Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ПСИХОЛОГЛАР АМАЛИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТИ'

БЎЛАЖАК ПСИХОЛОГЛАР АМАЛИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
327
90
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўлажак психологлар / амалий компетентлик / мониторинг / тизим / такомиллаштириш / инновацион таълим технологиялари / креатив таълим / илғор хорижий тажриба / ғоя / психолог / тажриба / дидактик воситалар / таълим / глобаллашув. / будущие психологи / практическая компетентность / мониторинг / система / совершенствование / инновационные образовательные технологии / креативное образование / передовой зарубежный опыт / идея / психолог / опыт / дидактические средства / образование / глобализация

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Пўлатов Джавдат Абдужабборович

Мазкур мақолада бўлажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг қилиш тизимини такомиллаштиришда замонавий таълим технологияларидан фойдаланишнинг дидактик таъминотлари илмий назарий жиҳатдан ёритилган. Шунингдек мақолада, бўлажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг қилиш тизимини такомиллаштиришга йўналтирилган инновацион таълим технологиялари асосида креатив таълим технологиясини кўллаш мақсадга мувофиқлиги тажриба синов натижалари таҳлили асосида ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДИДАКТИЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СОВРЕМЕННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ СИСТЕМЫ МОНИТОРИНГА ПРАКТИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ БУДУЩИХ ПСИХОЛОГОВ

В данной статье теоретически описано дидактическое обеспечение использования современных образовательных технологий при совершенствовании системы мониторинга компетентности будущих психологов. Также исследуется возможность использования креативных технологий обучения, основанных на инновационных образовательных технологиях, направленных на совершенствование системы мониторинга компетенции будущих психологов.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ПСИХОЛОГЛАР АМАЛИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТИ»

Пулатов Джавдат Абдужабборович,

Узбекистан давлат жах,он тиллари университети мустакил изланувчиси

БУЛАЖАК ПСИХОЛОГЛАР АМАЛИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ МОНИТОРИНГ КИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТИ

УДК: 378.012.8:159.9

ПУЛАТОВ Д.А. БУЛАЖАК ПСИХОЛОГЛАР АМАЛИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ МОНИТОРИНГ К,ИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТИ

Мазкур маколада булажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизи-мини такомиллаштиришда замонавий таълим технологияларидан фойдаланишнинг дидактик таъминотлари илмий назарий жих,атдан ёритилган. Шунингдек маколада, булажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштиришга йуналтирилган инновацион таълим технологиялари асосида креатив таълим технологиясини куллаш максадга мувофиклиги тажриба синов натижалари тах,лили асосида ёритиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: булажак психологлар, амалий компетентлик, мониторинг, тизим, такомиллаштириш, инновацион таълим технологиялари, креатив таълим, илFор хорижий тажриба, Fоя, психолог, тажриба,дидактик воситалар, таълим, глобаллашув.

ПУЛАТОВ Д.А. ДИДАКТИЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СОВРЕМЕННЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ПРИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ СИСТЕМЫ МОНИТОРИНГА ПРАКТИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ БУДУЩИХ ПСИХОЛОГОВ

В данной статье теоретически описано дидактическое обеспечение использования современных образовательных технологий при совершенствовании системы мониторинга компетентности будущих психологов. Также исследуется возможность использования креативных технологий обучения, основанных на инновационных образовательных технологиях, направленных на совершенствование системы мониторинга компетенции будущих психологов.

Ключевые слова и понятия: будущие психологи, практическая компетентность, мониторинг, система, совершенствование, инновационные образовательные технологии, креативное образование, передовой зарубежный опыт, идея, психолог, опыт, дидактические средства, образование, глобализация

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

PULATOV D.A. SUPPORT FOR THE USE OF MODERN EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN IMPROVING THE MONITORING SYSTEM OF THE FUTURE PSYCHOLOGIST

In this article, theoretical theories describe didactic support for the use of modern educational technologies in improving the monitoring system of the future competence of psychologists. The article also explores the possibility of using creative learning technologies based on innovative educational technologies aimed at improving the monitoring system of the future competence of psychologists

Key words and concepts: future psychologists, practical competence, monitoring, system, improvement, innovative educational technologies, creative education, advanced foreign experience, idea, psychologist, experience, didactic tools, education, globalization.

Кириш.

Жахонда глобаллашув шароитида юз бера-ётган таълим сохасидаги узгаришлар укитувчи хамда талабаларнинг психологик фаолият самарадорлигини ошириш, жумладан, педагогика сохасида психологлар амалий ком-петентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштиришга булган эхтиёжни янада кучайтирди. ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, University of Strasbourg (Франция), Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn (Германия), Princeton university (АК.Ш), Association for Educational Communications and Technology - AECT (АКШ), Centre of increasing to pedagogical qualification on base Manchesters university (Англия); Seoul National University (Жанубий Корея), Россия Психология фанлари академияси хамда Психология ва акмеология институти каби тан олинган етакчи таълим муассасалари, илмий-тадкикот институтлари буйича таълимни ривожланти-риш лабораторияларида инновацион страте-гияларни укув машFулотларига куллаш буйича самарали ишлар олиб борилмокда.

Мамлакатимизда "Таълим ва фан сохасини ривожлантириш, узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим хиз-матлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш"1 каби вазифалар белгиланган.

Мавзунинг долзарблиги.

Олий таълим тизимида илFор хорижий тажрибалар асосида булажак психологлар-нинг амалий компетентлигини шаклланти-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947 сонли Фармони. // www.lex.uz - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2017, 6-сон, 70-модда

риш ва ривожлантиришнинг амалдаги мето-дикаси ва укув - услубий таъминотини замонавий ёндашувлар асосида такомиллаштириш зарур, сифатли психологик хизматлар имкони-ятини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик амалиётчи психологлар штатини купайтириш, юкори малакали амалиётчи психологларни тарбиялаш мухим ахамият касб этади.

Узбекистон Республи-

каси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги Фармони, 2017 йил 20 апрелдаги ПК-2909-сонли "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги, Узбекистон Республикаси Президентининг 5 июнь 2018 йилдаги ПК-3775 сонли "Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мам-лакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора - тадбирлар туFрисида" ги Карорларида, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 12 июлдан, "Укувчиларни психологик-педагогик куллаб-кувватлаш ишларини янада такомиллаштириш туFрисида"ги Карори хамда 2019-2021 йил-ларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясида "Узбекистон Республикасинининг 2030 йилга бориб Гло-бал инновацион индекс рейтинги буйича жахоннинг 50 илFор мамлакати каторига кири-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

шига эришиш"1 устувор вазифа этиб белгилан-ган.

Мазкур вазифаларни амалга оширишда мутахассисларнинг инновацион амалий компе-тентлиги ривожлантириш мухим урин тутади. Шу жихатдан чет эл тажрибасидан келиб чик,к,ан холда ОТМда "SMART университет" тизимини яратиш механизмларини ягона плат-формасининг асосий тамойиллари менежменти методологияси асосида такомиллаштириш хамда инновацион ёндашувлар ва илFор хори-жий тажрибалар оркали унинг инфратузилма-сини яратиш долзарб ахамият касб этади.

Изланиш объекти.

Демак булажак психологлар амалий ком-петентлигини шакллантириш жараёни педаго-гик жараёнда самарали фаолият курсатишнинг дидактик асосидан иборат экан. Биз илмий изланишларимиз доирасида тадкикотимиз объекти сифатида булажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштириш жараёнини белгилаб, тажриба - синов ишларига Тошкент, Бухоро, ФарFона ва Нукус Олий таълим муассасалари-нинг "Психология" йуналиши буйича тахсил олаётган респондент талабалари жалб этдик.

Кулланилган илмий-амалий усуллар.

Тажриба-синов ишлари жараёнида маъ-рузалар, амалий ва гурухли машFулотлар, семинарлар, махсус-психологик тренинглар машFулотлари таълимнинг интерфаол метод-лари ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) оркали олиб борилди. Бу эса, олий таълим муассасаларида булажак психологлар-нинг таълим жараёнида фойдаланиш учун таълим методларидан унумли фойдаланишла-рига сабаб булди. Куйидаги биз таълим метод-лари услублардан таркиб топган деган назари-яга таяниб тажриба давомида фойдаланилган куйидаги фаол метод ва услубларни эътироф этиб утамиз:

1. Микротаълим (укув материали булимларининг кичик кисмларини маъ-лум кетмакетликда ишлаб чик,аришга татбик, этиш). Мазкур таълим тарафдорлари куп

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги "2019-2021 йилларда Узбекистан Респу-бликасини инновацион ривожлантириш стратегия-сини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5544-сонли Фармони - Узбекистан Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2018.

кирралиликни дарс кириш кисмининг мухим элементи сифатида тавсия этадилар.

2. Таълимнинг модул технологияси (баён-нинг дидактик бирлиги ва тест). Дидактик бир-ликка кушиш, купайтириш, конспектлаштириш, сана ва сузларни эсда саклаб колиш услублари, тест утказиш, оптималлаштириш ва бошк,алар киради.

3. Мавзулар мазмунига мувофик билим-ларни мажмуалаш (биринчи дарс - ахбо-ротли, иккинчи дарс - муаммоли, учинчи дарс - амалий, туртинчи дарс - мустахкамлаш, тест утказиш тарзида).

4. ИлFор воситалар ёрдамида укув матнла-рини кисмларга булиб (муайян кетмакетликда, узлуксиз) урганиш.

5. Ишбилармонлик уйинлари (маса-лан, «Лабиринт», «Муаммолар майдони» ва бошк,алар)ни куллаш.

6. Муаммоли таълим методлари (узлаштирилиши зарур булган билимлар хажмини аник,лаш - муаммолар тахлили - фан-лараро алокаларни урганиш - муаммоларни мустак,ил хал этишга тайёрлаш).

7. Мавжуд муаммоларни хал этувчи вази-ятли тахлил ("вазияттасвир", "вазиятбахо", "вазиятмуаммо", "вазиятмашк").

8. Психологик тренинг (тез укиш ва ёзиш машки, фикрлаш техникаси, графология, мимика, так,лид ва пантомимика услубларини эгаллаш).

9. Тахсил олувчилар фаолиятини рейтинг асосида бахолаш.

10. Педагогик квалиметрия (тахсил олув-чини ЭХМ воситасида тестдан утказиш).

11. Дастурли таълим.

12. Укув предметлари буйича яратилган аудиовизуал курс дастурлари асосидаги таълим.

13. Педагог фаолиятини илмий асосда таш-кил этиш2.

Педагогик технологиялар таълим воси-таларини бир вак,тнинг узида бир неча йуналишларда куллаш имконини беради. Айни вак,тда "Аппаратматнлар" тизими (виде-окитоблар, укув дисклари, мусикали аль-бомлар ва бошкалар)дан оммавий равишда фойдаланилмокда.

2 Педагогик технологиялар - таълим самарадорлиги омили: монография / О.Мусурманова - Тошкент: Yoshlar nashriyot uyi, 2020. - 184 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Асосий к,исм.

Олий таълим муассасаларида булажак пси-хологларнинг амалий компетентлигини тако-миллаштириш жараёнига бундай ёндашув мута-хассислар тайёрлашнинг меъёрий, ташкилий, укув услубий, ахборот ва моддий техник шаро-итлари тизимининг мониторинг килиш барча фанларни укитишда эътиборни янада кучайти-риш лозимлигини курсатади.

Мутахассислик фанларини укитишда психология илмининг узига хос конуниятларидан келиб чиккан х,олда, таълим олувчиларда илмий муносабат ва куйидаги хусусиятларни шакллантириш максадини кузлайди:

- талабаларга уз сох,асига булган кизикиш (билиш х,охиши) ва фаолият (бирор нар-сани аниклаш учун амалий фаолият юритиш х,охиши);

- скептивизм, яъни тез тез учрайдиган фикрларни синчиклаб куриб чикиш х,охиши;

- далиллар яъни назарий билимларни исботлаш ман^и ва коидаларидан фойдала-ниш кобилиятлари;

- хабардорлик яъни унинг ёрдамида Fояларни тартибга солиш учун психологик билимлар ахборот фондининг мавжудлиги;

- стратегиялар яъни излаш учун коидалар мавжудлиги ва улардан фойдаланиш х,охишлари.

- мойиллик яъни янги билимларни олиш натижасида таълим берувчи ва таълим олувчи узини психологик конуниятлар, тамойил, факт-лар х,акидаги маълумотларни бир тизимга жой-лаштира олиш ва амалиётда куллай олиш ком-петентлиги.

Узбекистон Республикаси олий ва урта мах-сус таълим тизимида психологлар амалий ком-петентликни ривожлантириш, ахборотлар тез-лигини англаш, уз-узини бошкара олиш, узаро таъсир этиш ва х,амкорликда ишлашни билиши ва улардан фойдалана олиши, психологик-педагогик адабиётлар билан ишлаш, зарур методик йурикномалар тузиш, самарали психологик тадкикотлар утказа олишнинг дидактик шакллари ва усулларидан фойдаланиш ёрдамида талабаларнинг билим олишида замонавий таълим технологиялари ва укитишнинг интер-фаол усулларини куллаш долзарб вазифалар-дан сифатида эътироф этилмокда.

Шу уринда инновацион таълим технологи-яларига тухталиб утиш лозим. Замонавий таълим технологиялари деганда укитишнинг тех-

ник воситалари ёки компьютерлардан фойдаланиш тушунилмайди, балки бу олий таълим тизимида укитиш самародорлигини оширувчи омилларни тах,лил килиш, х,амда усул ва мате-риалларни куллаш, шунингдек кулланилаётган усулларни мониторинг килиш йули оркали таълим жараёнини лойих,алаштириш йуллари1ни ишлаб чикиш демакдир.

Инновацион таълим технологиялари таъ-лимнинг белгиланган максади ва булажак пси-хологларнинг билим даражасига кура укув фао-лиятини бошкаришнинг назарий лойих,аси ва педагогик тизимининг амалда булишини таъ-минловчи зарур воситалар тизимидир.

Олий таълим муассасаларида булажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштириш, педагог кадрларни илFор инновацион технология усул ва услублари билан куроллантириш сама-радорлиги педагогик технологиялардан унумли фойдаланишга боFлик. Кайд этиб утиш лозимки, "инновация" сузи лотинча "mnovatю" - янгилик киритиш, янгилик деган маъноларни англатади. Кенг маънода инновация сузи мавжуд билим-лардан фойдаланишнинг янги усулини билди-ради2.

Жумладан, булажак психологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштиришга йуналтирилган инновацион таълим технологиялари асосида креатив таълим технологиясини куллаш максадга мувофик деб олдик, чунки амалиётчи психологлар интеллектуал ва эмоционал-мотивацион ривожланиши, уз амалий, назарий ва ама-лий билимларини узлуксиз ошириб бориши, психологик тренинглар утказиш малакаси-нинг шаклланиши, турли ёшдаги инсонлар баи-лан мулокотлар жараёнида ёш ва индивидуал типологик хусусиятларидан келиб чикиб ёндашишини таъминлаш, фаолликни ошириш, уз-узини англаш ва мустакиллигини шакллантириш креатив(ижодий) ёндашиш асосида амалга оширилади.

1 Мусурманова О. // Узлуксиз таълим тизимида укитувчиларни касбий-педагогик компетентлигини ривожлантириш муаммолари ва истикболлари: республика илмий-амалий анжумани материаллари. -Тош-кент, Низомий номидаги ТДПУ, 2013. - Б. 112-118.

2 Абдукодиров А.А., Пардаев А.Х. Таълим жараёнини технологиялаштириш назарияси ва методологияси. - Т.: "Фан ва технология", 2012. - 104 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

1-расм. Амалий компетентликни такомиллаштиришга каратилган креатив технология тузилмаси1.

Булажак психологлар амалий компетентли-гини шакллантириш жараёнида мавжуд тех-нологиялардан фойдаланиш мониторинг килиш тизимини зарур даражасини таъминлай олмайди, куйида уларнинг психологик-дидактик сабабларга келтирилади: ишлатиладиган педагогик техника усул ва услублар компетенци-яга эмас, балки амалий билимларни шакллан-тиришга ва ривожлантиришга каратилганлиги; таълим жараёнида репродуктив (эсда саклаб колиш) табиатга хос мустакил вазифалари кулланилиши (бир вактни узида амалий ижод-корлик талаб этилади); педагогик диагностика куникма ва малакаларни узлаштиришларини бах,олашга каратилган, бу эса уз навбатида амалий компетенциянинг ривожланиш даражасини аникламайди.

Бунинг асосида, махсус психологик-педагогик шароитларга мослаштирилган булажак психологларни амалий компетенция-ларини ошириш ва ривожлантириш учун зан-жирли ёки ургимчак таълим технологияларнинг бир варианти таклиф этилади.

Занжирли ёки ургимчак таълим технология-лари куйидаги боскичларни изчил амалга оши-ришни уз ичига олади: биринчи боскич - укиш учун кабул килиш, иккинчи боскич - таълим жараёнини жорий килиш, учинчи боскич -педагогик психологик амалиёт, туртинчи боскич - битирувчиларда аттестация утказиш (1-расм).

Амалий компетентликни такомиллаштиришга каратилган креатив технологик

1 Схема муаллиф томонидан уз ишланмалари асосида тузилган.

тузилма узлуксиз мониторинг тизимини таш-кил этишда мух,им педагогик ах,амият касб этди. Шундан келиб чикиб, иктидорли талаба-лар билан ишлаш жараёнини тизимли мониторинг килиш ва янги таълим турларини х,амда илFор укув воситаларининг самарадорлигини урганиш учун х,ам булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллаштириш зарур деган илмий фаразга асосланиб бу зару-рият мох,ияти нуктаи назаридан куйидаги меха-низмга асосланади деган хулосага келдик:

- янги таълим турлари ва илFор укув воси-талари уртасидаги узаро бирлик механизми;

- ижтимоий заруриятнинг юзага келиши;

- таълим тизимига жамият томонидан ижтимоий буюртманинг берилиши;

- илFор укув воситаларининг яратилиши;

- илFор укув воситаларини куллаш технология (усул)ларининг асосланиши;

- таълим тамойиллари (янги дидактик коидалар) тизимининг яратилиши.

Олий таълим тизимида укув - тарбиявий жараён назарий ва амалий, семинар ва лаба-ратория машFулотларини уз ичига олади, бу муаммоли маърузалар, ижодий семинарлар, илмий лаборатория машFулотлари, амалий машFулотлар ва симуляция ва моделлаштириш дастурларида курсатилган амалий психологик жараёнлардан иборат.

Модулли укитиш, замонавий рейтинг ва интегратив-ижодий вазифалар туплами ёрда-мида узлуксиз мониторинг килиш тизимини такомиллаштириш жараёни амалга оширилади. Мутахассис фанларнинг укув режалари асосида олинадиган билим, кунима ва малакаларнинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

мониторинги учун замонавий рейтинг усули амалга оширилади (жорий, оралик ва якуний назорат). Булажак психологлар амалий компе-тентлигини шакллантириш моделига мувофик компетенциясининг шаклланиш даражаси интегратив-аналитик вазифалар туплами ёрда-мида вакти-вакти билан диагностика ишлари (семестрлар буйича) амалга оширилади.

Педагогик амалиёт - талабалар томо-нидан эгалланган назарий билимларни чукурлаштириш ва мустах,камлаш, келгусида тайинланадиган лавозимлар буйича педагогик майорат х,амда амалий иш куникмаларини шакллантириш, илмий-тадкикот ишлари билан шуFулланиш учун материаллар туплаш ва ама-лиётнинг узига хос илFор тажрибаларини урганишдан, шунингдек уларнинг эгаллаган билим ва куникмаларини назорат килишдан иборатдир.

Педагогик амалиёт танишув укув амалиёти, иш урганиш амалиёти ва диплом олди амалиёти ва бошка турлар оркали амалга оширилади. Педагогик амалиётнинг максади, мазмуни ва муддатлари давлат таълим стандартлари, укув режалари ва амалиёт дастурлари билан белги-ланади.

Давлат томонидан ташкил этиладиган якуний имтих,онларда интегратив-ижодий вазифалар аттестация боскичида булажак психо-логларни амалий компетентлигини шакллан-тириш ва ривожлантиришдаги узига хос хусу-сияти х,исобланади. Интегратив-ижодий вази-фаларнинг мох,ияти, ушбу вазифаларни бажа-риш вактида укув дастурини амалий фанлари-даги урганиш даврида олинган билим ва таж-рибаларни талаб килади. Интеграл ва ижо-дий топширикларни сертификатлашнинг муваффакиятли карори келажакдаги психоло-гларнинг эришилган амалий мах,орати даража-сини акс эттиради.

Таълим жараёнида ташкил этиладиган интегратив-ижодий вазифаларнинг бажари-лиши мутахассислик йуналишдаги фанларнинг укув режаларида узлаштирилиши талаб этиладиган билим ва тажрибаларнинг мазмуни х,исобланади. Интегратив-ижодий вазифаларнинг муваффакиятли ечими булажак психо-логларнинг шаклланганлик даражаси назарий билимларни амалиётда куллаш жараёнида акс этади.

Шунингдек тадкикотлар давомида биз томо-нимиздан укитиш жараёнида кулланиладиган

дидактик воситаларнинг самарадорлиги куйидаги сифат курсаткичлари буйича белгила-ниши аникланди:

• курсатмалилик х,амда таълимнинг эри-шувчанлиги;

• дидактик вазифаларга, укитиш услу-блари ва мазмунига функционал мувофиклик;

• кулланилишнинг мажмуавийлиги;

• кулланилиш универсаллиги ва таълим воситаларини ишлатиш кулайлиги.

Таълимда дидактик воситаларни куллашнинг самарадорлигини укув жараёнини сифатли ташкил килишнинг хусусий мезонини очиб берувчи бир нечта курсаткичлардан иборат. Булар:

- таълимни ташкил килиш шаклла-рининг билим, куникма ва малакаларни узлаштиришнинг кабул килинган даврларига мослиги (психология ва мантикий аспект);

- таълим шаклларининг узаро алмашув-чанлиги ва хилма-хиллиги, улар турларининг вариативлиги;

- тах,сил олувчилар жамоа ва индивидуал фаолият шаклларининг энг макбул нисбатини таъминлаш.

Бунда микдорий курсаткичлар сифатида куйидагилар кабул килинади:

• куйилган масалани х,ал килиш учун бел-гиланган ва сарфланган вакт;

• укув жараёнининг амалга оширилиш мароми;

• тах,сил олувчилар мустакил фаолиятини ташкил килишда укитувчининг ёрдам бериш даражаси.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шунингдек тадкикотлар давомида биз томонимиздан олий таълим муассасаларида булажак психологларнинг амалий компетентлигини ривожлантириш механизмлари тако-миллаштирилди. Ушбу механизим уз ичига: булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллатириш буйича ижтимоий тузил-малар тизимини ва олий таълим муассасалари укув жараёнида булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллаштиришнинг асосий шакл, метод ва воситаларини щз ичига олди.

Зеро, х,ар кандай максадни амалга ошириш учун тажрибаларга таянган х,олда олий таълим муассасаларида булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллаштиришда илмий-назарий ва амалий жих,атдан куйидаги вазифаларига эътибор каратмоFи лозим:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

- инновацион таълим жараёнида таълим берувчи ва таълим олувчи позициясининг фаоллигига;

- энг замонавий медиа ва технологиялар-нинг сир - асрорларини пухта эгаллаганлигига;

Умуман олганда бу жараённи булажак пси-хологларнинг амалий компетентлигини шаклла-ниш жараёни деб аташ мумкин, чунки, бу, таълим жараёнининг мустах,кам технологик таш-киллаштирилганлигининг натижасидир.

Олий таълим жараёнининг "инновацион" технологияси таълим олувчи булажак психо-логлар нафакат ижтимоий-амалий билимлар билан таъминлайди, балки унда амалий компе-тентликнинг узига хос компонентларини, меха-низмларини шаклланишига х,ам ёрдам беради.

Тадкикотларимиз давомида булажак пси-хологлар амалий компетентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллашти-риш, психологик-педагогик куллаб-кувватлаш максадида таълим муассасаларида психологик хизмат фаолиятини ташкил этишда психологик хизмат фаолиятини самарали ва сифатли ташкил этиш, шу жумладан инновацион фао-лиятда замонавий ахборот-коммуникация технологияларини куллаш оркали талаба-ларнинг амалий компетентлигини уларнинг индивидуал-психологик, физиологик хусуси-ятлари ва кизикишларини урганиш оркали, кобилиятларини намоён этишлари ривож-лантиришлари учун шарт-шароитлар яратиш мух,им ах,амият касб этади.

Узбекистон Республикаси Олий таълим тизими олдида турган долзарб муаммолардан бири амалиётчи психологлар фаолияти сифа-тини жах,он андозалари талабига жавоб бера оладиган даражага кутаришдан иборатлиги билан характерланади. Бу муаммоли вазифа-ларни бартараф этиш учун, биз республикамиз-нинг ТДПУ, БДУ, ФарДУ х,амда Нукус педагогика институтлари "Психология" йуналишида тах,сил олаётган талаба ёшлари тимсолида олий тъа-лим муассасаларида тайёрланаётган кадрларни ракобатбардошлигини ошириш каби устувор йуналишларни глобаллашувини тармокларнинг интеграциялашуви асосида ташкил этилиши максадга мувофик деб билдик.

Бунинг учун Узбекистон таълимини жах,он таълим стандартлари даражасига кутариш услуб ва омилларини такомиллаштириш, ва таълим тизимида учрайдиган куйидаги муаммолар ечи-

мини излаш механизмларини ишлаб чикиш лозим:

• булажак психологлар амалий компетентлигини такомиллаштириш мазмунини ижтимоий муаммолардан ажралган х,олда, тармок муаммоси сифатида каралиши керак эмас;

• булажак психологлар амалий компетентлигини такомиллаштириш жараёнини бугунги мавжуд х,олатдан келиб чикиб, унда сифат даражасини кутариш учун изчил чора-тадбирларни куллаш;

• амалиётчи психологлар фаолиятини мех,нат бозорининг талаб конъюктурасидаги узгаришларни х,исобга олган х,олда ривожлани-шига йуналтириш;

• демографик жипслашув асосида ва истикболдаги стратегик кучли худудий укув-илмий тизимни ривожлантириш вазифасини хал килиш учун, максадли давлат дастурларида уз аксини топган кушимча "Нодавлат психологик марказлар" фаолиятларидан кенг микёсда унумли фойдаланиш;

Бунинг учун:

- олий таълим муассасалари ва уларнинг худудий филиалларида билим бериш сифати ва таълим хизмати курсатиш даражасини давлат ташкилотлари билан ижтимоий ташкилотлар ёки аудитлар хамкорлигида мониторинг килиб борилишини йулга куйиш;

- халкаро илFор жах,он тажрибалари дои-расида "Университетлараро округлар"ни ташкил килиш. Бу йуналиш - таълим тизими учун янги жараён булиб, таълим инфраструктураси билан шугулланувчи йирик университетлар-нинг бирлашувидан ташкил топади х,амда утиш даври олий таълимни реформа килиш сиёса-тини олдинга суришга каратилади.

Хулоса килиб айтганда, олий таълим тизи-мининг узида х,ам укув-илмий марказлар фаол-лигини янада оширишга каратилган масала-ларни х,ал килиш, максадга мувофик. Бунинг учун:

• илмий марказлар билан университет округларининг илмий изланиш олиб боришдаги функцияларини бирлаштириш миллий инновацион тизимини ташкил этиш;

• таълим муассасалари педагогик кол-лективи олдида узларининг ички бошкарувини такомиллаштириш вазифасидан келиб чикиб мутахассисларга жах,он амалиётчи психоло-глари фаолиятлари юзасидан семинар тренинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

2-расм. Олий таълим муассасалари булажак психологларнинг амалий компетентлигини ривожлантириш механизми тузилмаси1.

Олий таълим муассасалари булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллаштиришнинг механизми

¥- -V ¥-

Хусусий психологик хизмат курсатиш Олий таълим муассасалари, амалиётчи психологларни тайёрлаш Мактаб ва ижтимоий муассасалар

Олий таълим муассасалари булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллатириш буйича ижтимоий тузилмалар тизими

V V- Y

Олий ва Урта махсус таълим, Маданият, Адлия, Жисмоний тарбия ва спорт вазирликлари Республика Маънавият ва маърифат маркази, Вазирлар мах,камаси х,узурида дин ишлари буйича к,умита Узбекистан ёшлар иттифоци, Ёвузчилар уюшмаси, "Психологик" марказлар

Олий таълим муассасалари булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллатириш буйича фаолият йуналишлари

WWW

Психологик ишлар йуналишида. ижтимоий гуманитар, психология фанлари буйича дарслар, анжуманлар, машгулотлар, семинар Психологик ишлар йуналишида. ба^с ва семинар, давра сух,батлари, х,амкорлигидаги тадбирлар, музокара ва Психологик ишлар йуналишида семинар тренинглар, бадиий ва хужжатли фильмлар намойиши, дебатлар уюштириш.

Олий таълим муассасалари булажак психологларнинг амалий компетентлигини такомиллатиришнинг асосий шакл, метод ва воситалари

W

Даре, ролли уйинлар, ба^с-мунозара, семинар-тренинг, конференция, учрашув, сух,бат, саёх,ат, муста к, и л ижодий ишлар. Кузатиш, тах,лил, синтез, циёсий тах,лил, су^бат, маъруза, суровнома, лойи^алаш, тажриба- синов ишлари, интерфаол методлар. Кургазмали воситалар, ОАВ материаллари, ижобий тажрибалар, интернет материаллари, бадиий оммабоп асарлар, ахборот-ресурс материаллари,техник

ва укув машFулотлари утказиш имкониятини яратиш;

• халкаро тажрибаларда келтирил-ган маълумотлар буйича таълим тизи-мида, айникса "Университет округ"ларида

1 Схема муаллиф томонидан уз ишланмалари асосида тузилган.

мустакиллик даражасини янада кенгайтириш, эришилган ютукларни оммалаштириш ва таълим муассасаларига автономликни бериш каби мустакилликларни жорий этиш;

• профессор-укитувчиларнинг креатив ёндашув асосидаги уз устида ишлаш самара-дорлигини ошириш механизмларини яратиш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

• булажак психологлар амалий компе-тентлигини мониторинг килиш тизимини тако-миллаштиришда умумий олий таълимни, шунингдек, олий таълим муассасаларини табакалаштириш университет ёки ноуниверси-тет (Ноуниверситетлар - институтлар, олий мак-таблар ва айрим холларда академиялар киради) даражаси буйича амалга оширишни йулга куйиш мухим педагогик ахамият касб этади.

Тадкикот хулосалари асосида куйидаги тав-сияларни такдим этилмокда:

1. Бугунги тезкор ва глобаллашув даври-нинг талабларидан келиб чикиб, узлуксиз педагогик таълим тизимининг асосий вазифалари-дан бири муаммога оид илмий-педагогик, наза-рий, социологик, фалсафий манбаларни, педагогик назария ва амалиётдаги холатини урганиш асосида булажак психологларнинг амалий ком-петентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштириш ижтимоий-педагогик зару-рият эканлигини асослаш уринлидир.

2. Булажак психологларнинг амалий ком-петентлигини мониторинг килиш тизимини

такомиллаштиришнинг методик таъминотини яратиш ва муаммога доир интегратив дастур ишлаб чикиш.

3. Булажак психологларнинг амалий ком-петентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштиришга доир хорижий мамлакат-лар тажрибаларини урганиш ва амалий ком-петентликни шакллантиришда доир амалий ишларни белгилаб чикиш.

4. Олий таълим муассасаларида мутахас-сислик фани укув машFулотларини муаммога доир ноанъанавий шакл ва методлар, илFор технологиялар асосида лойихалаштириш, таъ-лимий ишларни амалга оширишда иннова-цион технологияларнинг дидактик, аксиологик ва акмеологик мазмунини такомиллаштириш йулга куйиш.

5. Булажак психологларнинг амалий ком-петентлигини мониторинг килиш тизимини такомиллаштириш доирасида илмий тадкикот ишларининг сифати ва самарадорлигини оши-риш мухим педагогик ахамият касб этади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. // www.lex.uz - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2017, 6-сон, 70-модда.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги "2019-2021 йилларда Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5544-сон Фармони. // - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2018.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 28 июлдаги "Олий маъ-лумотли мутахассислар тайёрлаш сифатини оширишда иктисодиёт сохалари ва тармокларининг иштирокини янада кенгайтириш чора тадбирлари туFрисида"ги ПК -3151 - сонли Карори. - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2017.

4. Мусурманова О. // Узлуксиз таълим тизимида укитувчиларни касбий-педагогик компетентлигини ривожлантириш муаммолари ва истикболлари: республика илмий-амалий анжумани материаллари. -Тошкент, Низомий номидаги ТДПУ, 2013. - Б. 112118.

5. Абдукодиров А.А., Пардаев А.Х. Таълим жараёнини технологиялаштириш назари-яси ва методологияси. - Т.: "Фан ва технология", 2012. - 104 б.

6. Рыбина О.В. Мониторинг и диагностика качества знаний / О.В. Рыбина // Образование в современной школе. - 2008. - №9. - С. 5-8.

7. Педагогик технологиялар - таълим самарадорлиги омили: монография / О.Мусурманова - Тошкент: Yoshlar nashriyot иук 2020.- 184 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.