Научная статья на тему 'ЯНГИ ДЕСИКАНТЛАРНИНГ ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗА НАВЛАРИДАГИ САМАРАДОРЛИГИ'

ЯНГИ ДЕСИКАНТЛАРНИНГ ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗА НАВЛАРИДАГИ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сўзлар: типик бўз тупроқ / ҳаво-ҳарорати / ғўза / десикант / барг тўкилиши / кўсак очилиши / Диквот / Дикошанс / Хлорат магний / СуюқХМД.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Фозилов Л.О.

Ушбу мақолада илгари Хлорат магний асосида қўлланилиб келинаётган десикантларга ҳамда дефолиация тадбирларига боғлиқ равишда янги Агро-Диквот ва Дикошанс десикантларининг самарадорлиги тўғрисида маълумотлар келтирилиб ўтилган. Янги Диквот ва Дикошанс десикантлари нисбатан юқори самарадорликка эга бўлиб, десикация тадбирни ҳаво ҳароратининг пасайб кетиши натижасида кўсаклар очилиши кечикаётган майдонларда қўллаш мумкинлиги тўғрисида маълумотлар келтирилиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ДЕСИКАНТЛАРНИНГ ЎРТА ТОЛАЛИ ҒЎЗА НАВЛАРИДАГИ САМАРАДОРЛИГИ»

ЯНГИ ДЕСИКАНТЛАРНИНГ УРТА ТОЛАЛИ ГУЗА НАВЛАРИДАГИ

САМАРАДОРЛИГИ Фозилов Л.О.

Усимликлар карантини ва химояси илмий-тадкикот института Фаргона минтакавий

филилали, Фаргона давлат университети https://doi.org/10.5281/zenodo.11189373

Аннотация. Ушбу мацолада илгари Хлорат магний асосида цулланилиб келинаётган десикантларга %амда дефолиация тадбирларига боглиц равишда янги Агро-Диквот ва Дикошанс десикантларининг самарадорлиги тугрисида маълумотлар келтирилибутилган. Янги Диквот ва Дикошанс десикантлари нисбатан юцори самарадорликка эга булиб, десикация тадбирни %аво %ароратининг пасайб кетиши натижасида кусаклар очилиши кечикаётган майдонларда цуллаш мумкинлиги тугрисида маълумотлар келтирилиб утилган.

Калит сузлар: типик буз тупроц, %аво-%арорати, гуза, десикант, барг тукилиши, кусак очилиши, Диквот, Дикошанс, Хлорат магний, СуюцХМД.

Abstract. In this article, information on the effectiveness of new agro-dichotomy and Dikoshans decikants in connection with the use of desikants previously used on the basis of chlorate magnesium, as well as defoliation measures is presented. The new dichotomy and Dikoshans desicants have a relatively high efficiency, and the information has been provided that the desication event can be used in areas where the opening of the pitches is delayed as a result of a decrease in air temperature.

Маълумки, терим олидан гуза баргларини сунъий туктириш ва тупини куритиш, етиштирилган х,осилни киска муддатларда сифатли йигиштириб олиш имконини бериш билан бирга, х,осилни машина ёрдамида териш ва кул терим мех,нат унумдорлигин оширишга хизмат килади.

Кейинги йилларда иклимнинг глобал узгариши х,ар йилги об-х,аво шароитининг бир-биридан кескин фарк килиши, табиатнинг турли инжикликлариининг кузатилши, пахта етиштиришда жадал технологиялардан фойдаланишни таказо этмокда. Бундан ташкари турли табиий ва антропоген омиллар таъсирида гузада х,осил тупланиши ва пишиб етилишининг кечикиши кузатилиб, дефолиация самарадорлигининг пасайиб кетишига олиб келмокда.

Юкоридаги муаммоларни инобатга олиб гуза кусаклари очилиши кечикаётган майдонларда десикация тадбирларини утказиш оркали кусакларни пишиб етилишини тезлаштириш ва юкори ярусдаги кусакларни х,ам очилитириб олиш мумкин булади.

Гуза десикацияси буйича бир катор олимлар тадкикотлар олиб боришган. Жумладан, А.Имомалиев, Т.Зокировларнинг маълумотларига караганда, гуза тупларини куритиш оркали юкори ярусдаги энг сунги кусакларни етилтириш ва очилтириш мумкинлиги баён килинган булиб, муаллифларнинг таъкидлашича, десикантлар качонки дефолиация у кадар самара бермаган жойларда кулланилади. Агарда, пахта терими олдидан гуза барглари сифатли туктирилган булса, гуза тупларини куритишга эх,тиёж колмайди [3; 34-36-б].

М.Мухдммаджонов, А.Зокировларнинг таъкидалашларича, десикантлар сепилганда барг, шох ва усиш нукталари тез курийди, пировардида гузанинг хдёт фаолияти батамом

тухтайди. Шу жумладан, пишиб етилмаган кусаклар х,ам тезда куриб колади. Окибатда кусак чаноклари селгиб, улар тез очилади [5; 344-б].

А.Имомалиев ва бошкаларнинг фикрига кура, гузани десикация килишнинг яъни, сувини кочиришнинг энг мух,им усули хужайра деворини етарлича зарарлаш х,исобланади, чунки хужайра девори зарарланганда усимлик сувини тез йукотади [4; 23-б].

Бирок, охирги 30 йил ичида десикация тадбирига ахдмият берилмай колганлиги боис бугунги кунда янги десикантларни синовдан утказишга тугри келмокда. Бунинг учун даставвал янги десикантларни макбул куллаш меъёр ва муддатларини ишлаб чикиш зарур х,исобланади.

Шу боисдан 2019-2021 йиллар давомида ПСУЕАИТИ нинг Марказий тажриба участкасида гуза десикацияси буйича тадкикотлар олиб борилди. Тажрибалар "Дала тажрибаларини утказиш услублари" (2007) [1; 145-б] ва "Гуза дефолиантларини давлат синови юзасидан услубий курсатмалар" (2004) [2; 12-б] каби кулланмалар асосида С-6524 ва Бухоро-10 гуза навларида утказилди. Тадкикот олиб борилган худуднинг тупроги сугориладиган типик буз х,исобланади.

Тажрибада янги диквот асосга эга булган Агро-Диквот ва Дикошанс десикантлари назорат (ишлов берилмаган), дефолиация (СуюкХМД 8,0 л/га) ва Хлорат магний (25,0 кг/га) кулланилган вариантларга киёсан урганилди.

Дефолиация ва десикация тадбирларининг самарадорлиги х,аво-х,ароратига боглик булиб, бу буйича тахлиллар утказилди. Изланиш натижаларининг курсатиишича, 2019 йилнинг десикация утказилган даврида уртача кунлик х,аво-х,арорати 19,0 0С, нисбий намлиги 68% булиб, десикациядан 12 кунида хдво хдрорати 19,7 0С ни ташкил этганлиги кузатилди ва ушбу йилда С-6524 гуза навида СуюкХМД нинг 8,0 л/га меъёри билан дефолиация утказилганда барг тукилиши 83,7% ни, кусаклар очилиши 92,3% ни ташкил этди. Бошка вариантларда, яъни Хлорат магний, Агро-Диквот ва Дикошанс десикантлари кулланилганда эса барг тукилиши мос равишда 64,5-69,2-71,7% ни ташкил этиб, СуюкХМД нинг 8,0 л/га меъёрда кулланилган вариантга нисбатан барг тукилиши 19,2-14,5-12,0% га кам булди. Х,аво хдроратининг пасайиб кетмаслиги дефолиант самарадорлигини юкори булишини таъминлаб, барг тукилиши десикцияга нисбатан юкори, кусаклар очилиши х,ам десикантлар кулланилган вариантларга якин булганлиги кузатилди.

Бухоро-10 гуза навида х,ам юкоридаги конуният сакланиб, дефолиация таъсирида 79,4% барг тукилган булса, Хлорат магний 25,0 кг/га меъёрида бу курсаткич 62,0% ни, Агро-Диквот 3,0 л/га ва Дикошанс 2,5 л/га кулланилган вариантларда барг туклиши 66,767,1% га тенг булганлиги аникланди.

2020-2021 йиллари С-6524 гуза навида СуюкХМД дефолиантининг 8,0 л/га меъёри билан ишлов берилиб, дефолиация утказилган вариантда барг тукилиши 62,9-64,5% ни, кусаклар очилиши 80,7-86,6% ни ташкил этиб, утказилган дефолиация кутилган самарани бермади. Боиси, ушбу йилларда препаратлар кулланилган куни х,аво хдрорати 16,0-25,8 0С булган х,олда, десикациядан 6-куни 13,6-13,4 0С га, десикациядан 12 кун утгач эса 8,7-10,2 0С ни ташкил этганлиги кузатилган эди.

Десикантлар кулланилган вариантларда эса юкори самарадорликка эришилиб, андоза сифатида кулланилган Хлорат магний 25,0 кг/га меъёрда кулланилган вариантда барг тукилши 66,5-68,4% ни, кусаклар очилиши 91,2-93,7% ни ташкил этган булса, Агро-Диквот 3,0 л/га меъёрда кулланилганда барг тукилши 76,8-77,3% га, кусак очилиши 96,4-

97,7% га тенг булди. Дикошанс десиканти 2,0 л/га меъёрда кулланилганда бу курсаткичлар 78,4-79,4 ва 97,1-98,2% ни ташкил этганлиги маълум булди.

Ушбу йилларда Бухоро-10 гуза навида хам дефолиацияга нисбатан десикация тадбири самарали эканлиги аникланиб, СуюкХМД дефолианти 8,0 л/га меъёрда клланилган вариантда барг тукилиши нисбатан пастрок, яъни 58,7-60,4% ни ташкил этиб, кусаклар очилиши 74,8-81,7% га тенг булди.

Хлорат магний дефолианти 25,0 кг/га меъёрда десикант сифатида кулланилган вариантда барг тукилиши 61,4-62,5% ни, кусаклар очилиши 88,6-90,6% ни ташкил этиб, назорат ва дефолиация утказилган вариантларга нисбатан кусаклар очилиши йилларга мос равишда 17,0-13,2% га юкори булганлиги аникланди.

Янги Агро-Диквотнинг 3,0 л/га меъёри билан ишлов берилган вариантда самарадорлик Хлорат Магний дефолиантини десикант сифатида кулланилган вариантга нисбатан хам юкори булганлиги кузатилиб, барг тукилиши 73,2-74,7% ни, кусаклар очилиши 95,2-96,4% ни ташкил этган холда, Дикошанс десикантини 2,5 л/га меъёри билан ишлов берилган вариантда ушбу курсаткичлар 76,1-76,4 ва 96,0-96,8% га тенг булди.

Юкорида таъкидлаб утканимиздек бизнинг тадкикотларимизда хам хаво хароратининг дефолиация ва десикация тадбирларининг самарадорлигига бевостиа таъсир этувчи энг мухим омиллардан бири эканлиги исботланди.

Умуман олганда, хаво харорти пасайиб (13-170С), гуза ривожи ва кусаклар очилиши кечиккан йилларда урта толали гуза навларига янги Агро-Диквот десикантини 3,0 л/га меъёрда ёки Дикошанс десикантини 2,0-2,5 л/га меъёрда куллаш юкори самара бериши аникланди.

REFERENCES

1. Дала тажрибаларини утказиш услублари. Услубий кулланма УзПИТИ- Тошкент, 2007. -145 б.

2. Дефолиантларни синаш буйича услубий курсатмалар. - Тошкент: Давлат кимё комиссияси, 2004. - 12 б.

3. Имомалиев А.И., Зокиров Т.С. Гуза баргини дорилаб туктириш ва тупини куритиш. Тошкент, Узбекистон. 1965. 36-б.

4. Имомалиев А., Баръетас П, Турахужаев Т. Гузани десикация килиш. - Тошкент, Узбекистон. 1975. 23 б.

5. Мухаммаджонов М., Зокиров А. Гуза агротехникаси. - Тошкент, «Мехнат» 1995. - 344 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.