Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТOН ШAPOИТИДA ИШСИЗЛИК МУAММOСИ ВA УНИ БAPТAPAФ ЭТИШНИНГ ИЖТИМOИЙ OМИЛЛAPИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТOН ШAPOИТИДA ИШСИЗЛИК МУAММOСИ ВA УНИ БAPТAPAФ ЭТИШНИНГ ИЖТИМOИЙ OМИЛЛAPИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишсизлик / ишсизлap / ёллaнмa хoдимлap / ишсизлик тapкиби / меҳнaт бoзopи / бaндликкa кўмaклaшиш мapкaзлapи / қaйтa кaсбгa ўpгaтиш / тaълим беpиш тизими. / unemployment / unemployed / hired workers / structure of unemployment / labor market / employment assistance centers / retraining / education system.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мухтapoв, Уткиpжoн Мутaлибжaнoвич

Ушбу мaқoлaдa Янги Ўзбекистoн шapoитидa ишсизлик муaммoлapи сaбaблapини aниқлaш, уни бapтapaф этишнинг ижтимoий фaлсaфий oмиллapи ёpитиб беpилгaн. Глoбaллaшув жapaёнлapи дaвpидa ишсизлик муaммoси жaмиятнинг энг мapкaзий муaммoлapидaн биpи ҳисoблaнaди. Зеpo, юқopи дapaжaдaги ишсизлик биpлигидaн, pесуpслapдaн тўлиқ фoйдaлaнилмaётгaнлигини вa aҳoли дapoмaдлapининг пaстлигини кўpсaтaди. Бу эсa ижтимoий сoҳaдa, oилaвий мунoсaбaтлapдa вaзиятнинг кескинлaшуви вa жaмият миқёсидa нopoзиликнинг кўпaйишигa oлиб келaди. Иш жoйидaн aйpилиш кўп кишилap учун oилaвий туpмуш дapaжaси ёмoнлaшишининг, шaхсий ҳaёт нoтинчлигини билдиpиб, oдaмгa жиддий pуҳий тaъсиp кўpсaтaди. Ишсизлик шундaй ҳoдисaки, ундa ишчи кучи иқтисoдий фaoл aҳoлининг биp қисми сифaтидa тoвapлap вa хизмaтлap ишлaб чиқapишдa бaнд бўлмaйди. Ишсизлap бaндлик билaн биp қaтopдa мaмлaкaт ишчи кучини тaшкил қилaди. Aмaлиётдaги иқтисoдий ҳaётдa ишсизлик ишчи кучи тaклифининг унгa бўлгaн тaлaбдaн oшиб кетиши тapзидa нaмoён бўлaди. Бугунги кундa Янги Ўзбекистoндa aҳoлини иш билaн тaъминлaш, улapгa мунoсиб ҳaёт вa меҳнaт шapoитлapи яpaтиб беpишгa қapaтилгaн чуқуp ижтимoий-иқтисoдий ислoҳoтлapнинг изчил aмaлгa oшиpилиши нaтижaсидa иқтисoдиётнинг туpли жaбҳaлapидa меҳнaт қилaётгaнлap сoни opтиб бopмoқдa, мaвжуд меҳнaт сaлoҳиятидaн сaмapaли фoйдaлaниш кўpсaткичи тoбopa яхшилaнмoқдa.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEM OF UNEMPLOYMENT IN NEW UZBEKISTAN AND THE SOCIAL FACTOR OF ITS IMPROVEMENT

This article analyzes the problems of unemployment in the conditions of New Uzbekistan, and highlights the socio-philosophical factors of its elimination.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТOН ШAPOИТИДA ИШСИЗЛИК МУAММOСИ ВA УНИ БAPТAPAФ ЭТИШНИНГ ИЖТИМOИЙ OМИЛЛAPИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ИШСИЗЛИК МУАММОСИ BA УНИ БАРТАРАФ ЭТИШНИНГ ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ

d https://doi.org/10.5281/zenodo. 11628491

Мухтаров Уткиржон Муталибжанович

Aндижoн дaвлaт педaгoгикa институти фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

e-mail: utkirj on.84@mail .ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Янги Узбекистон шароитида ишсизлик муаммолари сабабларини аницлаш, уни бартараф этишнинг ижтимоий фалсафий омиллари ёритиб берилган.

Глобаллашув жараёнлари даврида ишсизлик муаммоси жамиятнинг энг марказий муаммоларидан бири уисобланади. Зеро, юцори даражадаги ишсизлик бирлигидан, ресурслардан тулиц фойдаланилмаётганлигини ва ауоли даромадларининг пастлигини курсатади. Бу эса ижтимоий соуада, оилавий муносабатларда вазиятнинг кескинлашуви ва жамият мицёсида норозиликнинг купайишига олиб келади. Иш жойидан айрилиш куп кишилар учун оилавий турмуш даражаси ёмонлашишининг, шахсий уаёт нотинчлигини билдириб, одамга жиддий рууий таъсир курсатади.

Ишсизлик шундай уодисаки, унда ишчи кучи ицтисодий фаол ауолининг бир цисми сифатида товарлар ва хизматлар ишлаб чицаришда банд булмайди. Ишсизлар бандлик билан бир цаторда мамлакат ишчи кучини ташкил цилади.

Амалиётдаги ицтисодий уаётда ишсизлик ишчи кучи таклифининг унга булган талабдан ошиб кетиши тарзида намоён булади.

Бугунги кунда Янги Узбекистонда ауолини иш билан таъминлаш, уларга муносиб уаёт ва меунат шароитлари яратиб беришга царатилган чуцур ижтимоий-ицтисодий ислоуотларнинг изчил амалга оширилиши натижасида ицтисодиётнинг турли жабуаларида меунат цилаётганлар сони ортиб бормоцда, мавжуд меунат салоуиятидан самарали фойдаланиш курсаткичи тобора яхшиланмоцда.

Калит сузлар: ишсизлик, ишсизлар, ёлланма ходимлар, ишсизлик таркиби, меунат бозори, бандликка кумаклашиш марказлари, цайта касбга ургатиш, таълим бериш тизими.

АННОТАЦИЯ

В дaннoй стaтъе aнaлизиpуются проблемы безработицы в услoвиях Нoвoгo Узбекистaнa, a также выделяются социально-философские факторы ее ликвидации.

Ключевые слова: безработица, безработные, наемные работники, структура безработицы, рынок труда, центры содействия трудоустройству, переподготовка, система образования.

ABSTRACT

This article analyzes the problems of unemployment in the conditions of New Uzbekistan, and highlights the socio-philosophical factors of its elimination.

Keywords: unemployment, unemployed, hired workers, structure of unemployment, labor market, employment assistance centers, retraining, education system.

КИРИШ

Мамлакат ва миллатнинг ривожланиши, унинг келажаги куп жихатдан ахолининиг ижтимoий химояланганлигига хам боглик. Х,акикатдан хам, ижтимоий химоя тизимисиз мамлакат тараккиётини тасаввур этиш жуда кийин. Зеро юртбошимиз Ш.М.Мирзиёев рахбарлигида ахолини ижтимоий химоя килиш борасида олиб борилаётган ишларимизнинг конунчилик асосларини замон талабларидан келиб чикиб, тегишли узгартиришларни киритиш жараёни янада тараккий этмокда ва эркин фукаролик жамиятини барпо этишнинг узвий омили булиб колган ахолини ижтимоий химоялаш тизимининг эволюцияси узининг истикболли натижалари билан тараккий этмокда. Бу борада Президентимиз Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нуткида "Ахоли бандлигини таъминлаш, ёшлар ва ишсиз фукароларни давлат хисобидан малакали касб-хунарга укитиш, оилавий тадбиркорликни ривожлантириш, эхтиёжманд ахолини манзилли куллаб-кувватлаш оркали 2026-йилгача камбагалликни икки баробар кискартириш кузда тутилмокда.

Шу билан бирга, ижтимоий химоя сохасида бошкарув тизими ислох килиниб, ижтимоий хизматларнинг сифати яхшиланади ва кулами кенгайтирилади"[1, 378] деб таъкидлаб утади.

Бу эса уз навбатида "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси" негизида инсон хукук ва манфаатларининг устуворлиги олий кадрият эканлиги эълон килиниши, шу максад сари давлат ва жамият хаётининг барча жабхаларида, шу жумладан

ижтимоий сохада ислохотларнинг янги боскичини амалга оширилиши мамлакатимизнинг демократик давлат, иктисодий ислохотларимизнинг эса ижтимоий йуналтирилганлигининг исботидир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Иктисодий нуктаи назардан ишсизлик деганда - ишчи кучининг иш жойи билан таъминланмаганлиги ва натижада, унинг бирор бир конуний даромад манбаига эга булмаслигининг муайян (аник) холати тушунилади. Одатда, жахон мамлакатлари ишсизлик тушунчасини Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), халкаро мехнат ташкилоти (ХМТ), Иктисодий хамкорлик ва ривожланиш жамияти талабларига кура ишлаб чикишади.

Халкаро ташкилотларнинг берган таърифига биноан «ишсиз шахслар» деганда - ишга эга булмаган, ишлашга тайёр ва иш излаётган фукаролар тушунилади. Мана шу асосий шартларга риоя килган холда, турли мамлакатларда фукарони ишсиз шахс деб эътироф этиш учун кушимча шартлар талаб килинади.

Узбекистон Республикасининг 2020 йил 20 октябрдаги УРК-642-сонли "Ахоли бандлиги тугрисида"ги Конуни 44-моддасига биноан "Ун олти ёшдан то пенсия таъминоти хукукини олиш ёшигача булган, хак туланадиган ишга ёки иш хаки (мехнат даромади) келтирадиган машгулотга эга булмаган, иш кидираётган ва иш таклиф этилса, унга киришишга тайёр булган ёхуд касбга тайёрлашдан, кайта тайёрлашдан утишга ёки малакасини оширишга тайёр булган, ишга жойлашишда кумак олиш учун махаллий мехнат органларига мурожаат килган ва ушбу органлар томонидан иш кидираётган шахслар сифатида руйхатга олинган мехнатга лаёкатли шахслар (бундан таълим муассасаларида таълим олаётганлар мустасно) ишсизлар деб эътироф этилади"[2]

Бугунги глобаллашув жараёнида ишлаб чикаришнинг мехнат каби ресурсидан тулик ва окилона фойдаланиш ва шу муносабат билан оммавий ишсизликка йул куймаслик, ишсизликни камайтириш борасида кизгин фаолият олиб бориш давлатнинг нихоят даражада мухим вазифаларидандир. Ушбу муаммони хал этишда икки асосий бош йуналишга ажратиш мумкин.

Биринчисини субъектив йуналиш деб номлаш мумкин. У инсонни мехнат фаолиятига шундай тайёрлашни ташкил этишдан иборат буладики, бунда инсон ишлаб чикариш шарт-шароитлари, техник база узгаришлари муносабати билан муваффакиятли равишда мехнат фаолият олиб бориш учун етарли даражада тез кайта тайёргарликдан утиб, янги билим, кобилият ва куникмалар орттира олади.

Хужалик юритишнинг янги шароитларида инсоннинг ишга жойлашуви унинг шахсий ишига айланиб колди. Энди давлат унга шундай масалаларни узи

хал этишида ёрдам беради холос. Бунинг устига, ишга жойлашув ишсизлик мавжудлиги шароитида руй беради, бу эса ишсизлик муаммосини хал килишни анчагина кийинлаштиради. Буларнинг барчаси Узбекистан фукаролари учун янгидир. Ушбу шароитда улар яхши тайёрланган булишлари, мехнат бозорида узларини кандай тутишни, узларининг кандай хукуклари, янги шароитларда кандай вазифалари борлигини, ишсиз колган киши узини кандай тутиши лозимлигини, ишга кай йусинда ёлланиш, кай тарзда иш излаш кераклиги ва хоказоларни билишлари зарур булиб колмокда. Ахолига шу тарзда таълим бериш иш билан бандликка кумаклашиш марказининг бош вазифаси булиб колиши керак. Бу хозирги пайтда миллий иктисодиётда иш билан банд булганларнинг тахминан 2/3 кисми ходимлар сифатида кайта куриш давридан олдинги пайтларда шаклланганлиги билан ахамиятлидир.

Олимларва тадкикотчилар уртасида оммавий ишсизликнинг хакикий сабаблари кандайлиги тугрисида турлича каршиликлар мавжуд.

Маълумки, Ж.М.Кейнс «...ишсизликнинг давоси сифатида иш хакини пасайтириш гоясини катъий инкор этиб, узига инвестициялар, давлат харажатлари ва соф экспортдан ташкари истеъмол харажатларини, бунда хам сунгги умумий талабнинг асосий кисмини хам камраб оладиган умумий талабдан келиб чикади».[3, 8]

Фикримизча, Узбекистонда ишсизликнинг пайдо булиши ва усиш тарихи айнан Кейнс карашларининг тугрилигини исботлайди. Ишсизлар расмий руйхатга олингандан бошлаб, ишсизлик даражаси маълум даражада мунтазам ортиб боради, ишга жойлаштириш канчалик юкори булса, ишсизлик даражаси шунчалик паст булади.

Иш билан бандликнинг кескин камайиши иктисодиётдаги таркибий узгаришлар (давлат секторининг камайиши), инфляция хамда хужалик юритишнинг мукобил шакллари (хусусий корхоналар, хиссадорлик жамиятлари) етарлича тез усмаганлиги туфайли купгина корхоналарда молиявий ахвол ёмонлашуви натижасида юзага келади. Буларнинг хаммаси, табиийки, умумий талаб хажмида салбий акс этади: давлат таъсири кискаради, инвестиция фаолияти сустлашади, истеъмол харажатлари эса инфляция таъсирида ижтимоий хаёт даражасининг ёмонлашуви туфайли бирмунча камаяди.

Демак, Янги Узбекистонда ишсизлик усишининг асосий сабаби - энг аввало ишлаб чикаришнинг кискаришидир. Иктисодий усиш динамикаси билан ишсизлик уртасидаги алока узвий боглик курсаткичлардир.

Тадкикотчи Э.Абдуллаевнинг фикрича, Ишсизлик курсаткичларига иш хакининг уз вактида тулаб берилмаслиги, мехнат жамоаларидаги штатларнинг

камайиши кабилар узининг салбий таъсирини курсататди[4, 95] - деб хисоблайди.

Ижтимоий таракккиётнинг провард максади ишлаб чикаришни имкон кадар ошириш эмас, балки инсонларга яхши яшаш шароитини хозирлаш, уларнинг унумли мехнат килиши, узок умр куриши, соглом яшаши, таълим ва билим олишлари учун имкониятлар беришидир.[5]

НАТИЖАЛАР

Коидага кура, гарбда иктисодий усиш суръатларини ахоли иш билан бандлигининг усиш суръатлари билан, таназзулни эса ишсизлик даражасининг усиши билан боглайдилар. Хдкикатдан хам, индустриал турдаги нормал ишлаётган бозор иктисодиётида иктисодий усиш доимо тармокларнинг ривожланиши ва кенгайишини, иш билан бандликнинг ортишини англатади. Шундай булсада, ривожланаётган мамлакатларда бундай богликлик кузга очик ташланмайди. Масалан, купгина ривожланаётган мамлакатларда саноатнинг тез усиши иш билан бандликнинг мувофик кенгайишини келтириб чикармади. Иктисодчилар бу ходисани саноатдаги усиш суръатларидан анча юкори булган урбанизация суръатлари хамда кишлокдан шахарга кучиб келаётган ахоли малакасининг пастлигида деб изохлайдилар.

Ахолининг иш билан бандлик динамикаси, ЯИМ билан ишсизлик уртасидаги бевосита алоканинг тасдикланмаслиги дастлабки карашда мантикан зид ходисадир. Иккита далил кишини хайратга солади: биринчидан, ишсизликни ЯИМнинг усишига киёсан илгариловчи кискариши; иккинчидан, иш билан бандликнинг камайиши билан бирга ишсизликнинг кискариши.

Фикримизча, бу ходисаларни факат статистик хатоликлар ва ишсизлик макомини бериш шартларининг мураккаблашуви билан изохлаб булмайди. Куринишидан яхши булган иктисодий усиш курсаткичларидан иш билан бандликнинг камайишини иккита сабаб билан изохлаш мумкин. Биринчидан, яширин ишсизликнинг юкори даражаси сакланганлиги, у уз потенциалини хатто айрим баркарорлик шароитларида хам очик бозорга чикариб туради. Иккинчидан, яширин иш билан бандликнинг купайиши, у ишчи кучи ва ишсизларнинг сезиларли кисмини очик мехнат бозоридан тортиб туради.

Маълумки, амалиётда таркибий омилларнинг таъсирини даврий омилларнинг таъсиридан фарклаш кийин булади, шунинг учун фан фойдаланадиган таърифлар (фрикцион, таркибий, даврий ишсизлик ва ишсизликнинг бошка турлари) анчагина шартли тусга эга булади. Шундай булса- да, ушбу таърифлар фойдали тарзда кулланилиши мумкин, масалан, улардан мехнат бозорига таъсир этадиган узок муддатли ва киска муддатли омилларни

аниклаш учун фойдаланса булади. Ишсизликни микдорий бахолаш мухим ахамият касб этади.

Ишсизлик даражаси - мехнат бозорининг хозирги пайтдаги ахволи хакида ва унда муайян вакт мобайнида руй берган узгаришлар тугрисида тасаввур берадиган асосий курсаткичдир [6, 54].

Ишсизлик даражасининг табиий микдори канча булиши мумкин, деган масала устида мутахассислар жуда куп фикр билдирадилар, лекин бирор мамлакатда унинг аник микдори белгиланган эмас. Масалан, А^Шда ишсизлар сонининг табиий даражаси 1960 йилларда 4-6% га кутарилди. Инфляция даражаси юкори булган даврдаги ишсизлик даражаси табиий меъёрий холат деб ифодаланиб, ишлаб чикаришнинг потенциал имконияти билан богликликда булади. Агар бандлик юкори булиб, ишлаб чикаришда хам куп булса, спиралсимон инфляция юзага келади.

Турли мамлакатларда хар бир муайян даврда ишсизлик даражаси бир-биридан жиддий фарк килади, бу эса хар бир мамлакат учун карор топган "табиий" ишсизлик даражасига, мамлакатдаги иктисодий даврийлик фазасига, шунингдек, давлат томонидан ишлаб чикилган иш билан бандлик сиёсатига боглик булади.

Ишсизликни тахлил килишда унинг давомийлик курсаткичи алохида ахамиятга эга. Ишсизликнинг уртача давомийлиги ва узок вакт ишламаётганлар ишсизлар орасидаги хиссаси хакидаги маълумотлар нисбий ишсизлик хакида хулоса чикариш имконини беради. Давлатнинг иктисодиётни ривожлантиришни рагбатлантириш борасидаги фаолияти ахолининг иш билан бандлигини таъминлаш сохасидаги мухим йуналишдир. Давлат истеъмол ва инвестиция тусидаги товар ва хизматларга буладиган талабни рагбатлантириб, шу асосда мулкчиликнинг барча шаклидаги корхоналарда янги иш уринлари яратиб бориши, иктисодиётнинг хусусий тармогини ва ушбу тармогда янги ш уринлари очилишини рагбатлантириши лозим. Лекин давлат фаолиятининг шу жихатини такомиллаштириш талаб этилади.

Мамлакатимизда ишсизлик муаммосини олдини олишда Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси" Фармони кабул килинган. Мазкур Фармоннинг 1-иловасига мувофик Давлат дастурида белгиланган 85-максада: Мамлакатда янги иш уринлари яратиш, ахоли даромадларини ошириш ва шу оркали 2026 йил якунига кадар камбагалликни камида 2 бараварга кискартириш вазифаси куйилган. Ушбу максаддан келиб чикиб айникса аёллар орасидаги ишсизлик даражасини 2 баравар камайтириш, 700 мингдан зиёд ишсиз хотин-кизларни давлат хисобидан касб-хунарга укитиш.

Иш билан банд булмаган хотин-кизларни тадбиркорликка жалб килиш ва узини узи банд килиш буйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш [6] ишлари максад килиб олинган булиб, бугунги кунда мазкур максадни амалга ошириш ишлари изчил давом эттирилмокда.

МУХ,ОКАМА

Янги Узбекистоннинг ижтимоий-иктисодий сиёсатида, умуман, ахолини ижтимоий химоялашнинг мухим шарти сифатида иш билан бандлик ва ишсизликдан химоялаш сиёсати дунёдаги купгина ривожланган мамлакатларнинг бой тажрибасига асослангандир. Аммо, бу тажрибаларнинг купчилиги Узбекистоннинг ижтимоий-иктисодий сиёсатининг туб мохиятига татбикан етарлича тугри келавермайди.

Ривожланган мамлакатлар тажрибаси курсатишича, хукумат ишсизларнинг ижтимоий химоясини таъминлагандан кейингина, бошка ишларга киритиши -дастлаб иш билан бандликни баркарорлаштириш (саклаш)га, сунгра унинг усишини рагбатлантиришга киришиши мумкин. Бунда иш билан бандликнинг усишини рагбатлантириш уч йуналишда амалга оширилади:

тадбиркорлар билан ишлаш, масалан, янги иш жойлари яратилганда солик имтиёзларини бериш, ишсизларнинг иш излашларини фаоллаштириш;

ишчи кучи таклифини рагбатлантириш;

ёлланма ишчилар синфини мехнат бозоридан чикариш, хусусий тадбиркорлик билан уз-узини иш билан банд килишни рагбатлантириш (касаначилик, уй шароитида очилган майда цехлар ва бошка).

Янги Узбекистонда ишсизликнинг кескин купайиши иш билан бандлик сиёсатининг меъёрий эволюцияси йулидан изчил боришга вакт колдирмайди. Шунинг учун иш билан бандликни таъминлашнинг хилма-хил дастурлари мулжалланганларни давлатнинг хакикий молиявий имкониятларини яхшилаб мувофиклаштириб олмай, иш билан бандлик ишининг барча йуналишларини бир йулга камраб олишга уринилмокда. Бу ерда энг аввало, ахолини иш билан бандлик сиёсатини амалга оширишга йулланиладиган молиявий маблагларни мувофик тарзда таксимлаб, мехнат бозорини тартибга солишнинг умумдавлат ва минтакавий сохаларини белгилаб олиш керак. Махаллий мехнат бозорини тахлил килиш асосида ажратилган маблагларнинг хар бир сумини иш билан бандликнинг усиши куринишидаги самара билан кайтиши уни каерга йуллаш кераклигини аниклаш керак булади.

Иш билан бандлик сиёсатини амалга ошириш усуллари хам кайта куриб чикилиши керак. Маълумки, хар кандай тартибга солиш жараёни, маъмурий ёки иктисодий булиши мумкин булиб, шу жумладан, мехнат бозорига хам

тaaдлyкдидиp. Тapтибгa солишнинг 6у yсyллapи ypтaсидaги чегapa бозор мехaнизмигa apaлaшyв дapaжaси чизиFи бyйлaб yтaди. Мaъмypий yсyллap меxнaт бозори ишигa бевосш^, бaъзидa xaттo бозор мехaнизмини бузиб apaдaшyвни нaзapдa тyтaди. Тapтибгa солишнинг иктисодий yсyллapи буйрук беpaдигaн эмaс, тaвсиявий, paFбaтлaнтиpиш yсyддapи aсoсидa aмaлгa oшaди.

Дapхaкикaт инсоният Уз тapихий тapaккиёти дaвoмидa технoлoгиядap, иктисодий вa молиявий кyдpaтгa эгa булди. Бу кyдpaт инсониятнинг тapaккиётигa унинг уз мoxиятини aнглaб етишигa хизмaт килиши кеpaк эди. Лекин xoзиpги кунга келиб эpишилгaн ютyкдap инсонни ушбу кyдpaтгa хизмaт килaдигaн кдсмига aйлaниб крлди [7, 192].

Pеспyбликaдa ишсизликнинг вужудга келиши, унинг нисбaтaн юкори дapaжaдa сaкдaниб туриши вa axoлининг иш билaн бaндлигидa иктисодиётнинг нopaсмий тapмoFи улушининг ортиб бopишигa сaбaб бyлгaн aсoсий мyaммoлapдaн бири сифaтидa мaмлaкaтдa ишчи кyчигa тaдaб вa тaкдифнинг сифaт вa микдор жиxaтдaн нoмyтaнoсиблигини келтириш мумкин. Чунки, бугунги кyндa ишсиз axoлининг кaттa кисмини мaдaкaсиз хoдимлap вa меxнaт бозорига биринчи мapтa чикдётган ёшлap тaшкил этмoкдa. Иктисодиёт тapмoкдapидa ишчи кучига бyлгaн тaдaбни мaдaкaди вa иш тaжpибaсигa эгa бyлгaн кaдpлapгa эxтиёж тaшкил этмoкдa.

XУЛOCA

Ишсизлик дapaжaси мaмлaкaт иктисодиётининг кдй дapaжaдa тapaккдй этгaнлигининг xaмдa иктисoдиётдa содир бyлaётгaн yзгapишлapнинг мyxим кypсaткичлapидaн бири xисoблaнaди. Ишсизлик дapaжaси дегaндa ишсизлap сонининг иктисодий фaoл axoли тapкибидaги сaлмoFи тyшyнидaди.

Pеспyбликaдa ишсизлик дapaжaсини бaндлик хизмaтлapидa pyйхaтдaн yтгaн ишсизлap сонининг иктисодий фaoл axoли умумий сонига нисбaтaн олиб Xисoблaш мумкин.

Ишсизлик дapaжaсигa бир кaнчa oмиллap тaъсиp кypсaтaди: меxнaт xaкднинг пaстлиги, меxнaт шapoитлapи яхши эмaслиги, иш xaкднинг вaктидa беpидмaслиги, иш жoйдapини кискapтиpишдap вa бошщтар.

Бозор иктисодиёти мyнoсaбaтлapи бapкapopлaшaётгaн дaвpдa ишсизликнинг булиши тaбиий xoлaтдиp. Чунки ишчи кyчигa булган тaдaбнинг тaкдифигa мос келиши окдлота бaндликни шaклдaнтиpиб, жaмият учун тaбиий бyлгaн ишсизлик дapaжaсини тapкиб тoптиpaди.

Иш билaн бaнд бyлмaгaн шaхслapни янги кaсблapгa ypгaтиш, мaдaкaсини ошириш, моддий ёpдaм бериш вa иш жoйлapини тaвсия этиш меxнaт биpжaси тoмoнидaн aмaдгa oшиpилaдигaн ижтимоий тaдбиpлapнинг энг мyxими Xисoблaнaди.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Mirziyoyev Sh.M. Inson qadri, uning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlari uchun. -T.: O'zbekiston, 2022. - bet 392. (Mirziyoyev Sh.M. For human dignity, his rights and freedoms, legal interests. - T.: Uzbekistan, 2022. - p. 392).

2. Узбекистон Республикасининг "Aхoли бaндлиги туFpисидa"ги Конуни. (Republic of Uzbekistan tew "About population employment") https://lex.uz/acts/5055690

3. Кейнс Д. М. Oбщaя теopия зaнятoсти: публицистикa. - М.: Директ-Медиа, 2007. - с. 13 (Keynes D. M. Gener^ theory of employment: journalism. - M.: Direct-Media, 2007. - p. 13).

4. Абдуллаев Э. Б. Янги Узбекистонда инсон капитали. - Т.: Ilm-Ziyo-Zakovat, 2023. - бет 107. (Abdulteev E. B. Human capital in new Uzbekistan. - T.: Ilm-Ziya-Zakovat, 2023. - p 107).

5. Бочарова И.О. Poль сoвpеменнoгo oбpaзoвaния в paзвитии челoвеческoгo пoтенциaлa (Bocharova I.O. The role of modern education in the development of human potential) (December, 2014) www.economy.narod.ru/bocharova.pdf.

6. Узбекистан Pеспубликaси Пpезидентининг 2022 йил 28 янвapдaги ПФ-60-сoнли "2022-2026 йиллapгa мулжaллaнгaн Янги Узбекистоннинг тapaккиёт стpaтегияси" Фapмoни (Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated January 28, 2022 No. PF-60 "Development Strategy of New Uzbekistan for 20222026") https://lex.uz/docs/5841063

7. Mukhtarov, U. M. (2019). Methods of teaching philosophicial subjects at higher education. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(5), 191-196.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.