Научная статья на тему 'РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ЎҚУВ СУБЪЕКТЛАРИ ФАОЛИЯТИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ТАЛАБЛАР'

РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ЎҚУВ СУБЪЕКТЛАРИ ФАОЛИЯТИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ТАЛАБЛАР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

231
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқув субъектлари / масофавий таълим / медиа / медиакомпетентлик / рақамлаштириш / инновацион бошқариш / SMART тизими / Study subjects / distance learning / media / media competence / digitization / innovation management / SMART system

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Рахмонали Бозорбой Ўғли Турсунов

Мақолада рақамлаштириш жараѐни янада кенг тус олган бугунги кунда таълим жараѐни субъектлари фаолиятига қуйиладиган компетенциялар назарий таҳлил қилинган. Шу билан бирга пандемия шароитида педагог ва талабалар фаолиятида мавжуд муаммо ва камчиликлар ўрганилган. Медиакомпетентликни ривожлантириш борасида амалий таклифлар илгари сурилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides a theoretical analysis of the competencies that are poured into the activities of the subjects of the educational process today, when the process of digitization has become more widespread. At the same time, the existing problems and shortcomings in the activities of teachers and students in the context of the pandemic were studied. Practical proposals for the development of media competence were put forward

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА ЎҚУВ СУБЪЕКТЛАРИ ФАОЛИЯТИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ТАЛАБЛАР»

РАКАМЛАШТИРИШ ШАРОИТИДА УЦУВ СУБЪЕКТЛАРИ ФАОЛИЯТИГА ЦУЙИЛАДИГАН ПЕДАГОГИК КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ

ТАЛАБЛАР

Рахмонали Бозорбой ^ли Турсунов

Узбекистон Миллий университети таянч докторанти raxmonali504@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада ракамлаштириш жараёни янада кенг тус олган бугунги кунда таълим жараёни субъектлари фаолиятига куйиладиган компетенциялар назарий тахлил килинган. Шу билан бирга пандемия шароитида педагог ва талабалар фаолиятида мавжуд муаммо ва камчиликлар урганилган. Медиакомпетентликни ривожлантириш борасида амалий таклифлар илгари сурилган.

Калит сузлар: Укув субъектлари, масофавий таълим, медиа, медиакомпетентлик, ракамлаштириш, инновацион бошкариш, SMART тизими.

ABSTRACT

The article provides a theoretical analysis of the competencies that are poured into the activities of the subjects of the educational process today, when the process of digitization has become more widespread. At the same time, the existing problems and shortcomings in the activities of teachers and students in the context of the pandemic were studied. Practical proposals for the development of media competence were put forward.

Keywords: Study subjects, distance learning, media, media competence, digitization, innovation management, SMART system.

КИРИШ

Жахрнда глобал узгаришлар жараёни, фан-техника жадал ривожланиши хдмда ахборот технологияларининг ривожига асосланган ахборотлашган жамият му^ити таълим тизимига кучли таъсир этмокда. Бугунги мунтазам амалга оширилаётган таълим ислохртлари, инновацион жараёнларнинг асосий вазифалардан бири ракамлаштириш жараёни хусусиятларига тула мослашиш хдсобланади. Х,алкаро микёсда ижтимоий институтларнинг таълим тизими бошкарувидаги узаро хдмкорлигини такомиллаштириш долзарблиги тобора аён

булиб бормокда. Шунинг учун хам Олий таълим муассасаларида укув жараёнларини ахборотлаштиришнинг интерфаол технологияларини ишлаб чикиш, интегратив таълим мухитини яратишнинг педагогик механизмларини такомиллаштиришга алохида эътибор каратиш долзарб вазифалар каторига киради.

Дунёнинг хозирги ривожланиш боскичи илмий ахборотлар хажмининг муттасил усиб бориши билан тавсифланади.

Узбекистон Республикасининг "Ахборотлаштириш тугрисида"ги Конуни, 2012 йил 21 мартдаги "Замонавий ахборот-коммуникация технологияларини янада жорий этиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2013 йил 27 июндаги "Узбекистон Республикаси Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Президен карорлари, Хукуматнинг тегишли хукукий-меъёрий хужжатлари ижросини таъминлаш, таълим тизимида ахборот-коммуникация технологиялари, интернет ва мультимедиа ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш оркали таълим-тарбия жараёни сифатини ошириш бугунги куннинг долзарб вазифасидир.[1]

Колаверса, 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид Давлат Дастурининг бевосита 165-банди Олий таълим тизимини янада такомиллаштириш масалаларига оид булиб, унда таълим жараёнини ахборотлаштиришга доир вазифалар хамда таълим субъектларида замон талабларига мос медиакомпетентликни шакллантириш масалалари белгиланган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таълим муассасасининг электрон ахборот таълим мухитини яратиш соф техник масала булиб колмасдан, балки бунинг учун муассасанинг илмий-методик, ташкилий ва педагогик имкониятларини тизимли ёндашув асосида ишга солиш талаб этилади.

Замонавий ахборот телекоммуникацион технологияларидан таълим тизимида фойдаланиш куйидаги йуналишларда амалга оширилади:

- ахборот-телекоммуникацион технологиялар урганиш объекти сифатида, яъни талабалар янги ахборот технологиялар, уларнинг таркибий кисмлар ва фойдаланиш сохалари буйича умумий тушунча ва малакаларга эга буладилар;

- ахборот-телекоммуникацион технологиялар укитиш воситаси сифатида, яъни замоновий ахборот ва педагогик технологиялар асосида талабаларга билим берилади хамда маъруза, амалий ва лаборатория машгулотлари компьютерларнинг замонавий дастурий воситалари асосида ташкил этилади;

- таълим жараёнини бошкариш воситаси сифатида, яъни таълим муассасасининг барча иш фаолияти, шу жумладан укув, маънавий -маърифий ва илмий-таткикот ишлари самарадорлигини ошириш учун ахборотлаштириш, тахлил ва башорат килиш тизимини яратиш;

- галабалар ва профессор-укитувчиларнинг илмий-педагогик изланишларини амалга ошириш воситаси сифатида, яъни укув муассасасида укитувчи-профессор ва талабалар орасида илмий-тадкикот ва педагогик изланишлар самарадорлигини ошириш учун замонавий ахборот тизимларини яратиш ва татбик этиш.

Ахборот технологиялари воситалари билан ишлайдиган педагог цуйидаги компетенциявий талабларга жавоб бериши керак:

- Медиакомпетентлик сифатларини узида мужассамлаштирган булишлиги;

Медиакомпетентлик тушунчаси (media competence) таълим тизмимиздаги нисбатан янги атама хдсобланиб, у медиа маълумотларни турли куринишда узатиш ва бахолаш, урганиш, етказа билиш каби маъноларни уз ичига олади. Медиатаълим хозирги даврда шахснинг оммавий ахборот воситалари оркали ривожланиш жараёнини англатади.[2] Профессор А.Б.Федоров замонавий оламдаги медиатаълимни оммавий ахборот билан мулокот маданиятини шакллантириш максадида ижодий, коммуникатив салохиятлар, танкидий тафаккур, медиаматнларни тулаконли идрок этиш, талкин килиш, тахлил килиш ва бахолаш медиатехника ёрдамида уз-узини ифодалашнинг турли шаклларига укитиш максадида оммавий коммуникация(медиа) воситалари ва материаллари ёрдамида шахсни ривожлантириш жараёни сифатида куради. [3]

- Электрон дарсликлар ярата олиш ва улар билан эркин фаолият олиб бориш куникмасига эга булиш;

- ZOOM, Google meet, Google disk, Camtasio studio каби дастурларда эркин ишлай олиш;

- Масофавий таълим платформасини янгиликлар билан бойитиб бориш ва бошкалар.

Дунё микёсида коронавирус пандемияси барча сохалар сингари таълим тизимига хам жиддий таъсир курсатди. Карантин коидалари куплаб анъанавий

таълим шакллари ва методларини самарасиз холатга солиб куйди. Бу вазиятда куйидаги муаммо ва камчиликлар кузга ташланди:

- Интернет тезлигининг барча худудларда талаб даражасида эмаслиги;

- АКТ мосламаларининг барча таълим субъектларида етарли эмаслиги;

- Таълим субъектларида медиа-ахборот курилмаларидан фойдаланиш куникмаси(медиасаводхонлик даражаси)нинг пастлиги;

- Масофавий таълим шаклида таълим субъектлари учун жавобгарликнинг тулик таъминланмаганлиги каби бар катор камчиликлар кузга ташланди.

МУХОКАМА

Таълимни ахборотлаштириш буйича кадрлар тайёрлашнинг умумпедагогик тамойилларини куйидагича келтириш мумкин:

-касбий йуналишга нисбатан базавий тайёргарликнинг инвариантлиги, унинг ахборот, коммуникация, умуммаданий жихатларга йуналтирилганлиги, ахборотлашган жамият ривожланишининг хозирги даражасига мослиги;

- педагог кадрларни тайёрлашни ихтисослаштириш, яъни аник бир фан буйича ахборот коммуникация технологиялари воситалари имкониятларини жорий этишга йуналтирилганлик;

-педагог кадрлар тайёрлашнинг дифференциаллашгани, унинг шахсий афзаллигига, касбий эхтиёжига ва талабаларнинг хусусиятларига йуналтирилганлиги.

Педагог кадрларни касбий ва ихтисослаштирилган тайёрлаш хамда дифференциаллашган ёндашув тамойилларини амалиётга жорий этиш учун укув дастурининг тузилмасини ишлаб чикишда куйидагилар уз аксини топиши лозим:

- укув дастурларида жамиятни ахборотлаштириш жараёнининг холати;

- таълимни ахборотлаштиришнинг назарий асослари;

- укув дастурларида аник бир фан буйича ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланиш буйича педагог кадр фаолиятининг асосий ташкил этувчилари;

- мустакил таълим фаолиятининг методик таъминоти.

Хозирда фанларни компьютерлардан фойдаланиб укитиш мухим ахамият касб этмокда. Педагоглар компьютердан нафакат дарсга методик материалларни тайёрлашда, балки фанни укитишда зарур компьютер дастурларидан фойдаланади, уни талабалар билан индивидуал ишлаш воситаси сифатида куллайди. Компьютер дастурий воситаларининг таркибига кирувчи

интерфейснинг кулайлиги, педагогларга замонавий ахборот технологияларини самарали узлаштиришлари учун имконият яратади. Шундай килиб, ахборот ва коммуникация технологияларининг имкониятларидан шахсга йуналтирилган таълимни ривожлантиришда, талабаларнинг ижодий кобилиятларини шакллантиришда самарали фойдаланиш мумкин.

- Компьютер технологияларини укув жараёнида асосли куллашнинг яна бир мухим жихати - реал жараёнлар ва экспериментларнинг компьютер моделини яратишдан иборат. Компьютер ёрдамида маълумотларни кайта ишлаш, модель ва натижаларнинг намойиши, куп холда, киммат турадиган экспериментал курилмаларга булган эхтиёжнинг урнини босади, айрим холда (атом ва квант физика, яримутказгичлар, кимё, биология, астрономия, тиббиёт каби фанларга тегишли жараёнларни моделлаштириш) эса, мазкур жараёнларни намойиш этишнинг ягона усули саналади.

- Замонавий ахборот технологиялари микро ва макродунёдаги, мураккаб курилмалар, биологик тизимлардаги ходиса хамда жараёнларни компьютер графикаси ва моделлаштиришдан фойдаланиш асосида ургатиш, жуда катта ёки кичик тезликда содир буладиган физик, астрономик, кимёвий, биологик жараёнларни кулай вакт улчамида такдим этиш каби янги дидактик масалаларни ечишга ёрдам беради.

- Шу боис, таълимда замонавий ахборот технологияларини жорий этишнинг истикболли йуналишларидан бири - ходиса ва жараёнларни компьютерда моделлаштиришдир. Компьютер моделлари анъанавий дарснинг таркибига хамоханг булиши ва укитувчи учун компьютер экранида, куп эффектларни намойиш этишига, укувчиларнинг янги, ноанъанавий укув фаолиятини ташкил этишга катта ёрдам беради.

НАТИЖАЛАР

Мамлакатимизда олиб борилаётган таълим ислохатлари жараёнида замонавий ахборот-коммуникация технологиялари воситаларини таълим жараёнида куллаш, олий таълим муассасалари профессор-укитувчилари ва ёш тадкикотчиларининг жахон таълим ресурслари, замонавий илмий адабиётларнинг электрон манбалардан фойдаланиш шунингдек, замонавий педагогик технологияларни амалиётга жорий этиш хамда олий таълим муассасалари укув жараёнларини ахборотлаштириш тамойиллари билан боглик муаммоларни урганиш буйича социологик тадкикотлар олиб бормокда. Хусусан, пандемия шароитида Олий таълим тизимидаги вазият хакида

öeBOCHTa TatnHM cyöteKraapn ypTacnga cypoBHOMa yTKa3Hng,H. Ma3Kyp cypoBHOMa Typnn OTM napHHHHr 62 Ha^ap negaror xogHMnapn Ba 112 Ha^ap Tanaöanapn ypTacnga yTKa3Hnn6, yHHHr HaTH^anapHHH Taxgnn этсaк.

1. CypoBHOMaga HmrapoK этгaн negaror-xogHMnapHHHr OTM gara AKTgaH ^oöganaHHrn HMKOHH^raapn gapa^ancnra MyHOcaSaraapn:

2. HmTHpoKHH negaroraapHHHr axöopoT pecypc MaHÖaanapn xaKHga MatnyMOT:

3. HmTHpoKHHnapHHHr ysyB ^apaeHuga AKT napugaH ^ofiganaHum Ma^canapu Macanacugaru ^HKpnapu:

4. 3neKTpoH TatnuM TH3UMHHUHr afiHaH ^aHgaö maKrnapugaH ^ofiganaHunca Ma^cagra MyBO^HK; öynagu? geraH caBonra MyHocaöaraapu:

XY^OCA

negaroruK TatnuM ^apaeHnapura 3aMOHaBufi axöopoT Ba кoммyннкaцнa TexHonornanapHHH ^opufi этнm Ha3apnacH Taxgunu Hara^acuga negaroruK Kagpnap Tafiepnam Ba ynapHHHr ManaKacuHH omupum ®:apaeHnapHHH

ахборотлаштиришни яхлит педагогик тизимини яратиш касбий фаолиятни такомиллаштиришнинг зарурий шарти сифатида асосланади.

Олий таълим тизимида фан, техника ва технологик тараккиётнинг бугунги даражаси билан булажак укитувчиларнинг касбий тайёргарлиги сифатини такомиллаштириш жараёни орасида номувофиклик мавжуд булиб, уни бартараф этишда замонавий ахборот технологияларининг кенг микёсда жорий этиш муаммосининг янада юкори долзарблик касб этмокда.

Таълим муассасасининг электрон ахборот таълим мухитини яратиш соф техник масала булиб колмасдан, балки бунинг учун муассасанинг илмий-методик, ташкилий ва педагогик имкониятларини тизимли ёндашув асосида йуналтириш талаб этилади. Шундан келиб чикиб, «электрон ахборот-таълим мухити» тушунчасини аник бир максадга йуналтирилган укув жараёнини таъминловчи дастурий, ахборот-техник, укув-методик тизимлар мажмуидир деб таърифлаш мумкин.

Тахлилий тадкикотлар натижасида электрон ахборот-таълим мухити куйидаги типологик белгиларга кура тавсифланиши аникланди:

1) Х,ар кандай даражадаги электрон ахборот-таълим мухити тизимлилик хусусиятига эга мураккаб тузилмали объект булиб хисобланади.

2) Электрон ахборот-таълим мухитининг яхлитлиги тизимлиликка эришиш тушунчаси билан бир маънони, уларнинг уйгунлигини англатиб, у укув муассасаси битирувчисининг шахсий ва касбий моделини амалга оширишдаги таълим ва тарбия максадларини узида мужассамлаштиради.

3) Электрон ахборот-таълим мухити таълим ва тарбия ишларининг самарадорлигига таъсир курсатувчи омил булиш билан бирга унинг воситаси хамдир.

REFERENCES

1. Фан, техника ва таълимда инфокоммуникацион ва хисоблаш технологиялари: монография халкаро конференция маърузалари ва тезислари. (М-во высш. и сред. спец. обр. РУз).

2. С.С.Бабаджанов. Олий таълим муассасалари талабаларининг медиакомпетентлигини ривожлантириш технологияси. Дисс. 13.00.01 -Педагогика назарияси. Педагогик таълимотлар тарихи. Тошкент - 2018

3. Медиаобразование сегодня: содержание и менеджмент/Под ред. А.В.Федорова. - М.: Изд-во Гос. ун-та управления, 2002. - 80 с.

4. F.A. Ibrohimov. Ta'lim muassasalarida huquqiy ta'lim-tarbiyaning zarurati. Academic Research in Educational Sciences(https://cyberleninka.ru/article/n/ta-lim-muassasalarida-huquqiy-ta-lim-tarbiyaning-zarurati).

5. S.I. Doniyev, F.A. Ibrakhimov, I.S.Joldasov. Trends int the development of primary education (an example of the finnish system of primary education). Journal of innovatsions in pedagogy and psychology 2, 387-393.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.