Научная статья на тему 'Эшитишида нуқсони бўлган ўқувчиларнинг меҳнат таълимини такомиллаштириш, узвийлиги ва узлуксизлигини амалга оширишнинг долзарб муаммолари'

Эшитишида нуқсони бўлган ўқувчиларнинг меҳнат таълимини такомиллаштириш, узвийлиги ва узлуксизлигини амалга оширишнинг долзарб муаммолари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
628
99
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат таълими / узвийлик / узлуксизлик / ижтимоий мослашув / касбҳунар / коррекция / ривожлантириш. / labor training / continuity / social adaptation / correction / professional

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нуркелдиева Д. А., Турғунбоев С. Ф.

Мақолада эшитишида нуқсони бўлган ўқувчиларнинг меҳнат таълимини такомиллаштириш, узвийлиги ва узлуксизлигини амалга оширишнинг долзарб муаммолари ёритилган. Махсус мактаб-интернатларда меҳнат таълимини ташкил этиш, унинг мазмунини такомиллаштиришга доир ёндашувлар акс эттирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ACTUAL PROBLEMS OF LABOR TRAINING PERFECTION OF HEARING-IMPAIRED CHILDREN, WAYS OF REALIZATION OF IT’S CONTINUITY

The article lightened the current problems of the realization of labor education continuity of children with hearing impairments. The approaches to improve the organization and content of labor training in boarding schools for children with hearing impairments were explained.

Текст научной работы на тему «Эшитишида нуқсони бўлган ўқувчиларнинг меҳнат таълимини такомиллаштириш, узвийлиги ва узлуксизлигини амалга оширишнинг долзарб муаммолари»

Нуркелдиева Д.А.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Махсус таълим методикалари» кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди;

TypfyH6oeB С.Ф.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети магистранти

ЭШИТИШИДА НУКСОНИ БУЛГАН УКУВЧИЛАРНИНГ МЕ^НАТ ТАЪЛИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ, УЗВИЙЛИГИ ВА УЗЛУКСИЗЛИГИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ

НУРКЕЛДИЕВА Д.А., ТУР¥УНБОЕВ С.Ф. ЭШИТИШИДА НУК.СОНИ БУЛГАН УЦУВЧИЛАРНИНГ МЕЦНАТ ТАЪЛИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ, УЗВИЙЛИГИ ВА УЗЛУКСИЗЛИГИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ

Мак,олада эшитишида нуксони булган укувчиларнинг мех,нат таълимини такомиллаштириш, узвийлиги ва узлуксизлигини амалга оширишнинг долзарб муаммолари ёритилган. Махсус мактаб-интернатларда мех,нат таълимини ташкил этиш, унинг мазмунини такомиллаштиришга доир ёндашувлар акс эттирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мех,нат таълими, узвийлик, узлуксизлик, ижтимоий мослашув, касб-х,унар, коррекция, ривожлантириш.

НУРКЕЛДИЕВА Д.А., ТУРГУНБОЕВ С.Ф. АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА, ПУТИ РЕАЛИЗАЦИИ ЕГО НЕПРЕРЫВНОСТИ И ПРЕЕМСТВЕННОСТИ

В статье освещены актуальные проблемы реализации преемственности и непрерывности трудового обучения детей с нарушениями слуха. Освещены подходы совершенствования организации и содержания трудового обучения в школах-интернатах для детей с нарушениями слуха.

Ключевые слова и понятия: трудовое обучение, непрерывность, преемственность, социальная адаптация, профессия, коррекция, развитие.

NURKELDIEVA D.A., TURGUNBOEV C.F. ACTUAL PROBLEMS OF LABOR TRAINING PERFECTION OF HEARING-IMPAIRED CHILDREN, WAYS OF REALIZATION OF IT S CONTINUITY

The article lightened the current problems of the realization of labor education continuity of children with hearing impairments. The approaches to improve the organization and content of labor training in boarding schools for children with hearing impairments were explained. Keywords: labor training, continuity, social adaptation, correction, professional.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

Алоуида ёрдамга муутож болаларни ижтимоий цуллаб-цувватлаш, улар ууцуцини уимоя цилиш бизнинг мамлакати-мизда доимо давлат эътиборида булиб келган. %озирда уам ривожланишида муаммолари булган болаларнинг таълим-тарбияси, ижтимоий мослашуви ва жамиятга интеграцияси муаммоси долзарб уамда мураккаб назарий ва амалий муам-молардан биридир.

Узбекистон Республикасининг «Таълим т^-рисида»ги Конунининг 23-моддасида «Жис-моний ёки рухий ривожланишида нуксони булган, шунингдек узок вакт даволанишга мухтож булган болалар ва усмирларни укитиш, уларни тарбиялаш хамда даволаш учун ихти-сослаштирилган таълим муассасалари ташкил этилади», «Бола хукукларининг кафолатла-ри туFрисида»ги конунининг 29-моддасида «Жисмоний ва (ёки) рухий ривожланишида нуксонлари булган болалар ва ногирон болалар улар учун махсус ишлаб чикилган таълим дастурлари буйича таълим муассаса-ларида укиш ва тарбияланиш хамда уз жисмоний, аклий кобилиятлари ва хохишларига мос булган таълим олиш хукукига эга»1 деб курсатилганлиги фикримизнинг исботидир.

Ижтимоий химояга мухтож болаларни куллаб-кувватлашнинг мукобил шаклларини излаб топиш хамда уларни хаётга кенг татбик килиш масаласи ижтимоий-сиёсий ахамиятга эга булиб бораётган бир даврда уларни хаётга хар томонлама тайёр инсонлар сифатида тайёрлаш мазкур масала билан шугулланувчи ташкилотлар хамда бошка катор органлар фаолиятида замон билан х,амох,анг равишда иш жараёнига ёндашувнинг янгича усуллари-нинг кулланилишини талаб этмокда.

Алохида ёрдамга мухтож болаларни тарбиялаш, укитиш, жамиятда узига мос уринни эгаллашлари учун жуда куплаб ишлар олиб бориляпти. Бу борада эшитишида нуксони булган болаларнинг ривожланиши, таълим олиши, жамиятга интеграцияланиши хам мухимдир. Имконияти чекланган болалар-га таълим-тарбия бериш билан бир каторда уларни ижтимоий хаётга мослаштириш ва

1 Бола хукукларига оид конун хужжатлари туплами (2014 йил 1 июнгача булган узгартириш ва кушимчалар билан). / Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. - Т.: «Адолат». -24-б.

касб-хунарга ургатиш энг мухим уринда ту-ради.

Бу ишларни амалга оширишда улар-нинг мехнат таълимини амалга оширишга каратилган ишлар ахамиятли хисобланади. Чунки мехнат воситасида эшитишида нуксони булган болаларнинг ривожланишидаги нуксонлари коррекцияланади, касб-хунар эгаллашлари эса уларнинг ижтимоий хаётга мос-лашувларининг самарасини орттиради. Бунга боFл и к махсус (коррекцион) таълим сохасида олиб борилаётган ислохотларнинг асосий вазифаси давлатимиз, жамият ва шахснинг долзарб ва истикболли вазифаларидан келиб чиккан холда хамда хозирги давр талаблари-га мос равишда таълимни ривожлантириш ва сифатини таъминлашдан иборат.

Мехнат таълимини турмуш билан боFлаш ва уЙFунлаштиришда жисмоний ва рухий ривожланишида нуксони булган укувчиларнинг индивидуал-типологик, ёш даври хусусият-лари, техник кобилиятлари, интеллектуал да-ражалари ва имкониятларини хисобга олиш ижобий самара беради.

Мехнат фаолиятининг эшитишида нуксони мавжуд болалар хаётида мухим роль уйнаши ва етук ёшга етганда асосий фаолият турига айланиши ва шу туфайли жамиятга керакли шахс ва колаверса, оиласини моддий жихатдан таъминлашдаги ахамияти каттадир. Шу билан бирга мазкур гурух болаларининг жамиятда маълум урин ва роль эгаллашида мехнат таъ-лимининг узлуксизлиги ва узвийлигини таъ-минлаш борасида муаммолар мавжуд.

Эшитишида нуксони булган болаларни жамиятга ижтимоий мослашуви куп жихатдан мехнат таълимидаги мавжуд муаммоларни бартараф этишга боFликдир.

Булар эшитишида нуксони булган укув-чиларни мехнатга ургатишда таълим боскич-лари ва турлари уртасидаги боFликлик замон

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

талаблари даражасида эмаслиги, колаверса бугунги кунда мех,нат таълими касб-х,унарга йуналтирилмаганлиги билан ифодаланади. Буларнинг барчаси эшитишида нуксони бул-ган укувчиларни мех,нат таълими турли бос-кичларининг узвийлик ва узлуксизлиги му-аммоларини урганиш заруриятини келтириб чикаради.

Бозор иктисодиёти шароитида эшитишида нуксони булган болалар учун махсус мактаб-ларда таълимнинг янги шаклларининг жо-рий этилиши укувчиларнинг ишлаб чикариш, техника ва технология асосларини били-ши, мех,нат бозорида касбий мобиллик ва ракобатдошликни урганиши, уларда мех,нат фаолиятига психологик тайёрлик, х,аёт йулини танлашда мос булган мотивацияни шакллан-тиришни талаб этади.

Тадкикотчилардан, хусусан рус олимлари А.П.Гозова1, М.Я.Никитина2, В.М.Вельгус3 то-монидан эшитишида нуксонлари булган бо-лаларнинг мех,нат таълими муаммоларини урганишга х,амда коррекцион муассасаларда куп йиллик тажриба-синов ишларини утказиш натижасида эшитишида нуксони булган бо-лаларни мех,нат ва касбий таълим тизимини такомиллаштиришга каратилган тадкикотлар олиб борилган.

Биз республикамизда факатгина М.Ф.Хакимова томонидан махсус ёрдамга мух,тож болаларни касб-х,унарга тайёрлаш му-аммоси илмий жих,атдан тадкик этилган, деб курсата оламиз. Аммо, унинг тадкикотлари асосан, аклий ривожланишида муаммола-ри булган укувчиларнинг мех,нат таълимига каратилган.

Республикамизда умумий урта таълим мактабларида укувчиларни мех,нат ва касб-х,унарга тайёрлашга доир укув-методик ада-биётлар анчагина, аммо махсус таълим му-ассасаларида эшитишда нуксони булган укувчиларни мех,нат ва касб-х,унарга тайёр-

1 Гозова А.П. Психология трудового обучения глухих. -М.: «Педагогика», 1979.

2 Никитина М.Я. Трудовое обучение и профессиональная подготовка школьников с нарушением слуха. / Учебно-методическое пособие. - СПб., 1997.

3 Вельгус В.М. Трудовая и профессиональная подготовка неслышащих школьников. - Екатеринбург: Центр реабилитации, 1994.

лашга баFишланган адабиётлар, тадкикотлар деярли йук.

Махсус мактабларда эшитишда нуксони булган укувчиларни мех,нат ва касб-х,унарга тайёрлаш юзасидан тупланган тажрибаларни урганиш х,амда тах,лил килиш бизга мех,нат таълимини амалга оширишдаги бир катор муаммоларни аниклаш имконини берди. Бу-ларга куйидагиларни киритамиз:

- эшитишида нуксони булган болалар учун махсус мех,нат таълими буйича дарсликлари-нинг етишмаслиги;

- эшитишида нуксони булган болалар психик-жисмоний ривожланишининг узига хос хусусиятларидан келиб чиккан х,олда уларнинг мех,нат турларининг чекланганлиги;

- мех,нат таълими мазмуни ва фойдала-нилаётган асбоб-ускуналар замон талабидан кескин оркада колганлиги;

- бугунги кунда мех,нат таълими касб-х,унарга йуналтирилмаганлиги;

- мех,нат таълими буйича кадрлар тайёрлаш буйича муаммолар мавжудлиги.

- эшитишида нуксонлари булган укувчиларнинг мактабни тамомлаганидан сунг махсус касб-х,унар коллежида таълимни давом эттиришидаги муаммолар.

- мех,нат ва касб-х,унар таълими мазму-нини такомиллаштиришда Узбекистоннинг мах,аллий ва этнографик шароитлари, махсус мактабларда эшитишда нуксони булган укувчиларнинг жисмоний ёки рух,ий ривож-ланишидаги нуксонлари ва уларнинг кизи-кишлари х,исобга олинмаганлиги;

- махсус мактабларда касб-х,унар таълими буйича илмий-назарий ва методик кулланмаларнинг етарли эмаслиги.

«Махсус таълимни ривожлантириш кон-цепцияси»сида х,ам «Кар ва заиф эшитув-чи болаларни овоз кучайтирувчи воси-талар билан таъминлаш, укувчиларни касб-х,унарга йуналтириш ишларини х,озир-ги замон талаблари ва мамлакатимизнинг ижтимоий-иктисодий талабларига муво-фиклаштириш, махсус таълим сох,аси буйича илмий-тадкикотларни жадаллаштириш сох,а-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

ларида бир катор муаммолар мавжуд», деб курсатилган1.

Буларнинг барчаси эшитишида нуксони булган укувчиларда мехнат кадриятлари ва касб-хунар хакида чукур билим, малака ва куникмаларнинг етишмаслигига олиб келди.

Юкорида кайд этилган муаммолардан ке-либ чикиб, жисмоний ва рухий ривожланиши-да нуксони булган болалар таълим тизимини мазмунан кайта куриб чикиш ва такомиллаш-тириш, унинг узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлаш вазифаси долзарб булмокда.

Муаммони хал этишга каратилган тадки-котларни тахлил килишда биз Россия олими Г.Н.Пенин2 томонидан ишлаб чикилган эшитишида нуксонлари булган болаларни мехнат ва касбий таълими тизимини янгилаш кон-цепцияси алохида эътиборга молик эканли-гини курсата оламиз.

Концепциянинг мухим томони эшитишида нуксони булган укувчиларнинг мехнат фаолиятини албатта кенг политехник базада ташкил этиш булиб, у укувчиларнинг билим-ларини умумлаштириш ва тизимлаштириш, фан асосларини укитишда узлаштирилган назарий билимларини амалиётда куллашга йуналтирилган.

Таклиф этилган концепцияга мувофик мехнат ва касб таълими буйича дарслар кенг политехник тайёргарликни назарда ту-тиб, эшитишида нуксони булган укувчиларни умуммехнат ва махсус куникмаларни эгаллаб олишларига каратилади. Бу куникмалардан укувчилар касбий мехнатнинг жуда куп турла-рида фойдаланишлари мумкин (мехнатни ре-жалаштириш ва ташкил этиш, йиFиш-монтаж ва назорат килиш-излаш, хисоблаш ва улчаш, график ва конструкторлик куникмалари, тех-никани бошкариш куникмаси ва х.к.).

Барча боскичларда эшитишида нуксони булган болаларни мехнатга тайёрлашдаги узвийлик мухим ахамият касб этади. Бунда узвийлик урта ва юкори синфларда эшити-

1 Махсус таълимни ривожлантириш концепцияси. - Т.: РТМ, 2015.

2 Пенин Г.Н. Политехническое обучение глухих старшеклассников в условиях апробации интегративного курса «Основы материального производства». // Инновационные подходы к обучению и воспитанию детей с нарушенным слухом. - СПб., 1997.

шида нуксони булган мактаб укувчиларида бошланFич боскичда, яъни 1-4 синфларда шакллантириладиган мехнат фаолиятининг мустахкам асосларидан фойдаланишни назарда тутади. Яна бир концептуал талаб барча дарсларда шакллантириладиган билимлар-ни эътиборга олган холда фанлараро ва фан ичидаги боFланишларни кучайтиришдир.

Мехнат таълимини куп турдаги фанлараро боFликлиги ва мехнатнинг умумтаълим фанлари, яъни физика, кимё, биология, математика ва чизмачилик билан боFликлиги мухим ахамият касб этади. Бу боFликликнинг дидактик киммати укувчилар томонидан мехнат харакатларини онгли узлаштириш, турли мехнат куролларини куллашнинг назарий асосларини билиш, умумилмий ва махсус билимларни аниклаштиришдан иборат. Фанлараро боFликлик таъсирида эшитишида нуксони булган укувчиларнинг политехник мехнат ва касбий куникмаларини билиш сохаси ва укув-ишлаб чикариш фаолиятининг турли сохаларига кучириш кобилиятини ри-вожлантиради.

Эшитишида нуксони булган укувчиларнинг мехнат ва касбий тайёргарлигини такомил-лаштиришда марказий уринни фан асосларини укитишнинг амалий йуналганлиги эгалла-ган. Бунинг мазмуни дарсларда табиий-илмий фанларда мавжуд политехник имкониятларни руёбга чикариш, яъни укувчиларда билимларни укув вазиятлардан техник-амалий ва-зиятларга, уларни амалда куллашнинг янада юкори боскичига кучириш куникма ва мала-каларини шакллантиришдир.

Фан асосларини укитишдаги амалий йунал-ганлик эшитишида нуксони булган укувчилар-га хозирги замон индустрияси буйича умум-лашган билимлар олиш, саноат ва кишлок хужалигининг техник жихозланиши билан та-нишиш, уни экологизацияси йуналишлари ва усуллари, технологияси, иктисоди, мехнатни ташкил этиш билан танишиш имконини яра-тади. Бу шароитда эшитишида нуксони булган укувчиларда турли касбий фаолият учун за-рур булган интеллектуал, амалий куникма ва малакалар фаол шаклланади.

Эшитишида нуксони булган болалар махсус мактаб-интернатлари педагогик амалиё-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

тида мех,нат таълимини такомиллаштиришда укитишни ташкил этишда ноанъанавий шакл-ларни куллаш х,ам тавсия этилади.

Бунда касбга йуналтирилган мех,натни янги укув-ишлаб чикариш булимлари база-сида, яъни мактаб кооперативлари, хужалик х,исобидаги ишлаб чикариш туридаги укув-чилар жамоаси, мактаблараро укув-ишлаб чикариш устахоналари, политехник марказ-лар, укув-ишлаб чикариш бирлашмалари ва мажмуалари, ижара хужаликлари, ишлаб-чикариш-ижодий х,амкорликда ташкил этиш-ни назарда тутади. Булар танланаётган мех,нат объектлари номенклатурасини кенгайтириш-га имкон яратади, мах,сулотларнинг техник-технологик мураккабликлари, узига хослиги, ракобатбардошлилиги, рекламаси ва сотиш-га диккатни каратади. Натижада укувчиларга мех,натнинг турли куринишларида уз кучини синаб куришга имкон яратиб берилади, бу эса уларнинг техник дунёкарашини кенгайти-ради, муаммони аниклаш, унинг ечимини из-лаш, тадбиркорлик ташаббуси ва масъулият-ликни шакллантиради.

Махсус мактабда кулланиладиган иш тур-ларининг куплигига карамай (фронтал, якка, жуфтликда, жамоавий ва х,оказо) касб таъ-лими ва ишлаб чикаришда бригадали (зве-ноли) иш тури мух,им ах,амиятга эга. Иш-нинг бу турда ташкил этилиши бир вактнинг узида укувчилар-ижрочилар уртасида мех,нат функцияларининг таксимланиши педагогик ва иктисодий жих,атдан узаро бир-бирига боFликлик, узаро назоратни урнатишга ёрдам беради, болаларни ижодий фикрлашга ундай-ди, х,ар бир ма^сулот турининг сифати, тай-ёрлаш вактига нисбатан масъулиятлиликни оширади, материални тежашга ургатади, ин-тизомлиликни тарбиялайди. Ишлаб чикариш мех,натида ва касбий йуналтиришда турли му-ассасалар, саноат корхоналарининг моддий-техник базасидан фойдаланиш, шунингдек, эшитишида нуксони булган укувчилар ме^нат таълими мазмунининг вариативлиги х,озирги замон шароитида ме^нат политехник тайёр-гарлиги тузилишини узгартириш зарурлигини курсатади.

Бу муаммони х,ал этишнинг концептуал йулларидан бири ме^натга ургатишнинг маз-мунини белгилашда (тузишда) блок-модулли ёндашишдир. Бу ёндашувнинг мох,ияти шун-даки, мех,нат таълими буйича дастур маъ-лум бир аник технология ёки техника сох,аси буйича (курилиш ишлари, кишлок хужалиги, усимликларни парваришлаш, радиомонтаж, темирчилик ва х,оказо) мантикий якунланган, материални тулик ^ажмда ёритиб берадиган, мех,натга тайёргарлик буйича зарур булган укув маълумотлари блокларидан тузилади.

Эшитишида нуксонлари булган укувчилар-нинг мех,нат таълимида касбий тайёргарлик-нинг истикболдаги моделини яратиш ^ам му^им ах,амиятга эга булади. Узлуксиз таъ-лимнинг барча буFинлари учун янги мод-дий базани яратиш укув асбоб-ускуналари амалиётига модуллиги, купфункционаллиги, эргономиклиги билан ажралиб турадиган, шунингдек х,исоблаш ва микропроцессор техника, тренажер-имитаторлар, турлича сурдо-техник воситалардан фойдаланишни назарда тутади. Иш жойларининг бундай асбоблар билан жих,озланиши улардан мех,нат дарсла-ри, фан асосларини укитишда фойдаланиш истикболини яратади, политехнизм тамойи-лини тулаконли амалга ошириш имконини беради.

Мактаблар ва корхоналар билан ишга доир х,амкорлик алокаларини урнатиш, ме^нат буйича мактабнинг моддий-техник базасини такомиллаштириш, эшитишида нуксонлари булган укувчиларни мех,натга, касбга тайёрли-гининг янги шаклларини ташкил этишда мех,нат укитувчиси етакчи роль уйнайди. Хозирги замон махсус мактабида «универсал укитувчи» зарур: бундай укитувчи бир вактнинг узида х,ам ишлаб чикариш, касбга йуналтириш сох,асидаги дефектолог-мутахассис ^амда ташкилотчи-услубчи булиши керак. Юкори умумий ва касбий педагогик маданиятга эга булган укитувчигина укувчиларда тизимли, англанган, чукур политехник билимларни шакллантира олади, мех,нат, касбга доир махсус куникма ва малакаларни шакллантиради, ижодий кобилиятлари, уларнинг билиш ва касбий кизикишларини ривожлантиради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

Шуларга боFлик равишда эшитишида бу-зилишлари булган болалар учун мактаб-интернатларда куп максадли, кулай иш жой-лари булган, укув-кургазмали материаллар, асбоб-анжом ва ускуналар билан таъминлан-ган ПАТ (предметли-амалий таълим) хоналари ташкил этилиши зарур. Турли ижодий тугарак машFулотлари, доимий фаолият курсатадиган болалар ишлари кургазмалари учун хоналар хам булиши керак.

Юкори синфларда эшитишида нуксони булган укувчилар мехнат таълимининг тарби-явий, касбий-политехник, ижодий функция-лари анча кучайтирилиши мумкин. Махсус мактабларда мехнат таълими, мехнатга тайёр-гарлик ишлари укувчиларнинг кизикишлари, кобилиятлари ва хохишларига нисбатан маълум бир тарзда олдинда бориши лозим, уларнинг истак-хохишлари ва кизикишлари, талабларини олдиндан кура билиш зарур. Укувчилар улFая борган сари уларни факат-гина жисмоний кучланиш талаб этиладиган мехнат кониктирмай куяди. Аста-секин уларнинг мехнат фаолиятига изланиш элементла-рини кушиш, махсулотларни тайёрлаш техно-логияларини такомиллаштириш йулларини излаш буйича ижодий ишларни киритиш лозим. МашFулотларнинг бу тарздаги мазмуни укувчилар шахсининг шаклланишига ижобий таъсир курсатади, уларнинг аклий ва жисмоний кобилиятларини ривожлантиради, мехнат ва касбга булган мойилликлари ва кизикишларини орттиради.

Концепцияда илгари сурилган фикрларни биз республикамиздаги эшитишида нуксони булган болалар учун мактаб-интернатлар, махсус коллежларда мехнат таълимининг мазму-нини такомиллаштириш, унинг узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлашда фойдаланиши-миз мумкин. Айникса, мехнатга ургатишнинг мазмунини белгилашда блок-модулли ён-дашиш, фан асосларини укитишдаги амалий йуналганлик, «универсал укитувчи»ни тайёрлаш, яъни укитувчи бир вактнинг узида хам ишлаб чикариш, касбга йуналтириш

сохасидаги сурдопедагог-мутахассис хамда ташкилотчи-методист булиши кераклиги му-хим ахамият касб этади.

Бундан ташкари биз республикамизда эшитишида нуксони булган болалар мехнат таълимдаги муаммоларни хал этишда куйи-дагиларни амалга ошириш лозимлигини таъ-кидлаймиз:

- мехнат дарслари самарадорлигини ошириш, мазмунини такомиллаштириш учун эшитишида нуксони булган болалар мактаб-интернатлари юкори синфлари учун мехнат таълими буйича дастур ва дарсликлар ишлаб чикиш;

- махсус мактаб-интернатларда мехнат таълими буйича услубий кулланмалар нашр этиш;

- юкори синфларда киз ва уFил болаларни мехнат турларига ургатишда саралаш;

- худудий хусусиятларни эътиборга олган холда махсус мактаб-интернатларнинг укув режасига мехнат турларини киритиш;

- махсус касб-хунар коллежларида сурдопедагог мутахассисларни жалб этиш;

- махсус мактаб-интернат битирувчилари-ни таълимнинг кейинги боскичига жалб этиш ишларини амалга оширишни таъминлаш;

- укувчиларни касб-хунарга йуналтириш ишларининг самарадорлигини ошириш учун мехнат таълими йуналишларини худудий иктисодий-техник эхтиёжларига мос холда оптималлаштириш учун мехнат таълими укув хоналарини тикув машиналари, дурадгорлик ва чилангарлик дастгохлари, сартарошлик, пазандачилик, ижтимоий-маиший йуналиш хоналарини керакли ускуна ва техник восита-лар билан таъминлаш.

Юкорида курсатиб утилган ишларнинг амалга оширилиши эшитишида нуксони булган укувчиларнинг мехнат таълими мазмунини такомиллаштиради, самарадорлигини оширади, узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлашга имкон яратади ва энг мухими, уларни ижтимоий хаёт ва мехнатга мослашу-вини таъминлайди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

с 48 V ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ л У

Адабиётлар:

1. Бола хукукларига оид конун хужжатлари туплами. (2014 йил 1 июнгача булган узгартириш ва кушимчалар билан) / Узбекистон Респуликаси Адлия вазирлиги. - Т.: «Адо-лат», 2014.

2. Вельгус В.М. Трудовая и профессиональная подготовка неслышащих школьников. -Екатеринбург: Центр реабилитации, 1994.

3. Гозова А.П. Психология трудового обучения глухих. - М.: «Педагогика», 1979.

4. Кантор В.З., Никитина М.И., Пенин Г.Н. Политехнические и социокультурные основы педагогической реабилитации лиц с нарушениями сенсорного развития. - СПб., 2000.

5. Махсус таълимни ривожлантириш концепцияси. - Т.: РТМ, 2015.

6. Никитина М.Я. Трудовое обучение и профессиональная подготовка школьников с нарушением слуха. / Учебно-методическое пособие. - СПб., 1997.

7. Пенин Г.Н. Политехническое обучение глухих старшеклассников в условиях апробации интегративного курса «Основы материального производства». // Инновационные подходы к обучению и воспитанию детей с нарушенным слухом.

8. Хакимова М.Ф. Махсус ёрдамга мухтож укувчиларни касб-хунарга тайёрлашнинг педагогик асослари. Пед. фан. док. дисс. автореферати. - Т., 2010.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.