Научная статья на тему 'ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК МУАММОЛАРИ'

ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1490
191
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
узлуксиз педагогик таълим / кластер / педагогик таълим инновацион кластери / инновацион кластер модели

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Гафуржан Исраилович Мухамедов, Баходир Худайберганович Эшчанов, Дилфуза Мелиевна Махмудова, Жамшид Бахтиёрович Алимкулов

Мақолада узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимининг мақсади, вазифалари, тамойиллари ва стратегик йўналишлари баѐн қилинган. Шунингдек педагогик таълимнинг жамият барқарор ривожланишидаги юқори ижтимоий-маданий аҳамиятга эга эканлигидан келиб чиққан ҳолда замонавий талаблар, таълим тизимидаги муаммолар ва уларни ҳал қилишда таълим муассасалари ҳамда илмий-методик таъминот тизимидаги тарқоқлик педагогик таълимни кластер асосида ривожлантириш моделига ўтказиш заруратини тақозо этиши илмий асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Гафуржан Исраилович Мухамедов, Баходир Худайберганович Эшчанов, Дилфуза Мелиевна Махмудова, Жамшид Бахтиёрович Алимкулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК МУАММОЛАРИ»

ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИЛМИЙ-ПЕДАГОГИК МУАММОЛАРИ

Гафуржан Исраилович Мухамедов

Чирчик давлат педагогика институти gafurj an.muxamedov@gmail. com

Баходир Худайберганович Эшчанов

Чирчи; давлат педагогика институти bakhodir. eshchanov@gmail.com

Дилфуза Мелиевна Махмудова

Тошкент вилояти Чирчи; давлат педагогика институти dilfuzamahmudova@mail.ru

Жамшид Бахтиёрович Алимкулов

Тошкент вилояти Чирчи; давлат педагогика институти jamshid12021988@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимининг максади, вазифалари, тамойиллари ва стратегик йуналишлари баён килинган. Шунингдек педагогик таълимнинг жамият баркарор ривожланишидаги юкори ижтимоий-маданий ахамиятга эга эканлигидан келиб чиккан холда замонавий талаблар, таълим тизимидаги муаммолар ва уларни хал килишда таълим муассасалари хамда илмий-методик таъминот тизимидаги таркоклик педагогик таълимни кластер асосида ривожлантириш моделига утказиш заруратини такозо этиши илмий асосланган.

Калит сузлар: узлуксиз педагогик таълим, кластер, педагогик таълим инновацион кластери, инновацион кластер модели.

КИРИШ

Мамлакатимизда педагогик таълим тизими мазмунини сифат жихатидан янги боскичга кутариш, фанларни укитиш методикасини такомиллаштириш, замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ва инновацион лойихаларни жорий этиш борасида олиб борилаётган ислохотлар, жумладан Узбекистон

Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида» ги, 2018 йил 5 сентябрдаги ПФ-5538-сон «Халк таълимини бошкариш тизимини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида» ги, 2019 йил 29 апрелдаги ПФ-5712-сон «Узбекистон Республикаси Хал; таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида» ги фармонлари, 2020 йил 27 февралдаги "Педагогик таълим сохасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори булажак педагогларни тайёрлашнинг методик тизимини ривожлантириш, умумтаълим фанларини интеграциялаш, илгор укитиш методлари ва технологияларини тадбик этиш имкониятини янада кенгайтирмокда.

Педагогик таълим сохасини янада такомиллаштириш, замонавий билим ва педагогик технологияларни куллаш куникмаларига эга, мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришда муносиб хисса кушувчи юкори малакали мутахассислар тайёрлаш учун профессионал педагог кадрлар етказиб бериш, сохага илгор таълим технологияларини жорий килиш хозирги куннинг мухим вазифалари сифатида белгиланган.

Юкоридаги вазифаларни амалга оширишда педагогик таълимни узвийлик ва узликсизлиги таъминлаш асосий омил булиб хисобланади. Педагогик таълимнинг узвийлик ва узликсизлиги таъминлашда замонавий ижтимоий-иктисодий шароитларни ва ижтимоий самарадорликни ошириш имкониятларини инобатга оладиган механизм ишлаб чикиш давр талабларидан бири хисобланади. Механизм педагогик таълимни янада ривожлантириши, кадрлар тайёрлаш сифатини ошириши, фан ва ишлаб чикариш интеграциясини кенгайтириши, мактабгача, мактаб ва мактабдан ташкари таълим муассасаларининг тарбиячилар, бошлангич синф укитувчилари, айникса аник фанлар ва чет тиллари буйича укитувчиларга булган эхтиёжларини кондириши, туманлар ва кишлок жойларидаги таълим муассасаларини юкори малакали педагог кадрлар билан таъминлаши хамда халкаро стандартлар даражасига мос олий маълумотли педагогик кадрлар тайёрлаш тизимини ташкил этишни янада такомиллаштириши лозим.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хрзирги вактда Республикамизда узлуксиз педагогик таълим тизими урта махсус педагогик таълим, олий педагогик таълим, олий таълимдан кейинги

таълим, педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш ва сохада кушимча таълимни уз ичига олади.

Урта махсус маълумотга эга педагогларни тайёрлаш касб-хунар коллежлари томонидан амалга оширилади. Мутахассислар "Мактабгача таълим", "Бошлангич таълим", "Жисмоний маданият", "Касбий таълим" йуналишлари буйича тайёрланади.

Педагогика касб-хунар коллежлари ва олий таълим муассасалари мутахассисликлари узаро бир-бирига боглик ва мувофикдир. Олий педагогика институтларида педагогика касб - хунар коллежлари битирувчиларининг кискартирилган дастурлар асосида тайёрлаш тизими йулга куйилган.

Олий таълим даражасида педагогик кадрлар тайёрлаш икки боскичли тизимида, яъни бакалавр ва магистр тайёрлаш оркали амалга оширилади.

Юкори малакали илмий ходимларни тайёрлаш таянч докторантура, докторантура ва мустакил изланувчилик оркали амалга оширилади. Олий таълимдан кейинги таълимнинг максади олий таълим муассасалари учун юкори малакали педагогик ва илмий кадрларни уз вактида ва сифатли тайёрлашдан, шунингдек, республикадаги илмий-тадкикот муассасалари, корхона ва ташкилотлар учун юкори малакали илмий ходимларни етказиб беришдан иборат.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Педагогик таълим тизимини ривожлантиришни асосий йуналишлари буйича катор ижобий натижалар кулга киритилган. Хусусан, педагогик таълим классификаторлари такомиллаштирилиб, педагогик таълим мазмуни янгиланиб, таълим тизими мутахассисларининг касбий тайёрланиши буйича таълимнинг ахборот мухити ва илмий-методик таъминоти бойитиб борилмокда.

Шу билан бирга, педагог тайёрлаш тизимини тубдан яхшилаш, таълим-тарбия жараёнига замонавий таълим дастурларини тадбик этиш, ёшларни хар томонлама интеллектуал, ахлокий, эстетик ва жисмоний кобилиятларини ривожлантириш борасида таълим муассасаларини малакали педагог кадрлар билан таъминлаш йуналишларида катор долзарб масалалар мавжуд.

Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимининг максади,

вазифалари ва тамойиллари

Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимининг максади -психологик-педагогик фанлар ва инновацион таълим амалиёти ютуклари,

ижтимоий хамкорлик асосидаги таълим мутахассисларини тайёргарлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини ривожлантиришдан иборат.

Узлуксиз педагогик таълим тизимини ривожлантиришнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:

1. Таълим мутахассислари касбий компетентлигига доир ижтимоий ва иктисодий талабларини хисобга олган холда узлуксиз педагогик таълим мазмуни ва максадларини янгилаш.

2. Муаммоли тадкикот, фаол, жамоавий таълим олиш стратегияси асосида таълим жараёни шакллари, методлари, технологияларини модернизация килиш.

3. Хрзирги замон психологик-педагогик фанлар, таълим амалиёти, узлуксизлик ва изчиллик тамойилларининг долзарб муаммоларини хисобга олган холда юкори малакали илмий ходимларни тайёрлашни такомиллаштириш.

4. Психолого-педагогик илм ва самарали таълим амалиёти субъектлари таълим имкониятларини интеграллаш асосида педагогик таълим сифатини оширишга каратилган ривожлантиришнинг кластер моделига утиш.

5. Ахборотлашган тизим шароитида узлуксиз педагогик таълим тизими воситаларини такомиллаштириш хамда педагогик касб мавкеини ошириш.

Узлуксиз педагогик таълим тизимини ривожлантириш сиёсатининг асосий тамойиллари:

узлуксиз педагогик таълимни ривожлантиришда республикамизнинг таълим тизими сохасидаги хукукий меъёрларга амал килиш;

ижтимоий-маданий сохани камраб олиш (узликсиз педагогик таълимни жамият ривожининг баркарор манбаи сифатида амалга ошириш);

таълим муассасалари, давлат бошкаруви органлари, жамоат ташкилотлари ва ишлаб чикариш корхоналари ижтимоий хамкорлиги;

ракобатбардошлик (битирувчиларини самарали касбий фаолиятга тайёрлашда назарий ва амалий билимлар ягоналигини таъминлаш);

оптималлаштириш (молиявий харажатларни кискартирган холда узлуксиз педагогик таълим тизимида самарадорликни оширувчи жараёнларни кайта лойихалаш);

анъанавий усуллар ва инновациялар уйгунлиги (педагогик фан ва амалиёт ютуклари) асосида узлуксиз педагогик таълим тизимидаги узгаришларни лойихалаш;

педагогик таълимнинг узлуксизлиги (педагогик карьера давомида касбий ривожланишни таъминловчи узаро мутаносиб ва табакалаштирилган турли погона ва даражадаги таълим дастурлари тизимини шакллантириш);

мактабгача, умумий урта, урта махсус, олий педагогик таълим, олий таълимдан кейинги хамда кушимча таълими изчиллигини таъминлашда психолого-педагогик тамойиллар ягона тизимига таяниш, таълим дастурларини узлаштиришда изчиллик ва кетма-кетликга риоя килиш, ягона ахборот-таълим майдонини яратишдан иборат.

Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантиришнинг стратегик

йуналишлари

1. Таълим мутахассислари касбий компетентлигига доир ижтимоий ва икщисодий талабларни хцсобга олган холда узлуксиз педагогик таълимнинг мазмун ва мацсадини янгилаш.

Педагогик касбнинг юкори ижтимоий-маданий бурчи хамда хозирги замон педагогик вокелиги шароитида касбий вазифаларни компетентлик асосида хал этиш таълим мутахассисларини тайёрлаш, кайта тайёрлаш, малакасини оширишда кенг дунёкараш, маънавий-ахлокий фаолият яхлитликни такозо этади.Таълим стандартларида бу яхлитлик булажак таълим мутахассисида уч гурух компетенцияларни шакллантириш оркали таъминланади. Булар:

академик - укиш, билиш ва билим олиш куникмаларни уз ичига олувчи; ижтимоий-шахсий - маданий кадриятларга таянган холда жамият ва давлатнинг гоявий, ахлокий кадриятларига доир билимлар ва уларга амал килиш йулларини урганишни уз ичига олувчи;

касбий - танланган касбий фаолият сохасида вазифа ечимини топиш, режа тузиш хамда улар ижросини таъминлаш лаёкатини уз ичига олувчи компетенциялардир

Замонавий ракобатбардош таълим мутахассиси - бу узида фундаментал ва амалий тайёргарликни мохирона мужассам этган, анъанвий ва янги касбий вазифаларни компетент бошкарувчи профессионалдир.

Замонавий педагог турли даражада ривожланган болалар ва уларнинг ота-оналари, жумладан: иктидорли; етим ва бокувчисини йукотган; ногирон ва алохида психологик ривожланишга эга; ижтимоий жихатдан хавфли шароитда колган; алкогол, наркотик, психотроп моддалар кабул килишга мойил; хулкида огишганлик кузатилган (девиант); киберкарамлилик болалар хамда уларнинг

оилалари, шу билан бир каторда носоглом оилалар билан ишлашни, инклюзив таълим шароитида дадил фаолият юритишни, педагогик кумак, медиация, тьюторлик технологияларига эга булишини такозо этади.

Замонавий педагогга миллий-маданий анъаналарни ва шу асосда жамият ахиллигини саклаш каби узига хос алохида вазифалар юклатилган. Шунинг учун хам педагог узининг куч ва гайратини нафакат таълим, балки тарбия жараёнига хам сарфламоги лозим. Тарбия сохасида куйидаги компетенциялар мухим саналади:

- глобаллашган замонда болаларни маънавий-ахлокий тарбиялашга тайёргарлик;

- ижтимоий ахамиятга эга ташаббусларни ташкил этиш (волонтёрлик фаолияти, хайрия акциялари ва бошкалар);

- укувчилар орасида соглом гояни таргиб килиш тажрибасига эга булиш;

- соглом хаёт тарзи, зарарли одатлар, тажовузкорликни аянчли окибатларни олдини олиш буйича куникмаларни ривожлантириш.

Таълим мутахассисларини тайёрлаш укувчиларда барча компетенциялар уйгунлигида билим ва куникмаларни шакллантирувчи восита, шахсий, ижтимоий, касбий характердаги масалаларни хал килиш, куп киррали кобилият каби характерларни интеграллашган натижавий ютукларини таъминлаши зарур.

Замонавий педагогик таълим мазмуни очик ва доимий ривожланишда булиши, булажак педагогларда самарали педагогик фаолиятни амалга оширишга каратилган ижобий мухит яратиши, мустакил таълим ва тарбияга кдзикдш рагбатини уйготиши, вариатив ва инвариант компонентларни камраб олиши, педагогик тизим ва фаолият генезисини акс эттириши, шахс ва жамиятнинг истикбол талабларига мослашиши, умумбашарий билимларнинг фанлараро хусусиятларини акс эттира олиши, узлуксиз педагог таълим мухитида уз урнини топа олиши лозим.

2. Таълим жараёни шакллари, усуллари, технологияларини муаммоли-тадщкртчилик, фаол, жамоавий таълим стратегиялари асосида модернизациялаш.

Педагогик таълим мазмунини муаммоли-фаолият асосида режалаштириш таълим жараёнини ташкил этишнинг шакл ва усулларини янгилашни такозо этади. Бунда таълим парадигмасидан таълимот парадигмасига утиш лозимлиги уз-узидан аёнлашади. Бу укув режаларида укувчиларнинг аудитория, аудиториядан ташкари ва мустакил ишлашини кайта куриб чикиш, шунингдек,

укитувчиларнинг укувчилар укув-тадкикотчилик фаолиятини самарали усуллар билан кузатиш ва назорат килиб бориш тизимига утишни талаб килади.

Ахборот жамияти даврида маърузалар олиб боришнинг монологик шаклларидан интерактив шаклларига утиш лозим. Таълим олаётганларни укитилаётган фанни узлаштиришда индивидуал ва гурух лойихалари доирасида мустакил таълим-тадкикотчилик фаолиятига жалб килиш ва бунда касбий фаолият рефлексив асосларини шакллантириш мухим хисобланади. Мунозара шаклидаги семинар машгулотларида амалга оширилган ишнинг назарий-методологик асосларини, амалий машгулотларда эса турли холатий уйинлар, кейсларни ечиш, кичик гурухларда ишлаш ва х.к. оркали амалий жихатларини, таълим муассасаси базасида турли шаклларда олиб бориладиган лаборатория машгулотларида эса касбий фаолиятнинг аник куникмаларини амалда синаб куришлари лозим.

Узлаштирилиши шарт булган ахамиятли объектлардан бири мустакил таълим куникмаларини эгаллашдир, яъни ходисаларни кузатиш, укув тажрибаси утказиш, моделлаштириш, матнлар устида ишлаш, масалаларни ечиш ва х.к. Таълим олувчиларни тадкикот ва инновацион фаолиятга жалб килиш куйидагиларни талаб этади:

• таълим амалиётининг реал жараёнларини урганиш;

• уларни тавсифлаш ва тушунтириб бериш;

• тадкик этиладиган ва инновацион муаммоларни аниклаш;

• ушбу муаммоларни хал килишнинг усул ва воситаларини лойихалаштириш ва амалга ошириш;

• таклиф этилаётган усул ва воситаларнинг самарадорлигини бахолаш;

• киритилаётган янгиликни асослаш ва таркатиш.

Педагогик таълим инновацион кластерининг барча субъектлари учун ахамиятли хисобланган коидалардан бири талабалар укув ва илмий-тадкикот фаолиятини узлуксиз педагогик амалиёт жараёни билан боглик холда ташкил этишдир.

Педагогик амалиёт тубдан янгиланиши керак. У биринчи курсдан бошланиши ва олий таълим муассасасидаги бутун укиш давомида узлуксиз, самарадор характерга эга булиши лозим. Бунда талабалар нафакат таълим муассасаларига ташриф буюриши ва кузатувчи сифатида дарсларда ёки тарбиявий тадбирларда катнашиши, балки педагогик амалиёт учун база булиб хизмат килаётган мактаб, мактабгача таълим ва бошка таълим-тарбия

муассасаларининг амалдаги укув ва тарбиявий ишларига бевосита иштирок этиши зарур.

Булажак педагогларни касбий фаолият мухитига олиб киришнинг илк самарали механизмларидан бири волонтёрлик хисобланади. Таълим муассасаларидаги волонтёрлик фаолияти педагогик амалиётнинг шаклларидан бири сифатида каралиши керак.

Мактабгача, махсус, умумий урта таълим муассасаларида, бошка таълим муассасаларида институтнинг профессор-укитувчилари, мактаб укитувчилари, талабалар, укувчилар ва тарбияланувчилар иштирокидаги кафедра филиалларини ташкил этиш максадга мувофикдир. Педагогик амалиётнинг самарадорлиги талабалар илмий-тадкикот лабораториялари фаолиятининг мактаб катта синф укувчиларини жалб этган холдаги фаоллашиши, "Ёш тадкикотчилар мактаби" тармокларини кенгайтириш хисобига сезиларли даражада ошиши мумкин.

Ёш педагогларнинг замонавий таълим ва тарбия технологияларини узлаштиришига кумаклашиш максадида психолого-педагогик ва методик кафедраларнинг илмий ва методик потенциалининг интеграциясини таъминлайдиган педагогик махорат мактаблари, укув-илмий-маслахат марказларини тузиш зарур.

Укув жараёнининг педагогик касбий компетентликнинг шаклланишига йуналтирилганлиги унинг педагогик фаолиятнинг юкори натижаларига эришишга диккатни жалб килишни такозо этади (фан олимпиадалари масалаларини ечиш, турли шаклдаги дарсларни утказиш, укувчилар эвристик ва ижодий фаолиятини ташкил этиш ва х.к.) Бунга якиндан кумак бериши мумкин булган ишлар куйидагилардан иборат:

- педагогик лабораториялардаги таълим ва микротаълим;

- укув вазиятларини моделлаштириш;

- педагогик фаолиятнинг инновацион тажрибасини туплаш;

- намуна ва мисоллар воситасида педагогик назариядан реал педагогик фаолиятга утишни оптималлаштирадиган "хаётий вокеалар"дан фойдаланиш;

- талабаларни рефлексив амалиётга жалб килиш.

Ахборот жамиятида мактабгача, умумий урта, махсус таълим муассасаларида укув жараёнини янгилашнинг устувор йуналиши ахборот-коммуникация воситаларидан кенг фойдаланишдир. Шунинг учун хам маърузалар, семинарлар, лаборатория ишлари, талабаларнинг мустакил

ишларини ташкил этишда ахборот-коммуникацион технологияларидан фойдаланишга тизимли равишда утиш жуда мухимдир.

Таълимнинг замонавий воситалари базасида (планшетлар, интерактив доскалар, тармок технологиялари ва бошк.) педагогик йуналтирилган методик таъминотни (электрон дарсликлар, укув кулланмалари, укув-методик мажмуалар, тренажерлар) амалга ошириш керак. Бунда ишлаб чикилаётган ахборот-таълимий ресурслар институт ва педагогик коллежларнинг ягона таълим мухитини пайдо килиш учун уларнинг очиклиги, тез ва кулай шаклда олиш мумкинлиги ва диверсификациясини ("булутли" ва смарт-тузилма) таъминлаш мухимдир.

Таълим жараёнини такомиллаштиришнинг энг мухим тамойилларидан бири унинг тарбиявий ва ривожлантирувчи эканлиги, таълим фаолияти субъекти потенциалига каратилганлиги, унинг индивидуаллиги ва уз-узини намоён эта олишига асосланганлигидир. Тарбиявий таълим булажак педагогда фукаролик позициясини, юксак ахлок, касбий бурч ва масъулият, педагогик такт ва узига хамда булажак касбий фаолиятига талабчанликни оширади, максадга эришишдаги катъиятлиликни шакллантиради. Тарбиявий таълимнинг тизимли самараси уларок педагогнинг маданият субъекти, жумладан, касбий-педагогик маданият субъекти сифатида шаклланиши, энг юксак инсоний фазилатлар эгаси булиши учун замин хозирлаши хисобланади.

3. Юцори малакали илмий ходимлар тайёрлаш сифатини, замонавий психолого-педагогик фан ва таълим амалиёти, узлуксизлик ва узвийлик тамойиллари билан боглиц долзарб муаммоларни хисобга олган холда такомиллаштириш.

Юкори малакали илмий ходимларни тайёрлаш тизимли равишда амалга оширилмоги лозим. Бу тайёргарликнинг самарадорлиги куйидаги шароитлардан келиб чикиб таъминланади: илмий-тадкикий ишларни юксак даражада такомиллаштириш; бакалавр ва магистрларнинг укув-тадкикот ва илмий-тадкикот ишларини ташкил этиш; таянч докторант ва докторант тайёрлашнинг самарадорлигини аник мониторинги ва сифати назорати; талабга мос бошкарув тизимини таркибий структурасини шакллантириш.

Юкори малакали илмий ходимларни тайёрлашни ташкил этишда куйидаги концептуал холатларга таяниш зарур булади:

-педагог-тадкикотчи тайёрлаш тадкикот ва тажриба-синов фаолиятини амалга оширишнинг юксак даражали компетентликни таъминлашга каратилиши лозим;

-тадкикотчи тайёрлашнинг асоси сифатида тадкикот фаолияти сифати ва самарадорлигини юзага келтирувчи меъёрлар (аксиологик, гносеологик, таълимий, бошкарув)ни узида мужассамлаштирган педагог омилининг илмий-тадкикот маданияти шаклланиши лозим;

-илмий тадкикот фаолиятининг муваффакияти ва самараси педагог олимнинг илмий тадкикотларининг бош мавзуси (муаммо асоси)га биноан таълимдаги долзарб психологик-педагогик муаммолар ечимига йуналтирилиши лозим;

-илмий тадкикот фаолиятини ташкил этишнинг кластер ёндашуви илмий педагогик муаммоларни хал этиш ва педагогик кадрлар тайёрлашни ташкил этишнинг олий таълим муассасалараро ва фанлараро хамкорликнинг ута макбул шакли сифатида амалга оширилиши лози.

Юкори малакали илмий ходимлар тайёрлашнинг узлуксиз тизимини яратишда куйидаги мантикий изчиллик самарали хисобланади: мактаб - касб-хунар коллежи - институт - магистратура - докторантура.

Урта умумтаълим муассасалари билан биргаликда танлов, анжуман ва олимпиадалар утказиш, касбга йуналтириш ишларини амалга ошириш оркали узаро хамкорлик харакатларини фаоллаштириш зарур. Бу нафакат тадкикот йуналишини кенгайтиради, балки илмий-тадкикот фаолиятига лаёкатли иктидорли педагог ходимларни, булажак магистр ва докторантларни топиш ва куллаб-кувватлаш тизимини шакллантиришда ёрдам беради.

Юкори малакали илмий ходимлар тайёрлашнинг тармок дастури доирасида узида куйидагиларни ифодалаган кушимча дастурларни хисобга олиш керак:

-тайёргарликни режалаштириш;

-докторантларнинг илмий-тадкикот ва укув фаолиятини таъминлаш; -институтнинг илмий ходимлар тайёрлаш сохасидаги илмий-методик фаолияти;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

-докторантлар фаолиятининг доимий назорати ва аттестацияси; -докторантлар илмий-тадкикот ишини рагбатлантириш тизими; -юкори малакали илмий ходимлар тайёрлаш сохасида халкаро хамкорлик. Юкори малакали илмий ходимлар тайёрлаш сифатини оширишнинг устувор йуналишларига куйидагилар киради:

-турли фан сохалари вакилларининг самарали хамкорлигига имкон берадиган фанлараро узвийлик;

-тадкикот доирасига мос ва уни амалга оширишдаги узвийликни таъминлашни ташкил этиш (укувчилар-талабалар ва магистрлар-аспирантлар-докторантлар);

-ахборот-компьютер таъминоти даражасини кутариш;

-кафедралар базасида талабаларни илмий-тадкикот ишларига жалб килиш максадида илмий лабораториялар яратиш.

4. Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантиришда инновацион кластер моделига утиш.

Педагогик таълимнинг жамият баркарор ривожланишидаги юкори ижтимоий-маданий ахамиятга эга эканлигидан келиб чиккан холда замонавий талаблар, таълим тизимидаги муаммолар ва уларни хал килишда таълим муассасалари хамда илмий-методик таъминот тизимидаги таркоклик педагогик таълимни кластер асосида ривожлантириш моделига утказиш заруратини такозо этади.

Педагогик таълим ривожлантиришни инновацион кластер модели, кластерларни касбий тайёргарлик, педагогик кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини оширишда ягона бир тизим сифатида фойдаланишни назарда тутади.

Педагогик таълим инновацион кластери - бу олий таълим муассасалари, педагогик йуналишдаги ёндош муассасалар, педагогик касб-хунар коллежлар, таълим муассасаларидаги экспериментал ва инновацион майдончалар, инновацион илмий-тадкикот ва узлуксиз педагогик амалиёт базалари, кушимча таълим муассасалари, илмий ва илмий-методик тузилмаларнинг бир бутунлиги булиб, уларнинг биргаликдаги узаро таксимланган фаолиятини, педагогик-психологик фан ва самарали таълим амалиёти потенциалини педагогик таълим тизимини сифат жихатидан янги даражага кутариш максадида интеграциялаш имконини беради.

Бинобарин, кластернинг асосий максади уз таркибига кирувчи укув, илмий-инновацион потенциални нафакат юкори фукаролик, маданият ва касбий лаёкатлилик даражаси билан, балки ракобатбардошлиги, янгиликларни кабул кила олиш кобилияти, янги таълим дастур ва технологияларини лойихалаш ва амалга ошира олиш кобилиятига эга замонавий педагогларни тайёрлаш учун бирлаштиришдир.

Педагогик таълим инновацион кластери фаолиятининг асосий максади уз таркибига кирувчи тузилмалар укув, илмий ва инновацион потенциалини куйидаги максадлар учун интеграциялашдир:

педагогик мутахассисликлар тайёрлашда малакали педагогларни самарали ворислигини таъминлаш ва энг яхши укувчиларни педагог касбига таргиб килиш;

педагогларнинг касбий тайёргарлигини амалиётга таянган холда ва манфаатдор субъектлар билан тезкор алокани таъминлаган холда олиб бориш;

булажак таълим мутахассисларини инновацион тажрибага эга булган амалиётлар базасида тайёрлаш мухитини яратиш;

ёш мутахассисларнинг касбий куникмаларни эгаллаш даврини кискартириш.

Педагогик таълим инновацион кластери иштирокчилари сифатида куйидагилар катнашиши мумкин:

-талабалар, магистрлар ва докторантлар педагогик амалиёт утайдиган, таълим, илмий тадкикот, инновацион ва лойихалаштириш фаолиятини олиб борадиган укув ва тажриба экспериментам база вазифасини утайдиган мактабгача, умумий урта, урта махсус, олий таълим муассасалари;

-таълимнинг турли даражаларидаги янгиланишларга мувофик равишда кушимча таълими тизими муассасалари, болалар ва усмирларнинг мактабгача, умумий урта, урта махсус касб-хунар таълими педагогик кадрларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш муассасалари;

-илмий тадкикот фаолияти билан шугулланаётган ва уни белгилайдиган илмий ва илмий-методик тузилмалар, марказлар, таълимнинг барча боскичлари учун мослаштирилган янги куринишдаги таълим стандартлари, укув дастурлари ва укув-методик таъминот билан инновациялар алмашинувини йулга куйган ташкилотлар;

-педагогик хамжамиятнинг маънавий ва интеллектуал майдонини яратувчи ташаббускор жамоалар, бирлашма ва ташкилотлар.

Кластер тегишли субъектлар келишуви ва шартномаси асосида тузилади. Бунда кластер лойихалари ва ташаббусларининг амалга оширилиши буйича кластер ва унинг иштирокчилари фаолиятини йуналтиришни ишлаб чикиш максадида кластер субъектлари ходимлари таркибидан Мувофиклаштирувчи Кенгаш шакллантирилади. Мувофиклаштирувчи Кенгаш Тошкент вилояти хокими томонидан тасдикланади.

Кластер ижтимоий хамкорлик асосида вилоятнинг педагог кадрларга булган эхтиёжни шакллантиришдаги иштирокчи булган таълим бошкармалари билан хамкорликни амалга оширади.

Педагогик таълим инновацион кластери буйича Мувофиклаштирувчи Кенгаш унинг фаолиятини методологик, илмий-тадкикот ва инновацион нуктаи назарда амалга оширган холда тартибга солади. Унинг асосий вазифаларига куйидагилар киради:

1. Педагогик таълимни ривожлантиришга каратилган стратегик йуналишлар ва методологик ёндашувларни ишлаб чикаради;

2. Таълим сохасидаги, жумладан педагог таълим сохасидаги мавжуд муаммолар ва психологик-педагогик тадкикотларнинг етакчи мавзуларини белгилайди;

3. Педагогик таълим сохасидаги илмий-тадкикот фаолиятини бошкаради;

4. Педагогика фанлари буйича тадкикотларни амалга ошираётган магистр, докторант ва мустакил тадкикотчилар учун вилоят микиёсидаги методологик семинарларни доимий утказиб боради;

5. Мавжуд илмий мактаблар ва педагогик таълим сохасидаги, укув сохасидаги инновацион тажрибалар тугрисида маълумотлар базасини яратади.

Педагогик таълим инновацион кластери касбий тайёргарлик, педагоглар малакасини ошириш ва кайта тайёрлашнинг бутунлай янгиланган илмий, таълим мухитини яратади ва унда:

интеллектуал имкониятлар узлуксиз педагогик таълимни ривожлантиришнинг долзарб муаммолари доирасида мужассамлаштирилади;

укув кобилиятларини ривожлантириш ва илмий педагогик тажрибанинг самарали тадбики учун таълим муассасаларини узвий хамкорлигига эришилади;

махаллий мехнат бозорлари учун зарур булган педагогик кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш, малакасини ошириш сохасидаги ижмитоий шериклик амалга оширилади;

юксак малакали педагогик кадрларни саралаш ва тайёрлаш буйича самарали изчиллик таъминланади;

педагогик кадрлар касбий тайёргарлигининг амалий йуналтирилганлиги кучайтирилади;

булажак педагог илгор касбий педагогик тараккиётининг таълим мухитига кушилади;

ёш мутахассисларнинг касбий мосланувчанлиги даври кискартирилади.

5. Ахборотлашган жамият шароитида узлуксиз педагогик таълимни ресурслар билан таъминлашни такомиллаштириш ва педагог касбининг мавцеини ошириш.

Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантиришнинг мухим шарти -таълим мутахассисларини сифатли тайёрлаш учун барча турдаги ресурсларни такомиллаштиришдир.

Меъёрий-хукукий таъминотни такомиллаштиришнинг етакчи йуналишлари куйидагилардан иборат: узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш, масофавий таълим ва тьюторлик фаолияти учун кластерли моделни амалга ошириш учун меъёрий базани яратиш ва педагогик таълим субъектларига консалтинг хизматларини курсатиш.

Илмий ва услубий таъминотни такомиллаштириш педагогик таълим, таълим стандартлари талабларини бажариш ва амалга ошириш, педагогик таълим бугинлари ва даражаларининг узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлаш, битирувчиларни укитувчилар касбий стандартлари асосида укитишга булган талабларни мувофиклаштириш билан боглик.

Узлуксиз педагогик таълимнинг ахборот таъминотини ривожлантириш стратегияси инновацион таълим технологияларининг асослари хисобланган телекоммуникация (тармок, Интернет) тизимлари булган юкори авлод интернет тармокларига (маърузаларни мултимедиали куллаб-кувватлаш, масофавий укитиш технологиялари асосида) боскдчма-боскдч утиш зарурлигини назарда тутади. Масофавий таълим потенциалидан янада самарали фойдаланиш максадга мувофикдир.

Педагогик таълимнинг кадрлар таъминотини такомиллаштириш куйидагилар билан боглик:

1) жамиятнинг замонавий талабларини ва таълим тизимини хисобга олган холда мутахассисларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини оптималлаштириш билан, педагогик таълимнинг барча боскичларида ва даражаларида профессионал малака ошириш муддатини кискартириш ва инновацион режимда ишлашга тайёргарликни таъминлаш учун илгор шахсий профессионал ривожланиш мухитини яратиш керак;

2) Олий укув юртлари учун юкори малакали илмий ходимларни (PhD, DSc) уз вактида ва юкори сифатли тайёрлаш билан бирга илмий ва маърифий фаолият сохасида иктидорли ёшларни танлаш ва куллаб-кувватлаш тизимини яратиш, магистратура ва докторантурада илмий ва педагогик ходимларни тайёрлашнинг мазмуни, шаклларини ва услубларини узлуксизлигини таъминлаш хамда самарали докторлик дастурларини тузиш.

Узлуксиз педагогик таълим тизимини моддий-техника таъминотини ривожлантиришнинг асосий йуналиши - мактабгача, махсус, умумий урта, урта

махсус, олий ва кушимча педагогик таълим муассасаларининг укув-лаборатория базаларини, уларнинг ижтимоий-маданий инфратузилмасини ривожлантириш хисобланади.

Молиявий таъминотни такомиллаштиришда куйидагилар кузда тутилади: педагогик таълимни ривожлантириш лойихаларини молиялаштиришда бизнес хамкорликка жалб килиш механизмларини ишлаб чикиш;

кушимча таълим консултацион маслахат, спорт, кунгилочар ва бошка таълимнинг пуллик хизматларни ташкил этишни такозо этувчи бозор муносабатларига асосланган бюджетдан ташкари маблагларни жалб этишга каратилган куп тармокли механизмларни ривожлантириш;

педагогик кадрларни тайёрлаш учун халкаро ташкилотлар, грантлар, банклар, инвестиция фондларини жалб этиш.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимининг ижтимоий-иктисодий самарадорлиги сифатида куйидаги курсаткичларни келтириш мумкин:

-мутахассисларнинг касбий компетентлигига минтаканинг ижтимоий ва иктисодий жихатларини хисобга олган холда куйилган талаблардан келиб чикиб узлуксиз педагогик таълимнинг максад ва мазмунини янгиланганлиги;

-таълим жараёни шакллари, методлари, технологияларини муаммоли-тадкикотчилик, фаол, жамоавий таълим стратегиялари асосида модернизацияланганлиги;

-замонавий психологик-педагогик фан ва таълим амалиёти муаммоларини, узлуксизлик ва ворисийлик тамойилларини хисобга олган холда олий тоифали илмий ходимлар тайёрлашни такомиллаштирилганлиги;

-узлуксиз педагогик таълимнинг ривожлантиришда инновацион кластер моделига утиши;

-ахборот жамияти шароитида узлуксиз педагогик таълим миллий тизими ресурс таъминотини такомиллаштириш ва педагогик касб нуфузини ошириш; -замонавий педагогнинг ижобий образини шакллантириш. Албатта хар бир ишнинг якуний махсули булгани каби узлуксиз педагогик таълимни ривожлантириш тизимидан кутилётган асосий натижалар куйидагилардан иборат:

- педагогик таълимнинг макбул инфратузилмаси яратилади;

- педагог касбий махоратининг янги сифат даражасини таъминлайдиган педагогнинг касбий стандарти ва янги авлод таълим стандартлари ишлаб чикилади;

- укитувчининг илгор касбий ривожланишида ахборот ва таълим мухитини таъминловчи инновцион таълим технологиялари тизими йулга куйилади;

-таълим субъектлари ва жамоатчиликни кониктирадиган таълим мутахассисларининг компетентлик даражаси аниклаб олинади;

- узлуксиз педагогик таълим тизимини юкори халкаро рейтингига эришилади;

- узлуксиз педагогик таълим юкори малакали кадрлар билан таъминланади;

- укитувчи касбининг юксак ижтимоий мавкеига хамда тайёрларгикка эга талабалар сонининг ортишига эришилади;

- хорижий шериклар билан узаро манфаатли укув - илмий алокаларни кенгайтириш имкония ратилади;

-ёш педагогларнинг касбий мослашув даврини кискаришга эришилади;

- педагог малакасини оширишнинг янада ривожланган тизими ишлаб чикилади;

- кушимча таълимнинг халкаро даражадаги интенсивлигига эришилади;

- тижоратга йуналтирилган ракобатбардош илмий ва таълим махсулотларини ишлаб чикариш йулга куйилади.

REFERENCES

1. Eshchanov B.Kh., Arzikulov Z.K., Using Information Technology in the Teaching of Atomic Physics and maths in Higher Educational Institutions International Journal Of Scientific & Technology Research Volume 9, Issue 02, February 2020. - pp. 6319- 6323. http://www.ijstr.org/final-print/feb2020/Using-Information-Technology-

In-The-Teaching-Of-Atomic-Physics_and_maths-In-Higher-Educational-

Institutions.pdf

2. Eshchanov B.Kh., Gaipov Dj.N., Egamberganov I.Sh. Using Distance Learning in Collaboration with Social Networks in Teaching Photonics and Optoinformatics. International Journal Of Scientific & Technology Research Volume 9, Issue 02, February 2020. - pp. 3811- 3815. http://www.iistr.org/final-print/feb2020/Using-Distance-Learning-In-Collaboration-With-Social-Networks-In-Teaching-Photonics-And-Optoinformatics.pdf

3. Eshchanov B.Kh., Matyakubov K.K. Using of Information and Communication Technologies in the Teaching of the School Course in General Physics and maths. International Journal of Scientific & Technology Research. Volume 9, Issue 02, February 2020. - pp.4119-4124. http://www.iistr.org/final-print/feb2020/Using-0f-Information-And-Communication-Technologies-In-The-Teaching-Of-The-School-Course-In-General-Physics and maths.pdf.

4. Makhmudova D.M. Electronic educational resources as a new component of a traditional educational process // Academia Open Vol 1 No 1 (2019): June Education https://press.umsida.ac.id/index.php/acopen/article/view/12/15

5. Махмудова Д.М. Муаммоли математик масалалар ёрдамида талабаларда креатив фаолиятни ривожлантириш методикаси. Монография. -Т.: Университет, 2020. - 134 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.