Научная статья на тему 'ЯНГИ ИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК ҚИШЛОҚЛАРИДАГИ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР ТАРИХИДАН (1925-1929 ЙИЛЛАР)'

ЯНГИ ИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК ҚИШЛОҚЛАРИДАГИ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР ТАРИХИДАН (1925-1929 ЙИЛЛАР) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

1041
66
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Миллий-ҳудудий чегаралаш / Ўзбекистон ССР / Янги иқтисодий сиёсат / деҳқон хўжаликлари / чорикор / мардикор / ўртаҳол / “қулоқ” / помешчик / ижара муносабатлари / ижтимоий табақалар. / National-territorial limitation / the Uzbek SSR / new economic policy / peasant farms / servant / middle-class / "kulaks" / rental relations / social strata.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Маҳмудхон Маҳмудов

Ушбу мақолада Ўзбекистон ССР ташкил этилганидан кейинги йилларда ўзбек қишлоқларидаги ижтимоий-иқтисодий аҳвол масалалари таҳлил этилган. Янги иқтисодий сиёсат шароитида ўзбек қишлоқларининг умумий ҳолати, ердан фойдаланиш, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш муносабатларининг ўзига хос хусусиятлари таҳлил этилган. Қишлоқ аҳолисининг ижтимоий табақалашуви, турли ижтимоий табақалар ўртасидаги муносабатлар ҳамда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида юз берган ўзгаришларга доир маълумотлар умумлаштирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FROM THE HISTORY OF SOCIO-ECONOMIC RELATIONS IN UZBEK VILLAGES DURING THE NEW ECONOMIC POLICY (1925-1929)

This article analyzes the socio-economic situation in the Uzbek villages in the years after the establishment of the Uzbek SSR. In the conditions of the new economic policy, the general situation of Uzbek villages, land use, the peculiarities of agricultural production relations are analyzed. The data on social stratification of the rural population, relations between different social strata and changes in agricultural production are summarized.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ИҚТИСОДИЙ СИЁСАТ ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК ҚИШЛОҚЛАРИДАГИ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР ТАРИХИДАН (1925-1929 ЙИЛЛАР)»

ЯНГИ ЩТИСОДИЙ СИЁСАТ ЙИЛЛАРИДА УЗБЕК ЦИШЛОЦЛАРИДАГИ ИЖТИМОИЙ-ЩТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР ТАРИХИДАН (1925-1929

ЙИЛЛАР)

Махмудхон Махмудов

Андижон давлат тиббиёт института уцитувчиси m.mahmudov1982@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Узбекистон ССР ташкил этилганидан кейинги йилларда узбек цишлоцларидаги ижтимоий-ицтисодий ах,вол масалалари тахдил этилган. Янги ицтисодий сиёсат шароитида узбек цишлоцларининг умумий х,олати, ердан фойдаланиш, цишлоц хужалик ишлаб чицариш муносабатларининг узига хос хусусиятлари тахдил этилган. Цишлоц ах,олисининг ижтимоий табацалашуви, турли ижтимоий табацалар уртасидаги муносабатлар хдмда цишлоц хужалиги ишлаб чицаришида юз берган узгаришларга доир маълумотлар умумлаштирилган.

Калит сузлар: Миллий-худудий чегаралаш, Узбекистон ССР, Янги ицтисодий сиёсат, дехцон хужаликлари, чорикор, мардикор, уртахол, "цулоц", помешчик, ижара муносабатлари, ижтимоий табацалар.

FROM THE HISTORY OF SOCIO-ECONOMIC RELATIONS IN UZBEK VILLAGES DURING THE NEW ECONOMIC POLICY (1925-1929)

Mahmudhon Mahmudov

Teacher of Andijan State Medical Institute m. mahmudov1982@mail. ru

ABSTRACT

This article analyzes the socio-economic situation in the Uzbek villages in the years after the establishment of the Uzbek SSR. In the conditions of the new economic policy, the general situation of Uzbek villages, land use, the peculiarities of agricultural production relations are analyzed. The data on social stratification of the rural population, relations between different social strata and changes in agricultural production are summarized.

Keywords: National-territorial limitation, the Uzbek SSR, new economic policy, peasant farms, servant, middle-class, "kulaks", rental relations, social strata.

КИРИШ

Совет давлатида 1921 йилдан эътиборан "харбий коммунизм" сиёсати урнида жорий этилган Янги иктисодий сиёсат (НЭП) бутун мамлакатда халк хужалигини кайта тиклаш, иктисодиётни маълум ривожланиш йуналишига солиш имконини берди. Янги иктисодий сиёсатнинг жорий этилиши бу даврда РСФСР таркибида булган Туркистон АССРнинг хам иктисодиётига, умуман, халк хужалигининг барча тармокларига муайян узгаришлар киритди. К,айд этиб утиш керакки, бу пайтда Туркистон АССР халк хужалиги уз хусусиятига кура Иттифокдаги умумий иктисодий вазият ва холатлардан кескин фарк килар эдики, шу боисдан хам улкада янги иктисодий сиёсатни жорий этишда бир катор зиддиятли жихатлар намоён булди.

Урта Осиёда 1924 йилда амалга оширилган миллий-худудий чегаралашдан кейин Узбекистон ССРга собик Туркистон АССРдан 17071600 гектар ер утди. 1926 йилги маълумотга кура, республика ахолиси 5267, 7 минг киши булиб, улар 65 дан ортик миллат ва элат вакилларидан иборат эди. Республиканинг асосий ахолиси - узбеклар 3,5 миллион киши булиб, улар республика ахолисининг 66 фоизини ташкил этарди [1, б. 8-9].

Узбекистон ССРнинг шаклланиши, эълон килинган миллий давлатчиликнинг декларатив хусусиятига карамай, кишлок хужалиги масаласини ва кишлокнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишини хал этиш учун янги имкониятлар очиб берди. Айни пайтда Иттифок таркибига кирувчи республика доирасида иктисодий курилишнинг миллий жихатларини тулик хисобга олиш ва узбек кишлокларининг узига хос хусусиятларига мувофик ижтимоий-иктисодий муносабатлар тузилмасини янгилаш буйича оптимал дастур ишлаб чикиш имконияти юзага келди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Совет давлатида 1921-1929 йилларда амалда булган янги иктисодий сиёсат мавзусига доир бугунги кунгача куплаб асарлар яратилган, илмий тадкикотлар олиб борилган. Бу асарларнинг аксарияти янги иктисодий сиёсатнинг умумиттифок микёсида жорий этилиши ва бутун мамлакатдаги ижтимоий -иктисодий натижалари масаласига баFишланган. Айни пайтда, СССР микёсидаги илмий асарларнинг асосий кисми иктисодчилар томонидан яратилган.

Янги иктисодий сиёсатнинг миллий республикаларда, хусусан, Туркистон АССР ва кейинчалик Узбекистон ССРда жорий этилиши ва унинг окибатлари масалаларига доир илмий адабиётлар нисбатан кам. Бу мавзу буйича махсус

илмий адабиётлар яратилмаган ва илмий тадкикотлар олиб борилмаган. Янги ицтисодий сиёсатнинг айрим масалалари Узбекистоннинг совет хокимияти даври тарихига баFишланган умумий тарих асарларида маълум даражада ёритиб утилган. Ушуб адабиётларда янги ицтисодий сиёсатнинг Туркистон АССР ва Узбекистон АССР халк хужалигининг турли тармокларида жорий этилиши масалалари умумий контексда ёритилса-да, ушбу сиёсатнинг зиддиятли жихатлари, шунингдек, кишлок ва шахар майда тадбиркорлари фаолиятидаги ахамияти каби масалалар деярли урганилмаган.

Янги иктисодий сиёсат узбек кишлоклари ва кишлок хужалиги ишлаб чикаришини изга солишда катта ахамиятга эга булдики, бу масала совет даври узбек тарихшунослигида маълум даражада урганилган. Яъни, совет хокимияти йилларида Узбекистондаги аграр сиёсат тарихига оид куплаб илмий адабиётларда янги иктисодий сиёсат шароитида кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг тикланиши, республикада пахта етиштириш ва ирригация тармокларининг тикланиши ва янгиларининг барпо этилиши масалалари атрофлича ёритилган.

Ушбу маколада тарихий илмий тадкикотлар олиб боришда кенг кулланиладиган киёсий-тарихий, киёсий-статистик, муаммоли-хронологик, таркибий-тизимлилик каби методларидан кенг фойдаланилди. К,иёсий-тарихий метод ХХ аср 20-йилларида совет давлати кишлокларида кечган ижтимоий-иктисодий жараёнларни ва аграр муносабатларнинг умумий холатини алохида олинган республика - Туркистон АССР ва Узбекистон ССР кишлокларидаги ахвол билан таккослаш, узаро боFлик томонларини курсатиб утишда намоён булди.

МУ^ОКАМА

Узбекистон ССР ташкил топган паллада кишлок хужалиги республика халк хужалигининг асосий тармоFи хисобланар, 1924-25 хужалик йилида бу тармокда 85 фоиз ахоли банд булган эди. Республика ялпи ички махсулотида аграр секторнинг улуши карийб 80 фоизни ташкил килган. Республика тасарруфига утган саноат корхоналарининг 90 фоизи кишлок хужалик хом ашёсини кайта ишлашга ихтисослашган эди [2, б. 32-33]. Бундай шароитда аграр узгартиришларни амалга ошириш янги ташкил топган республика учун устивор оммавий-сиёсий ахамиятга эга хам эди. К,ишлок хужалигида амалга ошириладиган узгартиришларнинг сабаби республика ижтимоий хаётидаги энг мухим буFинларни умумий хужалик мазмунида чукур кайта ташкил этиш зарурати сифатида талкин этилди.

ХХ аср 20-йилларининг урталарига келиб узбек кишлокларининг ижтимоий-иктисодий ривожланишида маълум узгаришларга эришилди. Янги иктисодий сиёсат (НЭП)га утилиши билан узбек дехкони хам эркинрок нафас ола бошлади. Озик-овкат развёрсткасининг озик-овкат солоти билан алмаштирилиши, айрим бозор механизмларининг тикланиши кишлок мехнаткашларига узлари етиштирган ортикча махсулотни сотиш, пахта ва бошка экин майдонлари хажмини ошириш имконини берди. Бирок, бунга карамай кишлок хужалиги билан боFлик вазият хануз мураккаблигича колмокда эди. 1924 йилда дехкончиликда фойдаланилган ерлар республикадаги мавжуд экин майдонларининг факат 58,7 фоизини ташкил килди, кишлок хужалигининг ялпи махсулоти эса 1913 йилдаги даражанинг 47,2 фоизини ташкил этарди [3, б. 327].

Туркистон АССРда 1921-1922 йилларда утказилган ер-сув ислохотига карамай, узбек кишлокларида халигача ерсизлик ва кам ерлилик сакланиб колмокда эди. 1925 йилда Узбекистон ССРдаги хар 100 та хужаликдан 13 таси ерсиз эди. Шунингдек, ерсиз ва 2 десятинагача ерга эга булган хужаликлар 71,8 фоизни ташкил этарди [4, б. 7]. 1926 йилда Зарафшон ва ФарFона областларида 52 фоиз дехкон хужаликлари бир десятингача ерга эга булганлар, 2 десятинагача ери булган хужаликлар Зарафшон обастида 54 фоизни, Тошкент ва Самарканд областларида эса 42 фоизни ташкил килган [5, б. 1].

К,ишлок хужалигини юксалтириш стратегиясидаги яна бир устувор вазифа аграр ислохотларни яна давом эттириш сифатида куйилди. Зеро, 1921-1922 йиллардаги ер ислохотига карамай, дехконларнинг асосий оммавий талаблари ер масаласини хал килиш билан боFлик эди. 1920 йилларнинг урталарида хам узбек кишлокларининг ижтимоий таркиби Октярь тунтаришига кадар улкада мавжуд булган купгина хусусиятларни саклаб колган эди. Дехкон хужаликлари аввалдан суFориб дехкончилик килиб келинган кичик районларда - асосан, ФарFOна водийси, Тошкент, Зарафшон ва Хоразм вохаларида тупланган эди. Дехкончиликда агротехника, ирригация тизимининг колоклиги, бу тизимларни яхшилашга маблаFнинг доимий етишмаслиги янги ерларни узлаштириш имконини бермаган. Буларнинг барчаси ер масаласининг янада кескинлашишига олиб келди ва махаллий дехкон хужаликларининг бадавлат ва камбаFал катламлари уртасида карама-каршиликларнинг кучайишига сабаб булди. Айни пайтда ушбу карама-каршилик большевик хукумати томонидан сунъий равишда авж олдириб борилди.

Дехкон хужаликларининг ижтимоий таркибини тахлил килиш курсатмокдаки, ХХ асрнинг 20-йиллари урталарида Узбекистон ССРдаги суFориладиган экин ерларининг 30 фоиздан ортоти "бой ва кулок хужаликлари"

тоифасига кирувчи кишилар кулида тупланган эди. Хусусан, ФарFOна областида кулок ва майда помешчик хужаликлари 39 фоиз экин ерларига, Самарканд областида эса 32,7 фоиз ерларга эгалик килар, бу каби манзара бошка вилоятларга хам хос эди [6, б. 85].

Бадавлат дехкон хужаликлари кулида ер билан бирга кишлок хужалик асбоб-ускуналари хам тупланган эди. Ерсиз чорикор дехконлар бадавлат хужаликларнинг ерларида ер ва асбоб-ускуналарни маълум шартлар эвазига ижарага олган холда мехнат килардилар. Бадавлат хужаликлар билан камбаFал хужаликлар уртасидаги иктисодий муносабатлар ижара асосига курилар эди. Куплаб мардикорлар ва чорикорлар ер, иш хайвони ва кишлок хужалик асбобларини ижарага олар эдилар. Узбекистонда узок муддатли ижара муносабати хисобланган чорикорлик нисбатан кенг таркалган эди. Ижаранинг бу шаклига хатто 2 десятинагача ери булган дехконлар хам кушилар эдилар. Ердан фойдаланиш омилларига боFлик равишда кишлок ахолисининг турли ижтимоий катламларининг манфаатлари тукнаш кела бошлади. Бу карама-каршилик узбек кишлокларининг тобора сиёсийлашиб бориши жараёнида кучайиб бормокда эди [7, б. 211].

Узбекистонда 1925-1929 йилларда утказилган ер-сув ислохоти узининг бутун мохияти билан бадавлат, узига тук хужаликларни чеклаб куйиш ва кишлокда синфий курашни авж олдиришга каратилган эди. Бу йул кишлок ахолисининг купрок даражада бозорга караб иш юритадиган бадавлат табакаларини уринсиз равишда чеклаб куйиш, шунингдек ислохотни утказиш жараёнида хаддан ошиб чоралар куриш билан ифодаланди. Ислохот давомида кишлокнинг бадавлат катламлари кескин кискариб, улар барча дехкон хужаликларининг 1,4 фоизини ташкил этди [6, б. 104]. Булар хам асосан 5-7 десятина ерга эга булган, лекин етарли даражада ишчи кучи, иш хайвони ва мехнат куролларига эга булмаган дехконлар эди.

Ислохот давомида бир катор адолатсизликларга йул куйилди, дехконларга нисбатан зуравонлик килинди. Кулок ва бой хужаликлари сифатида йук килиб юборилган хужаликларнинг каттагина кисмини уртахол, уз мехнати билан кун кечирувчи дехконлар ташкил этган эди. Уларнинг аксариятига советларнинг узи кеча ер таксимлаб бериб, бугунга келиб уларни кулокларга айлантирди. Совет ва Комфирка идораларида рахбарлик лавозимида утирганларнинг купчилиги назарий^оявий ва сиёсий жихатдан пишиб етилмаган шахслар эдилар, уларнинг купчилигида хужалик-ташкилотчилик кобилияти йук эди. Ана шунинг окибатида 20-йилларда давлатга каттагина фойда келтириб турган ширкат

хужаликлари йук килиб юборилди, уларни ёппасига коллективлаштириш сикиб чикарди.

Бадавлат хужаликларнинг тугатилиши кишлокни кашшоклаштириб куйди. Ишбилармонлик, тадбиркорлик фаолиятлари буFиб куйилди. Бошка бир томондан эса ислохот ижара муносабатларини тухтатиб куйди. Ислохотга кадар Узбекистонда 42,5 фоиз хужалик ижарага ер олган булса, ислохотдан кейин бу курсаткич 5,7 фоизни ташкил килди [6, б. 104]. Бирок иш хайвони ва мехнат куролларини ижарага олиш холати кескин купайди. Самарканд, ФарFOна ва Тошкент вилоятларида ислохотга кадар 7,1 фоиз иш хайвони ижарага олинган булса, ислохотдан кейин бу микдор 15,1 фоизни ташкил килди [8, б. 199]. Бунинг сабаби шуки, ислохот мобайнида дехконларга ер таксимлаб берилгани холда, улар етарли даражада иш хайвонлари ва мехнат куроллари билан таъминланмадилар. Бунинг устига ислохот даврида куплаб дехкон хужаликлари уз иш хайвонлари ва чорва молларини хукумат сиёсатидан норози булиб, суйиб юборган эдилар.

НАТИЖАЛАР

1927-1928 йиллардан эътиборан бошкарувда маъмурий-буйрукбозлик усул-амалларига утиш тобора ошкора тус ола бошлади. 20 -йилларнинг охирида янги иктисодий сиёсатга бархам берилиши кооперация тизимининг емирилиб кетишига олиб келди. Компартия кишлок хужалигини бошкаришни давлат кулига утказиш йулини тутди. Бу даврга келиб якка бош диктаторга айланган Сталин партияни майда товар ишлаб чикарувчи укладга карши куя бошлади. Бунда хам асосий зарба аграр секторнинг асоси булган уртахолларга каратилди. Партия ва хукумат хар томонлама уртахол дехкон хужаликларини сикувга ола бошлади. Хужаликнинг ривожланишига таъсир курсатувчи омиллар, хужаликнинг яхшиланиши, иш хайвонлари ва мехнат жихозларининг купайиши хам дехконларга кулок деб хисобланиш хавфини солиб куйди. К,ишлокда хужаликни ривожлантирмаслик кайфияти хукмрон булиб кола бошлади.

Ер-сув ислохоти узбек кишлоFида маълум даражада уртахоллар микдорининг купайишига таъсир курсатган эди. Шунингдек НЭП йилларида соликларнинг камайтирилиши дехконларга узини тиклаб олиш имконини берганди. 1927-1929 йиллар давомида "бой-кулок хужаликлари" деб аталган узига тук хужаликлар республикада 3,4 фоиздан 5,4 фоизга усди [9, б. 71-72]. Махсулот ишлаб чикариш хам бир мунча купайди. Бирок етиштирилаётган кишлок хужалик махсулоти бутун мамлакатни тула таъминлай олмас эди. Галла нархларининг 20-25 фоизга камайтирилганлиги хам ахволни янада

мушкуллаштирди. Дехконлар Fаллани давлат белгилаган паст бахоларда сотишни хохламас эдилар. Натижада 1927 йилда шахарликларни нон билан таъминлаш муаммоси пайдо булди. Мамлакатда карточка системаси яна амал кила бошлади. Инкироз тобора чукурлашиб борди. Шунда давлат фавкулодда чоралар куришга - узига тук дехконлардан Fаллани тортиб олишга утди.

Галла тайёрлашдаги кийинчиликлар Узбекистонга хам дахлдор булди. Республикада 20-йилларнинг иккинчи ярмидан эътиборан Fалла етиштириш йилдан-йилга кискариб борди. Агар 1914 йили Узбекистон худудларида 1437,36 минг гектар ерда Fалла етиштирилган булса, 1927 йилда эса 983,81 минг гектар ерга Fалла экилди ва бу 1914 йилдаги микдорнинг 64,5 фоизини ташкил этди [10, б. 23]. Республиканинг Fалла эхтиёжи пахта етказиб бериш эвазига Россиянинг марказий районларидан келтириш билан таъминланар эди. Бутун мамлакат буйича Fалла тайёрлашнинг кескин камайиб кетиши Узбекистонга Fалла келтириш режасини барбод килди. 1928 йилда республиканинг Fаллакор районларида Fалла тайёрлаш ишлари утказилди. Бу уринда хам зуравонликлар килинди. Кашкадарё вилоятининг Гузор туманидаги Fалла тайёрлашни сал булмаса озик-овкат развёрсткаси деб тушуниш мумкин эди. Дон олиб кетаётган дехконларни милиция ушлаб олиб Fаллани мажбуран соттирган холлар руй берди. Бу холдаги узбошимчаликлар бошка жойларда хам булиб турди [11, б. 165166]. Бундай зуравонликлар Узбекистондаги ижтимоий-иктисодий вазиятни жуда кескинлаштириб юборди.

ХУЛОСА

Куриб утилаётган даврда Туркистон АССР ва кейинчалик Узбекистон ССР иктисодиётининг асосини кишлок хужалиги ташкил этган ва уз навбатида Янги иктсодий сиёсат узбек кишлоклари ривожида ва кишлок ахолиси такдирида узига хос урин тутди. Айтиш мумкинки, янги иктисодий сиёсат узбек кишлокларини изга солиш, кишлок хужалик ишлаб чикаришини тиклаш, шахар ахолисини озик-овкат махсулотлари билан таъминлашда катта ахамиятга эга булди. Янги сиёсат узбек кишлоклари ижтимоий таркибига хам муайян узгаришлар киритди, кишлокларда социал табакалашув жараёнлари кучайди.

Бирок, Узбекистонда 1926-1927 йиллардан эътиборан янги иктисодий сиёсат йулидан четга чикиш, унинг тамойилларини инкор этиш кузга ташланди. Натижада анча илFор ва самарадор иктисодий янгиликлар бекор килинди ёки давр сиёсатига мослаб узгартирилди. Республикада 1925-1929 йилларда "бой-помешчик ер эгалигига карши кураш" никоби остида амалга оширилган ер-сув

ислохоти натижасида эса, 1929 йилга келиб узбек кишлоFидаги тадбиркор, бозор талабларига кура иш курадиган ижтимоий катлами тугатиб юборилди.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Всесоюзная перепись населения 1926 г. Том XV (1928). Москва.

2. История народного хозяйства Узбекистана. Том 1 (1962). Ташкент: Изд. АН УзССР.

3. Жураев М., Нуруллин Р., Камалов С., ва бошк. (2000). Узбекистоннинг янги тарихи. Иккинчи китоб. Узбекистон совет мустамлакачилиги даврида. Тошкент: Шарк.

4. Отчет по проведению земельно-водной реформы в Самаркандской, Ферганской и Ташкентской областях. (1927). Ташкент.

5. Узбекистон Республикаси Марказий давлат архиви (УзР МДА), Р-90-фонд, 1-руйхат, 23-иш.

6. Голованов А.А. Крестьянство Узбекистана: эволюция социального положения. 1917-1937 гг. (1992) Ташкент: Фан.

7. Голованов А.А., Саидов И.М. Дехканство Узбекистана на историческом повороте второй половины XIX- первой трети XXвв. (2007). Самарканд.

8. Советское крестьянство. (1973). Москва: Наука.

9. Ивницкий Н.А. Классовая борьба в деревне и ликвидация кулачества как класса (1929-1932 гг.) (1974). Москва: Наука.

10. Джамалов О.Б. Социально-экономические предпосылки сплошной коллективизации сельского хозяйства в Узбекистане. (1950). Ташкент: Госиздат УзССР.

11. Ражабова Р.Ё., ва бошк. Узбекистон тарихи (1917-1993 йиллар). Умумтаълим мактабларининг 9-синфи учун дарслик. (1994). Тошкент: Укитувчи.

REFERENCES

1. Всесоюзная перепись населения 1926 г. Том XV (1928). Москва.

2. История народного хозяйства Узбекистана. Том 1 (1962). Ташкент: Изд. АН УзССР.

3. Жураев М., Нуруллин Р., Камалов С., ва бошк. (2000). Узбекистоннинг янги тарихи. Иккинчи китоб. Узбекистон совет мустамлакачилиги даврида. Тошкент: Шарк.

4. Отчет по проведению земельно-водной реформы в Самаркандской, Ферганской и Ташкентской областях. (1927). Ташкент.

5. Узбекистон Республикаси Марказий давлат архиви (УзР МДА), Р-90-фонд, 1-руйхат, 23 -иш.

6. Голованов А.А. Крестьянство Узбекистана: эволюция социального положения. 1917-1937 гг. (1992) Ташкент: Фан.

7. Голованов А.А., Саидов И.М. Дехканство Узбекистана на историческом повороте второй половины XIX- первой трети XXвв. (2007). Самарканд.

8. Советское крестьянство. (1973). Москва: Наука.

9. Ивницкий Н.А. Классовая борьба в деревне и ликвидация кулачества как класса (1929-1932 гг.) (1974). Москва: Наука.

10. Джамалов О.Б. Социально-экономические предпосылки сплошной коллективизации сельского хозяйства в Узбекистане. (1950). Ташкент: Госиздат УзССР.

11. Ражабова Р.Ё., ва бошк. Узбекистон тарихи (1917-1993 йиллар). Умумтаълим мактабларининг 9-синфи учун дарслик. (1994). Тошкент: Укитувчи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.