CC BY
0FTAMP: 03.41.91
https://doi.org/10.47500/2023.v15.i3.06
KIаceнэлi А.1, *Есен С.2, Мусырманк^л П.1, К,ызырхан М.1, Сералиев А.1
^азакстан Республикасы ¥лттык музеш Астана к., К,азакстан 2Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетi Астана к,., К,азакстан *e-mail: syrymesenov@gmail.com
¥ЯЛЫ КОРЫМЫНДА 2023 ЖЫЛЫ ЖАСАЛГАН ЗЕРТТЕУ Ж¥МЫСТАРЫНЬЩ АЛГАШКЫ Н6ТИЖЕЛЕР1
Ацдатпа. ¥сынылган макалада 2023 жылы Акмола облысы ^оргалжын ау-данында орналаскан ¥ялы корымында жYргiзiлген археологиялык зерттеу жу-мыстарынын алгашкы нэтижелерi берiлген. ¥ялы корымына тиесiлi 5 жерлеу орыны аныкталган. Зерттеу нысаны болып отырган eKi кесене ортагасырлык (XIV-XV FF.) ескертюштердщ катарына кiрeдi. AталFан нысандарда аFымдаFы жылы геоакпараттык жумыстар непзшде жер бедершщ цифрлы модeлi, орто-фото тYсiрiлiмдeрi жасалып, топографиялык жобасы сызылды. Археологиялык казба жумыстары барысында Yйiндi астында жаткан №1 кесененщ курылыс калдыктары ашыла бастады. Кесененщ курылыс материалдары мен жобасы-нын, eрeкшeлiктeрi бойынша алдын-ала болжамдар жасалды. K,орымдаFы №2 кесене толыFымeн ашылып, архитектуралык сипаты бойынша салыстырмалы талдау корытындылары бeрiлiп отыр. K,азiрri кол жеткен деректерге сYЙeнe отырып, ¥ялы корымындаFы eкi кесене де XIV-XV ff. турFызылFан деп болжам жасауFа нeгiз бар.
Кiлт сездер: Сарыарка, Нура, ¥ялы, корым, кесене.
Kipicne
Сарыарка даласы eлiмiздiн тари-хи-мэдени мурасын зeрттeудeгi маныз-ды аймактардьщ бiрi. Сонын iшiндe Есiл мен Нура езедершщ бойындаFы ортаFа-сырлык кезенге жататын мэдени мура-ларды Fылыми турFыдан зерттеу iсi ет-кен Fасырдын eкiншi жартысынан бастау алады. Академик Э. МарFуланнын же-тeкшiлiгiмeн курылFан Орталык К,а-закстан археологиялык экспедициясы ортаFасырлардаFы отырыкшы аймактар
жэне жерлеу eскeрткiштeрiн зерттеу жу-мыстарын колFа алды. AталFан такырып бойынша бiркатар Fылыми макалалар мен енбектер жарияланды (Маргулан, 1959; Маргулан т.б., 1966). Э. МарFулан-нын зeрттeулeрiн кeйiннeн шэкiрттeрi жалFастырды (Сембин, 1974). Алайда ортаFасырлардаFы отырыкшы аймактар мен елдьмекен eскeрткiштeрiн зерттеу iri «eкiншi катарда» немесе косымша деректер алу максатында Fана жYргiзiл-дь Сондыктан жинакталFан дeрeктeрдi талдау-жYЙeлeу id кенде калды. Зерттеу
жумыстарынын K,a3ipri децгеш Жошы ¥лысынын мэдени мурасын зерттеуде, жYЙелеуде жэне жжтеуде жана кезка-расты, сонымен катар жаратылыстану гылымдарынын эдiстерiн колдана оты-рып, корытындылар жасауды кажет етедь Аталган мэселелердi терен зерт-теп, кешендi жумыстар жасау макса-тында «Сарыарканын ортагасырлык та-рихи-мэдени муралары» атты арнайы жоба дайындалды. Жоба Казакстан Республикасы Мэдениет жэне акпа-рат министрлiгiнiн Мэдениет комитетi тарапынан багдарламалык-нысана-лы каржыландыру бойынша жасалган келiсiм-шарттын негiзiнде жYзеге асы-рылды. Осы жобанын аясында ¥ялы ко-рымында зерттеу жумыстары ЖYргiзiл-дь Корым Акмола облысы Коргалжын ауданы ¥ялы ауылынан 7 км батыста, Жэнiбек-Шалкар келiнiн тусында, Нура езеншщ он жагалауынан 3 км жерде ор-наласкан (Сур. 1).
I
МЭДЕНИ М¥РА
Материалдар мен зерттеу 94iCTepi
Макаланын деректiк негiзiн ¥ялы корымындагы археологиялык зерттеу жYргiзiлген ею кесененiн курылыс ма-териалдары курайды. Зерттеу нысаны болып отырган корым тепс алкаптын ортасындагы биiктеу кырдын Yстiнде орналаскан. Ен алдымен ескертюштер орнал аскан аумактын жер бедершщ цифрлы моделiн куру жумыстары атка-рылды. Ол Yшiн ескерткiш аумагын эуеден фототYсiрiлiмдер жасалды. Аэ-ротYсiрiлiм ушкышсыз ушу аппараты (DJI Mavic 2 pro) курылгысы аркылы ЖY-зеге асырылды. Бул курылгы жогарыдан 900 бурыштык жэне 20 мегапикселдi фо-толар тYсiру аркылы ортофото жобасын жасау мYмкiндiгiне ие. Сондай-ак кар-тографиялык мэлiметтердi аса жогары дэлдiкте тYсiруге, ендеуге мYмкiндiктер бередь ТYсiрiлiмдер аякталганнан ке-йiн компьютерлж (Argisoft Photoscan) багдарлама аркылы зерттеу аланынын жер бедерiнiн цифрлы модел^ ортофо-
Сур. 1. ¥ялы корымыньщ ортофотожобасы Fig. 1. Orthophotoplan of Uyaly necropolis
то жэне топографиялык жобалары жа-салды. Осынын, нэтижесiнде корым ау-магындагы жерлеу нысандарынын саны мен орналасу ерекшелiктерi айкындал-ды.
Цифрлык зерттеулер керсеткендей,
корымнын аумагында жалпы саны 5 жерлеу орныньщ ^алдыгы байкалады (Сур. 3). Сырткы курылыс ерекшелжтерше Караганда олардын екеуi ортагасырлык, Калган Yшеуi кейiнгi уакыттарда, шама-мен Х1Х-ХХ ff. жерлеу орындарына ук-
Сур. 2. ¥ялы корымы
Fig. 2. Uyaly necropolis
Сур. 3. ¥ялы корымындаFы №2 кесене
Fig. 3. Mausoleum No. 2 on Uyafy necropolis
сас келедь
№1 кесене. К,орымнын, ортасында орналаскан кeлемi жагынан ен Yлкен нысан №1 кесене деп белплендь Тебе болып жаткан курылыс калдыгынын Yстiнде кYЙдiрiлген кiрпiштiн сы-ныктары шашылып жатыр. Нысан-нын топографиялык курылымына карай тертбурышты курылыс болган-дыгын ангаруга болады. Курылыс онтYCтiк-батыстан солтYCтiк-шыFыска карай баFыттала орналаскан. Куры-лысты аныктау максатында орта ту-сынан келденен (солтYстiк-шыFыстан онтYCтiк-батыска) узындыFы 20 м енi 1 м болатын кесiк салынды. Кесштщ ашылFан бeлiгiнен кiрпiштiн ретсiз жаткан YЙiндiлерi кездестi. Казбанын екi жиегшен 1 м аралыкта кандайда калдь^ыньщ каландылары байкала-ды. Бул непзп курылыстын коршауы болуы ыктимал. Курылыс калды^ын аныктау максатында кесiктiн сол-тYCтiк-шыFыс шетiнен 2 м аралыкта шым кабаты аршылды. Астынан ретйз шашылып жаткан кiрпiш YЙiндiлерi ашыла бастады. Шамасы курылыстын бYтiн юртштерш алу барысында ко-парып тастаFан болса керек.
№2 кесене. Корымнын сол-тYCтiк-шыFыс шетшде, №1 кесенеден 200 м кашыктыкта, епстж алкабынын ортасында орналаскан. Курылыс калды^ы кeлемi 12х10 м, бшктт 0,8 м, Yстiнде кызыл юртштщ сыныктары шашылFан топырак Yйiндiсi ретшдеп кeрiнiс бе-редi. Yйiндiнiн ортасында кeлемi 4х5 м, терендiгi 0,4 м болатын шункыр бар. Ай-наласы жыртылып ескерткiштiн iргесiне дешн егiстiк егiлген.
Археологиялык зерттеулер барысында аталFан курылыс калдыFы то-лыFымен ашылып, кесене калдыFы екендт аныкталды (Сур. 2). СолтYCтiк-ке баFытталFан кeлемi 14х14 м тiктeрт-
МЭДЕНИ М¥РА
бурышты казба салынды. Бетшдеп шым кабаты аршылып, 20 см теренд^теп бос топырак куландысы тазартылFан-нан кейiн саз юртштщ каландылары ашыла бастады. Стратиграфиялык эдiспен казба аланын толык тазарту барысында кeлемi 8х6,8 м болатын кесене калды^ы ашылды. Кесене онтYCтiк-ба-тыстан солтYCтiк-шыFыска карай баFыт-тала орналаскан. Есiгi онтYCтiк-батыс жаFынан жэне есiктiн сырты жаFында 1,2 м шы^ынкы етiп каланFан текшей бар. Осыпан карап порталды кесене болFан-дыFын болжауFа болады. Кесене ка-бырFаларынын биiктiгi 30-50 см немесе 3-6 катар саз кiрпiштерi Fана сакталFан. Кесене курылысы кeлемдерi 40х20х7 болатын саз юртштерден турFызылFан. Саз кiрпiштердiн арасына кYЙдiрiл-ген кызыл кiрпiштiн сыныктары да са-лынFан. ОнтYCтiк-шыFыс кабырFанын Yстiнен сегiз жапыракты кыш каптама табылды. Кесененiн кабырFаларынын iшкi бетi мен едеш лаймен жука сыла-нып, бетi эктелген. СоFан караFанда тe-бесi жабык кYмбездi курылыс болFан сынайлы.
Кесененiн iшiнде шыгыс жак iргесi-нен кабiр шункырынын iзi аныкталып, табиFи жерiне дейiн толык казылды. Алайда, жерленген адамнын белден тeменгi ретсiз жаткан жiлiк сYЙектерi Fана табылды. Адамнын калFан сYЙек-терi кесененiн сыртына, солтYCтiк-шыFыс кабырFанын iргесiне апарып кeмiлген.
Казба аякталFаннан кешн ашылFан курылыстар уакытша сактау максатында кайтадан толыктай кeмiлдi.
Талдау
¥ялы корымындаFы археологиялык зерттеулер барысында ашылFан нысан-дарды жекелей талдайтын болсак №1 ке-сененiн курылысы ерекше назар аудар-тады. Курылысы кYЙдiрiлген кiрпiштен
QAZAQSTAN RESPYBLIKASY
ULTTYQ MYZEli
турFызылFан кесенелердщ бул ещрден кездесетiнi тансык дYние емес. Олай дейтiнiмiз ¥ялы кешенiне жа^ын орна-ласкан Жэшбек-Шалкар кесенесi тур. Быть^ай кесенесiнiн курылыс матери-алдары да кYЙдiрiлген кызыл кiрпiштен турFызылFан. АталFан ескерткiштердiн курылысын турFызу Yшiн кIолданылFан кiрпiштiн келемдерi (24-26x24-26x6-7 см) мен оны дайындау тэсiлдерi ете ук-сас келедi (Тенiз-KорFалжын, 2011). Ал курылыстын жобасына келетiн болсак, казбанын шыгыс жэне батыс жиектерь нен ашыла бастаFан кабырFалары кесе-ненщ сырткы коршауы болуы ыктимал. Мундай коршау жоFарыда аталFан екi кесенеш зерттеу кезiнде де аныкталFан болатын (Семин, 1974: 11; Археологические исследования, 2020). K,азiрri колда бар мэлiметтерге сYЙене оты-рып, ¥ялы корымындаFы №1 кесененiн курылыс жобасынын сырткы ерекшелж-терi мен колданылFан материалдарына карай салыстырмалы тYрде Нура езеш бойындаFы XIV-XV FF. бой кетерген ны-сандардын катарына жаткызуFа бола-ды. Алайда, археологиялык зерттеу жу-мыстарынын элi толык аякталмаFан-дыFын ескерсек, ескерткiшке катысты корытынды жасау болашактын еншiсiн-де.
¥ялы корымындаFы келесi зерттеу нысаны №2 кесенеге катысты кандай да бiр корытынды жасауFа толык негiз бар. Себеб^ казба жумыстары аякталып, ескерткiш толыктай ашылды.
Зерттеу нысанына аумактык турFы-дан жакын орналаскан ескерткiштердiн бiрi ретiнде Есiл езенi бойындаFы Бозок KалашыFынын корымынан табылFан жерлеу орындарын атауFа болады. Ескерткiш аумаFынан 70-тен астам жерлеу орны аныкталып, олардын бiрка-тарында казба жYргiзiлген. Негiзгi ны-сандар кYЙдiрiлмеген саз юртштерден
турFызылFан коршау тYрiндегi (келем-дерi 4,5^3,7 ден 7,5*5,3 м дешн) жерлеу орындары. Курылыс калдыктары мен жерлеу дэстYрiне, табылFан жэдперлерь не карай отырып, XIII F. мен XIV F. ба-сындаFы мусылмандык жерлеу ескерт-кiштерi деген корытынды жасалFан (Хабдулина, 2016: 95). Сондыктан зерттеу жYргiзiлiп отырFан кесене курылы-сы да осы уакыттарFа сэйкес келедi.
Зерттеу нысаны болып отырFан ¥ялы кесенесiне курылысы уксас ке-летiн насандардын бiрi 1949 жылы Э.Х. МарFуланнын жетекшытмен Нура езенiнiн бойындаFы Жартас ауылынын манынан табылып, зерттеу жумыстары жасалFан. Жерлеу орнынан табылFан Fурыптык заттар мен моне-талардын салыстырмалы талдау коры-тындысы бойынша XIV FасырFа жаткы-зылFан (Маргулан, 1959: 248). 1961 жылы М. Кадарбаев жетекшыж еткен археологиялык экспедиция Еюбастуз каласына жакын жерде, Шiдертi езеншщ бойын-даFы Тасмола IV корымында казба жу-мыстарын жYргiзiп, кабiрден алынFан заттай деректерiне сYЙене отырып, кыпшактык жерлеу ескерткiшi ретш-де сипаттайды (Кадырбаев, Бурнашева, 1970: 42). Бул ескертюштерден жерлен-ген адамнын басын солтYстiк-батыска карата жерлеу дэстYрi жэне жерлеу ны-сандарынын сэулеттж ерекшелжтерш-дегi уксастыктары сиякты байланыстар-ды байкауFа болады.
Осы такылеттес ескерткiштердiн бiрi KараFанды облысынын Шет ауданын-даFы Талды езенiнiн бойынан табылFан Нураталды-2 корымын ерекшелеп ай-туFа болады. Зерттеу кезiнде ею жерлеу орны ашылFан. Курылыстардын келем-дерi 5^5 м жэне 5,8*4,7 м, сакталFан биiктiгi 0,6 м тж тертбурышты келген, кYЙдiрiлген саз юртштен каланFан, солтYCтiк-батыстан онтYCтiк-шыFыска
карай баFыттала орналаскан. Зерттеу корытынды нэтижелерше сYЙенетiн болсак, XШ-XIV FF. жататын мусылман-дык сипаты бар жерлеу ескертюштер катарына жатады (Ломан, Дмитриев, Кукушкин, 2017: 218). АталFан ескерт-кiштiн курылысты салу барысындаFы ерекшелт мен колданылFан материал-дары бiздiн зерттеу нысанымыздаFы ке-сенеге eте жакын келедi.
Осы макала авторларынын тiкелей катысуымен 2020 жылFы далалык зерт-теулер барысында Жошы хан кесенесь нен солтYCтiк-шыFыска карай 1 км жер-де орналаскан корымда археологиялык казба жумыстары жYргiзiлдi. Ш^ын топырак YЙiндiсi ретiнде сакталFан жерлеу нысандары планографиялык турFы-дан зерттеу нысанына eте уксас келедь Ал зерттеу нэтижесiнде ашылFан куры-лыстын кeлемi 5*5 м, кабырFаларынын KалындыFы 70 см, сакталFан бшктт 20 см курайды. Курылыска пайдаланылFан саз кiрпiштердiн eлшемi 43,5*21*13 см курайды. Бурыштары элемнiн тeрт тарапына баFытталFан. Курылыстын есiгi (енi 87 см) солтYCтiк-батыс ка-бырFасынын тен ортасында орналаскан. Сэулеттiк ерекшелiгi, курылыс матери-алдары мен eлшемде де зерттеу ныса-нымен жакын келедь АталFан нысаннан алынFан радиокeмiртегiлiк сараптама мен табылFан монетанын салыстырма-лы талдаулары негiзiнде ескерткiш XIV F. сонFы салынFандыFы жeнiнде корытынды жасалFан (Касенэлi, Есен, Иска-ков, 2022: 80-95). Олай болса ¥ялы коры-мындаFы №2 кесененiн салыну тарихын да осы уакыттарFа шамалас деп пайым-дауFа болады.
Жерлеу орындарындаFы Fурыптык сипатына келетiн болсак ислам мэдени-етiнiн архитектуралык нышандарынын барын байкауFа болады. КорымдаFы №2 кесененщ сырткы ерекшелiктерiне ка-
МЭДЕНИ М¥РА
рай элеуметтiк мэртебесi жоFары адам-нын курметiне арналFан (Валиханов, 1984: 193) болса керек.
Алайда кесененщ кабырFасын турFы-зу кезещндеп кыш кiрпiштердiн де кез-десетiндiгiн назарFа алатын болсак, онда бул нысан осы корымдаFы №1 кесенеден кешшрек салынFан болса керек. Себебi кыш кiрпiштер №1 кесенеден экелш-генге уксайды. Олай болFан жаFдайда №1 кесененiн накты мерзiмiн аныктау Yшiн кешендi тYрдегi зерттеу жумыста-рын жалFастырудын манызы жоFары. Сонымен катар аталFан жерлеу орын-дарынан алынFан материалдык дерек-тер бойынша пэнаралык зерттеулер жYргiзу жоспарланып отыр. Мэселен №2 кесенеде жерленген адамнын CYЙегi бойынша палеоантропологиялык тал-даулар жасап, радикeмiртектiк сарапта-малар непзшде ескерткiштiн салынFан мерзiмiн аныктауFа болады. Курылыс материалдарынын жасалу технологи-ясын аныктау аркылы сэулеттiк ерек-шелiктерi бойынша корытындылар жасауFа мYмкiндiктер болар едi. Алайда аталFан жоба Yш жылFа (2021-2023 жылдарFа) жоспарланFанымен кузiрет-т орган тарапынан тек сонFы жылын-да Fана каржыландыру болFандыктан жоFарыда аталFан бiркатар пэнаралык зерттеулердi жYргiзу мYмкiн болмады. ОFан карамастан археологиялык казба нэтижелерi бойынша жерлеу дэстYрi мен кесенелердiн сэулеттiк курылымы жeнiнде зерттеудiн алFашкы корытын-дыларын алуFа кол жеткiзе алдык.
Сонымен ¥ялы корымындаFы жерлеу нысандары XIV - XV Fасырларда Сарыарка даласын мекен еткен турFын-дардын элеуметлк турмысы мен сэу-лет eнерi жeнiнде кунды дерек беретiн ескертюштердщ бiрi деп баFамдаймыз. Эсiресе турмыстык салт-жоралFылары-на катысты тын маFлуматтар алуFа бола-
Сур. 4. ¥ялы кесенесшщ (№2) жобасы
ды. Рухани кундылыктар жYЙесiнде му-сылмандык ceHiM мен дэс^рлердщ кен таралгандыЕын кeрeмiз. Бул YPДic жога-рыда айтылган жерлеу орындарындагы гурыптык езгерктерден айкын кeрiнic бeрeдi. Жерлеу курылыстарындагы ислам мэдениетшщ архитектуралык ны-шандарынын бeрiк орныга бастауын жэне жерлеу дэс^ршде косымша жаб-дьщтар санынын азаюын ерекше атап айтуга болады.
Кррытынды
Сонымен ¥ялы корымында 2023 жылы археологиялык гылыми-зерттеу-лер жYргiзу аркылы Сарырака ещрдеп XIV-XV ff. салынган кесене курылыста-рын кещрек танып-бiлугe ceптiгiн тип-зетш жаца материалдар алынды.
Сарыарка даласынын, cолтYcтiк ау-мактарын камтитын Нура езеш немесе K,орFалжын алкабында саз юртштен
Fig. 4. Project (No.2) иуа1у necropolis
cалынFан ортаFаcырлык кесенелер са-натындаFы зерттелген ecкeрткiштeр саны аз болFанымeн eзiнe тэн сэулеттж курылымы бар, арнайы Fылыми-зeрт-теулерге непз болатын кешен рeтiндe караcтыруFа болады. XIV-XV ff. ара-лы^ында коFамда орын алFан мэдени, идеологиялык YДeрicтeрдiн элеумет-тiк, турмыстык сипатын айшыктайтын осындай материалдык мэдениет кун-дылыктарды жан-жакты зерттеу iciн жeтiлдiрe тYcудiн Fылыми манызы жоFа-ры.
Зерттеу барысында ашылFан нысан-дардын курылысын тарихи-мэдени са-лыстырулар нэтижeci бойынша ¥ялы KорымындаFы №2 кесене XIV f. сонын-даFы Жошы ¥лысы заманына тиeciлi ecкeрткiш нысаны ретшде караcтыруFа болады. ОFан дэлел осы уакытка жата-тын Сарыарка ещршде зерттеу ныса-нына iлiккeн бiркатар ecкeрткiштeрдiн
архитектуралык ерекшелiктерi мен жерлеу дэстYрiнде уксастыктар мен са-бактастыктын бар екендт. Жерленген адамнын басын солтYCтiк-батыска кара-тып жерлеу ишаралары мусылмандык дэс^рдщ сипаты деп карастырылды. Ал курылысынын кeлемi мен ^мбез-делiп салынуы элеуметтiк мэртебесi жоFары тулFа болFандыFын аЙFактайды. Кeшпелiлердiн таным-тYсiнiгiнде ДY-ниеден кайткан адамFа мундай курмет ^рсету жоFары элеуметтiк мэртебесi мен коFамдык беделiне тiкелей байла-нысты жYретiн кубылыстар.
Далалык зерттеу жумыстары бары-
МЭДЕНИ М¥РА
сында фотограмметрия эдМмен Yш eл-шемдi модельдерiн жэне аумактын жер бедерiнiн сандык топографиясын жа-сау археологиялык зерттеулерде цифр-лык технологияларды колданудын ар-тыкшылыктарын кeрсетедi.
Мундай жумыстар Астана, КорFалжын eнiрiндегi тарихи туризмдi насихаттаудын Fылыми негiзi болып та-былады.
Белгiлi бiр дэрежедегi элеуметпк-экономикалык нэтиже елiмiздщ та-рихын зерделеу, Казакстаннын музей корларын толыктыру жэне оны насихат-тауда эсерi мол.
Макала Казахстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министрлтнщ багдар-
ламалъщ-нысаналы царжыландыруы бойынша «Сарыарцаныц ортагасырлыц тари-
хи-мэдени мурасы» багдарламасы аясында дайындалды (ЖТН BR101641W).
Эдебиеттер
1. Археологические исследования могильника Жанибек-Шалкар Коргалжын-ский район, Акмолинская область: отчет о НИР (заключительный) / испол. Касена-лин А.Е., Хабдулина М.К., Есен С. и др. - Нур-Султан, 2020. - 146 с.
2. Валиханов Ч.Ч. О киргиз-кайсацких могилах (молах) и древностях вообще // Собрание сочинений в пяти томах. Т.1. Алма-Ата: Главная редакция Казахской советской энциклопедии, 1984. - 432 с.
3. Кадырбаев М.К., Бурнашева Р. З. Погребение кыпчака первой половины XIV века из могильника Тасмола / М.К. Кадырбаев, Р.З. Бурнашева // По следам древних культур Казахстана. - Алма-Ата: Издательство «Наука» Казахской ССР, 1970. - С. 4253.
4. Касенэлi А.Е., Есен С.Г., Искаков А.Ш. ¥лытау eнiрiндегi Жошы ¥лысы уакыты-нын жерлеу ескертюшшдеп зерттеу жумыстары // КараFанды университетшщ хабар-шысы. «Тарих, Философия» сериясы. - 2022. - № 2(106) - 85-96.
5. Ломан В.Г., Дмитриев Е.А., Кукушкин И.А., Кукушкин А.И. Золотоординские погредения могильника Нураталды-2 // Археологическое наследие Центрального Казахстана: изучение и сохранение. Сборник научных статей, посвященный 70-летию организации Центрально Казахстанской археологической экспедиции Академии наук Казахстана. - Алматы: Научно-исследовательский центр истории и археологии «Бегазы-Тасмола», 2017. - Т. 1. - С. 209-218.
6. Маргулан А.Х. Раскопки погребения воина XIV века в долине реки Нуры / А.Х. Маргулан // Труды Института истории, археологии и этнографии АН КазССР: архе-
ология. - Алма-Ата: Издательство АН КазССР, 1959. - Т. 7. - С. 248-261.
7. Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К., Оразбаев А.М.. Древняя культура Центрального Казахстана. Алма-Ата, 1966. - 445 с.
8. Сембин М.К. Мавзолеи Ботагай, Сырлы-Там, Сулу-Там: историко-археологи-ческие материалы: отчет. - Алма-Ата, 1975. - 80 с.
9. Тендз-К,орЕалжын ойпатынын, гибадат ету ескерткiштерi / ред. К.М. Байпаков, М.К. Хабдулина, В.В. Варфоломеев. - Астана: Л.Н. Гумилев атындагы Е¥У, 2011. - 208 с.
10. Хабдулина М.К. Раннемусульманские погребения некрополя городища Бозок // «Диалог городской и степной культур на Евразийском пространстве. Историческая география Золотой Орды» Материалы Седьмой Международной конференции, посвящённой памяти Г.А. Фёдорова-Давыдова. Под редакцией С. Г. Бочарова и А. Г. Ситдикова - Казань, Ялта, Кишинёв - 2016. - С. 94-96.
References
1. Arheologicheskie issledovania mogilnika Janibek-^alkar Korgaljynski raion, Akmolinskaia oblast: ochet o NiR (zakluchitelnyi) [Archaeological research of the burial ground Zhanibek-Shalkar Korgalzhyn district, Akmola region: research report (final)]/ ispol. Kasenalin A.E., Habdulina M.K., Esen S. i dr. - Nur-Sultan, 2020. - 146 s. [in Russian]
2. Valihanov Ch.Ch. O kirgiz-kaisaskih mogilah (molah) i drevnostah voob§e [About Kirghiz-Kaysak graves (moles) and antiquities in general]// Sobranie sochineni v pati tomah. T.1. - Alma-Ata: Glavnaia redaksia Kazahskoi sovetskoi ensiklopedii, 1984. - 432 s. [in Russian]
3. Kadyrbaev M.K., Burna§eva R. Z. Pogrebenie kypchaka pervoi poloviny XIV veka iz mogilnika Tasmola [Burial of a Kipchak of the first half of the 14th century from the Tasmola burial ground] // Po sledam drevnih kultur Kazahstana. - Alma-Ata: izdatelstvo «Nauka» Kazahskoi SSR, 1970. - S. 42-53.
4. Qasenali A.E., Esen S.G., iskakov A.§. Ulytau onirindegi Jo§y Ulysy uaqytynyn jerleu eskertki§indegi zertteu jumystary [Research works on the burial monument of the time of Joshi Ulysi in the Ulytau region]// Qaragandy universitetinin habar§ysy. «Tarih, Filosofia» seriasy. - 2022. - № 2(106) - 85-96.
5. Loman V.G. Zolotoordinskie pogredenia mogilnika Nurataldy-2 [burials of the Nurataldy-2 burial ground of the Golden Horde] / Loman V.G., E.A.Dmitriev,i.A.Kuku§ki n,A.LKuk§kin//ArheologicheskoenasledieSentralnogoKazahstana: izuchenie i sohranenie. Sbornik nauchnyh statei, posva§ennyi 70-letiu organizasii Sentralno Kazahstanskoi arheologicheskoi ekspedisiiAkademii nauk Kazahstana. -Almaty: Nauchno-issledovatelski sentr istorii i arheologii «Begazy-Tasmola», 2017. - T. 1. - S. 209- 218
6. Margulan A.H. Raskopki pogrebenia voina XIV veka v doline reki Nury [Excavations of the burial of a warrior of the XIV century in the valley of the Nura River]/ A.H. Margulan // Trudy instituta istorii, arheologii i etnografii AN KazSSR: arheologia. - Alma-Ata: izdatelstvo AN KazSSR, 1959. - T. 7. - S. 248-261. [in Russian]
7. Margulan A.H., Aki§ev K.A., Kadyrbaev M.K., Orazbaev A.M.. Drevnaia kultura Sentral'nogo Kazahstana [Ancient culture of Central Kazakhstan]. - Alma-Ata, 1966. - 445.
МЭДЕНИ МУРА
[in Russian]
8. Sembin M.K. Mavzolei Botagai, Syrly-Tam, Sulu-Tam: istoriko-arheologicheskie materialy: ochet [Botagai, Syrly-Tam, SuluTam mausoleums: historical and archaeological materials: report.]. - Alma-Ata, 1975. - 80 s. [in Russian]
9. Teniz-Qorgaljyn oipatynyn gibadat etu eskertki§teri [Monuments of worship of the Teniz-Korgalzhyn lowland] / red. K.M. Baipakov, M.K. Habdulina, V.V. Varfolomeev. -Astana: L.N. Gumilev atyndagy EUU, 2011. - 208 s. [in Kazakh]
10.Habdulina M.K. Rannemusulmanskie pogrebenia nekropola gorodi§a Bozok [Early Muslim burials of the necropolis of the Bozok settlement] // «Dialog gorodskoi i stepnoi kultur na Evraziskom prostranstve. istoricheskaia geografia Zolotoi Ordy» Materialy Sedmoi Mejdunarodnoi konferensii, posva§onnoi pamati G.A. Fodorova-Davydova. Pod redaksiei S. G. Bocharova i A. G. Sitdikova - Kazan, ialta, Ki§inov - 2016. - S. 94-96. [in Russian]
Касенали А.1, *Есен С.2, Мусырманкул П.1, Кызырхан М.1, Сералиев А.1
Национальный музей Республики Казахстан г. Астана, Казахстан 2Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева
г. Астана, Казахстан *e-mail: syrymesenov@gmail.com
ПЕРВЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЙ 2023 ГОДА НА НЕКРОПОЛЕ УЯЛЫ
Аннотация. В настоящей статье представлены первые результаты археологических исследований, проведенных в 2023 году на некрополе Уялы, расположенном в Коргалжынском районе Акмолинской области. На некрополе выявлено 5 захоронений. Объектом исследования стали два средневековых мавзолея (XIV-XV вв.). На данных объектах в текущем году на основе геоинформационных работ снята цифровая модель местности, проведена ортофотосъемка и сделан топографический план. В ходе археологических раскопок обнаружены останки строения мавзолея №1, лежащего под насыпью. Были сделаны предварительные прогнозы по материалам строительства и особенностям проекта мавзолея. Мавзолей №2 полностью вскрыт и подведены итоги сравнительного анализа архитектурных особенностей. По имеющимся данным можно предполагать, что оба мавзолея на некрополе Уялы относятся к XIV-XV вв.
Ключевые слова: Сарыарка, Нура, Уялы, некрополь, мавзолей.
Kassenali A.1, *Yessen S.2, Musyrmsnkul P.1, Kyzyrhan M.1, Seraliev A.1.
1 National Museum of the Republic of Kazakhstan Astana, Kazakhstan. 2L.N. Gumilev Eurasian National University of Kazakhstan Astana, Kazakhstan. *e-mail: syrymesenov@gmail.com
THE FIRST RESULTS OF RESEARCH ON THE UYALY NECROPOLIS IN 2023
Abstract. The proposed article presents the first results of archaeological research conducted in 2023 on the Uyaly necropolis, located in the Korgalzhyn district of Akmola region. 5 burials have been identified in the necropolis. The object of the study were two mausoleums of the Middle ages (XIV-XV centuries.). Digital terrain model, orthophotography and topographic plan were taken at these facilities this year on the basis of geoinformation works. During the archaeological excavations, the remains of the structure of Mausoleum No. 1, lying under the embankment, were discovered. Preliminary forecasts were made on the construction materials and the specifics of the mausoleum project. Mausoleum No. 2 has been fully uncovered and the results of a comparative analysis of architectural features have been summed up. According to available data, it can be assumed that both mausoleums on the Uyaly necropolis belong to the XIV-XV centuries.
Keywords: Saryarka, Nura, Uyaly, necropolis, mausoleum.
Авторлар туралы мэлiмет:
1. KIасенэлi Айбар - PhD доктор, Казакстан Республикасынын ¥лттык музеш Мэдени мураны Fылыми-зeрттeу институтынын Fылыми кызметкерь
2. Есен Сырым - Л.Н. Гумилев атындаFы Еуразия улттык университетшщ докторанты.
3. Мусырманк^л Пердехан - магистр, Казакстан Республикасынын ¥лттык музеш Мэдени мураны Fылыми-зeрттeу институтынын басшысы.
4. Кызырханов Мейiржан - магистр, Казакстан Республикасынын ¥лттык музeйi Мэдени мураны Fылыми-зeрттeу институтынын Fылыми кызметкерь
5. Сералив Али - магистр, Казакстан Республикасынын ¥лттык музeйi Мэдени мураны Fылыми-зeрттeу институтынын Fылыми кызмeткeрi.
Сведения об авторах:
1. Касенали Айбар - PhD доктор, научный сотрудник Научно-исследовательского института культурного наследия Национального музея Республики Казахстан.
МЭДЕНИ МУРА
2. Есен Сырым - Докторант Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева.
3. Мусырманкул Пердехан - магистр, Руководитель Научно-исследовательского института культурного наследия Национального музея Республики Казахстан.
4. Кызырханов Мейржан - магистр, научный сотрудник Научно-исследовательского института культурного наследия Национального музея Республики Казахстан.
5. Сералив Али - магистр, научный сотрудник Научно-исследовательского института культурного наследия Национального музея Республики Казахстан.
Information about the author:
1. Kassenali Aybar - PhD doctor, researcher at the Research Institute of Cultural Heritage of the National Museum of the Republic of Kazakhstan.
2. Yessen Syrym - PhD student at the Eurasian National University. L.N. Gumilyov.
3. Musyrmankul Perdekhan - Master, Head of the Research Institute of Cultural Heritage of the National Museum of the Republic of Kazakhstan
4. Kyzyrkhanov Meyrzhan - Master, researcher at the Research Institute of Cultural Heritage of the National Museum of the Republic of Kazakhstan.
5. Seraliev Ali - Master, researcher at the Research Institute of Cultural Heritage of the National Museum of the Republic of Kazakhstan.
