Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ ТАРАҚҚИЁТИ ВА ИННОВАЦИЯЛАР'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ ТАРАҚҚИЁТИ ВА ИННОВАЦИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

239
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ ТАРАҚҚИЁТИ ВА ИННОВАЦИЯЛАР»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ ТАРАВДИЁТИ ВА ИННОВАЦИЯЛАР

У. Ж. Содиков

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети Педагогика ва умумий психология кафедраси мудири, PhD

«Жамият х,аётини узгартиришга каратилган ислох,отларни аввало таълим тизимидан бошлашимиз керак, чунки мактабни узгартирмасдан туриб одамни,

жамиятни узгартириб булмайди» Шавкат Мирзиёев

КИРИШ

Республикамизда булажак укитувчиларда педагогик компетентликни ривожлантириш, шахсий ва касбий ижтимоийлаштиришга алохида эътибор каратилиб, тарбиячи - устоз булиш учун, бошкаларнинг акл-идрокини устириш, маърифат зиёсидан бахраманд килиш, хакдкдй ватанпарвар, хакдкдй фукаро этиб етиштириш учун, энг аввало, тарбиячининг ана шундай юксак талабларга жавоб бериши, ана шундай буюк фазилатларга эга булиши керак, деган хулосага келинди. Натижада педагогика олий таълим муассасалари булажак укитувчиларини педагогик фаолиятга тайёрлашнинг амалий-технологик тизими такомиллаштирилди. Шу билан бирга булажак укитувчиларда педагоглик касбига аксиологик муносабатни карор топтириш, касбий компетентликни шакллантиришда Узбекистон Республикасини яна-да ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида "Таълим ва укитиш сифатини бахолашнинг халкаро стандартларини жорий этиш асосида олий таълим муассасалари фаолиятининг сифати хамда самарадорлигини ошириш1 каби вазифалар белгилаб берилди. Бу эса, педагог-кадрларни тайёрлашнинг устувор йуналишларини аниклаштиришни талаб этади.

Кейинги даврларда уз тенгдошларига нисбатан кобилиятда бир неча баробор илгарилаб кетган болалар куплаб топилмокда. Улар укишни жуда эрта бошлаб таълим курсларини узлаштиришда катта шов - шувларга сабаб буладиган даражада муваффакиятларга эришадилар.

Шундай иктидорлар мактаби Гарбда утган асрнинг 60 - йиллардаёк пайдо булган эди. Бундай мактабларнинг укув дастурлари болалар кобилияти ва

1 Хдракатлар стратегияси асосида жадал таравдиёт ва янгиланиш сари. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2017. - Б.71.

имкониятини тула руёбга чикаришни таъминлаб бериш даражасида мураккаб тузилган.

МЕТОДОЛОГИЯ

2017 йил 20 апрелдаги "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-2909-сонли Кдрорига кура:

- олий таълим жараёнига замонавий педагогик ва ахборот технологияларини жорий килиш, илмий-педагогик фаолиятга хорижий етакчи мутахассисларни жалб килиш, олий маълумотли кадрлар тайёрлашнинг максадли мезонларини шакллантириш каби комплекс вазифалар белгиланган.

2019 йил 17 июндаги "2019-2023 йилларда Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохдятни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4358-сонли ^арорида:

- кадрлар тайёрлашнинг максадли параметрларини шакллантириш, халкаро амалиётга мувофик таълим сифатини ошириш, етакчи хорижий университетлар билан хдмкорликни ривожлантириш каби вазифалар белгиланган.

Замонавий шароитда педагогиканинг асосий вазифалари инсон турмуш тарзининг барча йуналишлари (ижтимоий, шахсий, сиёсий ва бошкалари)да самарали педагогик тизимларни яратишга йуналтирилган. Буларга куйидагиларни киритиш мумкин:

> таълим-тарбия, таълимий ва тарбиявий тизимларни бошкариш сохдсига доир конуниятларни аниклаш ва урганиш;

> педагогик тажрибани урганиш ва жорий этиш;

> таълим тизимларининг истикболдаги ривожланишини ташхис этиш;

> таълим-тарбиянинг янги шакл, метод ва воситаларини ишлаб чикиш;

> педагогик тадкикот натижаларини таълим амалиётига татбик этиш;

> халкаро педагогик лойихдларда иштирок этиш, ахборотлар алмашиш, педагогик йуналишга доир халкаро тажрибаларни урганиш;

> педагогик муасссаларнинг баркарор тизимини ишлаб чикиш ва уларнинг самарадорлигини ошириш.

Фанлар интеграцияси жараёнида пайдо булган педагогиканинг замонавий тармокларига куйидагиларни мисол келтириш мумкин:

• Педагогик аксиология

Педагогик акмеология Педагогик квалиметрия Нейропедагогика Бадиий педагогика Мусикий педагогика Театр педагогикаси Музей педагогикаси Тиббий педагогика Виртуал педагогика.

Педагогиканинг ривожланиш манбаларига куйидагиларни олиш

мумкин:

• турмуш тарзи, анъналар ва маросимлар, халк педагогикасида акс этган куп асрлик амалий тажриба;

• фалсафий, ижтимоий, педагогик ва психологик манбалар;

• жахон ва миллий тарбия амалиёти;

• махсус ташкил этилган педагогик тадкикот натижалари;

• новатор-педагогларнинг тажрибаси.

XXI асрда педагогика фани ривожининг асосий тенденциялари куйидагилардан иборат.

1. Педагогиканинг фан сифатида амалий жихатининг кучайиши.

2. Педагогиканинг фан сифатида табакалашуви, яъни аник объект ва предметига эга янги йуналишларининг вужудга келиши;

3. Педагогиканинг бошка фан сохалари билан интеграциялашуви.

Педагогика фанининг тараккиётига таъсир этувчи айрим жи^атларни санаб утиш мумкин. Улар куйидагилардан иборат:

• Математик-статистик, биопсихологик ва гносеологик-семасиологик фанлари натижаларидан кенг фойдаланиш асосида педагогиканинг бошка инсоншунослик фанлари билан мустахкам алокаларини урнатиш ва илмий билимларнинг интеграцион жараёнини чукурлаштириш.

• Дунёни педагогик англашнинг назарий-фундаментал доирасини кенгайтириш, яъни фаннинг илмий макоми ва ижтимоий функциясини саклаб колиш учун назариядан амалиётга томон харакатланиш керак.

• Педагогик фанлар тараккиётини таъминлашда математик-статистик ва семантик-семасиологик ахборот манбаларидан тизимли фойдаланиш.

• Ижтимоий хулк-атвор меъёрларини оптималлаштириш, ижтимоий муносабатларни тартибга солиш механизмларини бошкаришда педагогик жараённи ахборотлаштиришга алохида эътибор каратиш.

• Педагогика уз ривожининг индивидуал траекториясини саклаб колиши амалга хамда бошка фанларнинг тушунча ва категорияларидан уринсиз фойдаланиш хисобига унинг тушунарсиз ва мураккаблашувига олиб келмаслик.

• Глобал планетар муаммоларни хал этиш учун шахслараро, миллатлараро ва давлатлараро муносабатларни инсонпарварлаштириш ва ахлокий меъёрларнинг тулик таъминланишига доир илмий-тадкикотларни ошириш.

Педагог-кадрларни тайёрлашнинг утувор йуналишлари куйидагилардан иборат:

1. Педагогик таълим мазмунини илFор хорижий тажрибалар асосида такомиллаштириш:

-Таълим максади, укув-тарбия жараёнининг шахсга йуналтирилганлиги сифатидаги шахсга янгича караш.

-Педагогик муносабатларни инсонпарварлаштириш ва

демократлаштириш.

-Замонавий шароитда тугридан-тугри мажбурлашдан натижа бермайдиган метод сифатида воз кечиш.

-Индивидуал ёндашувни янгича талкин этиш.

-Ижобий маънодаги "Мен-концепцияси"ни шакллантириш.

2. Педагог-кадрларнинг инновацион фаолиятга тайёрлаш ва инновацион салохиятини ривожлантириш:

Инновацион фаолият - педагогик жамоани харакатга келтирувчи, олга бошловчи, тараккий эттирувчи кучдир.

Инновацион фаолият - бу янги ижтимоий талаблар билан анъанавий меъёрларнинг мос келмаслиги, ёхуд амалиётнинг янги шаклланаётган меъёрининг мавжуд меъёр билан тукнашуви натижасида вужудга келган мажмуали муаммоларни хал ечишга каратилган фаолиятдир.

Инновацион фаолият - укитувчининг уз фаолиятидан коникмаслигидан келиб чикади. У укитувчи томонидан у ёки бу педагогик вазифани хал килишда кандайдир тусикка дуч келиниб, уни муваффакиятли хал этишга интилиш асосида юзага келади.

Инновацион фаолият янги гояни излашдан бошланади. Педагогик инновация таълим-тарбия жараёнидаги мухим ва мураккаб масала ечимига йуналтирилганлиги сабабли укитувчидан янгича ёндашувни талаб килади.

Укитувчи инновацион фаолияти тузилишини тахлил килишга турли хил ёндашувлар мавжуд. Фаолиятни янгилаш уч боскичда, яъни тайёргарлик, режалаштириш ва жорий этиш боскичларида амалга оширилади.

3. Булажак укитувчиларда педагоглик касбига аксиологик муносабатни шакллантириш

Таълимий кадриятларнинг узига хослигига кура, бир неча гурухга тасниф этиш мумкин: глобал концептуал-таълим кадриятлари; аник таълимий кадриятлар; таълимнинг индивидуал-шахсий характердаги кадриятлари; инновацион педагогик технологиялар - умумбашарий (глобал)-концептуал таълимий кадриятлар; шахсни шакллантириш; таълимнинг демократик ва гуманитар йуналганлиги; инсонпарварлик, шахс дунёкарашини шакллантириш.

4. Педагог кадрларда шахсий ахборот хавфсизлиги компетентлигини ривожлантириш

Ахборот ва ахборот инфратузилмаси билан боглик, шунингдек, ахборотлар оркали шахсга таъсир курсатувчи ижтимоий хавф-хатарларнинг юзага келиш манбаларини тахлил этиш асосида уларни куйидагича таснифлаш мумкин:

• Ахборот мазмунига алокадор тахдидлар - онгни манипуляция килиш ва таргибот учун мулжалланган ахлоксиз, салбий, конунга зид ва зарарли мазмун-мохиятга эга материаллар.

• Интернет ва бошка ахборот-коммуникация воситаларига психологик тобеликни келтириб чикарувчи тахдидлар.

• Ахборотни излаш, танлаш, кайта ишлаш, тизимлаштириш ва узатиш куникмасининг шаклланмаганлиги, ахборот истеъмоли маданиятининг мавжуд эмаслиги натижасида юзага келувчи тахдидлар.

• тизимлари ва алока тармокларида ахборот хавфсизлигини таъминлаш м Инсон саломатлигига зарар етказувчи тахдидлар (масалан, ахборотлар билан ишлашда эргономик талабларга риоя килинмаслиги).

5. Талабаларни ахборот хавфсизлиги фаолиятига тайёрлашга доир компетенциялар тизими куйидагилардан иборат:

• Юридик - зарарли ахборотлар таъсиридан химояланиш ва ахборот хавфсизлигига риоя килишга доир меъёрий-хукукий хужжатлардан фойдаланиш: миллий конунчилик нормалари: Узбекистон Республикация

Конституцияси, "Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тугрисида"ги Конун; Узбекистон Республикаси Президенти Карор ва Фармонлари, Вазирлар Махкамасининг Карор ва Фармойшлари; Давлат органларининг методик курсатмалари: Ахборот хавфсизлиги стандартлари, методик курсатмалар.

• Дастурий-техник - автоматлашган ахборот етод ва воситаларини эгаллаганлик: сохта ва таъкикланган ахборотлардан мухофаза килиш воситалари; зарур ахборотларни олишнинг кулай воситалари; ахборотлар билан ишлашда махфийлик ва ахборотлар кимматини хисобга олиш.

• Меъёрий-методик - фаолият тури билан богликликда ахборот хавфсизлиги сохасида шахсий ва жамоавий меъёрларга риоя килиш: ахборот хавфсизлигини таъминлашда максаднинг аник шакллантирилганлиги; аксиологик ёндашув асосида тарихий-маданий меросга нисбатан тахдидларнинг олдини олиш; тарихий-маданий меросга нисбатан тахдидларни тахлил этиш; тарихий-маданий меросни мухофаза килиш билан богликликда ахборотлар устида ишлашни ташкил этиш.

• Ижтимоий-маданий - жамият аъзолари ва шахсий кадриятлар тизимига таъсири нуктаи назаридан ахборий фаолиятни куйидаги жихатлар билан богликликда ахборот билан ишлаш фаолиятини бошкариш: иктисодий (ахборот махсулот сифатида); сиёсий (мафкуравий полигон); психологик (ахборот уруши); педагогик (ахборот оркали таъсир утказиш); ижтимоий-маданий (жамиятни ахборотлаштириш шароитида ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг мухим ахамият касб этиши).

ХУЛОСА

Шундай килиб, инновацион технологиялар - таълим-тарбия жараёнининг мазмунига янгилик бахшида этиб, таълим методлари, воситалари, шакллари, укитувчи ва тахсил олувчи уртасидаги янги муносабатлар мажмуини ташкил килишга ва таълим жараёнига тизимли, технологик ёндашувни талаб килиб, узида таълим максадларини ойдинлаштиришни, кашфиётга булган интилувчанликни объектив бахолашдек мухим белгиларни акс эттиришга йуналтирилган булиши лозим.

Хулоса урнида айтганда, инновация жараёнлари, уларнинг функциялари, ривожланиш конуниятлари, механизмлари ва уни амалга ошириш технологиялари, бошкариш тамойилларининг педагогик асосларини урганиш олий мактаб укув жараёнини замонавий педагогика хамда психология фанлари

ютуклари асосида жахон стандартлари даражасида ташкил этиш имконини беради.

REFERENCES:

1. Мирзиёев Ш.М. -"Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-2909-сонли Кдрори 2017 йил 20 апрел

2. Мирзиёев Ш.М. "2019-2023 йилларда Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетида талаб юкори булган малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохиятни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4358-сонли ^арори 2019 йил 17 июнь.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси".-Тошкент, 2017 йил 7 февраль

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "Иктисодиёт тармоклари ва сохаларига инновацияларни жорий этиш механизмларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-3698-сонли карори.-Тошкент, 2018 йил 7 май

5. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар. - Т.: "Истеъдод", 2008. - 180 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.