1Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
YANGI AVLOD DARSLIKLARI: DIDAKTIK YECHIMLARNI IZLASH
YO'LIDA
Muhabbat Shukrullayevna Saidova
Namangan davlat universiteti dotsenti, filologiya fanlari nomzodi
ANNOTATSIYA
Maqolada yangi avlod darsliklarini ishlab chiqish zarurligini belgilovchi omillar keltirilgan, darsliklar axborot va ta'lim vositasi sifatida ko'rib chiqilgan, elektron darsliklarning didaktik funktsiyalari tavsiflangan, ularning o'ziga xos xususiyatlarini amalga oshiradigan didaktik yechimlar ko'rsatilgan.
Kalit so'zlar: ehtiyoj, darslik, yangi avlod darsliklari, axborot va ta'lim vositasi, fan bo'yicha axborot-ta'lim vositasi, darslikning didaktik vazifalari.
Bizni qo'rshab turgan dunyo va hayotimiz dinamik tarzda tez o'zgarib borayotgani va ular turli axborot kengliklarida sodir bo'layotgani haqida ko'p aytilgan. Mashhur olim D.I.Feldshteyn ta'kidlaganidek, bolalikning makoni va xususiyatlari o'zgarib bormoqda. Maktabgacha yoshidan boshlab bola o'zining 20 yil oldingi tengdoshiga qaraganda butunlay boshqacha makonga tushib qolyapti. Bu shunchaki boshqa dunyo emas, balki uning bu dunyoni boshqacha idrok etishidir. Internet va televideniye tufayli keng ochilgan maydon bolaga bir vaqtning o'zida bir nechta vaqtinchalik makonlarda: tarixiy, geografik, etnomadaniy va boshqa joylarda bo'lish imkoniyatini ochib beryapti..."
Bugungi bolalar "raqamli bo'lmagan" asr bolalaridan keskin farq qiladilar. Ular turli xil gadjetlarni boshqarish usullarini intuitiv ravishda o'zlashtirib, elektron qurilmalar bilan ishlashdan qo'rqmaydilar. O'qituvchilarning ta'kidlashicha, boshlang'ich maktab darslari materialni izchil, batafsil taqdim etish, o'quvchilarni harakat algoritmlari bilan tanishtirish va shundan keyingina mustaqil harakat qilish imkoniyatini bermaydi.
Shuni ta'kidlash kerakki, fanning axborot-ta'lim muhiti an'anaviy qog'ozli darsliklar va darsliklarni o'z ichiga olishi, ularni raqamli ta'lim resurslari bilan to'ldirishi va faqat elektron darsliklar bilan cheklanishi mumkin.
O'qituvchi o'z fikrini asta-sekin va mantiqiy ravishda ochib bergunga qadar bolalar muammoni hal qilishadi va natijaga erishadilar, aslida esa, o'qituvchining so'zlariga ko'ra, bu faqat dars oxirida bo'lishi kerak edi. Informatika o'qituvchisi bolalarga Lego raqamlarini boshqarish uchun kompyuter dasturini yozish algoritmini
400
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
m
tushuntirayotganda, bolalar ushbu dasturni yozib, muammoning tez va oson yechimini topyaptilar.
O'qituvchi ta'kidlaganidek, tug'ilgandan beri axborot texnologiyalari olamida yashab kelayotgan, uni haqiqatning ajralmas qismi sifatida qabul qiladigan bolalar va ma'lumotni katta avlod kabi qabul qiladigan bolalar o'rtasidagi 8-9 sinflar darajasida sodir bo'ladi.
Axborot bilan yangicha ishlaydigan, uning ko'p o'lchovli tuzilishini, gipersstilkalar orqali doimiy harakatini xotirjamlik bilan idrok etadigan bolalar avlodi o'sib bormoqda. "Ularga ma'lumotni chiziqli idrok etish talab qilinmaydi, keyin uni minimallashtirish va ongda qayta tiklash, taqdimotda uni joylashtirish kerak. Bolalar ma'lumotni katta hajmda idrok etadilar. Postomediya dunyo tasviriga asoslangan o'rganilgan bilimlarning ratsionalligi va shunga mos ravishda o'quv jarayonini ko'plab imkoniyatlarga ega muhitda tashkil etish g'oyasi paydo bo'lganligi bejiz emas.
Keyinchalik darslik g'oyasi o'quv-uslubiy majmua (UMK) g'oyasi bilan to'ldirildi, unda darslik bilan bir qatorda darslik, topshiriqlar va mashqlar to'plami, bosma ko'rgazmali qurollar, didaktik tarqatma materiallar, talabalarning bosma asosda mustaqil ishlashi uchun daftar, lingafon kursi, ma'lumotnomalar, sinfdan tashqari o'qish uchun kitoblar, elektron darsliklar, SAT va BUB disklari, internetdagi o'quv portallari va boshqalar.
Ijodkor va faol o'qituvchilar mashg'ulotlarini o'rganganimizda hamda o'z tajribalarimizda o'quvchilar individal tarzda emas, balki guruhlarda muvaffaqiyatli ishlashlarini kuzatdik. Bilimlarni qabul qilish va o'zlashtirishni amaliy muammolarni "ushlash " bilan boshlash, ularni o'quv va amaliy, keyinroq esa ta'limga o'tkazish, so'ngra o'quvchilar uchun ushbu muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan bilim va faoliyat usullarini aniqlash yosh avlodga o'qituvchini diqqat bilan tinglashdan ko'ra ko'proq tanish, u bolalarga aytmoqchi bo'lgan ma'lumotlarni oson va tez o'zlashtiradi.
O'quv-uslubiy to'plamga laboratoriya va amaliy ishlarning tavsifi berilgan amaliy daftar kiradi. Daftar - trenajor turli mashqlarni taqdim etadi, umumiy ta'lim va predmetli harakatlar usullari bo'yicha tizimlashtiriladi: biz testlarni o'tkazamiz, matn bilan ishlaymiz, o'rganamiz va aniqlaymiz, ko'ramiz va o'ylaymiz, taqqoslaymiz va umumlashtiramiz. Tekshiruvchining daftarida sinov qog'ozlari mavjud bo'ladi.
Hozirgi zamon bolalarning psixologik xususiyatlari "klip tafakkuri", "dunyoning rang-barang(mozaik) tasviri" ning shakllanishi katta hajmdagi matnni idrok eta olmaslikka olib keladi, unda o'qituvchi o'quv materialini bosqichma-
401
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Cjrchjq^avlat^edagogika^niVie
bosqich mantiqiy o'tish orqali yaqindan uzoqqacha, oddiydan murakkabga o'tish orqali taqdim etadi. Muvaffaqiyatli idrok etish uchun matn qisqa, lekin ayni paytda lo'nda va tushunarli bo'lishi kerak. Ya'ni entsiklopediya matniga biroz o'xshash -hodisa, ob'ekt, hodisaning to'liq va aniq tavsifini berishi kerak. Shunday qilib, pedagogik jarayonning yangi realiyalari:
1) zamonaviy bolalar tomonidan axborotni idrok etish, qayta ishlash va undan foydalanish psixologiyasining o'zgarishi bilan bog'liq;
2) o'quv jarayonini axborot makoniga to'liq singdirish bilan;
3) eski stimullar ishlamay qolganda o'rganishni motivatsiya rag'batlantirish muammolari bilan;
4) talabalar o'rtasida samarali bilimlarni shakllantirish zarurati bilan, ya'ni "o'lik vazn sifatida xotirada yotmaydigan" bilimlar, lekin ular muvaffaqiyatli qo'llaniladi, bu didaktikada kompetentsiyani shakllantirish bilan bog'liq, ya'ni talabalarning olingan bilimlarini har xil turdagi muammolarni hal qilishda qo'llash qobiliyati.
Yuqorida aytilganlarning barchasi o'quv jarayonini boshqacha qurishni, uning maqsadi, mazmuni, usullari, shakllari va vositalarini, shu jumladan, darslikning mohiyatini o'rganishning eng muhim vositasi sifatida o'zgartirishni talab qiladi. Darslik haqidagi didaktik g'oyalar uni kitob sifatida taqdim etishdan, o'quv fanining mazmunini belgilaydigan qat'iy tizimda, o'quv jarayonining modeliga, shu jumladan, ta'limning o'zi va uni darslikda keltirilgan o'ziga xos vositalar bilan o'zlashtirish usullarini o'zgartirdi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, 5-bo'lim. //O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. 1997-yil 9-son.
2. Sobirova, M. (2023). Teaching language phenomena through text analysis on the basis of anthropocentric approach. International bulletin of applied science and technology. Impact factor: 8,2 SJIF = 5.955 ISSN: 2750-3402 Volume 3, Issue 4, April. 481-486-pages. https://doi.org/10.5281/zenodo.7827423
3.Sobirova, M. (2023). Обучение языковым явлениям на основе анализа текста. "Этнокультурный и социолингвистический аспекты в теории и практике преподавания языков в негуманитарных вузах" mavzusidagi III xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari. - Минск, 30 март 2023 й., - B. 299-302. https://rep.bntu.by/handle/data/130394
4.Sobirova, M. (2023). Teaching language phenomena through text analysis on the basis of anthropocentric approach. International bulletin of applied science and
402
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
technology. Impact factor: 8,2 SJIF = 5.955 ISSN: 2750-3402 Volume 3, Issue 4, April. 481-486-pages. https://doi.org/10.5281/zenodo.7827423
5. Barkamol avlod orzusi. / Tuzuvchilar: Qurbonov Sh., Saidov Sh., Axliddinov R. -T.: Sharq, 1999. - B.14.
6. Sobirova, M. (2023). Обучение языковым явлениям на основе анализа текста. "Этнокультурный и социолингвистический аспекты в теории и практике преподавания языков в негуманитарных вузах" mavzusidagi Ill xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari. - Минск, 30 март 2023 й., - B. 299-302. https://rep.bntu.by/handle/data/130394
7. Sobirova, M. (2022). Teaching language phenomena on the basis of anthropocentric approach. https://www.int-jecse.net/abstract.php?id=5377 International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE) OI:10.9756/INTJECSE /V14I7.91 ISSN: 1308-5581 Vol 14, Issue 07 2022.
8. Sobirova, M. (2022). Anthropocentric approach to language. ISJ Theoretical&Applied Science,07(111), http://t-science.org/arxivDOI/2022/07-111.html -P. 36-39.
9. Sobirova, M. (2022). In imparting humane education use of integrated technology. In Volume 8, Issue 1, of JournalNX-A Multidiscip- linary Peer Reviewed Journal, ISSN No: 2581 - 4230. Impact factor 8.155. VOLUME 8, ISSUE 1, January 2022, Published by Novateur Publication, M.S. India. - P. 151-158. https://repo.journalnx.com/index. php/nx/article/view/3880/3718
10. Sobirova, M. (2022). Teaching language phenomena through text analysis on the basis of anthropocentric approach. International bulletin of applied science and technology. https://www.int-jecse.net /abstract.php?id=5377 International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE) DOI:10.9756 /INTJECSE/V14I7.91 ISSN: 1308-5581 Vol 14, Issue 07 2022.Impact factor: 8,2 SJIF = 5.955 ISSN: 2750-3402 Volume 3, Issue 4, April. 481-486-pages.
11. Sobirova, M. & Shermatova, D. (2021). Innovative Technologies of Teaching in the Field of Higher Education Techniques. Design Engineering. International Research Journal of Advanced Engineering and Science (IRJAES) СКОПУС 52885295 http://thedesignengineering. com/index.php/ DE/issue/ view/31.
12. Sobirova, M. (2021). The use of integrated technology in the teaching of humanism in language education. POLISH SCIENCE JOURNAL (ISSUE 1(34) -Warsaw: Sp. z o. o. "iScience", 2021. Part 3 - 234 p. https://sciencecentrum.pl/wp-content/ uploads/2021/01/PQLISH%20 SCIENCE%20JQURNAL%20 %E2% 84%9634%20-%203%20%28web%29.pdf стр. 98-105
13. Djurayev R.X., Ne'matov Sh.X. Darsliklarning tarixiy taraqqiyot yo'li va
403
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
■
bugungi kunda ta'lim-tarbiya jarayonidagi o'rni. - T.: Sano-Standart, 2010. - B.25.
14. Sobirova, M. (2020). International Scientific Journal "Theoretical & Applied Science" SOI: 1.1/TAS (http://t-science.org/arxivDOI/ 2020/12-92.html) ( DOI:10.15863/TAS Published: 18.12.2020.
15. Sobirova, M.Y. (2019). About the history of speech culture and art of oratory. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (80), 275-277. Retrieved from: https://www.elibrary.ru/item.asp?id=42657439
16. Sobirova, M.Y. (2023). The role of educational tools in anthropocentric relationship education. European Journal of Education and Applied Psychology 2023, No 4. https://doi. org/10.29013/EJEAP-23-4-52-58.
17. Tursunov Q., Normamatova N. Darslik tuzilishiga qo'yiladigan zamonaviy metodik talablar. //Xalq ta'limi, 2015-yil, 2-son. - B. 83.
404
