Научная статья на тему 'ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА МАТЕМАТИКАНИ ЎҚИТИШДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ МАСАЛАЛАРИ'

ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА МАТЕМАТИКАНИ ЎҚИТИШДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
175
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
махсус таълим / коррекция / математика / бошланғич синф / компьютер технологияси. / специальное образование / коррекция / математика / начальная школа / компьютерные технологии.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Якубжанова Дилобар Батировна

Ушбу мақолада эшитишида нуқсони бўлган бошланғич синф ўқувчиларига математикани ўқитишда компьютер технологияларни самарали қўллаш учун компьютер технологиялари тақдим этадиган имкониятлар, коррекцион вазифаларни танлаш талаблари, ахборот технологияларини қўллашнинг асосий вазифалари, бўлажак мутахассиснинг ахборот маданиятини шакллантириш каби муҳим масалалар ўз ифодасини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННОКОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ МАТЕМАТИКЕ УЧАЩИХСЯ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

В этой статье освещаются преимущества компьютерных технологий для эффективного использования компьютерных технологий при обучении математике учащихся начальных классов с нарушениями слуха, требования к отбору коррекционных задач, основные задачи использования информационных технологий и формирования информационной культуры будущего специалиста.

Текст научной работы на тему «ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА МАТЕМАТИКАНИ ЎҚИТИШДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ МАСАЛАЛАРИ»

Якубжанова Дилобар Батировна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети "Сурдопедагогика" кафедраси докторанти, доцент вазифасини бажарувчи, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD),

ЭШИТИШИДА НУКСОНИ БУЛГАН БОШЛАНГИЧ СИНФ УКУВЧИЛАРИГА МАТЕМАТИКАНИ УКИТИШДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ МАСАЛАЛАРИ

УДК 371.912

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. ЭШИТИШИДА НУЦСОНИ БУЛГАН БОШЛАН€ИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИГА МАТЕМАТИКАНИ УЦИТИШДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ^УЛЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Ушбу мак,олада эшитишида нуксони булган бошла^ич синф укувчиларига математикани ук,итишда компьютер технологияларни самарали куллаш учун компьютер технологиялари такдим этадиган имкониятлар, коррекцион вазифаларни танлаш талаблари, ахборот техно-логияларини куллашнинг асосий вазифалари, булажак мутахассиснинг ахборот маданиятини шакллантириш каби мух,им масалалар уз ифодасини топган.

Таянч суз ва тушунчалар: махсус таълим, коррекция, математика, бошланFич синф, компьютер технологияси.

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. ВОПРОСЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБУЧЕНИИ МАТЕМАТИКЕ УЧАЩИХСЯ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

В этой статье освещаются преимущества компьютерных технологий для эффективного использования компьютерных технологий при обучении математике учащихся начальных классов с нарушениями слуха, требования к отбору коррекционных задач, основные задачи использования информационных технологий и формирования информационной культуры будущего специалиста.

Ключевые слова и понятия: специальное образование, коррекция, математика, начальная школа, компьютерные технологии.

YAKUBJANOVA D.B. THE ISSUES OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IMPLEMENTATION IN TEACHING MATHEMATICS OF ELEMENTARY CLASSES STUDENTS WITH HEARING DISORDERS

The article highlights the advantages of computer technology for the effective of computer technologies implementation in teaching mathematics to elementary school students with hearing impairments, the requirements for the selection of correctional tasks, the main tasks of information technology implementation and the formation of the information culture among future specialist.

Key words and concepts: special education, correction, mathematics, elementary school, computer technology.

Кириш.

Жахонда жисмоний ёки рухий ривожлани-шида нуксонлари булган болаларни укитиш, тарбиялаш ва ижтимоийлаштириш масаласи илмий жамоатчилик томонидан кенг тадкик этиб келинмокда. "Таълим 2030: умумжахон инклюзив ва адолатли сифатли таълим хамда укитишни бутун хаёти давомида таъ-минлаш" Инчхон декларациясида таълим-тараккиётнинг асосий харакатлантирувчи кучи ва баркарор ривожланиш максадларига етказувчи фаолият эканлиги таъкидланган1.

Мустакиллик йилларида республикамизда ижтимоий химояга мухтож болаларнинг мак-табгача, умумий урта, урта махсус, касб-хунар, олий таълим ва мактабдан ташкари таълим тизими тубдан ислох, килинди. Ихтисослашти-рилган таълим муассасасида укитиш ва тарбиялаш жараёни укувчиларнинг алохида хусуси-ятларини эътиборга олган холда умумий урта таълимнинг давлат стандартига мувофик бел-гиланди ва махсус коррекцион тузатиш услу-бларидан фойдаланилган холда олиб бори-лиши жорий этилди.

Узбекистон Республикасини янада ривож-лантириш буйича Харакатлар стратегия-сида "...имконияти чекланган шахсларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш, ноги-рон, ахолининг бошка эхтиёжманд тоифала-рининг тулаконли хаёт фаолиятини таъмин-лаш учун уларга тиббий-ижтимоий ёрдам курсатиш тизимини янада ривожлантириш ва такомиллаштириш"2 каби вазифалар бел-гиланиб, бугунги кунда эшитишида нуксони булган укувчиларни укитишда ахборот-коммуникацион технологияларни куллаш масаласи долзарб ахамият касб этмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5712-сонли фармонида Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концеп-

цияси тасдикланди. Концепцияда Узбекистон Республикасининг 2030 йилга келиб PISA (The Programme for International Student Assessment) Халкаро микёсида укувчиларни бахолаш дастури рейтинги буйича жахоннинг биринчи 30 та илFор мамлакат каторига кири-шига эришиш, узлуксиз таълим тизими маз-мунини сифат жихатидан янгилаш, таълим-тарбия жараёнига индивидуаллаштириш тамойилларини боскичма-боскич татбик этиш ва халк таълими сохасига замонавий ахборот-коммуникация технологиялари хамда инно-вацион лойихаларни жорий этиш каби халк таълими тизимининг узок муддатли ривож-ланишининг асосий йуналишлари белгилаб берилди.

Халк таълими тизимида турли эхтиёжга эга булган болаларга каратилган муассаса-лар - укитиш даражаси таълим стандартлари-дан юкори булган муассасалар (ихтисослаш-тирилган муассасалар) ва имконияти чекланган болалар учун таълим муассасалари фаолият юритади.

Халк таълими тизимида жисмоний ёки психик ривожланишида нуксони булган болалар учун 86 та ихтисослаштирилган мактаб ва 21 та мактаб- интернат мавжуд булиб, уларда 20 610 нафар бола таълим олмокда.

Шунингдек, жисмоний ёки психик ривожланишида нуксони булган ва узок муддатли даволанишга мухтож 13 437 нафар болалар уйда таълим олмокда3.

Халк таълими тизимига оид конунчиликда, институционал ривожланишда, мактаб ёши-даги болаларга замон талабларига мос равишда таълим-тарбия беришда укув жара-ёнини ташкил этиш сохасида куйидаги камчи-ликлар мавжудлиги аникланди4:

• укувчиларда таълим олишга кучли мотивацияни шакллантириш талаб этилмокда;

• педагогларнинг методик таъминотини яхшилаш лозим;

1 https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000233137_ rus

2 Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги Фармони. // Харакатлар стратегияси асосида жадал тараккиёт ва янгиланиш сари. - Т.: Fафур Fулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2017. - Б.70-71.

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5712-сонли Фармони //. www.lex.uz

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5712-сонли Фармони //. www.lex.uz

• фойдаланилаётган дарсликлар сифа-тини ошириш, хорижий укув кулланмаларини кушимча ёки мукобил укув материаллари сифатида куллаш амалиётини йулга куйиш талаб этилмокда;

• ахборот-коммуникация технология-ларини укитиш жараёни методик ёрдамга мух,тож.

Бу камчиликларни бартараф этиш учун халк таълими тизимининг умумтаълим тизи-мида иктисодиётнинг инновацион ривожла-ниши, илFор халкаро тажриба ва жамиятнинг замонавий талабларига мувофик сифатли таъ-лим олиш имкониятларини яратиш; инсон капиталини мех,нат бозорида ва умуман мам-лакатда укувчининг ракобатбардошлик дара-жасини белгиловчи асосий омил сифатида ривожлантириш каби стратегик максадлари белгиланди. Бунда:

- замонавий дарсликлар, укув-услубий кулланмалар учун ахборот-коммуникация технологияларини жорий этган х,олда мультимедиа иловаларини яратиш;

- таълим муассасаларида укув-тарбия жараёнини самарали ташкил этиш мак,садида янги, шу жумладан мукобил ёндашувларни урганишга ва илмий асослашга йуналтирилган амалий характердаги илмий изланишларни ривожлантириш;

- укув муддатларини узгартирмаган х,олда укувчилар томонидан узлаштириш ком-петентлигини кенгайтиришни таъминловчи замонавий таълим технологияларидан фойда-ланишни кенгайтириш;

- имконияти чекланган болалар укитиладиган таълим муассасаларини зарур адабиётлар, методик кулланмалар, турли касбларга укитиш учун буладиган ускуна ва жих,озлар билан таъминлашга каратилган чора-тадбирларни амалга ошириш;

- имконияти чекланган болаларни укитиш учун инклюзив таълим тизимини ташкил этиш, умумтаълим муассасаларини мах-сус мосламалар (кутариш курилмаси, пандус, туткич, бошкалар), шунингдек, тегишли кад-рлар (педагог-дефектолог, болаларни рух,ий-педагогик кузатиш буйича мутахассислар) билан таъминлаш;

- ички локал тармокларни яратиш, укув синфларини, укитувчилар х,амда мактаб маъ-муриятини замонавий ахборот-коммуникация

технологиялари ва воситалари, хусусан, компьютер техникаси, интерактив доска, планшет ва бошка жих,озлар билан таъминлаш;

- мавжуд дарслик ва укув-услубий ада-биётларни электрон куринишга утказиш;

- ахборот-коммуникация технология-лари ривожланишининг замонавий тенден-цияларини х,исобга олган х,олда таълим жара-ёнида компьютерлаштириш даражасини кутариш;

- ахборот-коммуникация технологияларини куллаган х,олда янги авлод дарслик ва укув-услубий адабиётларини тайёрлаш ва чоп этишни ташкиллаштириш;

- таълимда мультимедиа мах,сулотларини ишлаб чикиш ва уларни куллаш жараёнини тизимли ташкил этиш чораларини куриш йуналишлари стратегик максадларни амалга оширишда уз аксини топган1.

Таълимни ахборотлаштириш ва компью-терлаштиришнинг асосий йуналишларидан бирини ривожлантирувчи таълимни амали-ётга кенгрок татбик килиш ва мактабда таълим даражасини ошириш максадида нисба-тан янги ахборот технологияларидан фойда-ланиш ташкил килади. Мактаб укувчилари учун компьютер ва ахборот коммуникацион технологиялари, нафакат уларни урганиш ва узлаштириш предмети сифатида, балки анча таъсирчан ва самарали коррекцион таъсир курсатиш воситаси сифатида х,ам кимматга эга. Шу сабабли х,озирги замон амалиё-тида янги компьютер технологияларидан фаол фойдаланмай туриб машFулотлар олиб боришни тасаввур килишнинг узиёк мушкил-дир. Шундай экан, ахборот технологиялари-нинг коррекцион ишдаги, шунингдек, мактаб предметларини укитиш жараёнидаги киммати ва самарадорлиги х,ам компьютер таълим методларининг анъанавий таълим методлари билан макбул бирикувда амалга оширилиши билан белгиланади.

Жисмоний ёки рух,ий ривожланишида нуксони булган болаларга таълим бериш воситаларидан фойдаланиш методикаларини ишлаб чикиш х,амма даврларда миллий ва

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5712-сонли Фармони // www.lex.uz

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

чет эл махсус педагогикада олиб бориладиган илмий ишларнинг ажралмас йуналиши сифа-тида олиб каралган.

Мацсад.

Эшитишида нуксони булган бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда ахборот-коммуникацион технологияларни куллаш масалаларини тадкик этишдан иборат.

Мавзу буйича бошка олимлар илмий асар-лари кискача тахлили.

Таълимда ахборот-коммуникацион тех-нологияларини жорий этиш ва унинг сама-радорлигини оширишнинг педагогик шарт-шароитлари, электрон таълимни ривожлантириш, электрон ахборот таълим ресурсла-рини яратиш ва куллашнинг имкониятлари, ресурс, эксперт-укитиш тизимлари, интеллектуал тизимларига мамлакатимиз олимлари А.А.Абдукодиров, М.М.Арипов, А.И.Аширова, У.Ш.Бегимкулов, Р.Р.Бокиев, Ф.М.Закирова, М.М.Мамаражабов, Н.А.Муслимов,

Н.И.Тайлаков, С.К.Турсунов, М.Р.Файзиева, А^.Хайитов ва бошкаларнинг илмий ишларида алохида эътибор каратилган1.

1 Абдукодиров А.А. Теория и практика интенсифака-ции подготовки учителей физико-математических дисциплин. Аспект использования компьютерных средств в учебно-воспитательном процессе: Дис. ... док. пед. наук.

- Т: ТГПИ, 1990. -360с.; Арипов М., Файзиева М. MySQL маълумотлар базасини бошкариш тизими имкониятлари // Педагогик таълим. - Тошкент, 2014. - №1. -Б. 48-52.; Аширова А.И. "Ахборот тизимларини лойихалаш" фанидан дастурий кобик яратиш ва таълимда фойдала-ниш методикаси: пед. фан. ном. ... дисс. -Т.: ТДПУ, 2009.

- 140 б.; Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнла-рини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти: Пед. фан. док. ... дисс. -Т., 2007.

- 305 б.; Бокиев Р.Р. Электрон-укув методик материал-ларни ишлаб чикариш ва куллашнинг дидактик ва пси-хофизиологик жихатлари // Педагогик махорат. - Тошкент, 2005.-№2. - Б. 62-65.; Закирова Ф.М. Теоретические и практичекие основы методической подготовки будущих преподавателей информатики в педагогических вузах: Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - Ташкент, 2008. -42 с.; Мамаражабов М.М. Касб-хунар коллежла-рида информатика фанининг "Амалий дастурий таъми-нот" булими мазмуни ва укитиш методикаси: Пед. фан. ном. ...дис. автореф. -Т.: ТДПУ, 2004. - 20 б.; Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантириш-нинг назарий-методик асослари: Пед. фан. док. ... дис. автореф. - Т: ТДПУ, 2007. - 47 б.; Тайлаков Н.И. Узлуксиз таълим тизими учун информатикадан укув адабиётлари янги авлодини яратишнинг илмий педагогик асослари.

- Т.: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2005. - 160 б.; Турсунов С.К,. Таълимда электрон ахборот ресурсларини яратиш ва уларни жорий килишининг методик асослари: Пед. фан. ном. ... дис. автореф. - Т: ТДПУ, 2011. - 23 б.; Файзиева М. Р. Укув жараёнига мослашувчи WEB тизим-

Олиб борилган илмий тадк,ик,отларда ук,итувчиларни касбий тайёрлашда компью-терлардан фойдаланишни ташкил этишнинг восита ва усуллари, таълимни ахборотлашти-риш, ягона ахборот маконини яратиш, таълим тизимида масофали таълимни куллаш тушун-часи ва муаммолари илмий асосланган.

Сунгги бир неча ун йилликлар даво-мида Россия махсус таълимида компьютер технологияларидан фойдаланиш сох,асида салмокли назарий ва амалий тажриба тупланди. Й.Л.Гончарова, Т.К.Королевская, О.И.Кукушкина, Л.Р.Лизунова, Т.В.Пелимская, Н.Н.Малофеев, З.А.Репина, Н.Д.Шматко каби тадкикотчилар ишларида махсус таълимнинг турли сох,аларида ривожлантирувчи х,амда коррекцион масалаларни х,ал килишда ахборот технологияларидан фойдаланиш буйича ёндашувлар ишлаб чик,илди, илмий асос-ланди ва экспериментал жих,атдан исбот-лаб берилди2. Россия махсус таълимида компьютер технологиялари болаларнинг индивидуал хусусиятларига х,аммадан кура купрок, мослашадиган воситалардан бири сифатида кулланиб келинади3.

ларни яратиш: Пед. фан. буйича фалсафа доктори ... дис.

- Т: ТДПУ, 2017. - 151 б.; Х,айитов А.Т. Умумий урта таълимда информатика ва хисоблаш техникаси асосларини укитишни компьютерлаштириш назарияси хамда амалиёти: Пед. фан. док. ... дисс. автореф. - Т: ТДПУ, 2006. - 37 б.

2 Гончарова Е.Л., Кукушкина О.И. Внутренний мир человека как предмет изучения в специальной школе: опыт проектирования нового содержания обучения // Дефектология.-1998. - № 3.- С.3-14.; Королевская Т.К. «Видимая речь» десять лет в России // Дефектология.

- 1999. - N 4. - С. 57-65. - (Компьютер в руках дефектолога); Лизунова, Л.Р. Компьютерная технология коррекции общего недоразвития речи у детей старшего дошкольного возраста с легкой степенью псевдобульбарной дизартрии: дис. ... канд. пед. наук / Л.Р. Лизунова. - Пермь, 2004. - 210 с.; Пелымская Т.В., Шматко Н.Д. Формирование устной речи дошкольников с нарушенным слухом: Пособие для учителя-дефектолога. — М.: Издательство ВЛАДОС, 2003. - 224 с.; Малофеев Н.Н., Гончарова Е.Л. Позиция ИКП РАО в оценке современного этапа развития государственной системы специального образования в России // Альманах Института Коррекционной Педагогики РАО, 2000г. Выпуск 1.; Репина З.А., Лизунова, Л.Р. Новые информационные технологии: специализированная компьютерная логопедическая программа «Игры для Тигры» // Вопросы гуманитарных наук. - 2004. - № 5 (14). - С. 285-287.

3 Кукушкина О.И. Компьютер в специальном обучении. Проблемы. Поиски. Подходы // Дефектология. 1994. №5.

- С. 46-52.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

ХХ асрнинг 70-йиллари охирларидан бош-лаб, Fарбий Европа мамлакатлари ва АКШда махсус таълим тизимларининг уз ривож-ланишида сифат жих,атдан мутлако янги боскичига утказилиши амалга оширилмокда ва интеграция, х,озирги даврга келиб инклузия боскичнинг бош тенденциясига, компьютер эса асосий ашёсига айланмокда. Олимлар-нинг изланишлари болаларнинг ижтимоий ва таълимий интеграцияси масалаларидан келиб чикади, шунинг учун янги, интерфаол, ахбо-рот технологияларини яратиш махсус педа-гогиканинг жадал ривожланаётган йуналиши булиб бормокда. Бу каби технологияларнинг мох,ияти ва максади боланинг ривожланиши-даги камчилик "урни"ни компьютер ёрдамида тулдириш ва шу йул билан бола учун жами-ятга кушилиш (интеграцияланиш) ва таълимга йул очиш имкониятини осонлаштиришдан иборат1.

Ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатларининг бошланFич синфла-рида математика фанини укитишда компьютер технологияларидан фойдаланиш кар ва заиф укувчиларнинг ушбу фандан мустакил билим олишлари учун шарт-шароит яратишга ёрдам беради, бу эса компьютер технология-лари такдим этадиган куйидаги имкониятлар х,исобига эришилади2:

1) компьютер яратиб бера оладиган кургазмалилик;

2) муаммоли таълим методикасини махсус тайёрланган укув дастурларидан фойдала-ниб амалга ошириш;

3) таълим натижаларининг назора-тини автоматлаштириш (эшитишида нуксони булган х,ар бир укувчига индивидуал тарзда реал вакт улчамида билимларни узлаштириш

1 Gelman R., & Meck E. (1983). Preschoolers' counting: Principles before skill. Cognition, 13, 343-359. doi:10.1016/0010-0277(83)90014-8.; Brett E. Shelton, Boise State University, Boise, ID, USA Mary Ann Parlin, Boise State University.; Boise, ID, USA. Teaching Math to Deaf/ Hard-of-Hearing (DHH) Children Using Mobile Games: Outcomes with Student and Teacher Perspectives. Date: Jan. 1, 2016, From: International Journal of Mobile and Blended Learning(Vol. 8, Issue 1.) Publisher: IGI Global.

2 Использование информационных компьютерных технологий в обучении детей с ОВЗ. Губарева Светлана

Борисовна (paig@rambler.ru) file:///C:/Users/SONY/ Downloads/ispolzovanie-informatsionn-h-kompyutern-h-tehnologiy-v-obuchenii-detey-s-ovz.pdf

жараёнининг бориши х,акида тулик ва холи-сона ахборотга эга булиш имконини беради);

4) компьютернинг дидактик таълим воси-таси сифатидаги техник имкониятлари оркали таълим сифатини ошириш;

5) ижодкорлик кобилиятини ривожлан-тириш ва узини-узи намоён килишга булган психологик (рух,ий) тайёрликни шаклланти-риш кабилар.

Махсус таълим учун мулжалланган компьютер технологияларининг узига хос хусуси-яти шундаки, нуксонларни коррекциялашда илмий асосланган методларга таянилади, уму-мий тамойиллар ва укувчи ривожланишининг узига хос хусусиятлари эътиборга олинади.

Компьютер технологияларидан фойда-ланган х,олда утказилган х,ар бир дарс кенг камровлидир, яъни анъанавий ва компьютер воситаларининг макбул уЙFунлиги укувчининг индивидуал имкониятлари ва таълим эх,тиёжларига жавоб берадиган коррек-цион таълимда уз аксини топади.

Махсус таълимда ахборот технологияларини куллашнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат3:

1) укув жараёнида замонавий ахбо-рот технологияларидан фойдаланиш асосида мутахассислар тайёрлаш сифатини ошириш;

2) укитишнинг фаол методларидан фойдаланиш, укув фаолиятининг ижодий ва интеллектуал таркибий кисмларини такомил-лаштириш;

3) таълим фаолиятининг х,ар хил турла-рини (укув, илмий-тадкикот ва бошкалар) интеграцияси;

4) укитишнинг ахборот технологияларини укувчининг индивидуал хусусиятларига мос-лаштириш;

5) укувчиларнинг билиш жараёнларини фаоллигини оширишга ва касбий фаолиятда самарали куллаш учун информатика восита-лари ва методларини узлаштириш учун моти-вацияни оширишга ёрдам берадиган янги таълим ахборот технологияларини ишлаб чикиш;

6) укитишнинг узвийлиги ва узлуксизли-гини таъминлаш;

3 Кукушкина О.И. Компьютер в специальном обучении. Проблемы. Поиски. Подходы // Дефектология. 1994. №5. - C. 46-52.

7) масофавий укитишнинг ахборот техно-логияларини ишлаб чикиш;

8) укув жараёнининг дастурий-методик таъминотини такомиллаштириш;

9) турли йуналишдаги мутахассисларни махсус касбий тайёрлаш жараёнида ахборот технологияларини укитишнинг жорий эти-лиши.

Махсус таълим тизимини ахборотлашти-ришнинг мухим вазифаларидан бири булажак мутахассиснинг ахборот маданиятини шак-ллантириш булиб, унинг шаклланиш даражаси куйидагича аникланади:

- ахборот, ахборот жараёнлари, модел-лар ва технологияларни билиш;

- турли фаолият турларида ахборотни кайта ишлаш ва тахлил килиш воситалари ва усулларидан фойдаланиш куникмалари ва малакалари;

- замонавий ахборот технологиялари-дан касбий (таълим) фаолиятида фойдаланиш имконияти;

- борликни очик ахборот тизими сифа-тида идрок этиш1.

Маколанинг илмий янгилиги:

• кар ва заиф эшитувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатлари бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда компьютер техноло-гиялардан фойдаланиш долзарблиги ёритил-ган;

• кар ва заиф эшитувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатлари бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда компьютер техноло-гиялардан фойдаланиш мавзусини тадкики юзасидан илмий адабиётлар тахлил этилган;

• ихтисослаштирилган мактаб-интернатларида эшитишида нуксони булган бошланFич синф укувчиларини математикага укитиш муаммоларини аниклаш максадида суровнома утказилган;

• эшитишида нуксони булган бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда компьютер технологияларидан самарали фойдаланиш учун компьютер технология-лари такдим этадиган имкониятлари, коррек-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Кукушкина О.И. Компьютер в специальном обучении. Проблемы. Поиски. Подходы // Дефектология. 1994. №5. - С. 46-52.

цион вазифаларни танлаш талаблари, ахборот технологияларини куллашнинг вазифалари, булажак мутахассиснинг ахборот маданиятини шакллантириш масалалари ёритилган.

Тадкикотнинг объекти.

Кар ва заиф эшитувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатлари бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда компьютер технологияларидан фойдаланиш жараёни.

Асосий кисм.

Жисмоний ёки психик ривожланишида нуксони булган болалар учун ихтисослаштирилган давлат таълим муассасаларида бола-ларни укитиш ва тарбиялаш максадида компьютер технологияларидан фойдаланиш борасида мавжуд дастурий махсулотлар ва методик кулланмалар тахлили натижасида шу нарса аён булдики, республикамиздаги ихтисослаштирилган мактаб-интернатларнинг бошланFич синф эшитишида нуксони булган укувчиларида математик тасаввурларни шак-ллантиришга каратилган компьютер технологияларидан фойдаланиш сохасида яратил-ган илмий тадкикотлар деярли мавжуд эмас. Мамлакатимизда ушбу категорияга мансуб болаларга мулжалланган компьютер дастурий таъминоти ва уни ишлаб чикиш концепция-лари мавжуд эмас дейиш туFрирок булади.

Бундан келиб чиккан холда, компью-терларнинг узига хос имкониятларини шу сохага мослаштирган холда ишлаб чикиш, компьютер технологияларидан бошланFич синфларнинг эшитишида нуксони булган укувчиларида математикага оид тасаввурларни шакллантириш воситаси сифатида фойдаланиш нихоятда мухимдир.

Шундай килиб, компьютер технологияларидан фойдаланиб, бошланFич синфларнинг эшитишида нуксони булган укувчиларида математик билим ва куникмалар тизимини шакллантириш ва ривожлантириш самара-дорлигини оширадиган амалий ечимларни топиш зарурати тугилади. Республикадаги махсус мактаб-интернатларда компьютер технологияларини куллаш муаммосининг долзарблиги куйидаги холатлар уртасидаги биз томонимиздан аникланган зиддиятлар билан белгиланади:

• компьютер технологияларининг

жамият хаётининг хамма сохаларига жуда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

тез суръатларда жорий этилаётгани, аммо махсус таълим шароитида уларнинг мутлако коникарсиз кулланаётгани, шу жумладан, бошланFич синфларнинг кар ва заиф эши-тувчи укувчиларида кундалик фаолиятда куллаш, фанларни урганиш ва таълим олишни давом эттириш учун зарур булган математик билим ва куникмалар тизимини компьютер ёрдамида шакллантириш ва ривожлантириш сох,асида;

• бошланFич синфларнинг кар ва заиф эшитувчи укувчилари билан олиб борила-диган коррекцион-ривожлантирувчи ишни компьютер технологияларидан фойдаланган х,олда яхшилаш зарурати, аммо ушбу катего-рияга мансуб болаларда математик тасаввур-лар ва билимларни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнида бу технологияларни жорий этиш буйича дидактик таъминотнинг мавжуд эмаслиги.

Курсатиб утилган карама-каршиликлар нуктайи назаридан, биз мазкур тадкикот муаммосини математик билим ва куникмалар тизимини шакллантириш ва ривожланти-ришда самарали фойдаланиш имкониятини берадиган таълим мазмуни, методлари, шак-ллари, компьютер дастурий таъминотини яра-тиш заруратидан келиб чик,иб белгиладик.

Махсус таълим жараёнига компьютер технологиялари жорий килинса, дарс-лар компьютердан фойдаланган методик х,амрох,ликда олиб борилса, укув фаолия-тида компьютердан фойдаланган ва анъа-навий шаклларнинг узаро мутаносиблигига эришилса, бошланFич синфларнинг эшити-шида нуксони булган укувчиларида математик билим ва куникмаларни узлаштириш даражасининг ортишига эришиш мумкин деб х,исоблаймиз. Шундай килиб, ахборот тех-нологияларининг махсус таълим интеграци-яси жисмоний ёки психик ривожланишида нуксони булган укувчилар таълимида шах-сга йуналтирилган ёндашувни амалга ошириш имконини беради.

Эшитишида нуксони булган болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатлардаги коррекцион-тарбиявий-таълимий ишнинг асосий вазифаси- маънавий баркамол ва интеллектуал ривожланган шахсни тар-биялашдан ва эшитув анализаторининг жарох,атланганлиги натижасида юзага кел-

ган камчиликларни бартараф этишдан иборат. Кар ва заиф эшитувчи укувчиларга бошланFич синфларда математикани самарали укитиш катта илмий ва амалий ах,амиятга эга.

Математика эшитишида нуксони булган болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатларнинг укув режасининг аник фан-лар блок-модулига киритилган укув предме-тидир.

Математика фанини укитишнинг асосий максади укувчиларда кундалик фаолиятда куллаш, фанларни урганиш ва таълим олишни давом эттириш учун зарур булган математик билим ва куникмалар тизимини шаклланти-риш ва ривожлантиришдан, жадал тараккий этаётган жамиятда муваффакиятли фаолият юрита оладиган, аник ва равшан, танкидий х,амда мантикий фикрлай оладиган шахсни шакллантиришдан ва миллий, маънавий ва маданий меросни кадрлаш, табиий-моддий ресурслардан окилона фойдаланиш ва асраб-авайлаш, математик маданиятни умумбаша-рий маданиятнинг таркибий кисми сифатида тарбиялашдан ташкил топади.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Ихтисослаштирилган мактаб-

интернатларида эшитишида нуксони булган бошланFич синф укувчиларини математикага укитиш муаммоларини аниклаш максадида суровнома ишлаб чикилди ва унинг асо-сида ушбу муассаса укитувчилари уртасида суров утказилди. Утказилган суровда Тош-кент шах,ридаги 101-сон кар болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатидан 12 нафар, 102-сон заиф эшитувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатидан 15 нафар, 106-сон заиф эшитувчи болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатидан 12 нафар ва Самарканд шах,ридаги 61-сон кар болалар учун ихтисослаштирилган мактаб-интернатидан 15 нафар - жами 54 нафар математика фани укитувчилари катнашди.

Тадкикот натижаларининг тах,лили ихтисос-лаштирилган махсус мактаб-интернатларда эшитишида нуксони булган укувчиларга математикани укитиш жараёни такомиллашти-рилган муайян мазмун, методлар, воситалар ва педагогик шарт-шароитларга эга булиши лозимлигини яна бир бор таъкидлади.

Хулоса.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

Дарс жараёнида компьютер технологи-ялардан фойдаланишнинг афзалликлари куйидагиларда уз аксини топади:

• коррекцион вазифаларни компьютер технологияларисиз бажариш мураккабдир ёки деярли имконсиздир;

• исталган коррекцион ва таълимий самарали натижага киска вакт ичида эришиш;

• укувчининг таълим олишга булган юкори мотивацион тайёргарлигини ривож-лантириш;

• укувчининг мавжуд нутк ва тил восита-ларининг х,олатига, шунингдек, унинг энг якин ривожланиш зонасига мос келадиган мурак-каблик даражалари буйича бажариладиган вазифаларни танлаб, коррекцион жараёнини индивидуаллаштириш имконияти.

Ихтисослаштирилган мактаб-

интернатларнинг бошланFич синфларида эшитишида нуксони булган укувчиларнинг

математика буйича билим, куникма ва мала-каларини шакллантириш ва ривожлантириш учун олиб бориладиган коррекцион жара-ёнда сурдопедагог мутахассисининг урни асо-сий булиб колади, чунки мутахассис х,ар бир укувчи билан унинг узига хос хусусиятларини урганганлик асосида иш мазмунини - страте-гиясини белгилайди.

Эшитишида нуксони булган бошланFич синф укувчиларига математикани укитишда компьютер технологияларидан самарали фойдаланиш учун компьютер технология-лари такдим этадиган имкониятлари, коррек-цион вазифаларни танлаш талаблари, ахборот технологияларини куллашнинг вазифалари, булажак мутахассиснинг-сурдопедагогнинг ахборот маданиятини шакллантириш каби мух,им масалаларга эътиборни каратиш мах-сус таълим сифати ва самарадорлигининг ошишига олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5712-сонли Фармони //. www.lex.uz

2. Абдукодиров А.А. Теория и практика интенсифакации подготовки учителей физико-математических дисциплин. Аспект использования компьютернкх средств в учебно-воспитательном процессе: Дис. ... док. Пед. наук. - Т: ТГПИ, 1990. -360с.

3. Арипов М., Файзиева М. МйСКЛ маълумотлар базасини бошкариш тизими имко-ниятлари // Педагогик таълим. - Тошкент, 2014. - №1. -Б. 48-52.

4. Аширова А.И. "Ахборот тизимларини лойих,алаш" фанидан дастурий кобик яра-тиш ва таълимда фойдаланиш методикаси: пед. фан. ном. ... дисс. -Т.: ТДПУ, 2009. - 140 б.

5. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти: Пед. фан. док. ... дисс. -Т., 2007. - 305 б.

6. Бокиев Р.Р. Электрон-укув методик материалларни ишлаб чикариш ва куллашнинг дидактик ва психофизиологик жих,атлари // педагогик майорат. - Тошкент, 2005.-№2. - Б. 62-65.

7. Гончарова Е.Л., Кукушкина О.И. Внутренний мир человека как предмет изучения в специальной школе: опыт проектирования нового содержания обучения // Дефек-тология.-1998.- № 3.- С.3-14.

8. Закирова Ф.М. Теоретические и практичекие основы методической подготовки будущих преподавательей информатики в педагогических вузах: Автореф. дисс. ... док. пед. наук. - Ташкент, 2008. - 42 с.

9. Королевская Т.К. «Видимая речь» десять лет в России // Дефектология. - 1999. - Н 4. - С. 57-65. - (Компьютер в руках дефектолога).

10. Кукушкина О.И. Компьютер в специальном обучении. Проблемы. Поиски. Подходы // Дефектология. 1994. №5. - C. 46-52.

11. Лизунова Л.Р. Компьютерная технология коррекции общего недоразвития речи у детей старшего дошкольного возраста с легкой степенью псевдобульбарной дизартрии: дис. ... канд. пед. наук / Л.Р. Лизунова. - Пермь, 2004. - 210 с.

12. Малофеев Н.Н., Гончарова Е.Л. Позиция ИКП РАО в оценке современного этапа развития государственной системы специального образования в России // Альманах Института Коррекционной Педагогики РАО, 2000 г. Выпуск 1.; Репина 3.А.

13. Мамаражабов М.М. Касб-х,унар коллежларида информатика фанининг "Ама-лий дастурий таъминот" булими мазмуни ва укитиш методикаси: Пед. фан. ном. ...дис. автореф. -Т.: ТДПУ, 2004. - 20 б.

14. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари: Пед. фан. док. ... дис. автореф. - Т: ТДПУ, 2007. - 47 б.

15. Пелымская Т.В., Шматко Н.Д. Формирование устной речи дошкольников с нарушенным слухом: Пособие для учителя-дефектолога. — М.: Издательство ВЛАДОС, 2003. - 224 с.

16. Тайлаков Н.И. Узлуксиз таълим тизими учун информатикадан укув адабиётлари янги авлодини яратишнинг илмий педагогик асослари. - Т.: Узбекистон миллий энци-клопедияси, 2005. - 160 б.

17. Турсунов С.К,. Таълимда электрон ахборот ресурсларини яратиш ва уларни жорий килишининг методик асослари: Пед. фан. ном. ... дис. автореф. - Т: ТДПУ, 2011. - 23 б.

18. Файзиева М. Р. Укув жараёнига мослашувчи ШЭБ тизимларни яратиш: Пед. фан. буйича фалсафа доктори ... дис. - Т: ТДПУ, 2017. - 151 б.

19. Хайитов А^. Умумий урта таълимда информатика ва х,исоблаш техникаси асос-ларини укитишни компьютерлаштириш назарияси х,амда амалиёти: Пед. фан. док. ... дисс. автореф. - Т: ТДПУ, 2006. - 37 б.

20. Brett E. Shelton, Boise State University, Boise, ID, USA Mary Ann Parlin, Boise State University.; Boise, ID, USA. Teaching Math to Deaf/Hard-of-Hearing (DHH) Children Using Mobile Games: Outcomes with Student and Teacher Perspectives. Date: Jan. 1, 2016, From: International Journal of Mobile and Blended Learning (Vol. 8, Issue 1.) Publisher: IGI Global.

21. Gelman R., & Meck E. (1983). Preschoolers' counting: Principles before skill. Cognition, 13, 343-359. doi:10.1016/0010-0277(83)90014-8.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.