Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЭЛЕКТРОН ТАЬЛИМ ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ'

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЭЛЕКТРОН ТАЬЛИМ ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

271
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
электрон таълим воситалари / педагогика / психология / дастур / дарслик / мультимедиа / фаоллик / e-learning tools / pedagogy / psychology / software / textbook / multimedia / activity.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Илҳом Умиров

Мақолада таълим жараѐнига электрон ахборот таълим воситаларини жорий этишнинг педагогик-психологик омиллари ҳақида фикр юритилган бўлиб, таълимда инновацион технологияларнинг ўрни ва аҳамияти баѐн этилган. Шунингдек, дарс жараѐнида электрон таълим воситаларидан фойдаланишнинг муҳим жиҳатлари, билимларнинг талабалар томонидан самарали ўзлаштирилишига хизмат қилиши келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL FEATURES OF INTRODUCTION OF ELECTRONIC INSTRUMENTS DURING EDUCATIONAL PROCESS

The article examines the pedagogical and psychological factors of the introduction of electronic information tools in the educational process, the role and importance of innovative technologies in education. It is also important to use elearning tools in the classroom to help students learn effectively

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЭЛЕКТРОН ТАЬЛИМ ВОСИТАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ»

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЭЛЕКТРОН ТАЬЛИМ ВОСИТАЛАРИНИ КУЛЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ

Илхом Умиров

Жиззах политехника институти umirov-i@mail. ru

АННОТАЦИЯ

Маколада таълим жараёнига электрон ахборот таълим воситаларини жорий этишнинг педагогик-психологик омиллари хакида фикр юритилган булиб, таълимда инновацион технологияларнинг урни ва ахамияти баён этилган. Шунингдек, дарс жараёнида электрон таълим воситаларидан фойдаланишнинг мухим жихатлари, билимларнинг талабалар томонидан самарали узлаштирилишига хизмат килиши келтирилган.

Калит сузлар: электрон таълим воситалари, педагогика, психология, дастур, дарслик, мультимедиа, фаоллик.

PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL FEATURES OF INTRODUCTION OF ELECTRONIC INSTRUMENTS DURING

EDUCATIONAL PROCESS

Ilhom Umirov

Jizzakh Polytechnic Institute umirov-i@mail .ru

ABSTRACT

The article examines the pedagogical and psychological factors of the introduction of electronic information tools in the educational process, the role and importance of innovative technologies in education. It is also important to use e-learning tools in the classroom to help students learn effectively.

Keywords: e-learning tools, pedagogy, psychology, software, textbook, multimedia, activity.

КИРИШ

Ахборотларнинг тезкор янгиланиши даврида хар бир олий таълим муассасасида таълим сифати масаласи, таълимнинг сунгги янгиликлари, техник воситалар ва технологиялар билан бойитилиши, таълимнинг замонавий ишлаб

чикариш билан интеграциялашуви мухим ахамият касб этмокда. Шунинг учун хозирги кунда техника олий таълим муассасаларида уз касбий фаолияти сохасида зарурий билимларга эга булган ва улардан мажмуавий тарзда фойдалана оладиган кадрларни тайёрлаш сифатига юкори талабларни куймокда. Бу талаблар уз навбатида мамлакатимизнинг жахон икктисодий тизимига интеграциялашиб бориши, миллий кадрларимизнинг жахон мехнат бозори майдонларига чикиб бориши жараёнларида булажак мухандисларда электрон таълим воситаларини таълим жараёнига жорий этишни ривожлантиришни такозо этмокда [5].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги П^-4851-сон «Ахборот технологиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни IT-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари тугрисида»ги карорида куйидагилар белгилаб куйилган "Ахборот технологиялари сохасидаги кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш «Ракамли Узбекистон — 2030» стратегиясини муваффакиятли амалга ошириш, ракамли технологияларни ривожлантириш ва ахолининг кундалик хаётига кенг жорий этишни таъминлашнинг мухим шартларидан бири хисобланади.

Ахборот технологиялари сохасидаги касбга тайёрлаш ва кайта тайёрлаш тизимининг самарадорлигини ошириш буйича курилаётган чоралар давлат органлари ва тармок ташкилотларини малакали IT-мутахассислар билан таъминлаш учун мустахкам замин яратмокда.

2020 йилда ташкил этиладиган, информатика ва ахборот технологияларини чукурлаштириб укитишга ихтисослаштирилган таянч мактаблари хамда уларга бириктирилган олий таълим муассасалари, илмий ва инновация марказлари.

2021 - 2023 йилларда республика туман (шахар)ларида информатика ва ахборот технологияларини чукурлаштириб укитишга ихтисослаштирилган мактабларни боскичма-боскич ташкил этиш.

2020 - 2023 йилларда информатика ва ахборот технологиялари йуналишида узлуксиз таълим сифатини ошириш буйича «йул харитаси» тасдиклансин.

Шундай тартиб белгилансинки, унга мувофик бириктирилган ихтисослаштирилган мактабларда:

олий таълим муассасалари — укув жараёнини методик куллаб-кувватлайди, юкори малакали профессор-укитувчиларни ва иктидорли талабаларни таълим жараёнига жалб этади, махорат дарслари ва тугаракларни ташкил этади;

Олий ва урта махсус таълим вазирлиги хамда Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг:

Олий таълим муассасаларининг тегишли таълим йуналишлари талабалари уртасида информатика, дастурлаш ва ахборот технологиялари сохаларида утказиладиган республика фан олимпиадалари голиблари, шунингдек, Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги томонидан белгиланадиган нуфузли халкаро олимпиадалар совриндорлари булган талабаларни олий таълим муассасаларининг тегишли магистратура йуналишларига ажратилган квота доирасида давлат грантлари асосида имтихонсиз кабул килиш;

Олий таълим муассасаларининг укув дастури доирасида психология-педагогика фанларини урганган информатика ва ахборот технологиялари йуналиши битирувчиларига ихтисослаштирилган мактаблар ва умумтаълим мактабларида «Информатика ва ахборот технологиялари» фанларини укитишга рухсат берилсин.

олий таълим муассасаларининг информатика ва ахборот технологиялари билан боглик таълим йуналишлари буйича имтиёзли дипломга эга булган битирувчилари мазкур олий таълим муассасаларининг магистратурасига кириш имтихонларисиз тулов-контракт асосида кабул килинади" [5].

Ахборотлаштиришнинг миллий тизимини шакллантириш, барча сохаларда замонавий электрон таьлим воситаларини жорий этиш ва ундан фойдаланиш, жахон ахборот ресурсларидан бахраманд булишни кенгайтиришга замин яратади. Фан ва техниканинг жадал ривожланиши жамият хаётининг барча сохаларини ахборотлаштиришга асос яратди. Республикамизнинг иктисодиётдаги, инсонлар хаёти ва жахон хамжамиятидаги урни электрон таьлим воситалари ривожланишнинг холатига боглик булиб колмокда.

НАТИЖАЛАР

Замонавий технологияларнинг ривожланиш холати биринчи навбатда жамиятнинг интеллектуал салохиятига, жумладан, таълим сохасининг ривожланишига боглик. Таълим мазмуни ва сифати масалалари жамиятда устувор йуналиш сифатида каралмокда. Дунёнинг ривожланган ва

ривожланаётган мамлакатларида таълимни ахборотлаштиришга алохида эътибор каратилмокда. Таълимни ривожлантириш, унинг самарадорлигини ошириш йуллари изланмокда, таълимда янги электрон таьлим воситаларини жорий этиш таълим сохасидаги ислохотларнинг диккат марказидан урин олган. Жахонда масофавий укитиш очик таълим тизимининг мухим бугини сифатида кенг таркалмокда.

Ер юзи цивилизациясининг ахборот майдонида, жамиятнинг хар бир аъзоси, узининг кундалик фаолиятида, узлуксиз равишда ахборотлардан фойдаланади. Доимий равишда ортиб бораётган ахборотлар хажми жамиятдаги интеллектуал салохиятнинг ошишига хизмат килади. Жамиятнинг хар бир аъзоси хаётий фаолиятининг барча сохаларида ахборотлардан фойдаланиш ахборот мухитининг шаклланишига асос булади. Замонавий ахборот технологиялари мухити, узида ахборот объектларини, уларнинг узаро алокасини, ахборотларни яратиш, таркатиш, кайта ишлаш, туплаш технологиялари ва воситаларини, шунингдек ахборот жараёнларининг ташкилий ва хукукий таркибини мужассамлаштирган булади.

Хрзирги куннинг таълим тизими инсониятнинг имкониятлари ва талабларини инобатга олиши зарур. Таълим тизими шахсга йуналтирилган характерга эга булиши, яъни шахснинг хар хил хусусияти ва сифатига эътибор килган холда дифференцияллашган булиши керак.

Утган якин даврда жахоннинг куп мамлакатларида хукмрон булган уртача талабага йуналтирилган таълим тизими бугунда нафакат талабани, балки жамиятни хам каноатлантирмаяпти. Х,ар кандай таълим тизими маълум бир ижтимоий, илмий- техник, иктисодий, маданий ва нихоят, сиёсий мухитда шаклланади ва ривожланади. Илмий-техник тараккиёт, маданий ва сиёсий мухит ижтимоий-иктисодий узгаришларни ривожлантириши ёки секинлаштириши мумкин. Таълим тизими жамиятнинг ижтимоий-иктисодий ва маданий ривожланишининг асосий вазифаларини амалга оширишга хизмат килади, чунки мактаб, олий таълим муассасаси инсонни иктисодиёт, маданият, сиёсий хаётда фаол фаолият курсатиш учун тайёрлайди. Шунинг учун хам мактаб ва олий таълим муассасаси таълимнинг таянч бугини сифатида мухим ахамият касб этади.

МУХ,ОКАМА

Шу билан бир каторда мактаб ва олий укув юрти педагоглари уртасида ижтимоий-иктисодий узгаришлар ва илмий-техник тараккиёт узининг

ифодасини кечикиб топади. Укитувчи ва талабаларнинг фикрлаши ва кабул килиш фаолиятида янги гоялар, янги технологияларни узлаштириш маълум бир даврни талаб этади.

Шахсга йуналтирилган укитиш, биринчи навбатда, таълимнинг парадигмасини узгартиради. Агар авваллари таълим тизимида укитиш устувор саналган булса, хозирда жамиятнинг ахборотлашуви даврида устуворлик укишга ургатишга йуналтирилган. Шу сабабдан таълимнинг укитувчи-дарслик-талаба парадигмаси талаба-дарслик-укитувчи парадигмаси билан урин алмашиши зарурдир. Педагог янги статусга эга булади, энди унинг вазифаси талабаларни мустакил билим олиш фаолиятини ташкил этиш, билимларни мустакил эгаллаш ва уларни амалиётда куллашга ургатишдан иборат булади. Укитувчи бундай максадларда укитишнинг методлари, технологияларини шундай танлаши керакки, у талабаларга нафакат тайёр билимларни узлаштиришларида, балки билимларни турли манбалардан излаш, мустакил эгаллаш, узларида шахсий нуктаи назарнинг шаклланиши, уни асослаши ва аввалги эгалланган билимлардан янгиларини олишда фойдаланиш имкониятини яратиш керак. Бундай укитишни ривожлантирувчи хам дейиш мумкин. Билимларни узлаштириш фикрлашни ривожлантирувчи мухим омил хисоблансада, билимларни хар кандай узлаиггириш ёки эгаллаш талабанинг фикрлашига ривожлантирувчи таъсир курсатмайди.

Бунинг учун билимларни, фаолият шаклларини фаоллаштириш лозим. Эгалланган билимларни оддий кайтариш укувчи ва талабаларнинг мустакил фикрлашларини ривожлантиришда етарли булмайди. Фаол билиш, мустакил фикрлаш фаолияти жуда зарурдир. Билимларни мустакил эгаллаш фаолияти ва олинган билимларни куллаш жараёни янги билимларни шаклланишига, талабанинг самарали фикрлаш манбаига айланади.

Шу сабабдан мамлакатимизда ва жахоннинг ривожланган давлатларида таълим сохасини ислох килиш жараёнида педагогик технологияларнинг ривожланиши зарур ахборотларни мустакил излаб топиш, муаммони куя билиш ва унинг ечимини хал этиш, олинган билимларни танкидий тахлил эта олиш ва бу билимларни янги масалаларни ечишда куллаш учун йуналтирилган. Эндиликда шахсга йуналтирилган таълимнинг зарурийлиги барчага аён булмокда.

Шахсга йуналтирилган укитиш - бу талабанинг шахсий хусусиятларини, кобилияти ва имкониятини инобатга олувчи, илгор педагогик ва ахборот технологияларидан талаба шахсини ривожлантиришда самарали фойдаланувчи

укитишдир. Шундай килиб, шахсга йуналтирилган укитиш, укитишни дифференциациялаш ва индивидуаллаштириш асосий тамойил сифатида каралади. Шакл ва мазмуннинг ранг-баранглиги - талабанинг кизикиши, имконияти ва шахсий хусусиятидан келиб чикиб таклиф этилаёгган холлардан танлаш имкониятини беради. Бундай имконият таълим тизимида хам уз аксини топиши зарур. Х,ар хил сатхли укитиш бундай муаммонинг ечими була олади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда замонавий электрон таьлим воситалари микро ва макро дунёдаги, мураккаб курилмалар ва биологик тизимлардаги ходиса ва жараёнларни компьютер графикаси ва моделлапггиришидан фойдаланиш асосида ургатиш, жуда катта ёки жуда кичик тезликда содир буладиган физик, кимёвий ва биологик жараёнларни кулай вакт улчамида такдим этиш каби янги дидактик масалаларни ечишга ёрдам беради.

Укув машгулотларининг талабаларни кундалик фанлар мажмуаси ва улар буйича берилган топшириклар мажмуаси билан хисоблашишга тугри келадиган килиб ташкил этилиши куплаб муаммоларни келтириб чикаради. Бундай холда талабалар бирон бир фанга узларининг диккат эътиборини тулик карата олмайдилар. Бундай нотугалликларни бартараф этишда, назаримизда, модулли укитиш энг яхши ечим хисобланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси прездентининг 2019 йил 7 февралдаги ПФ 4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги фармони.

2. Узбекистон Республикаси прездентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони.

3. Узбекистон Республикаси прездентининг 2019 йил 6 сентябрда "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5812- сон Фармони.

4. Узбекистон Республикаси прездентининг 2018 йил 5 июндаги "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3775-сон ^арори.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги «Ахборот технологиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни IT-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари тугрисида»ги П^-4851-сон ^арори.

6. Р.Хдмдамов, У.Бегимкулов, Н.Тайлоков. (2010). Таьлимда ахборот технологиялари. Олий таьлим муассасалари учун укув кулланма. УзМЭ давлат илмий нашриёти, 120 б.

7. Дьяченко, С. А. (2007). Электронные средства обучения в деятельности преподавателя. Среднерусский вестник общественных наук, (2).

8. Пулатова, Д. Т. (2015). Таълим жараёнига электрон ахборот таълим ресурсларини жорий этишнинг педагогик шарт-шароитлари. Современное образование (Узбекистан), (7).

9. Iskandarovich, U. I. (2021). Theoretical Fundamentals of Introduction of Electronic Educational Tools to the Educational Process. Central asian journal of theoretical & Applied sciences, 2(1), 1-7.

10. Asqarov, I. B (2017). Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini tadqiqot faoliyati uchun tayyorlashning asosiy bosqichlari. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali, (5).

11. Аскаров, И. Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего, (2), 10-15.

12. Аскаров, И. Б. (2017). Основные подходы и принципы подготовки будущих педагогов профессионального обучения к исследовательской деятельности. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 25-32.

13. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

14. Бегматов, Б. Я. (2020). Техника олий таълим муассасаларида талаба амалиёти тадкики. Academic research in educational sciences, (3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.