Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
571
173
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
талаба / таълим / ижодкорлик / қобилият / ривожлантириш / зарурият / эҳтиёж / мотивация / эътибор. / студент / образование / творчество / способности / развитие / необходимость / потребность / мотивация / внимание.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маматқулов Асом Норович

Мақолада бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг ижодкорлигини ривожлантириш орқали касбий фаолиятга тайёрлаш, ўқув-тарбия жараёнида ижодкор, юқори малакали касб эгаси бўлишига, улар тайёр билимларни қабул қилиб олувчи эмас, балки билим олиши, фаоллашишига, масъулият ҳиссининг ошишига, ўқув жараёнининг фаол иштирокчисига айланишига алоҳида эътибор бериш, бўлажак ижодкор педагогнинг ривожланишига замин яратиш масаласи талқин қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ К ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПУТЕМ РАЗВИТИЯ ИХ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ

В статье уделено особое внимание подготовке будущих учителей профессионального образования к профессиональной деятельности путем развития их творчества, становлению творческой профессии в учебно-воспитательном процессе, приобретению знаний, активизации, повышению чувства ответственности, становлению активным участником учебного процесса, созданию основы для развития будущего творческого педагога.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРҚАЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Мамат^улов Асом Норович,

Карши мух,андислик - иктисодиёт иктисодиёт институти катта укитувчиси

БУЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ У^ИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОР^АЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

УДК: 377.3.071

МАМАТЦУЛОВ А.Н. БУЛАЖАК КАСБ ТАЪЛИМИ УЦИТУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРЦАЛИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Маколада булажак касб таълими укитувчиларининг ижодкорлигини ривожлантириш оркали кас-бий фаолиятга тайёрлаш, укув-тарбия жараёнида ижодкор, юкори малакали касб эгаси булишига, улар тайёр билимларни кабул килиб олувчи эмас, балки билим олиши, фаоллашишига, масъулият х,иссининг ошишига, укув жараёнининг фаол иштирокчисига айланишига алох,ида эътибор бериш, булажак ижодкор педагогнинг ривожланишига замин яратиш масаласи талкин килинган.

Таячн суз ва тушунчалар: талаба, таълим, ижодкорлик, кобилият, ривожлантириш, зарурият, эх,тиёж, мотивация, эътибор.

МАМАТКУЛОВ А.Н. ОСОБЕННОСТИ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ К ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПУТЕМ РАЗВИТИЯ ИХ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ

В статье уделено особое внимание подготовке будущих учителей профессионального образования к профессиональной деятельности путем развития их творчества, становлению творческой профессии в учебно-воспитательном процессе, приобретению знаний, активизации, повышению чувства ответственности, становлению активным участником учебного процесса, созданию основы для развития будущего творческого педагога.

Ключевые слова и понятия: студент, образование, творчество, способности, развитие, необходимость, потребность, мотивация, внимание.

MAMATKULOV A. N. FEATURES OF TRAINING FUTURE TEACHERS OF PROFESSIONAL EDUCATION FOR PROFESSIONAL ACTIVITY BY DEVELOPING THEIR CREATIVITY

There is payed a particular attention in the article to the training of future teachers of professional education for professional careers by developing their creativity, formation of creative, highly skilled profession in the educational process, the acquisition of knowledge, enhancing and increasing the sense of responsibility, becoming an active participant in the educational process, create the basis for the development of future creative educator.

Key words and concepts: student, education, creativity, abilities, development, necessity, need, motivation, attention.

Кириш. Бугунги кунда дунё хамжамияти хаёт фаолиятининг барча сохаларида куп киррали узгаришлар булиб утмокда, бу эса уз навбатида булажак укитувчиларни шакллантиришга янгича ёндашувни талаб этади. Бутун дунёда булгани сингари юртимизда хам таълим максадлари сохасида кечаётган узгаришлар, инсоннинг ижти-моий оламга киришини таъминлашга каратилган глобал масалаларга мос келади. Хусусан, таълим тизимини такомиллаштириш хужжатларида ижод-корлик сифатлари таълим мазмунини янгилаш-нинг мухим бир концептуал холати дея эъти-роф этилмокда. Таълим тизимида ижодкорлик сифатларини ривожлантириш учун реал хаётда ва касбий амалиётда асосий компетентлигини куллаш кобилиятига эга буладиган касб таълими йуналишлари кадрларини тайёрлаш зарур вази-фалардан биридир.

Мавзунинг долзарблиги. Мамлакатимизда самарали касбий таълим тизимини жорий этишга каратилган туб ислохотлар натижасида булажак касб таълими укитувчилари ижодкорлигини ривожлантиришнинг ташкилий-педагогик шарт-шароитлари имкониятлари кенгайтирилмокда. Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистан Респу-бликасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясида1 узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонга мувофик юкори мала-кали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш устувор вазифаси белгиланган. Шу нуктаи назар-дан булажак касб таълими укитувчиларининг ижодкорлигини ривожлантиришнинг амалдаги методикаси ва укув-услубий таъминотини илFор ёндашувлар асосида такомиллаштириш хамда узлаштириш натижалари механизмларини ишлаб чикиш долзарб хисобланади.

Таълим тизимининг барча боскичларида ёшларнинг ижодий истеъдодларини ривож-лантиришга катта эътибор каратиш лозим укитувчиларнинг асосий вазифаларидан бири ёшларнинг ташаббуслари, инновацион тая ва фик-рларини, истеъдод ва ик,тидорини уз вак,тида кура олиш ва уни руёбга чик,ариш учун кумаклашишдан иборатдир. Ёшлардан ижодкорлик кобилияти ва бошкарув махоратини ривожлантириш оркали юксак маънавиятли етакчи ёшларни тарбиялаш,

уларни мамлакат тарак,к,иёти ва унинг истик,боли учун йуналтириш талаб этилади. Бугунги кунда булажак педагогдан янгича фикрлаш, янгича муно-сабатлар талаб этилаётган экан, унинг билимдон-лиги кай даражада эканлигини тахлил килиш ута мухим саналади. Бунда албатга булажак педагог-нинг касбий билимдонлиги ва компетентлиги ало-хида ахамият касб этади.

Мавзуга оид илмий манбаларнинг к,иск,ача та^лили. Аввало, ижодкорлик деганда кулга кири-тилган ютуклар тушунилади. Ижодкорлик инсоннинг шундай фаолиятики, унда узига хос янги к,адриятлар яратилади, к,илинган ижодий жараён-нинг натижаси, махсули сифатида намоён булади. Яъни бунда бирор янгилик яратилади, яратилган янгилик оркали эса укувчи кобилияти усади, уз шахсий фикрини баён этиб, у фаоллашади. Укувчи фаоллашдими, демак у мустакил фикр юритади, мантикий фикрлаш оркали мустакил тасаввурга эга булади2.

Олимлар М.Очилов, Н.Муслимов, Б.Зиёмухаммедовларнинг ижодкорлик масала-сида турли карашлари мавжуд.

Масалан, М. Очилов3 "Муаллим к,алб меъмори" китобида:

- педагогик фаолиятга кобилиятли, ижод-кор, ишбилармон;

- умуминсоний ва миллий маданиятни, дунё-вйй билимларни мукаммал эгаллаган, маънавий баркамол;

- Узбекистоннинг мустакил давлат сифатида тараккий этишига ишонадиган, ватанпарварлик бурчини англаган, эътикодли фукаро;

- ихтисосга доир билимларни, шунингдек психолого-педагогик билим- ва махоратни мукам-мал эгаллаган;

- укитувчилик касбини ва болаларни яхши курадиган, инсонпарвар, талабчан, адолатли, педагогик одобли;

- эркин ва ижодий фикрлай оладиган, укувчиларни улFайиб яхши одам булишига ишонадиган, уларнинг шахс сифатида ривожланишига кумаклашадиган киши булмоFи керак - деб таъ-кидлайди.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2 Муслимов Н.А. ва бошкалар. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шаклланти-риш технологияси / Монография. - Т.: "Фан ва технология" нашриёти, 2013. 41-бет.

3 Очилов М. Муаллим - калб меъмори. - Тошкент «Укитувчи» 2001 й. 281 -б.

1-расм. Ижодкорликнинг атама ва тушунчалари

Ижодкорликнинг атама ва тушунчалари

ижодкорлик ижодкорлик кобилияти

ижодий жараён ижодий фикрлаш

/■ N ижодкор шахе С \ ижодий фаолият ва х;оказолар

Таникли олим Н.А.Муслимовнинг эътироф эти-шича педагогик ижодкорликни куйидагича дара-жаларга булиш мумкин1:

• ижодкорликнинг биринчи даражаси -аудиториядаги талабалар билан узаро элементар алокалар ва мулокотни урната олиш. Бунда педагог талабалар билан кайта алока урнатади, узининг таъсирини утказиш асосида пировард натижани таъминлайди, "урганган методикаси, урганган ва орттирган" тажрибаси асосида иш юритади.

• Ижодкорликнинг иккинчи даражаси -машFулотларда уз фаолиятини оптималлаш, ривожлантиришдан бошланади. бунда у узига маълум булган мазмун, метод, шаклларни усталик билан танлайди ва янги максад сари интилади.

• Ижодкорликнинг учинчи даражаси - эвристик ёндашув укитувчи ижодий, жонли мулокот асосида талабалар билан самимий мулокот килиш учун мух,ит яратади.

• Ижодкорликнинг туртинчи даражаси - бу педагогнинг юкори даражада тулик мустакил ижодий мух,итда иш юритиши билан характерланади.

Ижодкорликнинг бир катор сифатлари, атама ва тушунчалари (1-расм2) мавжуд:

- фикрнинг теранлиги;

- янгиликни х,ис этиш;

- ижодий тасаввурга эгалик;

- интуиция;

- х,ар бир вокеа ва ходисанинг аналогини билиш;

- мантикий катъиятлилик;

- уз-узига танкидий караш;

1 Муслимов Н.А. Олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларнинг малакасини ошириш тех-нологиялари. Монография. - Т.: "Фан" нашриёти, 2011. 17 б.

2 Зиёмухаммадов Б. Комилликка элтувчи китоб. - Т.: "Турон-икбол" нашриёти, 2006. 24-бет.

- мух,окама юритишда мустакиллик;

- гузалликни эстетик х,ис этиш;

- х,озиржавоблик;

- х,ар хил шаклларда уз фикр-мулох,азасини исботлай олиш;

- тасодифларга кизикиш билан караш;

- шубха билан карашга мойиллиги. Булар ижодий фаолият юритиш ва унинг

кулланишига асос була олади. Шу сабабли х,ам барча учун маълум булган куринишли куйидаги ижодкорлик йуналишлари мавжуд3:

- илмий ижодкорлик;

- техник ижодкорлик;

- адабий ижодкорлик;

- мусикий ижодкорлик;

- бадиий ижодкорлик;

- укув ижодкорлиги;

- х,арбий ижодкорлик;

- уйин ижодкорлиги;

- коммуникатив ижодкорлик;

- бошкарув ижодкорлигива бошкалар. Хакикий ижодкорлик талабалар билан

х,амкорлик, х^амижодкорликда вужудга келади. Бу х,олат турт куринишда намоён булади4:

Биринчи х,олат. Укитувчи уз ижодий фаолиятини талаба билан бевосита боFламайди. У узи ижодий фикр юритади, ижодкорликда бир узи иштирок этади. Бу х,олатда педагог - ибрат курсатувчи.

Иккинчи х,олат. Педагог уз ижодкорлик фаолиятини аудиториядаги жараён билан боFлайди. У ижодий жараённи бошкаради ва йуллайди. Бу х,олатда педагог "дирижёр" куринишида намоён булади.

3 Муаллиф тадкикотлари асосида.

4 Муаллиф тадкикотлари асосида.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

Учинчи холат. Педагог айрим талабаларни узига хос фаолиятларига эътиборини каратади. Бу холатда педагог "кузгу" куринишида намоён булади.

Туртинчи холат. Бунда укитувчи машfулотнинг умумконцепциясини яратади, яъни айрим талаба-ларнинг узига хос томонлари, уларни уз фикрла-рини эркин баён килишга ва индвидуал, хамкор-хамижодкорликда иш юритадилар. Бу холатда педагог "режиссёр" куринишида намоён булади.

Замонавий педагогикада инновацион педа-гогик технологияларнинг таркибий кисми инновацион технологияларни куллаш хисобланади. Касбга йуналтириб укитишда инновацион технологияларни куллаш муоммолари ва уни хал этиш истикболлари замонавий педагогикада талаба укитиш харакатлари "объекти" сифатида номоён буладиган кескин "авторитар бошкарув" дан воз кечади, укитиш обеъктининг билимларини эгал-лашга ташаббускорлигини куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш ташкиллаштириш тизимига, ижод килиш учун шарт - шароитлар яратишга, ижо-дий фаолият оркали укитишга, хамкорлик педа-гогикаси шаклига утмокда. Укитувчининг сунгги пайтларда олийгохларда кенг жорий килинаётган инновацион технологияларни куллаш муомолари ва уни хал этиш истикболлари долзарб муаммога айланмокда. Бунинг сабаби шуки, педагогик фао-лиятга хос булган касбий билимга эга булиши, мустакил педагогик фаолиятга ва ижтимоий муно-сабатларга, шу жумладан педагогик жамоа тар-кибида хам тайёрлаш ва мослаштириш керак. Касбга йуналтириб укитишда инновацион технологияларни куллаш, яратиш ва уларни бошкариш, оркали таълим ва тарбиянинг бугунги долзарб вазифаларни хал килиб беради. Шу боисдан хам педагогик инновацияларни излаб топиш урганиш, тахлил килиш оркали энг куп самара берадиган-ларни танлаб олиш ва уларни амалиётга куллаш тартибини белгилаш максадга мукофикдир. Шунинг учун укитувчи талабани фаоллаштиради-ган, узи ва урганувчи учун кулай булган йулларни, усул ва услублар, укитиш шакллари ва восита-ларни излайди, уларни такомиллаштиради.

Жамият хозирги кунда укитувчининг шахсига куядиган талаблардан бири бу унинг ижодий фаоллиги, касбий махоратини руёбга чикаришга ижодий ёндашиш, ижодий узини узи ривожлан-тириш куникмаларининг мавжудлигидир.

Замонавий шароитда хар бир укитувчи узида куйидаги педагогик кобилиятларни тарбиялай олиши керак1:

1) диккатни фаол торта олиш кобилияти;

2) хиссий сезгирлик (касбий зийраклик, бошкаларга хамдард була олиш, ички сезгига эга булиш);

3) харакатчанлик, таълим жараёни иштирок-чиларига иродавий таъсир курсатиш ва ишонти-риш кобилиятига эгалик;

4) хиссий баркарорлик (уз-узини тута билиш, уз-узини бошкариш, уз-узини назорат килиш);

5) келажакни макбул холда башоратлай билиш;

6) касбий мустакиллик, ижодий кобилиятга эгалик.

Истеъдод факат шахснинг индивидуал ривож-ланишига ёрдам берадиган шароитда ривожла-нади ва шаклланади. Ушбу шартлар хамма нарса укув жараёнини ташкил этишга, унинг яхлитли-гига йуналтирилиши кераклигини англатади, бунда барча фанлар инсоннинг ижодий салохиятини фаоллаштиради, унинг маънавий кучини, ижодий иштиёкини уЙFотади, бунда хар кандай мавзуни укитиш усули тайёр билимларни пассив идрок этишни истисно килади. Укитувчиларининг ижодий шахсияти ва унинг талабаларининг ижодини ривожлантиришга каратилганлиги талабаларнинг Fайриоддий вазиятларда самарали фикрлашга ва узига хосликни намойиш этишига кафолат беради.

Асосий ^исм. Хозирги кунда укитувчи талаба-нинг ижодий ривожланган шахсини шаклланти-риш ва ривожлантиришга боFлик булган асосий фаол воситага айланмокда. Шунинг учун булажак касб таълими укитувчиси биринчи навбатда узи ижодкор, кенг микёсли фикрлайдиган, ижодий, билимдон булиши керак. Шу муносабат билан булажак укитувчининг шахсига юкори талаблар куйилиши керак. Бу укитувчининг уз фаолиятига булган муносабати бизнинг келажагимиз кандай булишини белгилайди.

Замонавий шароитда олий таълим муассасала-рида булажак касб таълими укитувчиларини касбий ва педагогик тайёрлашнинг асосий максади мустакил ижодий тафаккурга эга булган кадрлар тайёрлашдир. Факатгина махсус билимларга эга булиш яхши битирувчини тайёрлаш учун етарли эмас, шахснинг интеллектуал компетентликка эга булиши, ижодий салохиятига эгалик даражасини хисобга олиш керак. Бизнинг фикримизча, булар-

1 Рахимов З.Т. Таълим жараёни самарадорлигини таъ-минлашда педагогик креативлик ва унинг зарурияти. / "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал -2019 й. № 6(79). 7-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

нинг бapчacи бyлaжaк yкитyвчилapни тaйëpлaшдa aкc эттиpилгaн булиши кepaк, yлapнинг фaoлияти ижoдкopлик, узига xocлик ßa ижoдий caлoхиятcиз aмaлгa oшиpиб бyлмaйди.

Олий тaълим - 6у цивилизaциялaшгaн pивoж-лaнишнинг юкopи бocкичидa янги билимлap тимcoли булиб, yндa бepилгaн билимлapнинг туликлиги билaн тaвcифлaнaди. Олий тaълим тaдкикoт вa укитишнинг биpлиги билaн aжpaлиб тypaди. Бу epдa укитувчи фaoл тaдкикoтчи, тaлaбa эca ушбу ишдa ф^л иштиpoк этaди.

Олий тaълим мyaccacaлapи тaлaбaлapи yзлapи тaхcил oлaëтгaн тaълим йyнaлишлapи бyйичa чyкyp билимгa э^ бyлишлapи кepaк, ушбу билим-лapни мoтивaция, узи^ xocлик вa фикpлaш paвoн-лиги билaн биp KaK^a мyaйян пeдaгoгик Luap^ лapгa pиoя килгaн хoлдa oFзaки бyлмaгaн ижoд-кopликни pивoжлaнишигa йлиб кeлaдигaн ижс>дий узини нaмoëн килиш учун acoc cифaтидa ишлa-тиш кepaк.

Фaкaтгинa фикpлaшдa узига xocлик вa paвoн-ликни нaмoйиш этиш учун мaxcyc билимлap eтapли эмac, тaлaбaлapни нaфaкaт ижoдий фao-лиятгa, бaлки yмyмaн укитиш, кeлaжaк кacбигa ижoбий мyнocaбaтдa булиш учун юкopи дapaжa-дaги мoтивaциягa эгa булиши кepaк. Шу caбaбли, битиpyвчилapнинг aмaлий фaoлияти учун мaълyм фaнлapнинг aхaмияти тyFpиcидa acocли тушун-тиpиш зapypлигини тyшyнaмиз. Ушбу индиви-дyaл жихaтлap, шyнингдeк ^бга булган мyнoca-бaт укитувчи тaълими бaкaлaвpлapининг ижoдий pивoжлaнишигa тaъcиp килaди.

Maмлaкaтдaги мaвжyд вaзият пeдaгoгик фaoли-ятгa уз^ган тaлaблapни тaкoзo этмoкдa, yлapнинг мaзмyни вa acocий мaкcaди шaxcгa йyнaлтиpилгaн тaълим булиши repa! Вa бу жaмият ëш aвлoдни хaëтгa тaйëpлaшгa ишoнaдигaн мyтaxaccиcлap xapaiaep^arn жиддий yзгapишлapгa oлиб кeлaди.

Ижoдкopлик янги вaзиятни тaниш вaзиятдa ^иш вa уни хaл килиш йyллapини, кacбий пeдa-гoгик фaoлиятнинг aллaкaчoн мaълyм бyлгaн ycyллapини мycтaкил paвишдa биpлaштиpиш вa yзгapтиpиш кoбилиятини уз ичигa oлaди.

Бyлaжaк кacб тaълими Укитyвчилapини тaй-ëpлaшнинг yзигa xoc xycycиятлapи укув жapaë-нидa уз изини кoлдиpaди. Укитувчининг кacбий caлoхиятидaн тaшкapи, унинг нocтaндapт, ижo-дий вaзифaлapни xaл килиш кoбилияти aлox1идa ax1aмиятгa эгa. Бу oFзaки ë^ oFзaки ижoдни pивoжлaнтиpишдa нaмoëн бул^н бyлaжaк кacб тaълими yкитyвчилapини тaйëpлaшдa укув жapaë-нининг ижoдий тapкибий киcмини кyчaйтиpишни тaлaб килaди.

Бyлaжaк кacб тaълими Укитyвчилapи кaндaй бyлишидaн кaтъи нaзap, мaшFyлoтнинг тypидaн ^тъий нaзap, ижтимoий axaмиятгa эгa бул^н Kapopлapни кaбyл килиши кepaк, шу жyмлaдaн x1oзиpги шapoитдa тoбopa кyчaйиб бopaëтгaн нocтaндapт вaзиятлapдa. Ушбу oмиллap peпpo-дуктив йyнaлтиpилгaн кacбий тaълимни шaxcий вa ижoдий йyнaлтиpилгaн тaълимгa aлмaштиpиш зapypиятини кeлтиpиб чикapди. Бyндaй тaлaбaлap нaфaкaт кacбий тaълимдaги дoимий yзгapишлapгa тeздa жaвoб бepaдилap, бaлки yлapни янги интeл-лeктyaл мyaммoлapни x1aл килишдaн x1aëтий мaъ-нaвий кoникиш учун имкoният дeб билишaди. Шу мyнocaбaт билaн, бyлaжaк ^c6 тaълими Укитyвчилapи куп жиx1aтдaн oFзaки ижoдгa эгa булиши кepaк.

Бyлaжaк кacб тaълими yкитyвчилapи ижoдкop булиши !epa!, чунки y янги нapcaлapни яpaтaди, x,ap кунги нapcaлapни oдaтий бyлмaгaн, aввaлги тacaввypгa бyлмaйдигaн килиб yзгapтиpaди.

Зaмoнaвий шapoитдa, aйникca бyлaжaк кacб тaълими Укитyвчилapи нaфaкaт ижтимoий-мaдaний тaжpибaнинг билимдoни бyлишлapи, бaлки фaoлиятнинг янги йyнaлишини кaшф этиш^ тaйëp бyлишлapи кepaк.

Укитувчилик кacблapининг вaкиллapи ижoдкop бyлишлapи кepaк, чунки ynap yзлapининг тaълим вa ^бий фaoлияти жapaëнидa yзлapининг ижo-дий caлox1иятлapини юзaгa чикapиш учун дoимo имкoниятгa эгa бyлaдилap.

Aгap ижoдкop шaxcнинг xycycиятлapигa мypoжaaт килcaк, ynap бyлaжaк кacб тaълими Укитyвчилapи шaxcиятидa aлбaттa булиши кepa-клигини тaъкидлaш мумкин. Ижoдкopлик тaшки мyx1итдaги нoзик yзгapишлapгa, яъни вoкeлик вa "хи^ий мaдaният" идpoкининг нoзиклигигa, эcтeтик йyнaлтиpилгaнлик вa дycтликкa ниcбa-тaн aлoхидa ceзгиpликни aнглaтaди. Ушбу фaзи-лaтлap бyлaжaк кacб тaълими Укитyвчилapининг ^бий фaoлиятидa зapypдиp. Куп жихaтдaн, ижйд-кopлик жapaëнигa acocлaнгaн - бу aллaкaчoн мaълyм бyлгaн билим вa тacвиp элeмeнтлapи-нинг янги Faйpиoддий xapaкaтлapидa ифoдaлa-ниши, мoхиятигa !ypa, ушбу йyнaлиш тaлaбa-лapи иш жapaëнидa нимa килишлapини aнглa-тaди. Улap бaдиий фaнлapни ypгaнишдa янги лoйихaлapни яpaтиш жapaëнидa yзлapининг ижo-дий кoбилиятлapигa мypoжaaт этaдилap, нaфaкaт нaтижaдaн, бaлки yзлapининг иш жapaëнидa хaм yзлapининг кacб coхaлapидa янги ycyллapдaн фйй-дaлaниб зaвк oлишaди.

Ушбу йyнaлиш бyйичa тaлaбaлapни укитишнинг aco^ aхaмияти yлapнинг эхтиëжлapи вa Уpгaнилгaнидaн тaшкapигa чикиш имкoниятлa-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗAMОНAВИЙ ТAЪЛИM I CОВРЕMЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(8б)

рини шакллантириш, уз-узини ривожлантириш кобилияти, хаёт давомида доимий ва мослашув-чан мустакил таълим олишдир.

Б^уси укитувчини тайёрлаш ва тарбиялашда унинг узини мустакил фикрловчи, мустакил таълим олувчи, уз фаолиятини мустакил ташкил эта оладиган, уз-узини назорат кила олувчи, уз-узини ривожлантирувчи, уз шахсий позициясига эга булган шахс сифатида шакллантирмок керак.

Педагогик ижодкорлик ва педагогик махорат тушунчалари бир-бирига як,ин булсада, улар бир маънога эга эмас. Педагогик махорат эгаси уз кас-бини юкори даражада эгаллаб олган касб устаси ва катта тажриба орттирган шахсдир. Ижодкорликда эса ёш, уз ишини эндигина бошлаган укитувчи хам булиши мумкин, аммо у хали махорат эгаси эмас1. Ижодкор шахс ижодкор укитувчи була олади. Ижодкор шахс олий укув юртида ва педагогик жамоа мухитида шаклланиши мумкин. Ижодкор шахс булиш мустакил таълим олиш, ижодий тинимсиз мехнат килиш билан боFлик1. У узлуксиз таълим олиш асносида юкори даражадаги про-фессионализмли шахсга айланади.

Ижодкорликнинг турт даражаси2:

- уз касбига оид билим-куникма ва малака-ларни пухта эгаллаш;

- ижодий тафаккурни узида шакллантира олиш;

- ижодкорликни намоён кила олиш кобилияти;

- изланувчанлик, тадкикотга мойиллик.

Юкоридагиларни бараварига намоён эта олиш

асосида ижодкор педагог шаклланади. Ижодкор педагоглар авлодининг шаклланиши таълимни креатив инновацион ривожланишига олиб келади. Айник,са, хозирги замонда ривожланувчи мактаб-нинг укитувчиси юкори касбий профессиона-лизмга эга булиши талаб этилади. Яъни янги авлод укитувчиси педагог-изланувчи, педагог-ижодкор булиб, уз педагогик фаолиятида ижодкор шахсни тайёрлаши талаб этилади. Умуман олганда, ижодкор укитувчи янгича ёндашув ва янги Fоялар асосида янгича билим, янгича тажрибаларни таъ-лимга татбик этади.

Илмий янгилиги. Ижодкорлик янги, илгари мавжуд булмаган нарсаларни яратишга йуналтирилиши билан белгиланади. Шу уринда: Булажак касб таълими укитувчиларида ижодкорликни ривожлантиришнинг узига хос хусусияти

1 Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш / Монография. - Т.: "Фан", 2004. 33-бет.

2 Муаллиф тадкикотлари асосида.

сифатида, талабаларнинг фикрлаши, онги ва шах-сиятида сифат жихатидан узгариш зарур. Ижодий фаолият жараёнида нафакат ижодкорлик, балки булажак укитувчилар учун хаёл, фантазия, хиссий сезгирлик ва хамдардлик каби зарур фазилатлар ривожланади.

Булажак касб таълими укитувчилари таълим жараёнида аник талаблар билан чекланиб колмаслиги керак, у куп киррали, хар хил фик-рлашни ривожлантириш учун етарли, замонавий бадиий уфклари, касб мустакиллиги, замонавий укитувчига уз мавзусини ижодий эгаллаши учун зарурдир.

Булажак касб таълими укитувчиларини укитишнинг асосий Fояси янги, узгарувчан вокеликда ижодий узини узи белгилаш ва узини узи амалга оширишга кодир булган, таълим ва ижод мазмунининг узига хос тажрибасини яратишга кодир ижодкор, укитувчи-тадкикотчи шах-сини ривожлантиришдир.

Булажак касб таълими укитувчилари фаолиятида касбий ахамиятга эга булган шахсий фазилатлар ва кобилиятларнинг, касбий билим ва куникмаларнинг усиши, шаклланиши, бирлашиши ва амалга оширилиши ахамиятлидир, энг мухими, талабаларнинг ички дунёсини фаол равишда сифатли узгартириши, мутлако янги тузилиши ва хаёт тарзига олиб бориши - касбда ижодий узини узи англаши хисобланади.

Ижодкор укитувчини тайёрлаш ва унинг ёрдами билан жараённинг самарадорлигини оши-риш булажак касб таълими укитувчилари ижод-корлигини ривожлантириш бевосита укув жара-ёнида зарурдир.

Факатгина ижодкор укитувчи талабаларнинг ижодини шакллантириши ва ривожлантириши мумкин. Укитувчи талабаларнинг касбий фао-лиятда ижодкорликни ривожлантириш фаолият мотивларини раFбатлантиришга алохида эътибор каратиши керак.

Булажак касб таълими укитувчиларидан нафакат юкори даражадаги махсус билим ва куникмаларни талаб килинади, балки ижодкорлик кобилияти хам талаб килинади, чунки касбий ва педагогик фаолият факат ижодий жара-ёнда ривожланади. Ахир, ижодкорнинг мехнати натижасида яратилган объектлар узига хос хусу-сиятларга эга ва алохида эътибор ва идрокни талаб килади. Шунингдек укитувчи талабалари-нинг шахсияти узига хослик билан ажралиб туради ва алохида ёндашувни талаб килади. Шунинг учун дизайнер ва укитувчининг ижодий фаолияти маъ-лум умумий хусусиятларга эга булишига карамай индивидуал булиши керак.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

Булажак касб таълими укитувчилари ук,ув мате-риални лойихалаш ва ижодий ишлов бериш каби асосий куникмаларга эга булиши керак1:

- таълимнинг якуний максади билан алокаси;

- укув машFулоти давомида талабаларнинг ижодий фаолиятини ташкил этиш ва таъминлаш;

- таълим муаммоларини ижодий хал этиш нуктаи назаридан тажрибаларни тахлил килиш кобилияти;

- ишда тартибга солиш кобилияти, укув маъ-лумотларини яратишда узига хос тизимни ишлаб чикиш ва уни талабаларнинг тушуниш даража-сига мослаштириш.

Булажак касб таълими укитувчилари ижод-корлигини шакллантириш оркали олий таълим уларга касбий фаолиятида мухим вазифани - уз лойихаларида ишлаб чикаришнинг хам технологик имкониятларини, хам жамиятнинг эхтиёжларини олдиндан кура билиш кобилиятини хал килишга ёрдам беради.

Хулоса. БулFуси педагогларнинг ижодкор, юкори малакали касб эгаси булишида, тала-бага укув-тарбия жараёнида унга нафакат объект сифатидагина каралишидадир. Яъни талаба тайёр билимларни кабул килиб олувчи эмас, балки билим олиш, узлаштиришда субъект сифа-тида каралиши зарур.

Таълим жараёнида талабанинг фаоллашига, масъулият хиссининг ошишига, укув жараёни-

нинг иштирокчисига, мустакил таълим ола билиш куникмасини шакллантиришга алохида эътибор бериш, булFуси ижодкор педагогнинг шакллани-шига замин яратилади.

Булажак касб таълими укитувчилари уз билим-куникма малакаларини оширишни мунтазам равишда ижодкорлик изланишлари шаклида ташкил этиши ва маълум максадга йуналтириши зарур. Бунда:

- ижодкорлик сифатларини узларида шак-ллантиришлари;

- ижодий изланишлар жараёнини бошкаришга мойил булиши;

- ижодкорлик булажак укитувчининг педаго-гик, психологик ва назарий тайёргарлигига боFлик булишини эсда тутиши лозим.

Булажак касб таълими укитувчилари бир вактнинг узида хам индивид, хам ижодкор, хам шахс шу билан бирга субъектдир. Бу турт курсатгич бирдек узлуксиз тараккий этиши, шак-лланиши ва узлуксизликда такомиллашиб бори-шини таъминлаш лозим. Бундай холат тизимли ёндашув асосида б^уси укитувчини профессионал педагог сифатида махсус Fоявий хамда ижти-моий тайёргарликка эга булган индивидуал етук шахс булиб шаклланишига олиб келади. Бу эса, уз навбатида, юкори салохиятли, ракобатбардош укитувчиларнинг янги авлодини тайёрлашга замин яратади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017, 13 февраль, 6-сон, 70-модда..

2. Зиёмухаммадов Б. Комилликка элтувчи китоб. - Т.: "Турон-икбол" нашриёти, 2006. 24-бет.

3. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш / Монография. - Т.: "Фан", 2004. 33-бет.Муслимов Н.А. ва бошкалар. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси / Монография. - Т.: "Фан ва технология" нашриёти, 2013. 41-бет.

4. Муслимов Н.А. Олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларнинг малака-сини ошириш технологиялари. Монография, "Фан" нашриёти, 2011. 17 б.

5. Очилов М. Муаллим - калб меъмори. - Тошкент: "Укитувчи", 2001. 281 -б.

6. Рахимов З.Т. Таълим жараёни самарадорлигини таъминлашда педагогик креатив-лик ва унинг зарурияти. "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал - 2019 й. № 8(81). 7-б.

7. Шарипов Ш.С. Касбий таълим педагогикаси. - Т.:ТДПУ, 2005.-54 б.

1 Шарипов Ш.С. Касбий таълим педагогикаси. - Т.:ТДПУ, 2005. - 54 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 1(86)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.