Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

744
783
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / психология / компетенция / касб / инновация / pedagogy / psychology / competence / profession / innovation

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Дониёр Бахтиёр Ўғли Ахмаджонов

Мазкур мақолада бўлажак ўқитувчилар касбий-педагогик компетентлиги мазмуни, уни такомиллаштириш шакл ва усуллари, касбий-компетентлик сифатлари ҳамда уларнинг моҳияти изоҳлаб ўтилган. Бўлажак мутахассис касбий-компетентлигини такомиллаштиришда ўз устида ишлаш босқичлари, ўзини-ўзи ривожлантириш, таҳлил ва мониторинг қилиш орқали ўзини-ўзи ҳолис баҳолашнинг шакллари келтириб ўтилган. Касбий-педагогик компетентликни такомиллаштириш бўйича инновацион махсус дастурлар ишлаб чиқишнинг зарурати, унинг таркибий қисмлари бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган, хулосалар тақдим қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMS AND METHODS OF IMPROVING THE PROFESSIONAL COMPETENCES OF FUTURE TEACHERS

This article explains the content of professional and pedagogical competence of future teachers, forms and methods of its improvement, the qualities of professional competence and their essence. The stages of self-improvement, forms of selfassessment through self-development, analysis and monitoring in improving the professional competence of the future specialist are given. The need to develop innovative special programs to improve professional and pedagogical competence, proposals and recommendations on its components have been developed, conclusions have been presented.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ»

БУЛАЖАК УКИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ

Дониёр Бахтиёр уFли Ахмаджонов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада булажак укитувчилар касбий-педагогик компетентлиги мазмуни, уни такомиллаштириш шакл ва усуллари, касбий-компетентлик сифатлари хамда уларнинг мохияти изохлаб утилган. Булажак мутахассис касбий-компетентлигини такомиллаштиришда уз устида ишлаш боскичлари, узини-узи ривожлантириш, тахлил ва мониторинг килиш оркали узини-узи холис бахолашнинг шакллари келтириб утилган. Касбий-педагогик компетентликни такомиллаштириш буйича инновацион махсус дастурлар ишлаб чикишнинг зарурати, унинг таркибий кисмлари буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган, хулосалар такдим килинган.

Калит сузлар: педагогика, психология, компетенция, касб, инновация.

FORMS AND METHODS OF IMPROVING THE PROFESSIONAL COMPETENCES OF FUTURE TEACHERS

ABSTRACT

This article explains the content of professional and pedagogical competence of future teachers, forms and methods of its improvement, the qualities of professional competence and their essence. The stages of self-improvement, forms of self-assessment through self-development, analysis and monitoring in improving the professional competence of the future specialist are given. The need to develop innovative special programs to improve professional and pedagogical competence, proposals and recommendations on its components have been developed, conclusions have been presented.

Keywords: pedagogy, psychology, competence, profession, innovation.

КИРИШ

Дуне таълим тизимида таълимни ривожлантириш буйича куплаб тадкикотлар, лойихалар олиб борилмокда, айникса педагогик касбий тайергарликнинг барча компонентларини ривожлантиришга катта ахамият

каратилмокда. Мамлакатимизда хам педагогик касбий компетенцияларни ривожлантириш механизмларини такомиллаштириш максадида таълим муассасаларида замонавий моддий техник база яратилган хамда инновацион таълим дастурлари ишлаб чикилган.

2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида "Ривожланган давлатлар таълим тизимидаги ютуклардан келиб чиккан холда юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш, олий таълим муассасаларида компетентли илмий педагогик кадрлар захирасини яратиш" вазифаси белгилаб утилган[1]. Шу билан бирга мамлакатимизда амалга оширилаётган куплаб ислохотларда хам демократик тамойиллар асосидаги фукаролик жамиятини ривожлантириш жараёнида олий таълим тизимида талабаларнинг мутахассислиги буйича касбий тайёргарлик сифатини оширишда педагогларнинг касбий компетенцияларини янада такомиллаштириш зарурати таъкидлаб утилган. Бозор муносабатлари шароитида мехнат бозорида устувор урин эгаллаган кучли ракобатга бардошли булиш хар бир мутахассисдан касбий компетентликка эга булиш, уни изчил равишда ошириб бориш зарурлигини курсатмокда. Бу вазифаларни амалга оширишда таълим контекстида куп боскичли узвийлик, узлуксизлик ва изчиллик тамойилларига асосланган самарали инновацион моделларни яратиш, педагогларнинг касбий компетенцияларини ривожлантиришни такозо килмокда.

Глобаллашув ва халкаро интеграциянинг ривожланиши, ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг кенгайиши билан боглик холда касбий компетенциялар буйича ахборотларнинг хам тезкор алмашиш имконини берадиган механизмлар зарур булмокда ва бу масалалар мазкур мавзунинг долзарблигини белгилаб беради.

Педагогика сохасидаги олий таълим муассасаларида булажак укитувчиларни интеллектуал салохиятини ошириш, дунёкарашларини бойитишда уларни инновацион таълим технологиялари, укитишнинг янги, инновацион шакл, метод ва воситалари билан таништириш, педагогларда касбий компетентлик сифатлари ва креатив кобилият мохияти билан якиндан таништириш мухим ахамиятга эга.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Республикамиз олимларидан Л.Ахмедова, У.Бегимкулов, Н.Муслимов, Б.Рахимов, Н.Тайлоков, Ш.Шарипов ва бошкалар таълим сохасида ижтимоий-

педагогик, акмеологик масалаларга доир илмий тадкикотлар олиб борган ва бу тадкикотларда бевосита муайян йуналишлардаги мутахассисларнинг касбий компетенцияларини такомиллаштириш масалалари келтириб утилган. Шунингдек, педагогнинг касбий махоратини такомиллаштириш масалалари педагог олимлар Х,.Абдукаримов, Н.Азизхужаева, А.Алиев, Ю.А.Ахроров, А.А.Вербицкий, Р.Х,.Жураев, Б.Р.Жураева, Ж.Г. Йулдошев, С.М.Маркова, Г.М.Махмутова, А.А.Хдмидов, Ф.Р.Юзликаевларнинг ишларида хам тадкик этилган.

Мустакил Давлатлар Хдмдустлиги давлатларида В.Байденко,

A.Залевская, Э.Зеер, И.Зимняя, О.Поляков каби олимларнинг илмий тадкикотларида касбий компетенцияларни шакллантириш ва такомиллаштириш усулларини турли жараенларда тахлил килиш ва тизимлаштириш масалалари куриб чикилган.

Бирок инновацион ендашувлар асосида олий харбий таълим муассасалари офицер-укитувчиларининг касбий-педагогик компетентлигини

ривожлантиришнинг интегратив мазмуни ва методик шарт-шароитларининг ишлаб чикилмаганлиги мазкур йуналишда илмий изланишлар олиб боришни такозо этади.

НАТИЖАЛАР

Олий таълим муассасаларидаги укув-тарбия жараенини модернизациялаш, педагог мутахассислар тайерлаш тизими сифат даражасини оширишда булажак укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш, уларни сохага оид замонавий касбий билим, малака ва куникмалар билан куроллантириш, илмий-техник инновациялардан мустакил равишда, ижодий фойдаланиш хамда истикболли вазифаларни хал кила олиш куникмаларини ривожлантириш мухим вазифалардан саналади. Олий таълим тизимини модернизациялаш (ингл. modern - янгиланган, замонавий, тезкор усиш) таълим жараенига нисбатан инновацион ендашувни талаб этади.

B.А.Сластенин педагогик жараенга инновацион ендашишни укитувчи ва талабаларнинг хамкорликдаги фаолиятини ташкил этиш, укитиш ва тарбиялашнинг максади, мазмуни ва шаклига янгилик киритиш билан изохлайди[2].

"Компетентлик" тушунчаси таълим сохасига психологик илмий изланишлар натижасида кириб келган. Вазирлар Маккамасининг 2017 йил 6 апрелдаги 187-сон карори билан тасдикланган Умумий урта таълимнинг Давлат

Таълим Стандартида компетенция тушунчасига мавжуд билим, куникма ва малакаларни кундалик фаолиятда куллай олиш кобилияти сифатида таъриф берилган[3].

Психологик нуктаи назардан компетентлик "ноанъанавий вазиятлар, кутилмаган холатларда мутахассиснинг узини кандай тутиши, мулокотга киришиши, ракиблар билан узаро муносабатларда янги йул тутиши, ноаник вазифаларни бажаришда, зиддиятларга тула маълумотлардан фойдаланишда, изчил ривожланиб борувчи ва мураккаб жараёнларда харакатланиш режасига эгалик"ни англатади. Юкоридаги фикрлардан келиб чиккан холда компетентлик бу инсониннг мавжуд билим ва хаётий тажрибаларга таянган холда маълум бир муаммони хал этишга доир иктидори деган хулосага келиш мумкин.

Олий таълим муассасаларидаги укув жараёнига инновацияларни татбик этишдаги мухим компонентлардан бири - укитувчининг касбий компетентлиги ва инновацион фаоллиги хисобланади. Касбий компетентлик тушунчасига нисбатан илмий доирада турли муносабатлар илгари сурилади. У мехнат субъектига нисбатан аник фаолият талаблари ёки айнан, субъектнинг аник фаолиятнинг узига хос жихатларига нисбатан муносабатини тавсифловчи хусусият сифатида кулланилади. Масалан, тадкикотчи олим Э.Ф.Зеер касбий компетентликнинг функционал тараккиётини тадкик килиш касбий камолотга эришиш чогида компетентликнинг турли куринишлари интеграциялашиб боришини ва уларнинг касбий мухим шахс сифатлари билан алокаси кучайиб боришини курсатади[4]. Хусусан, касбий компетентликнинг асосий даражаларига касбий тайёргарлик ва тажриба, узини-узи англаш, уз кучига ишониш, узга инсонлар томонидан курсатилган камчиликларни тугри кабул килиш ва шу каби бошка касбий камолотни белгилаб берувчи шахс хусусиятларини киритади. Юкорида кайд этилган фикрларни тахлили педагогнинг касбий компетентлигини шахсий, ижтимоий, креатив, методик компетентлик каби катор узига хос хусусиятлар мажмуаси сифатида тулик изохланишига имкон беради[5].

Касбий компетентликда мутахассис томонидан касбий фаолиятни амалга ошириш учун зарур булган билим, куникма ва малакаларнинг эгалланиши ва уларни амалда юкори даражада куллай олиниши назарда тутилади. Бу тушунча буйича турлича таъриф ва ёндашувлар мавжуд. Н.М.Муслимовнинг фикрига кура, "компетентлик" (ингл. "competence" - "кобилият") - фаолиятда назарий

билимлардан самарали фойдаланиш, юкори даражадаги касбий малака, махорат ва иктидорни намоен эта олишни ифодалайди[6].

В.И.Андреевнинг фикрича, компетенция маълум укув, касбий ва бошка мажмуавий масалаларни хал килишда намоен булувчи, ривожланиб борувчи интеграл курсаткичлар булиб, у шахснинг ижобий мотивация, билим, махорат, иктидор ва ижодий фаолият тажрибасини уз ичига олувчи тайергарлик даражасидир[7].

Н.В.Тарасова компетенция тушунчасини муаммони хал этишга каратилган билим ва вазият, билим ва харакат уртасида алокадорликни таъминлаш имконини берувчи билим, кадриятлар ва идрокка асосланган умумий кобилият сифатида талкин этади [8].

МУХОКАМА

Касбий компетентлик мутахассис томонидан алохида билим, малакаларнинг эгалланишини эмас, балки хар бир мустакил йуналиш буйича интегратив билимлар ва харакатларнинг узлаштирилишини назарда тутади. Шунингдек, компетенция мутахассислик билимларини доимо бойитиб боришни, янги ахборотларни урганишни, мухим ижтимоий талабларни англай олишни, янги маълумотларни излаб топиш, уларни кайта ишлаш ва уз фаолиятида куллай билишни такозо этади. Касбий компетентлик мураккаб жараенларда, ноаник вазифаларни бажаришда, бир-бирига зид маълумотлардан фойдаланишда, кутилмаган вазиятда харакат режасига эга була олишда ва бошка шу каби холатларда яккол намоен булади.

Касбий-педагогик компетентлик эса узининг касбий махоратини мукаммал ривожлантирган, дарс жараенини самарали лойихалаштирадиган, уни бошкара оладиган, таълим ислохотларини, замон талабларини, инновацион парадигмаларни илгаган холда уларни дарс жараенида мувафаккиятли куллай оладиган мутахассисларга нисбатан билдирилади. Демак булажак укитувчи уз касбий-педагогик билимларини изчил бойитиш, янги ахборотларни узлаштириш, давр талабларини чукур англаган холда янги билимларни излаб топиш, уларни кайта ишлаш ва уз амалий фаолиятида самарали куллай олиш оркали касбий компетентликка эришади. Айтиб утиш керакки, педагогик касбий компетентлик негизида бир катор сифатлар мавжуд булиб, уларнинг мохиятини куйидагича изохлаш мумкин.

1. Ижтимоий компетентлик - ижтимоий муносабатларда фаоллик курсатиш куникма, малакаларига эгалик, касбий-педагогик фаолиятда субъектлар билан коммуникатив мулокотга кириша олиш.

2. Махсус компетентлик - касбий-педагогик фаолиятни ташкил этишга тайёрланиш, касбий-педагогик вазифаларни окилона хал килиш, фаолияти натижаларини реал бахолаш, БКМни изчил ривожлантириб бориш булиб, ушбу компетентлик негизида рухий (психологик), услубий, ахборот (информацион), креатив (ностандарт), инновацион ва коммуникатив компетентлик кузга ташланади. Улар узида куйидаги мазмунни ифодалайди:

- психологик компетентлик - педагогик жараёнда соглом психологик мухитни ярата олиш, таълим олувчилар ва таълим жараёнининг бошка иштирокчилари билан ижобий мулокотни ташкил этиш, турли салбий психологик зиддиятларни уз вактида англай олиш ва бартараф эта олиш;

- услубий компетентлик - педагогик жараённи услубий жихатдан окилона ташкил этиш, таълим ёки тарбиявий фаолият шаклларини тугри белгилаш, усул ва воситаларни максадга мувофик танлай олиш, уларни самарали куллай олиш;

- информацион компетентлик - ахборот мухитида зарур, мухим, керакли, фойдали маълумотларни излаш, йигиш, саралаш, кайта ишлаш ва улардан тезкор, максадли ва самарали фойдаланиш;

- креатив компетентлик - педагогик фаолиятга нисбатан танкидий ва ижодий ёндошиш, узининг ижодкорлик малакаларига эгалигини намойиш эта олиш, муаммоларга нисбатан кенг камровли турли хил ечимларни топа олиш;

- инновацион компетентлик - педагогик жараённи такомиллаштириш, таълим сифатини яхшилаш, тарбия жараёнининг самарадорлигини оширишга доир янги гояларни илгари суриш, уларни амалиётга муваффакиятли татбик этиш;

- коммуникатив компетентлик - таълим жараёнининг барча иштирокчилари билан самимий мулокотда булиш, уларни тинглай билиш, уларга ижобий таъсир курсата олиш.

- шахсий компетентлик - изчил равишда касбий усишга эришиш, малака даражасини ошириб бориш, касбий фаолиятда уз ички имкониятларини намоён килиш;

- технологик компетентлик - касбий-педагогик БКМни бойитадиган илгор технологияларни узлаштириш, замонавий восита, техника ва технологиялардан фойдалана олиш;

- экcтpeмaп KoMneTeffraHK - ^aBKynoTga Ba3Haraap (TaÖHHH o^araap, TexHonoruK ®:apaeH umgaH HHKKaH)ga, negaroruK HH3onap M3ara KenraHga OKHHOHa Kapop KaÖyn KHHHm, Tyrpu xapaKaraaHum ManaKacura эгaпнк Ba xpKa3o.

Eup KaTop TagKHKoraapga ÖeBocHTa negarorra xoc KacÖuH KoMneTeffraHK Ba yHHHr y3Hra xoc ^uxaraapu ypraHunraH. AHa myHgaH TagKHKoraap cupacura A.K.MapKOBa Ba E.Ha3apoBanap ToMoHHgaH ohhö ÖopunraH H3naHHmnapHH Kupmum MyMKHH. Y3 TagKHKoraapuga A.K.MapKoBa negarorHHHr KacÖuH KoMneTenrauru KyHugaru TapKHÖHH acocnapgaH HÖopaT экaнпнгннн KaHg этaцн:

- Maxcyc eKH KacÖHH KoMneTeffraHK (KacÖuH ^aonuaTHH MKopu gapa^aga TamKHn этнm);

- maxcuH KoMneTeHraHK (y3-y3HHH pHBo^naffrapum, y3-y3HHH HaMoeH этнm);

- h^thmohh KoMneTeHTHHK (KymHMna ^aonuaTHH xaMKopnHKga TamKHH этнm);

- HHgHBHgyan KoMneTeffraHK (y3-y3HHH ÖomKapum, KacÖHH puBo^naHHm

Ba aHrHHHKnap flparam)[9].

Y3ÖeKHcToH mapomuga xaM negarorra xoc KacÖHH KoMneTeffraHK, yHHHr y3ura xoc ^uxaraapu ypraHHHraH ÖynuÖ, ynap opacuga E.Ha3apoBa ToMoHHgaH ohhö ÖopunraH TagKHKoT y3ura xoc ax,aMHAT KacÖ этagн. TagKHKorauHHHr ^HKpura Kypa negarorra xoc KacÖHH KoMneTeffraHK HerH3HHH KyHugaru TapKHÖHH acocnap TamKHH этagн:

- Maxcyc eKH KacÖHH KoMneTeffraHK (KacÖHH ^aonuaTHH WKopu gapa^aga TamKHH этнm);

- h^thmohh KoMneTeHTHHK (KacÖHH ^aonuaTHH xaMKopnuKga TamKHH этнm, h^thmohh MactynnHK);

- ayToKoMneTeHTHHK (y3HHH HmuMoHH-KacÖHH puBo^naHTupa onum);

- экcтpeмaп KacÖuH KoMneTeHraHK (KyTHHMaraH Ba3Haraapga umnaH onum).

negarorHHHr KacÖuH KoMneTenraurHHH puBo^naHTupumga y3 ycTHga umnam Ba y3-y3HHH puBo^naHTupum MyxuM ax,aMHtfira эгa. Y3-y3HHH puBo^naHTupum Ba3H^anapu y3HHH y3H Taxnun KHHHm Öaxpnam opKanu aHHKHaHagu. Y3 ycTHga umnam Öy Myraxaccuc ToMoHHgaH y3HHH h^thmohh xaMga KacÖHH ^HxargaH puBo^naHTupum, KaMonoTra эpнmнm Hynuga MaKcagnu, h3hhh, TH3HMHH xapaKaTnapHHHr TamKHH этнmн TymyHHnagu.

MyTaxaccucHHHr y3 ycTHga umnamu KyHugarunapga KypuHagu:

- KacÖHH EKMhh TaKoMHnnamTHpuÖ Öopum;

- фаолиятга танкидий ва ижодий ёндошиш;

- касбий ва ижодий хамкорликка эришиш;

- ишчанлик кобилиятини ривожлантириш;

- салбий одатларни бартараф этиб бориш;

- ижобий сифатларни узлаштириш.

Педагогнинг уз устида ишлаш боскичи узвий, тизимли шаклда олиб борилади, жумладан,

биринчи боскич - уз фаолиятини тахлил килиш асосида ютук ва камчиликларини аниклаш;

иккинчи боскич - ютукларини бойитиш ва камчиликларни бартараф этиш юзасидан аник карорга келиш;

учинчи боскич - кабул килинган карор буйича амалий харакатларни самарали ташкил этиш йулларини излаш;

туртинчи боскич - хато ва камчиликларни такрорламасликка интилиш;

бешинчи боскич - кабул килинган карорнинг изчил бажарилишини доимий назорат килиб бориш ва бошкалар.

Педагогнинг куйидаги амалий харакатлари мутахассис сифатида унинг уз устида ишлашини ифодалаб беради:

- аник максад, интилиш асосида педагогик жараённи такомиллаштириш;

- педагогик жараён самарадорлигини, узининг ишчанлик фаоллигини ошириш;

- изчил равишда янгиланиб бораётган педагогик билимларни узлаштириш;

- илгор технология, метод хамда воситалардан хабардор булиш;

- фаолиятига фан-техниканинг сунгги янгиликларини самарали татбик

этиш;

- касбий куникма ва малакаларини такомиллаштириш;

- салбий педагогик низоларнинг олдини олиш, бартараф этиш чораларини излаш ва хоказо.

Олий таълим муассасаларида булажак мутахассисларнинг уз устиларида изчил, самарали ишлашларида фаолиятга лойихали ёндошув асосида олиб бориш самарали хисобланади. Уларнинг лойихали ёндошув асосида уз устида ишлаш боскичлари ва хар бир боскичда амалга ошириладиган вазифаларнинг самарали хал этилиши навбатдаги боскичга утиш имконини беради.

Булажак укитувчининг касбий-педагогик компетентликка эга булишида узини узи тахлил кила олиши хам мухим булиб, бу мутахасис томонидан

касбий фаолиятда ташкил этиладиган уз амалий харакатлари мохиятининг урганилиши саналади. Мутахассиснинг касбий-педагогик компетентлик сифатларига эга булишида уларнинг уз-узини бахолаш малакаларига эгалиги хам зарур ва бунинг натижасида у узини узи тахлил килади хамда касбий компетентлигини холисона бахолаш имкониятига эга булади. Мохиятига кура узини узи бахолаш субъект учун шахсий имкониятларини хисоб-китоб килиш, узига объектив бахо бериш, узидан коникишни таъминлайди. Х,ар кандай мутахассисда булгани каби укитувчининг хам узини узи самарали бахолай олишига бир катор омиллар таъсир курсатади, жумладан:

- узини тушуниш (узи хакида аник маълумотларга эга булиш);

- шахс сифатида уз кадр-кимматини англаш (узи тугрисидаги ижобий маълумотларни туплаш);

- узини-узи назорат килиш (узи тугрисидаги шахсий фикрнинг атрофдагилар томонидан унга берилаётган бахога мос келиши) ва б.

Уз-узини бахолаш даражаси шахснинг уз-узидан коникиши ёки коникмаслигини белгилаб беради. Бунда уз-узини бахолаш курсаткичлари шахс имкониятларига мос келиши лозим. Уз-узини ривожлантириш педагогнинг узида касбий тажриба, малака ва махоратни такомиллаштириш йулида аник максад ва пухта уйланган вазифалар асосида мустакил равишда амалий харакатларни ташкил этиши оркали амалга оширилади. Куплаб тадкикотчилар уз-узини ривожлантиришнинг энг самарали усулларидан бири сифатида махсус дастурларни ишлаб чикиш ва татбик этишда деб билади, бу дастурлар булажак укитувчини индивидуал ривожланишига йуналтирилган булиши самарали натижаларни намоён килади. Булажак-укитувчини касбий-педагогик компетентлигини ривожлантириш максадига йуналтирилган бу каби индивидуал ривожланиш дастурлари мутахассиснинг узида маълум сифат, БКМ, касбий компетентликни такомиллаштириш ва ривожлантириш эхтиёжлари асосида ишлаб чикилган булиши лозим. Ушбу дастурда касбий фаолиятни ташкил этиш учун зарур булган касбий компетентлик сифатларини шакллантириш ва ривожлантириш муддатлари белгиланиши максадга мувофик. Х,ар кандай педагог узи учун шахсий амалий характерга эга булган индивидуал ривожланиш дастурларини ишлаб чика олиши, у асосида педагогик фаолиятни йулга куйиши зарур. Унинг индивидуал ривожланиш дастури индивидуал равишда узида касбий-педагогик компетентлик сифатларини такомиллаштириш ва ривожлантириш эхтиёжларига таянган холда ишлаб чикилсагина юкори самарадорликка эришилади.

Булажак укитувчи томонидан ишлаб чикиладиган касбий-педагогик характердаги индивидуал ривожланиш дастурлари педагогик, психологик ва мутахассислик билимлари билан бирга куйидаги таркибий кисмлардан хам таркиб топган булиши максадга мувофик:

- дидактик малакалар (билишга оид (гностик) лойихалаш ижодий-амалий (конструктив) тадкикотчилик мулокотга кирувчанлик (коммуникатив) ташкилотчилик изчилликни таъминловчи (процесссуал) техник-технологик малакалар);

- тарбиявий ишларни ташкил этиш малакалари (билишга оид (гностик) лойихалаш малакалари ижодий-амалий (конструктив) тадкикотчилик мулокотга кирувчанлик (коммуникатив) ташкилотчилик изчилликни таъминловчи (процесссуал) техник-технологик малакалар);

- рухиятнинг касбий ахамиятга эга хусусиятлари ва шахсий сифатлар (педагогик фикрлаш тизимлилик мослашувчанлик мобиллик ижодкорлик хозиржавоблик хиссий ривожланганлик педагогик рефлексия);

- уз-узини ривожлантириш максадлари ва шунга йуналтирилган топшириклар ва хоказо.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш керакки, булажак укитувчи касбий-педагогик компетентлигини такомиллаштиришга каратилган индивидуал ривожлантириш дастурларида педагогик билим, малака ва шахсий сифатларининг айни пайтдаги мавжуд даражаси ва бу компетентликни ривожлантиришга каратилган истикбол вазифалар келтирилиб утилган булиши тавсия этилади. Бу уз навбатида булажак укитувчиларнинг касбий жихатдан ривожланиш динамикасини турли даражаларда доимий мониторинг килиб боришда самарали фаолият махсули булиб, бунинг натижасида педагог касбий компетентлигига катта эътибор каратилиши лозим булган компетентлик кисмлари яккол куринади ва бу уни ривожлантиришга туртки беради. Касбий-педагогик компетентлиги юкори таълим берувчи томонидан олиб бориладиган укув-тарбия жараенларида хар бир фан ва мавзу еритилиш жараени аввало таълим олувчи юкори даражали билим олиши ва юкори касбий компетентлигини шакллантиришга каратиш талабаларнинг келгусида юкори салохиятли ва ракобатбардош кадрлар булиб етишишларига ердам беради. Бу аввало, жамиятни ривожлантиришга асосий омил булиб хизмат килади, зеро,

юкори малакали педагог кадрларни тайёрлаш келгусида интеллектуал салохиятли ёшлар етишиб чикишини таъминлайди.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг ПФ-4947-сон Фармони. 2017 йил 7 февраль.

2. Сластенин В.А. и др. Педагогика. - М.: "Академия", 2002.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш тугрисида"ги 187-сонли карори, 2017 йил 6 апрель.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Зеер Э.Ф., Шахматова Н. Личностью ориентированные технологии пофессионального развития специалиста. - Екатеринбург, 1999.

5. Р.Ишмухамедов, М.Мирсолиева. Укув жараёнида инновацион таълим технологиялари. -T.: "Fan va texnologiya", 2014, 60 бет.

6. Муслимов Н.М. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари.

7. Андреев В.И. Педагогика творческого саморазвития: Инновационный курс. Кн. 1. -Казань: Изд-во Казан, ун-та, 1996. - 570 с.

8. Тарасова Н.В. Стратегия реализации компетентностного подхода в образовании: историко - педагогический аспект - М.: ФИРО, 2007. - 52 с.

9. Маркова А.К. Психология профессионализма. - М.: Знание, 1996.

10. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

11. Javlonbek Begaliyev, Doniyor Ahmadjanov. (2020) MDH DAVLATLARIDA MUALLIFLIK HUQUQI TARIXI BILAN BOG'LIQ AYRIM MULOHAZALAR. Academic Research in Educational Sciences 1 (3)

12. Жуммагул Номозовна Абдурахманова, Саодат Абдурашидовна Тоштемирова.(2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442.

13. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясынын, кажеттт // "Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development" collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference. Актубе. P. 17-23.

14. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. № 1 (86). - S.5.

15. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.