Научная статья на тему 'КАСБИЙ ТАЪЛИМДА ТАЛАБАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

КАСБИЙ ТАЪЛИМДА ТАЛАБАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
636
122
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / талаба / ижодкорлик / компетентлик / мустақиллик / фикрлаш / фаоллик / шаклланиш / ривожланиш / мазмун / моҳият. / образование / студент / креативность / компетентность / самостоятельность / мышление / деятельность / формирование / развитие / содержание / сущность.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маматқулов Асом Норович

Мақолада касбий таълимда талабалар ижодкорлигини ривожлантириш, уларда мустақил фикрлашга асосланган ўқув-билиш фаолиятини фаоллаштириш орқали касбий-педагогик ижодкорлик фазилатларининг шаклланиши масалалари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОГО КАЧЕСТВА СТУДЕНТОВ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье анализируется развитие творчества студентов в профессиональном образовании и формирование профессионально-педагогического творчества через развитие познавательной деятельности на основе самостоятельного мышления.

Текст научной работы на тему «КАСБИЙ ТАЪЛИМДА ТАЛАБАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Мамат^улов Асом Норович,

Карши мух,андислик-иктисодиёт институти «Электр энергетика» кафедраси катта укитувчиси

КАСБИЙ ТАЪЛИМДА ТАЛАБАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

УДК: 377.071

МАМАТКУЛОВ А.Н. КАСБИЙ ТАЪЛИМДА ТАЛАБАЛАР ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Маколада касбий таълимда талабалар ижодкорлигини ривожлантириш, уларда мустакил фикр-лашга асосланган укув-билиш фаолиятини фаоллаштириш оркали касбий-педагогик ижодкорлик фазилатларининг шаклланиши масалалари тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, талаба, ижодкорлик, компетентлик, мустакиллик, фикрлаш, фаоллик, шаклланиш, ривожланиш, мазмун, мох,ият.

МАМАТКУЛОВ А.Н. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОГО КАЧЕСТВА СТУДЕНТОВ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье анализируется развитие творчества студентов в профессиональном образовании и формирование профессионально-педагогического творчества через развитие познавательной деятельности на основе самостоятельного мышления.

Ключевые слова и понятия: образование, студент, креативность, компетентность, самостоятельность, мышление, деятельность, формирование, развитие, содержание, сущность.

MAMATQULOV А.N. DEVELOPMENT OF CREATIVE ABILITIES AMONG VOCATIONAL STUDENTS

There is analyzed in the article development of students' creativity in vocational education and the formation of professional and pedagogical creativity through the development of cognitive activity based on independent thinking.

Keywords: education, student, creativity, competence, independence, thinking, activity, formation, development, content, essence.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

Республикада узлуксиз таълим тизимининг ислох к,илиниши ёш авлодда юк,ори касбий мада-ният, ижодий ва сиёсий фаоллик, мустакиллик, эркин фикр юритиш кобилиятларини шакллан-тиришга йуналтирилган. Бу мак,сад уз навбатида, тахсил олувчиларнинг фаоллиги ва ижодкорли-гини оширишни талаб килади.

Кириш. Таълимнинг устувор вазифаларидан бири таълим олувчи онгу-шуурида миллий ва умуминсоний кадриятларни к,арор топтириш, унда келажакда жамиятда уз муносиб урнини топиши учун амалий хаётий куникмаларини шаклланти-риш билан талаба ёшларнинг ижтимоий-икти-содий муносабатларга фаол киришишига замин хозирлашдир. Шу нуктаи назаридан, таълим-тарбия жараёнида нафакат талаба ёшларга фан-лар буйича билим бериш, балки эгаллаган билим ва малакаларини амалга татбик этиш, улардан ижтимоий хаётда фойдаланиш куникмаларини, яъни компетентликни шакллантиришга йунал-тириш хам асосий вазифалардан биридир.

Булажак мутахассисларнинг касбий компетент-лигини шакллантириш, касбий-педагогик ижод-корлигини ривожлантириш учун олий таълим муассасаларида уларнинг касбий ва шахсий камо-лотини таъминлаш максадида зарур педагогик шарт-шароитларни яратиш, касб таълими уки-тувчиси касбий компетентлиги ва касбий-педагогик ижодкорлигини ривожлантиришнинг педагогик асосларини ишлаб чикиш лозим.

Мавзунинг долзарблиги. Хозирги даврда талабаларнинг билим олиш мотивацияларини шакллантирувчи механизмлар ва ук,итишнинг янги шакл, ноанъанавий методлари оркали уларнинг билиш жараёнларини фаоллаштириш тизимини такомиллаштириш, улардаги касбий-педагогик ижодкорликни шакллантириш хамда индикатор-лар тизими оркали таълим-тарбия жараёни сифа-тини бошкариш механизмларини ишлаб чикиб амалга жорий этиш методлари мавжуд булиб, айнан мана шулар узлуксиз таълим тизимини маз-мунан модернизациялашни, таълим-тарбия сама-радорлигини янги сифат боскичига кутаришга хизмат к,иладиган таъсирчан чораларни куришни такозо килади.

Ижод - инсоннинг моддий ва маънавий неъ-матларни яратиш фаолиятидир. Ижод дастлаб инсон тасаввурида тугилади, кейин тааллукли масалалар юзасидан изланишлар олиб борилади, тахлил этилади, кузатишлар, тажрибалар утка-

зилади, мантикий хулосалар чикарилади, гипо-тезалар килинади.

Ижодкорлик - инсоннинг борлик,ни билиш ва узгартиришга йуналтирилган онгли, максадли фаолияти булиб, унинг натижасида янги, оригинал, илгари мавжуд булмаган, жамиятнинг моддий ва маънавий хаётини яхшилашга каратилган буюмлар ва бошкалар яратилади.

Мавзу буйича бош^а олимлар илмий асар-лари асосида тахлил. Турли муаллифлар томо-нидан эълон к,илинган касбий компетенция муам-молари туFрисидаги илмий мак,олаларда ижодий изланиш энг асосий сифатлардан бири эканлиги кайд этилади. Мазкур тадкикотимизда мутахас-сиснинг касбий компетенциясида ижодкорлик масаласига алохида урFу берилган булиб, у мута-хассисда касбий-педагогик ижодкорликни ривож-лантиришни назарда тутади.

Касбий-педагогик ижодкорлик хакида фикр юритар эканмиз, аввало ижодкорликнинг мохиятини мукаммал тахлил килиб олиш зарур. Ижодкорлик мохиятини урганиш, айтиш жоиз булса, ута мураккаб масала саналади, чунки унинг зиммасига инсон ва табиатни урганишнинг мухим методологик масалаларини ечишдек вазифа куйилади. Ижодкорликни ривожлантириш ман-балари, биологик ва ижтимоий, объектив ва субъектив, индивидуал ва жамоа уртасидаги узаро мутаносибликни бу жараёнлар уз ичига камраб олади.

М.Г.Ярошевский фикрича, ижодкорлик янгилик яратиш демакдир. Уни шундай тушуниш керакки, субъектнинг тасаввурлари янгиланади ва хулк-атвори, у яратган ва инъом этаётган махсулотлари хам яхшиланади»1. Бу белгиларни у ёки бу шаклда куплаб ижодкорлар фаолиятида кузатиш мумкин. Бизнингча, ижодкорликни аник,лашда С.Л.Рубинш-тейннинг фикрлари аник ва лунда баён этилган. Унинг таъкидлашича, ижодкорлик кандайдир янгилик яратувчи фаолиятдир. У ижодкор юкса-лиши тарихига янгилик олиб киради. Шу билан бирга, фан ва маданият тарак,к,иёти тарихида хам уз изини колдиради2.

Ижодкорлик «к,айта шакллантириш» - мавжуд шакл унсурлари ёрдамида янги шакл яратиш демакдир. «К,айта шакллантириш» ижодкорлиги

1 Ярошевский М.Г. Основы теоретической психологии. -Москва-Воронеж, 1998. -С. 528. (Муаллиф томонидан таржима килинган.)

2 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - СПб.: «Питер», 2006. -С. 713. (Муаллиф томонидан таржима килинган.)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

уз ичига олдиндан маълум булган шаклга ухшаган янги шаклни кашф этишдир. Ижодкорлик «бир шаклдан иккинчи шаклга утказиш» - бу жараёнда коидаларнинг янги колипи, чизмаси, маълум тузилмаларнинг янги тури юзага келади. Янги яра-тилган шакллар эски шаклларнинг янгича талк,ини булмайди. Ижодкор шахс коидалар яратилиши биланок, уларга суянган холда, янги коидалар яратиш устида иш бошлайди. Ундан сунг фаолият шаклларини очиш, олдин х,еч к,ачон кулланилмаган шаклларни кашф этиш учун бош котиради. Булажак мутахассиснинг касбий-педагогик ижод-корлиги ривожланиши хакида фикр билдирар эканмиз, бу борада М.Г.Ярошевский томонидан берилган хулосалар диккатга сазоворлигини айтиш жоиз1. Ижодкорлик жараёнига тизимли муносабат уч жихатли таркиб ва уларнинг узаро узвийлигида урганишни так,озо этади. Улар нарса ва ходисалар, ижтимоий ва шахсга тааллуклилик таркиблардан иборатдир:

1) нарса ва ходисалар таркиби — эвристика, нарсанинг янги образини яратувчи рухий «мато», сунгра у илмий матнга айланади ва янги Fоялар, назариялар ва кашфиётлар сифатида юзага чикади. Бу эвристикалар: аналоглар, метафоралар, киёслаш, моделлардан иборат булиб, одатда фикрлаш мазмунини ташкил этади ва визуал шаклга эга булади;

2) ижтимоий таркиб — бундай ижодкорлик М.Г.Ярошевский фикрига кура, когнетив-диологик «дастлабки фаоллиги» сифатида кузга ташланади. Шундай килиб, оппонентлар, мукобилликлар хам ижодий жараёнларнинг авж олишига туртки беради;

3) шахсга оид таркиб - шахсий интилиш, ички максадли истак ва ижод субъектининг хусусий сифатларидан иборат булиб, ижодий жараён-ларни узлуксиз ташкил этишда юзага чикадиган янги белгилар, узгаришлардан иборат2.

Ш.С.Шарипов ихтирочиликни «тегишли идо-ралар томонидан патентлар билан тасдик,ланадиган янги техник ечимни ишлаб чик,ишга йуналтирилган ижодий фаолият тури, ихтирочилик ижодкорлиги эса бу жараённинг шахсдаги зехнлилик, топк,ирлик, мустакил ва танкидий фикрлаш каби ижодкорлик

1 Ярошевский М.Г. Основы теоретической психологии. -Москва-Воронеж, 1998. -С. 511.

2 Уша жойда, 504-б.

сифатлари билан боFлик умумий тавсифи», деб таърифлаган3.

Педагогикада ижодкорлик назариясининг асос-ларини ишлаб чикиш, фаолият турларида ижодкорлик жараёнларининг конуниятларини тадкик, килишда психология фани бекиёс ахамият касб этади. Жумладан, Л.С.Виготский, А.Н. Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Б.М.Теплов каби психолог олим-ларнинг ишларида ижодкорлик кобилиятларини ривожлантириш ва ижодий фикрлаш муаммо-лари чукур тадкик килинган4. Инсоннинг ижодкорлик кобилияти шахс сифати хисобланиб психолог олимларнинг фикрига кура у туртта гурухга ажратилади:

- интеллектуал сифатлар: дунёкараш, эрудиция, фикрлашнинг ижодий хусусиятлари (чукур-лиги, кенглиги, танкидийлиги хажмлилиги, номантикий фикрлай олиш);

- махсуллик сифатлари: эгалланган билимлар хамда методларни синтезлай олиш куникмаси, тадкикотларни амалга ошириш методологиясини эгалланганлик;

- иродавийлик сифатлари: уз фаолиятини режалаштириш ва шароитга мослаштириб бориш, уз-узини назорат кила олиш, Fояларни ривож-лантириб, аник натижага етказа олиш;

- хиссий-ижодий сифатлар: интуиция, тасав-вур, фантазия5.

Биринчиси, И.Я.Лернер нуктаи назарига ботлик, унга кура, ижод билан шутулланувчи кишиларнинг фазилатлари чегарасини улчаб булмайди, улар хакида фикр айтиш учун ана шу фаолият табиа-тини англамай, унга монанд хислатларни билмай, аникроFи, унинг ижодий фаолият жараёнларини урганмай туриб гап юритиш мумин эмас6. Шу муносабат билан тадк,ик,отчи ижодий фаолиятнинг процессуал чегараларини ажратиб курсатади:

3 Шарипов Ш.С. Талабалар ихтирочилигини шаклланти-ришнинг педагогик шароитлари: Дисс. ... пед. фан. номз. - Т.,2001. -140-б.

4 Выготский Л.С. Избранные психологические исследования. - М., Изд-во АПН РСФСР, 1956. -С. 438-452; Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. -Изд. 2-е. - М.: «Политиздат», 1975. -С. 304; Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - СПб.: «Питер», 2006; Теплов Б.М. Труды по психофизиологии индивидуальных различий. - М.: Изд-во МПСИ; Воронеж: МОДЭК, 2004. -С. 450.

5 Шарипов Ш.С. Касб-хунар таълими тизимида укув-чилар ижодкорлик кобилиятларини ривожланти-ришнинг узлуксизлиги. Монография - Т.: «Фан», 2005. -131-б.

6 Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. - М., 1981. -С. 185.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

- мустак,ил равишда узок, ва як,ин, ички ва ташки билимлар тизими ва махоратни янги вази-ятга кучиради;

- анъанавий вазиятларда янги муаммоларни хис этади;

- объект анъанавий функцияси урнига янги-сини тасаввур к,илади;

- масалаларни ечишда мукобил ечимларни хам хисобга олади;

- янги муаммоларни хал этишда фаолиятнинг олдиндан маълум булган усуллари ва йулларини кайта ишлайди;

- принципиал янги йуллар топиш ниятида эскириб колган йуллардан воз кечади.

Инсон омилини фаоллаштирувчи самарадор захиралардан бири жамият хаётининг барча жабхаларида, ишлаб чик,аришда, техникада, фанда, таълим ва бошк,арувда ижодкорликни ривожлантириш хисобланади. Шу боис ижодий муаммоларни жамоа булиб ечиш шароитлари ва ташкил этиш шакллари, муаммолари кун тарти-бидаги долзарб масалалардир. Т.А.Сидорчукнинг илмий ишларини тахлил этиб, тизимли ижодий фикрлаш шаклланишининг муваффак,ияти касбий таълим жараёнларида купинча ижодий фикрлаш-нинг асосий унсурлари шаклланиши даражасига боFлик эканлиги куринади хамда шахс шаклланишининг дастлабки дамларида бошланади, деган фикрни олFа суради1. Ана шундай унсурлар тар-кибига куйидагилар киради: тахлил к,илиш кобилияти, умумлаштириш, к,иёслаш, сабаб ва окибатлар уртасидаги боFлик1ликни билиш, танк,идий фикрлаш ва бахслашиш, вок,еалар риво-жини олдиндан тахмин к,илиш, хар к,андай тизим ёки объектга утмиш, бугунги кун ва келажак нуктаи назаридан ёндаша билиш, харакатлар алгоритмини териш, янги Fояларни кучайтириш ва ечимларни график образ шаклида акс эттириш кабилардир.

В.И.Самохвалованинг таъкидлашича, ижодкор шахси узини намоён к,илиш учун кудратли кучга эга булган одамдир, аммо:

- биринчидан, бу энергияни янгилик яратиш учун сафарбар килади;

- иккинчидан, рухиятида юзага келган вулк,онни жиловлай олади2.

1 Сидорчук Т.А. Методика формирования у дошкольников классификационных навыков. - Минск: ИВЦ Минфина, АРКТИ, 2018. -С. 80.

2 Самохвалова В.И. Творчество: божественный дар, космический принцип, родовая идентичность человека. Человек и судьба мира, 2007. -С. 538.

Ижодкор одам ижод к,илишга чанк,ок, булади. Уни амалга ошириш учун к,атъият билан ишлашни яхши билади.

Психолог М.И.Лукъянова шахснинг ижодий жараёни фазаларини куйидагича таклиф к,илган3:

1-фаза (онгли иш) - тайёргарлик - алохида фаолият холати янги Fоянинг интуитив чак,наши учун асос булиб хисобланади;

2-фаза (онгсиз онг) - етилиши - муаммо устида онгсиз ишлаш, йуналтирувчи Fоя инкубацияси;

3-фаза (онгсизнинг онглига утиши) - ижодий уЙFониш - онгсиз ишлаш натижасида онг сохасига ечим Fоя, аввал фараз, фикр куринишида келади;

4-фаза (яратувчилик иши) - Fояни ривожлантириш, уни якуний расмийлаштириш ва текши-риш.

М.Махмутов ижодий фаолиятни куйидагича таърифлаган: «Ижодий фаолият - эвристик фаолият булиб, унинг мохияти муаммони тез тушу-нишидан, асосий Fоя, тушунчанинг мохиятини англаб етишидан, харакат усулини тусатдан топи-шидан иборат. Бундай фаолият юк,ори жушк,инлик, субъектнинг объектга катта к,изик,иши билан тавсифланади»4.

Фикримизча, мутахассиснинг касбий-педагогик ижодкорлигининг шаклланишида хам процессуал, хам шахснинг ижодий фазилатлари ривожланиб бориши лозим.

Асосий ^исм. Мутахассиснинг касбий-педаго-гик ижодкорлиги шахснинг мураккаб тузилмаси булиб, унинг фаолиятини аник,лаб беради ва умуммаданий, касбий билимлар, махорат, куникмалар, касбий ижодий ёндашув, шахснинг ижтимоий йуналтирилганлиги, умуман, касбий вазифалар самараси ечим топишни таъминловчи мажмуадир.

Мазмун-мохиятига кура, мутахассиснинг касбий-педагогик ижодкорлиги куйидаги билим-лардан иборат:

1. Функционал - турли фан сохаларини ташкил этиш тизимлари хак,идаги билимлар.

2. Харакат хакидаги амалий билимлар - методик ва технологик хамда шахснинг уз билимла-ридан иборат.

3 Лукъянова М.И. Психолого-педагогическая компетентность учителя. // «Педагогика», 2001, № 10. -С. 56-61.

4 Махмутов М.И., Ибрагимов Г.И., Чошанов М.А. Педагогические технологии развития мышления учащихся. -Казань: ТГЖИ, 1993. -С. 88.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

Буларнинг натижасида мутахассиснинг касбий, коммуникативлик мах,орати ва куникмалари шакл-ланади, лойих,алаш, тажрибавий ва технологик вазифаларни ижобий ечиш имкониятлари пайдо булади.

Булажак мутахассиснинг уз касбий фаолиятини амалга ошириши учун куйидаги шахсий сифатлар зарур: ижодкорлик, техник фикр юритиш, уз кучига ишониш, уз касб мах,оратини тинмай оши-риб бориш, жараёнларни эмоционал-катъийлик билан бошкара билиш, касбий компетенциянинг юзага чикиши натижалари.

Ижодий фаолият узок вакт тайёргарлик курит, эрудиция, кобилиятларни талаб килувчи ижодий жараён х,исобланади. Ижодий фаолият - инсон-нинг узок фаолияти асоси, барча моддий ва маъ-навий бойликлари манбаидир.

Булажак касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини ривожлантиришда инсон-нинг ижодкорлик фаолияти, ижодий фикрлаши-нинг асосий унсурлари шаклланиши даражаси катта таъсир курсатади ва укитувчилик фаолия-тининг сермах,суллигини оширади.

Таълим жараёнини лойих,алаштириш педагог-нинг касбий фаолияти сифатида талабалар -булажак укитувчилар томонидан уларнинг касбий-педагогик тайёргарлик жараёнида узлаштирилиши мумкин.

Касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини амалга ошириш учун психологик-педагогик шарт-шароитлар яратилиши лозим. Касбий-педагогик ижодкорлик фаолияти педагогик шарт-шароитлар яратишни таснифлаш негизида шахс фаолиятининг таркибий компонентлари: билиш, ижодий, коммуникатив, бадиий фаолиятлар ётиши мумкин. Шунга кура, беш хил психологик х,олатни ажратиш мумкин:

1. Педагогик фаолиятнинг узига хос услубини ва касбий-педагогик ижодкорликни ривожлан-тириш жараёнини лойих,алаштиришнинг мох,ияти, тамойиллари ва жараёнларини билиш.

2. Касбий педагогик фаолиятга х,иссий ва кадриятли муносабат, олий таълим муассассала-рида укув жараёнини самарали ташкил этиш зарурлигига ишонч х,осил килиш.

3. Олий таълим муассасаларида укув жараёнини касбий-педагогик ижодкорликни ривожлан-тиришга каратилган креатив даражада амалга ошириш кобилияти.

4. Жамоавий фаолият жараёнида бошка одам-лар билан узаро коммуникатив компетентликка йуналтирилган алокаларни йулга куйиш.

5. Касбий-педагогик ижодкорликни ривожлан-тиришга йуналтирилган тълим жараёни лойи-х,асини мантикий ва уЙFунлаштиришга булган эх,тиёж ва кобилият.

Булажак касбий таълим укитувчилари касбий-педагогик ижодкорликларини ривожлантириш-нинг биринчи шарти бошка олий таълим муас-сасалари сингари педагогик йуналишдаги таълим тизимида х,ам илтор, инновацион ва етакчи булган билим олиш технологияларини яратиш жараёни билан боFлик. Талабаларнинг билим олишида касбий-педагогик ижодкорликни ривожлантириш жараёнини такомиллаштириш шартли равишда иккита йуналиши ажратилади. Биринчи йуналиш ташки факторларга ва таъсирларга каратилган. Булажак укитувчининг касбий-педагогик ижодкорлик фаолиятининг мазмуни, уни ташкил этиш тамойиллари, боскичлари, таркибий кисмлари, укув жараёнини лойих,алаш даражалари х,акида билимларни ишлаб чикиш, укувчиларнинг олий таълим муассасаларида касбий мустакил фаоли-ятларини бошкариш учун ахборот базасини шакл-лантира олишидир.

Касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини ривожлантиришнинг иккинчи йуналиши талабанинг шахсига, яъни узига йуналтирилган. Бу рефлексив фаолият: уларнинг шахсий хусуси-ятларини урганиш, педагогик ижодий фаолиятнинг индивидуал услубини онгли шакллантириш, шунингдек, олий таълим муассасаларида укув жараёнини шакллантиришнинг индивидуал услуби х,исобланади.

Булажак касб таълими укитувчиларининг касбий-педагогик ижодкорликларини ривожлантиришнинг иккинчи шарти - педагогик кадриятлар тизимини шакллантириш билан боFлик лойих,алаш фаолиятидир.

Педагогик фаолиятнинг кадриятлари «укитувчига моддий ва маънавий эх,тиёжларини кондиришга имкон берадиган ва ижтимоий ах,амиятга эга булган инсонпарварлик максад-ларига эришиш учун ижтимоий ва касбий фао-лиятига рах,барлик киладиган хусусиятлар» деб тушунилади. Бундай х,олда В.А.Сластениннинг фикрича1, уз-узидан етарли булган киймат -

1 Сластении В.А. Профессионализм учителя как явление педагогической культуры. // Педагогическое образование и наука, 2008, № 12. -С. 4-15.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

«кадриятлар уз-узидан максадлар»нинг кадрият-ларидан фаркли уларок, инструментал турдаги кадриятлар хакида гапиришимиз керак. Инструментал кадриятлар ёки кадриятлар педагогик фаолият назарияси ва технологиясини узлаш-тиришни назарда тутади. Аммо, кадриятлар-воситалар кадриятлар - улар билан бирликда вазифалар билан белгиланади. Шу боис, кела-жакда барча педагогик кадриятларга эга укитувчилар гурухларини ривожлантириш зарур. Касбий-педагогик ижодкорликларини ривожлан-тиришда укитувчининг уз-узини такомиллашти-риш ва узини намоён килиш билан боFлик кадриятлари, яъни келажакдаги укитувчининг репродуктив фаолиятига эътибор каратилади.

Учинчи шарти технологик-фаолият турига киради, чунки у укув жараёнини ишлаб чикиш ва бажариш операциялари ва амалиётларни узлаш-тириши билан боFлик булиб, ушбу тадбирларни бажариш учун куникмалар шакллантирилади. Касбий-педагогик ижодкорлик куникмаларини ривожлантириш доимий равишда амалга оши-рилади: биринчи навбатда репродуктив, продук-тив, к,исман изланувчан ва креатив даражаларда ижодкорлик куникмаларини шакллантириш вази-фаси мухим хисобланади.

Туртинчи шарт, укитувчининг коммуникатив кобилиятлари билан боFлик. Укув жараёнида касбий-педагогик ижодкорликни ривожлантириш усулларини узлаштириш жараёнида укувчиларни мустакил мулокотчанлик фаолиятига жалб килиш мумкин. Контекстли таълим ва укув амалиёти асо-сида амалга ошириладиган таълимни касбий-педагогик ижодкорлик оркали амалга ошириш мумкин. Таълим технологияларининг турли хил вариантларини мухокама килиш, уларнинг афзал-ликлари ва камчиликлари, муайян таълим техно-логияларини ишлаб чикишда биргаликдаги тад-бирлар, таълим жараёнини таклид килиш - булар-нинг хаммаси коммуникатив кобилиятни талаб килади.

Укитувчининг касбий-педагогик ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг бешинчи шарти булажак укитувчининг малакаси, интуицияси ва шахсий имтиёзларига асосланган эстетик хусуси-ятга эгалиги. Ушбу тадбирларнинг натижаси педагогик жараённинг нозик, чиройли ва уЙFун лойи-хасини амалга оширади. Булажак касб таълими укитувчиларининг эстетик дидини ривожлантириш, жумладан, лойихалаштириш фаолияти ривожланишига таъсир килади.

Мацоланинг илмий янгилиги. Касбий-педагогик ижодкорлик фаолиятини бошкаришнинг педагогик шартлари педагогик жараёнлар тузи-лишига асосланган холда ажратилиши мумкин: максад, мазмун, услуб ва воситалар, ташкилий шакллари, натижалар. Куйида педагогик шарт-ларни куришимиз мумкин:

1. Булажак касб таълими укитувчиларининг касбий-педагогик ижодкорлик куникмаларини ривожлантиришга каратилган максадларни бел-гилаш.

2. Педагогик таълим мазмунига укув жараёнини ишлаб чикишнинг тамойиллари ва тартиби х,акида маълумот киритиш.

3. Укитувчининг касбий-педагогик ижодкорлик куникмаларини ривожлантириш ишларига йунал-тирилган технологик таълимни танлаш.

4. Касбий-педагогик ижодкорлик компетент-лигини ривожлантиришнинг ноанъанавий шакл-лари.

5. Натижаларни мониторинг килиш - касбий-педагогик ижодкорлик компетентлиги даражала-рини аниклаш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Педагогик шартлар жуда х,ам шаффоф; уларга кискача изох берсак.

Биринчидан, булажак касб таълими укитувчиларининг касбий-педагогик ижодкорлигини ривожлантириш фаолияти учун билим, куникма ва малакаларини ошириш учун педагогик фао-лиятни педагогик таълимнинг максад ва вазифа-лари тизимига киритиш зарур.

Иккинчидан, максадга мувофик, «касбий-педагогик ижодкорлик» тушунчаси умумий касбий тайёргарлик мазмунига киритилган. Укитувчининг касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини ривожлантириш фаолияти мазмуни, тамойиллари, стратегияси ва жараёнлари хакида маълумотни уз ичига олади.

Учинчидан, касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини ривожлантиришни укитиш усул-лари ва воситалари тушунтиришлар, мунозаралар, мустакил иш, машк килиш, тахлил килиш, модел-лаш, лойихалаштириш ва бошкалар.

Туртинчидан, касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини ривожлантиришдаги маштулот-ларни ташкил этиш шакллари усуллар буйича аникланади. Хар кандай фаолиятнинг ривожла-ниши ушбу фаолиятга кушилиш йули билан содир булгандан сунг, асосий шакллар фаол шакллар -дидактик уйинлари ва малакавий педагогик ама-лиёт шаклида булиб утади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

Бешинчидан, таълим натижаси - ук,ув жараё-нини ишлаб чикиш кобилиятини аниклаш ва бах,олаш жараёни хисобланади. Бунинг учун тала-баларнинг касбий-педагогик ижодкорлик компе-тентлигини ривожлантириш мезонлари ва дара-жаларини аниклаш ва уни кандай ташхис килиш кераклиги аникланади.

Хулоса. Талабаларнинг касбий-педагогик ижодкорлик компетентлигини ривожлантириш учун зарур ва етарли шартлар куйидагилардир:

1. Касбий-педагогик ижодкорлик куник-маларини ривожлантиришнинг мохияти, мазмуни, педагогик фаолиятнинг индивидуал услублари, хусусан, лойихалаштириш услубини билиш.

2. Умуман, касбий ва педагогик фаолиятда аксиологик йуналиш, лойихалаштиришнинг ах,а-мияти ва эхтиёжига ишонч хосил килиш.

3. Вазифалар, компонентлар лойихалаштириш фаолияти амалиётда касбий малакага эга булган элементлар, олий таълим муассасалари шарои-тида булажак касб таълим укитувчисининг ижо-дий даражадаги узаро алокасини амалга оши-риш.

4. Олий таълим муассасаларида педагогик жараённи булажак ук,итувчининг касбий-педагогик ижодкорлик компетенетлигини ривожлантириш фаолиятини эгаллашга каратилган максади хисобланади.

5. Педагогик таълим мазмунига (умумкасбий фанлар блоки) касбий-педагогик ижодкорлик компетенетлигининг мазмуни хакида маълумот.

6. Ук,итувчининг касбий-педагогик ижодкорлик компетентликларини ривожлантиришга йуналти-рилган технологик таълимни танлаш.

Адабиётлар руйхати:

1. Выготский Л.С. Избранные психологические исследования. - М., Изд-во АПН РСФСР, 1956. -С. 438-452.

2. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. Изд. 2-е. - М.: «Политиздат», 1975. -С. 304.

3. Лукъянова М.И. Психолого-педагогическая компетентность учителя. // «Педагогика», 2001, № 10. -С. 56-61.

4. Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. - М., 1981. -С. 185.

5. Махмутов М.И., Ибрагимов Г.И., Чошанов М.А. Педагогические технологии развития мышления учащихся. - Казань, 1993. -С. 88.

6. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - СПб.: «Питер», 2006. -С. 713.

7. Сидорчук Т.А. Методика формирования у дошкольников классификационных навыков. АРКТИ, 2018. -С. 80.

8. Самохвалова В.И. Творчество: божественный дар, космический принцип, родовая идентичность человека. // Человек и судьба мира, 2007. -С. 538.

9. Сластении В.А. Профессионализм учителя как явление педагогической культуры. // «Педагогическое образование и наука», 2008, № 12. -С. 4-15.

10. Шарипов Ш.С. Талабалар ихтирочилигини шакллантиришнинг педагогик шароит-лари: Дисс. ... пед. фан. номз. - Т., 2001. -140-б.

11. Шарипов Ш.С. Касб-хунар таълими тизимида укувчилар ижодкорлик кобилият-ларини ривожлантиришнинг узлуксизлиги. Монография - Т.: «Фан», 2005. -131-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 12(85)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.