар асосида фаолият олиб боришлари зарурлиги мухим ахамият касб этади.

Тахлиллар курсатадики, жуда куп холларда дарслар номигагина ^изда амалда эмас) янги педагогик технологияни куллашдан урнига, эскича паст савиядаги анъанавий методларда олиб борилаётганлиги хеч кимга сир эмас.

Натижа хам шунга яраша. Бу борада ота-оналарнинг масъулияти хам талаб даражасида эмаслиги масалани янада кийинлаштиради.

Инновация тушунчасига берилган бир канча таърифларнинг тахлилига кура, инновациянинг узига хос мазмуни узгаришларини ташкил этади. Инновацион фаолиятнинг асосий функцияси натижани узгартиришдан иборат деган хулоса келиб чикади.

"Инновация" ва "инновацион жараёнлар" иборалари узаро якин ва ухшаш, лекин бир хил маънони англатмайди. Инновацион жараён инновацияларни вужудга келтириш, амалиётга татбик этиш ва оммалаштириш фаолиятлари билан боFлик.

Инновацияларнинг илмий-техникавий янгилиги ва амалиётда кулланилиши унинг зарурий хусусиятларидан хисобланади. Шундан келиб чикиб, инновация натижаларини инновацион жараён билан биргаликда, узаро боFлик холда куриб чикиш керак. Адабиётларда инновацияларнинг узига хос узаро боFлик булган уч хусусияти мавжуд: кулланилиши, татбик этилиши, илмий техникавий янгилиги эътироф этилади.

Амалиётда "янгилик", "янгиланиш", "янгилик киритиш" тушунчалари купинча тенглаштирилади, лекин уларнинг уртасида баъзи бир фарклар мавжуд. Янгилик - янги тартиб, янги услуб, янги метод, янги ихтиролар булиши мумкин.

Укитувчиларнинг касбий компетентлиги асосан инновацион жараёнларда ривожланади. Таълим муассасаларида укитувчилар касбий компетентлигини ривожлантириш йуналишларида ташкил этиладиган инновацион жараёнларнинг самарали бошкариш, мазкур жараёнга укитувчиларнинг кизикишларини ривожлантириш хамда кузланган натижаларга эришишда инновацион жараёнларни олдиндан лойихалаштириш ва бунга инновацияларнинг узига хос хусусиятларини инобатга олиш зарур булади.

Укитувчилар касбий компетентлигини ривожлантириш йуналишларида ташкил этиладиган инновацион жараёнларни мураккаб, куп даражали жараён сифатида изохлашда бир катор хусусиятларни инновацияга хос хусусиятлар деб хисоблаш лозим: диалектиклик, даврийлик, асосланганлик даражаси, ихтилофлилик, ахамиятлилик, таваккалчилик, рахбарлик услубларини тавсифлаш кобилияти, вазиятга алокадорлик, таркибий тузилишга эгалиги, инновацион харакатлар стратегиясини шакллантириш имконияти, бошкарувчанлик, ижтимоий мулжалланганлик, инсонларнинг кизикиши буйича табакалаштириш кобилияти, инновацияларнинг субъект томонидан кабул килиниши кабилар.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Диалектиклик - бу инновацияларнинг ривожланиш жараёни булиб, унинг меъёрий асосларини секин-аста, боскичма-боскич янгилаб бориш жараёни билан тавсифланади. Инновациялар мавжуд урф-одат, анъаналар билан ижодий зиддиятларни вужудга келтиради ва улар асосида амалга оширилади хамда ривожлантирилади. Бу тизимнинг узлуксизлиги муассасанинг инновацион ривожланиш курсаткичини белгилайди.

Инновациянинг даврийлиги - укитувчиларда анъанавий таълим бериш йуналишидаги тушунчаларни бугунги кунда хам мухим ахамиятга эга булган янги касбий билим ва тушунчалар билан максадга мувофик холда, аста-секин алмашиниб боришини тасдиклайди.

Инновациянинг асосланган даражаси - укитувчиларда янги сифатли узгаришларнинг микдори билан ифодаланади. Укитувчилар томонидан кулланилаётган таълим усулларидан инновация канча куп фарк килса, унинг узгартириш салохияти ва асосланганлик даражаси шунча юкори булади.

Инновациянинг ихтилофлиги шундаки, ихтиёрий янгиликни киритиш узига хос хусусиятларга боFлик булмаган холда ихтилофли вазиятлар вужудга келтириши мумкин, чунки инновацион таълим усулларини узлаштиришнинг мураккаблигига боFлик холда, таълим муассасасида одат тусига кирган узаро таъсир ва муносабатларни узгартиради.

Инновацияларнинг а^амиятлилиги - бунда инновацион жараён даврида таълим муассасаси рахбарида укитувчиларнинг янгиликларга булган муносабатларини объектив бахолаш имконияти туFилади, жамоада ички муносабатнинг узгариши, кескинлашуви вужудга келади ва уз навбатида мазкур жараёнга мос келувчи инновацион таълим лойихаларини ишлаб чикиш имконияти туFилади.

Инновацион таваккалчилик инновациянинг эхтимоллик хусусиятлари билан боFлик булади. Натижавийликка ишончсизлик укитувчиларда таваккалчилик ва хавотирланиш хиссиётларини вужудга келтиради хамда татбик этиш фаолиятининг натижаларига уз таъсирини курсатади.

Инновациянинг ра^барлик услубларини тавсифлаш кобилияти, инновацион рахбарлик услуби инновацион жараённинг натижасига укитувчиларнинг шахсий кизикишларини вужудга келтиришни назарда тутади.

Инновациянинг вазиятга ало^адорлиги - инновацияларни амалга ошириш куп жихатдан укитувчиларнинг индивидуал хусусиятларига хамда ташкилий таълимий мухитнинг янгиликларни кабул килиш учун тайёргарлик даражасига боFлик булади.

Инновацияларнинг структуравийлиги - янгиликлар билан танишиш, бахолаш, синаш, маъкуллаш ва тула кабул килиш инновацияни амалга татбик этишнинг асосий боскичларини белгилайди.

Инновацияларнинг ра^барликни инновацион услублари стратегиясини шакллантириш имконияти - инновацион дастурларни амалиётга татбик этишнинг самарадорлиги укитувчиларнинг кизикишларига ва улар натижасида инновацион жараёнларга укувчиларнинг психологик тайёргарлигини шакллантириш хамда тайёргарлик даражасини ривожлантиришга боFлик булади.

Инновацияларнинг бошкарувчанлиги - янгиликни татбик этишда ташкилий вазиятларни ривожлантиришнинг дастурлаштириш имкониятлрига боFлик булади.

Инновацияларнинг ижтимоий мулжалланганлиги - индивидуал максадларни ва вазифаларни ташкилий тизимнинг максади ва вазифалари билан мувофиклаштириш асосида укитувчиларнинг уз-узини ривожлантириши, шахсий ривожланиш истикболларини белгилайди.

Инновацияларнинг инсоннинг кизкиши буйича табакалаштириш кобилияти - алохида индивид ва гурухлар учун инновациянинг турли хил муносабатлари мавжуд. Маълум бир укитувчилар томонидан кушимча имкониятларни олиниши бошка укитувчиларнинг имкониятларини камайишига олиб келади ва бу уз навбатида янгиликларни кабул килиш учун аник тартиб урнатишга уз таъсирини курсатади.

Инновацияларнинг субъект томонидан кабул килиниши - укитувчи томонидан маълум бир янгиликларни кабул килиниши мавжуд харакатдаги тизимнинг узига хос хусусиятларига кай даражада мос келишига хамда имкониятларни шакллантиришда укитувчининг холатини яхши ёки ёмон томонга узгартиришга боFлик булади.

Таълим муассасаларида укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришга йуналтирилган инновацион жараёнларни ташкил этиш ва бошкаришда фан ва техника ютукларига асосланган бошкарувнинг энг самарали методларидан фойдаланишни, янги шахсий касбий сифатларни талаб килади, бу уз навбатида стратегик бошкарувнинг заруратини белгилаб беради.

Стратегик режа - таълим муассасасида таълим тизимини ривожлантириш, таълим-тарбия жараёнида кузда тутилган максадларга эришиш - укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш, таълим муассасасида кадрлар салохиятини ривожлантириш йуналишида узок муддатларга мулжалланган вазифаларни уз ичига олган дастур (истикбол режа)

булиб, у таълим муассасасининг ва рахбарларнинг йиллик ва жорий режалари учун асос сифатида хизмат килади.

Бошкарув стратегияси - укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришда таълим муассасаси фаолиятини такомиллаштириш, укитувчилар фаолиятини мувофиклаштириш, стратегик режа асосида фаолиятни ташкил этиш ва бошкариш йуналишида асосан бошкарувнинг икки турини назарда тутади: стратегик бошкарув, конъюнктуравий бошкарув.

Конъюнктуравий бошкарув - маълум бир даврда муассасанинг иктисодий ахволини тавсифловчи белгилар мажмуаси билан боFлик булади.

Замонавий ижтимоий-иктисодий ривожланишлар ва таълим сохасидаги ислохотлар жараёнида амалга оширилаётган янгиликларга мактаб фаолятини мувофиклаштириб боришда таълим муассасаси рахбарлари жорий режалар билан чекланиб колмай, уз муассасалари келажаги ва ривожланишига таъсир килувчи омилларни хисобга олган холда "стратегик" узок (беш, ун ва ундан купрок) муддатларга мулжалланган истикбол режаларни тузиш хамда улар асосида фаолият олиб боришлари зарур.

ХУЛОСА

Укитувчиларни муаммога доир масала юзасидан киска муддатларда кайта тайёрлашни ташкил этиш ва рахбарлар томонидан тизимли ва узлуксиз назорат урнатиш, талаб килиш, замонга мос равишда янгиликни узлаштиришни истамаётган укитувчилардан халос булиш вакти етди, деб уйлаймиз. Таълим муассасалари рахбарларининг педагогик жамоани инновацион талабалар асосида бошкара олиш кобилиятларини аниклаш ва бу сохадаги ташкилий-педагогик карорлар кабул килишни оркага сурмаслик мухимдир.

Бугун жамият узлуксиз таълим муассасалари педагог-укитувчилари олдида юксак кечиктириб булмайдиган талабларни куймокда. Ана шундай талабларга жавоб бера оладиган кадрларга шароитлар яратиш ва уларни куллаб -кувватлашни жорий этиш лозим. Фойдаланишга тавсия этиладиган адабиётлар:

REFERENCES

1. С.Т.ТурFунов, Б.Х.Дониёров, Д.М.Отажонова "Укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришда таълим муассасаси рахбарларининг функционал вазифалари" Т.: 2011. 51-58 б.

2. Р.Г.Сафарова "Истикболдаги таълим мазмунини модернизациялашнинг дидактик асослари" Т.: 2009.

3. Ш.Пулатов "Таълим менежменти, ёхуд таълим муассасасини илмий-методик бош^ариш стратегияси" Т.: 2019.

4. Б.Зиямухдмедов "Педагогика" Т.: 2014. 171-177 б.

5. Эрназарова Г. О., & Исламова М. Ш. (2019). Совершенствование подготовки к профессии учащихся профессиональных колледжей на основе акмеологического подхода. Pedagogy & Psychology Theory and practice International Scientific Journal, 6(26), 52-55.

6. Жабборова О. М. (2020). Психологические функции, формирующие художественное сознание студентов. Педагогические науки, 1(46), 144-145.

7. Исмаилова Д. М., & Каримов С. Ш. (2019). Актуальные проблемы технологического образования школьников. ВЫСШАЯ ШКОЛА Научно-практический журнал, (22), 6-8.

8. Rakhimov Otanazar. (2016). Theoretical Basis for Development Ecological Worldview as a Part of Students' Natural Scientific Worldview. Eastern European Scientific Journal, 5, 20-24.

9. Жабборова О. М. (2020). Психологические функции, формирующие художественное сознание студентов. Педагогические науки, 1(46), 144-145.

10. Mardonov S., Toshtemirova S., Ahmadjonov B., & Koshanova N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(07), 8104-8111.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.