Научная статья на тему 'Есік. Жаңа мәліметтер: 7-оба материалдары негізінде (Оңтүстік-Шығыс Қазақстан)'

Есік. Жаңа мәліметтер: 7-оба материалдары негізінде (Оңтүстік-Шығыс Қазақстан) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
75
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
археология / Жетісу / Есік қорымы / ерте темір дәуірі / ерте көшпелілер / сақтар / радиокөміртектік сараптама / хронология / археология / Жетысу / могильник Иссык / ранний железный век / древние кочевники / саки / радиоуглеродный анализ / хронология

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мухтарова Гульмира Раиловна, Тулегенов Туралы Жаксылыкович, Бесетаев Бауыржан Берканович

Мақалада алғаш рет Алматы облысы территориясында орналасқан Есік қорымының 7-ші элитарлық обасының қазба материалдары ғылыми айналымға енгізіліп отыр. Ескерткішті зерттеу барысында оба үйіндісіне георадиолокациялық зерттеулер жүргізіліп, нәтижесінде ескерткіштің кейбір құрылымдық ерекшеліктері анықталды (мысалы: тас қабаты). Ескерткішті толық зерделеу мақсатында нысанның аэрофото, ортофото және топографиялық жоспарлары жасалды. Жетісу обаларының екі түрін бөлуді көздейтін авторлардың жіктемесі бойынша зерттелген ескерткішті жер үсті құрылысының құрылымдық элементтерін талдау негізінде екінші типке жатқызуға болады. Бұл жерде арнайы төселген «платформасы» бар, яғни кейін оның үстіне үйінді тұрғызылған. Бүгінгі таңда аймақтың әр түрлі ескерткіштері материалдарын сараптау нәтижесінде алынған 59 жарияланған абсолюттік мерзімдеме белгілі: Бесшатыр, Қаспан-6, Қаратұма, Қатартөбе қорымдары; Цыганка-8, Түзусай қоныстары және т. б. Қазба жұмыстары кезінде алынған материалдар негізінде AMS радиокөміртекті мерзімдеу нәтижелері бойынша, ескерткіш б.д.д. VII ғ. екінші жартысы – VI ғ. мерзімделеді. Бүгінгі күнде біз алған мерзімдеме нәтижелері Есік қорымы үшін алғашқы болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Мухтарова Гульмира Раиловна, Тулегенов Туралы Жаксылыкович, Бесетаев Бауыржан Берканович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Иссык. Новые данные: по материалам кургана № 7 (Юго-Восточный Казахстан)

В статье впервые в научный оборот вводятся материалы раскопок элитарного кургана № 7 могильника Иссык. В процессе изучения памятника проводились георадиолокационные исследования курганной насыпи, в результате которых выявлены некоторые конструктивные особенности сооружения (напр.: каменный панцирь). Выполнены аэрофото-, ортофотои топографический планы объекта. По классификации авторов, предполагающей выделение двух типов курганов Жетысу, исследованный курган можно отнести ко второму типу на основании анализа конструктивных элементов наземного сооружения. В данном случае – это «платформа», над которой в последующем сооружалась насыпь. За последние десятилетия, благодаря методам абсолютной датировки, появились дополнительные возможности в изучении вопросов хронологии раннего железного века Жетысу. К настоящему времени известно 59 опубликованных абсолютных дат, полученных при анализе материалов из различных памятников региона: могильники – Бесшатыр, Каспан-6, Каратума, Катартобе; поселения – Цыганка-8, Тузусай и др. По результатам радиоуглеродного AMS датирования материалов, полученных в ходе раскопок, памятник датируется 2-й пол. VII–VI в. до н.э. Таким образом, полученная нами дата является первой на сегодняшний день для могильника Иссык.

Текст научной работы на тему «Есік. Жаңа мәліметтер: 7-оба материалдары негізінде (Оңтүстік-Шығыс Қазақстан)»

ДАЛАЛЫК ЗЕРТТЕУЛЕР - ПОЛЕВЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ FIELD STUDIES

УДК 902.904 (574) МРНТИ 03.41.91

https://doi.Org/10.52967/akz2022.4.18.84.96

EciK. Жана мэлiметтер: 7-оба материалдары негiзiнде (ОцтYCтiк-ШыFыс ^аза^стан)

© 2022 г. Мухтарова Г.Р., Тулегенов Т.Ж., Бесетаев Б.Б.

Keywords: archaeology, Zhetysu, Issyk burial ground, early Iron age, early nomads, Saka, radiocarbon analysis, chronology

Ty^h сездер: археология, Жетку, EciK корымы, ерте TeMip Asyipi, ерте квшпелiлеp, сактар, радиокв1^ртеклк сараптама, хронология

Ключевые слова: археология, Жетысу, могильник Иссык, ранний железный век, древние кочевники, саки, радиоуглеродный анализ, хронология

Gulmira Mukhtarova1, Turaly Tulegenov1 and Bauyrzhan Besetayev2* 'Candidate of Historical Sciences, "Esik" State Historical and Cultural Reserve-Museum, Esik, Kazakhstan.

E-mail: railovna@mail.ru 'Master of Humanities, "Esik" State Historical and Cultural Reserve-Museum, Esik, Kazakhstan.

E-mail: tur4ik_kz@mail.ru 3*Corresponding author, Master of Archaeology and Ethnology, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan. E-mail:bessetayev.b@kaznu.kz

Issyk. New data: based on the materials of kurgan no. 7 (South-East Kazakhstan)

Abstract. For the first time in the article, the materials of the excavations of the elite burial mound no. 7 of the Issyk burial ground are introduced into scientific circulation. In the process of studying the monument, geo-radar studies of the kurgan embankment were carried out, as a result of which some structural features of the constructs were revealed (e. g.: stone shell). Aerial, orthophoto and topographic plans of the object were made. According to the classification of the authors, which assumes the allocation of two types of Zhetysu mounds, the studied mound can be attributed to the second type based on the analysis of structural elements of the ground structure. In this case, it is a "platform" over which an embankment was subsequently constructed. Over the past decades, thanks to the methods of absolute dating, additional opportunities have appeared in the study of the chronology of the early Iron Age of Zhetysu. To date, 59 published absolute dates are known, obtained by analyzing materials from various monuments of the region: burial grounds - Beshatyr, Kaspan-6, Karatuma, Katartobe; settlements - Tsyganka-8, Tuzusai, etc. According to the results of radiocarbon AMS dating of materials obtained during excavations, the monument dates from the second half of the 7th-6th century BC. Thus, the date obtained by us is the first date for the Issyk burial ground.

Acknowledgements: The publication was carried out within the framework of program-targeted financing of the Committee of Culture of the Ministry of Culture and Sports of the Republic of Kazakhstan, IRN BR08555232.

For citation: Mukhtarova, G., Tulegenov, T., Besetayev, B. 2022. Issyk. New data: based on the materials of kurgan no. 7 (South-East Kazakhstan). Kazakhstan Archeology, 4 (18), 84-96 (in Kazakh). DOI: 10.52967/ akz2022.4.18.84.96

^лмира Раилкызы Мухтарова1, Терэлi Жаксылыкулы Тулегенов1, Бауыржан Берканулы Бесетаев2* 1тарих Fылымдаpыныц кандидаты, «EciK» мемлекетлк тарихи-мэдени корык-музеш, EciK к., К,азакстан

Гульмира Раиловна Мухтарова1, Туралы Жаксылыкович Тулегенов1, Бауыржан Берканович Бесетаев2* кандидат исторических наук, Государственный историко-культурный заповедник-музей «Еак», г. Есик, Казахстан

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж., Еак. Жана мэлiмеmmер: 7-оба материалдары нег'в'1нде

БЕСЕТАЕВ Б.Б. (ОнmYсmiк-Шыfыс Н,азак,стан)

^уманитарлык Fылымдар магистру «Еак» мемлекетпк тарихи-мэдени корык-музеш,

Есiк к., Казакстан 2*корреспондент авторы, археология жэне этнология магистру эл-Фараби атындаFы Казак улттык университетi, Алматы к., Казакстан

Есiк. Жаца м^меттер: 7-оба материалдары негiзiнде (О^тустш-Шыгыс Казахстан)

Аннотация. Макалада алFаш рет Алматы облысы территориясында орналаскан Есiк корымыныц 7-ш1 элитарлык обасыныц казба материалдары Fылыми айналымFа енгiзiлiп отыр. Ескерткшт зерттеу ба-рысында оба YЙiндiсiне георадиолокациялык зерт-теулер жYргiзiлiп, нэтижеанде ескертшштщ кейбiр курылымдык ерекшелiктерi аныкталды (мысалы: тас кабаты). Ескерткiштi толык зерделеу максатында нысанныц аэрофото, ортофото жэне топографиялык жоспарлары жасалды. Жетку обаларыныц екi тYрiн бвлудi квздейтш авторлардыц жiктемесi бойын-ша зерттелген ескерткшт жер Yстi курылысыныц курылымдык элементтерш талдау негiзiнде екiншi типке жаткызуFа болады. Бул жерде арнайы теселген «платформасы» бар, яFни кешн оныц Yстiне YЙiндi турFызылFан. БYгiнгi тацда аймактыц эр тYрлi ескерткiштерi материалдарын сараптау нэтижесiнде алынFан 59 жарияланFан абсолюттiк мерзiмдеме белгiлi: Бесшатыр, Каспан-6, Каратума, Катартебе корымдары; Цыганка-8, ТYзусай коныстары жэне т. б. Казба жумыстары кезiнде алынFан материал-дар непзшде AMS радиоквмiртектi мерзiмдеу нэтижелерi бойынша, ескерткiш б.д.д. VII F. екiншi жартысы - VI F. мерзiмделедi. БYгiнгi кYнде бiз алFан мерзiмдеме нэтижелерi Есiк корымы Yшiн алFашкы болып табылады.

Алгыс: Жумыс Казакстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министрлт Мэдениет комитетшщ 2020-2022 жж. арналFан нысаналы-баFдарламалык каржыландыру жобасы аясында iске асырылды, ЖТН BR08555232.

Сiлтеме жасау Yшiн: Мухтарова Г.Р., Тулеге-нов Т.Ж., Бесетаев Б.Б. Еак. Жаца мэлiметтер: 7-оба материалдары непзшде (ОцтYстiк-ШыFыс Казакстан). Н,азак,стан археологиясы. 2022. № 4 (18). 84-96 -бб. РР1: 10.52967/akz2022.4.18.84.96

1магистр гуманитарных наук, Государственный историко-культурный заповедник-музей «Еак», г. Есик, Казахстан 2магистр археологии и этнологии, Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан

Иссык. Новые данные: по материалам кургана № 7 (Юго-Восточный Казахстан)

Аннотация. В статье впервые в научный оборот вводятся материалы раскопок элитарного кургана № 7 могильника Иссык. В процессе изучения памятника проводились георадиолокационные исследования курганной насыпи, в результате которых выявлены некоторые конструктивные особенности сооружения (напр.: каменный панцирь). Выполнены аэрофото-, ортофото- и топографический планы объекта. По классификации авторов, предполагающей выделение двух типов курганов Жетысу, исследованный курган можно отнести ко второму типу на основании анализа конструктивных элементов наземного сооружения. В данном случае - это «платформа», над которой в последующем сооружалась насыпь. За последние десятилетия, благодаря методам абсолютной датировки, появились дополнительные возможности в изучении вопросов хронологии раннего железного века Жетысу. К настоящему времени известно 59 опубликованных абсолютных дат, полученных при анализе материалов из различных памятников региона: могильники - Бесшатыр, Каспан-6, Каратума, Катартобе; поселения - Цыганка-8, Тузусай и др. По результатам радиоуглеродного AMS датирования материалов, полученных в ходе раскопок, памятник датируется 2-й пол. VII—VI в. до н.э. Таким образом, полученная нами дата является первой на сегодняшний день для могильника Иссык.

Благодарности: Работа выполнена в рамках реализации задач проекта программно-целевого финансирования на 2020-2022 гг. Комитета культуры Министерства культуры и спорта Республики Казахстан, ИРН BR08555232.

Для цитирования: Мухтарова Г.Р., Тулегенов Т.Ж., Бесетаев Б.Б. Иссык. Новые данные: по материалам кургана № 7 (Юго-Восточный Казахстан). Археология Казахстана. 2022. № 4 (18). С. 84-96 (на каз. яз.). РР!: 10.52967/akz2022.4.18.84.96

1 Юркпе (Мухтарова Г.Р.)

БYгiнгi Казахстан археологиясындагы ерте темiр дэуiршщ зерттелу^ ескертюштердщ архитектуральщ ерекшелiктерi мен мэдени-хронологияльщ атрибуцияларын аньщтау кYрделi, эр1 кешендi зерттеулердi ^ажет ететш багыттардьщ бiрiне айналды. Археологияльщ ескертюштерд1

зерттеуде заманауи технологиялардьщ кещнен пайдалану YPДiсi калыптасып, аталган мэселелерд1 шешуде оцтайлы мYмкiндiктер пайда болды.

Б.д.д. I мыцж. Еуразияныц далалык, таулы аймактарында этникалык жэне тiлдiк жагынан ерекшеленетiн, идеологиялык, дYниетaнымдык мазм^ны 6ip сак-скиф мэдениеттерi калыптасты. Осы уакытта жылкы малын еарущ елеулi YPДiске айналдырып, коладан жасалган анаг^рлым колданыска колайлы жYген белштерш жасау технологиясы жетiлген ерте кешпелшер когамында салт аттылар (кентавр1) бiрiншi орынды иеленедi [Боковенко 1993: 175; Самашев и др. 2016: 720]. Сол дэуiрге тиесiлi зооморфты бейнелермен безендiрiлген кару-жарак, ер-т^рман езiндiк ерек-ше орынды алды. Андык мэнердi негiзге ала отырып жасалган б^йымдарда аймактыц табиги-ландшафтына, мекендеген ац-к¥сына сэйкес бейнелер бедерiн ацгаруга болады. Атап айтсак, мыса-лы, Жетюудагы Есiк корымынан табыган «Алтын адамныц» бас киiмiн эшекейлеген таулардыц, андар мен к¥стардыц бейнелерi. Б^дан бiз тек материалдык кана емес, дYниетaнымдык кезкарастарды да байкаймыз [Акишев А.К. 1978].

Жетюу енiрiндегi археологиялык ескертюштер iшiнде кене корымдардыц алатын орны айтарлыктай ерекше жэне ерте темiр дэуiрiнiн ескерткiштерiн кезецдеу толыктай шешшмеген езектi мэселелердiн катарында [Чекин и др. 2019: 410]. Обалардыц архитектуралык к¥рылысын. табылган олжаларды зерттеу мен оларды топтау мэдени-тарихи кезендердi тYЙiндеуге, эрi осы мэдениеттi жасаган сак тайпаларыныц даму денгейiн саралауга мYмкiндiк тугызады. Жетiсудын сак мэдениеттерiн кезецдеуде ескерткiштердiн мерзiмделуi аясында топографиялык орналасуы жэне к^рылымдык ерекшелiктерiне карай топтастыру, сонымен катар, табылган олжалардыц кызметпк. мазм^ндык сипаттамаларын жYЙелеу кажеттшш туындап отыр.

Такырыпка аркау болып отырган Есiк корымында А.Г. Максимова, К.А. Акышев, А.М. Ораз-баев, А.С. Загородний, Б.Н. Н^рм^ханбетов, Ф.П. Григорьев жэне т. б. археологтар эр жылдары ж^мыс жYргiздi. Fылыми материалдар мен кептеген гылыми жариялымдар Жетюу елкесшщ ерте кешпелiлерiнiн мэдениетi мен тарихын зерттеу барысында алынган ж^мыстыц нэтижелерi болып табылады [Акишев К.А. 1978; Максимова 1978; Григорьев, Камалова 2011; Загородний, Григорьев 1998; Нурмуханбетов, Мухтарова 2011].

2 Материал жэне зерттеу эдктемеа (Бесетаев Б.Б., Тулегенов Т.Ж.)

2.1 Зерттеу эдктемеа

Археологиялык кешендер бiркaтaр сырткы факторларга (географиялык орта, кешькон. мэдениеттегi жэне тарихи процестердегi дэстYрлердiн релi) байланысты адам кызметшщ нэтижес ретiнде карастырылады. Накты зерттеу эдiстемесi, ец алдымен, зерттеудщ дэстYрлi археологиялык эдiстерiн камтиды: картография, планиграфиялык жэне стратиграфиялык бакылаулар, заттык кешеннiн жiктелуi, белгiленген ^ксастыктар эдга, формальды-типологиялык жэне технологиялык талдау, статистиканыц элементтерi мен эдiстерi, ретроспективтi эдю. Ж^мыста археологиялык ескерткiштi зерттеу барысында пэнаралык зерттеулер кенiнен колданылды.

Жерлеу к¥рылымыныц шекараларын iздеу жэне аныктау, оба YЙiндiсiндегi ауыткулар мен б^зылмаган аймактарды аныктау Yшiн 250 МГц антеннасы бар ОКО-3 георадарыныц кемепмен георадиолокациялык зондтау жYргiзiлдi.

Yйiндiнi зерттеу траншея салу эдiсi аркылы жYргiзiлдi, б^л элитарлык обаларды зерттеудiн

1 «Кентавр» сез1 кене грек ацыздарында «Kevxaupo^», ягни адам мен жылкы бейнес б1р1ккен эпсана кешпкер. Аталмыш термин Н.А. Боковенко жэне З. Самашев макалалары бойынша [Боковенко 1993; Самашев и др. 2016].

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж. БЕСЕТАЕВ Б.Б.

Ecík. Жан,а мэлiмеmmер: 7-оба материалдары нег'в'1нде

(Он,тYстiк-Шыfыс Н,азак,стан)

эдютемелш т^ргыдан анаг^рлым нэтижелi болып табылады. Ескертюштщ курылымынын стратиграфиялык кабаттарын колмен тазарту аркылы курылыстын кезен-кезещмен салынгандыгы аныкталды. Нэтижелер айма^тагы уксас зерттеулермен салыстырмалы тYрде мукият сарапталды.

2.2 Материал сипаттамасы

К^рп танда 10 км2 аумакты алып жаткан Есш корымы территориясында ерте темiр дэуiрiне жататын терт обалар тобы орналаскан: 1. Есiк корымынын батыс аумагы («Есш» мемлекеттiк тарихи-мэдени корык-музей тобы); 2. Есш корымынын шыгыс аумагы; 3. Yшiншi топ б.д.д. III-II ff. жерлеу орындары; 4. Тертiншi топта жекелеген, ешкандай топ курамына кiрмейтiн обалар, Есiк саяжайларыньщ iшкi аумаFында орналаскан [Омаров жэне баскалар 2022: 199].

Есiк корымынын батыс белiгiнде Есiк-Бэйтерек-Алматы тас жолынан ощустшке карай 270 м кашыктыкта орналаскан N° 7 элитарлык обасын зерттеу 2019 жылы «Есш» музей-коры^ы мен Шань-си провинциясынын Археология институты (КХР) арасындаFы келiсiмшарт аясында бастау алFан. Ескерткiштегi зерттеу жумыстары 2021 ж. жалFасын тапты. Зерттелген оба ерте темiр дэуiрiмен мерзiмделетiн (б.д.д. V-IV ff.), Fылымда «Есш» деген атпен белгiлi iрi корымнын «Есш» музей-коры^ынын корFалатын аймаFында орналаскан (1-сур.). Нысанды ашы^ аспан астындаFы муражай жасау жоспарлануда. Ескертюштщ параметрлерi мен типологиялык сипаттамалары дэлелдегендей оба сак эскери-кешпелi элитасынын екшдерше тиесiлi деп болжануда.

Есiк корымындаFы iрi обалар санатындаFы N° 7 обанын топырак пен тас курылыстан туратын Yйiндiсiнiц диаметрi 56 м, бшктт 6 м курайды. Ym^^mR орталык белтнщ Yстiнде диаметрi 7 м, терендт шамамен 2 м болатын казбаFа дейiн калын буталы есiмдiктермен жауып турFан каракшылык шункыры ашылды. Казба жумыстарына дейiн зерттелетш нысаннын ортофото, топографиялык жэне аэрофото жоспары жасалды (2-3-сур.). Yйiндi еш 8 м болатын О-С баFыты бойынша траншея салу аркылы ашылды (4-сур.). Обанын тас кабаттын аршу барысында орташа келемдегi езен таста-рымен бiр катар етiп каланып шыккандыFы аныкталды (5-сур.).

Обанын курылымдык ерекшелiктерiн аныктау максатында онтYCтiк жэне солтYCтiк кималары есепке алынFан болатын. Жер бет курылысынын жоFарFы белш шым, тас жамылFысы, аралас кел-ген киыршык тас пен малта тас, борпылдак гумус кабатынан, ал орта белш курамында малта таста-ры бар саздак келген топырактан, кейбiр белiктерiнде тыFыз саздан турады. Кабiр Yстi курылысы орташа келемдеп малта тас аралас топырактан турFызылFан, курылыстын сырты тыFыз жэне калын сарFыш тYCтi келген сазбен сылаетан. Саздак сарFыш топырактан калынды^ы 0,3 см болатын ар-найы платформа жасалып, Yйiндiнi аталмыш курылыстын Yстiне турFызFандыFы аныкталып отыр. Кене жер бет денгейi киыршык тас араласкан саздак топырактан турады.

Жалпы, корымда орналаскан ескерткiштердi курылымдык сипаттамасы бойынша еюге белiп карастыруымызFа болады:

1) Тас оба - жерлеу Y^^^d курылысынын бiр тYрi. Денгелек пiшiндi оба Yйiндiсi тек та-стардан турFызылFан. Диаметрлерi 5-тен 10 м-ге дешн, биiктiгi 0,5-тен 1,4 м-ге дешн жететiн ескерткiштер корык аумаFынын барлык белiгiнде кездеседi. Олар непзшен 3-тен 5-ке дейiн нысан-дармен сипатталып, жеке ыкшам топтарды курайды. Кейде археологиялык ескерткiштердiн баска тYрлерiнiн арасында кездеседi.

2) Арнайы жасаетан платформа Yстiнде орналаскан оба. Оба YЙiндiсi топырак аралас тастар-дан турады. Олардын карапайым тас обалардан басты айырмашылыFы, олар берiк жасалFан арнайы платформанын Yстiне турFызылFан. ЯFни, арнайы жасалFан платформалар курылыстын непзш

1-сур. Еак корымыныц № 7 обасыныц картада жэне суретте орналасуы. ©SAS. Planet. Release. 141212

Fig. 1. Location of the burial mound no. 7 of the Issyk burial ground on the map and picture.

©SAS. Planet. Release. 141212

Рис. 1. Расположение кургана № 7 могильника Иссык на карте и снимке. ©SAS. Planet. Release. 141212

К¥райды. Б^л топтагы жоспары бойынша децгелек келген ескертюштердщ диаметрлерi 25-70 м аралыгында болса, бшктш 2-ден 7 м-ге дейiн жетедi. Б^л топтагы ескерткiштер тiзбек бойын-да орналаскан жеке топтарды к¥райды. Жеке орналаскан нысандар да корык аумагыныц барлык белiгiнде кездеседi.

Зерттелген № 7 обаны к¥рылымдык ерекшелiктерi бойынша екiншi топка жаткызуга болады.

Kабiр ш^цкырыныц елшемдерi 5^4 м, терецщп 3,5 м. Kабiр сызыгы бойымен темендеу ба-рысында iрi жэне орташа тастармен катар, кабыргалардыц т^старында кYл мен кемiрдiц iздерi кеп мелшерде табылды. Кыш ыдыстардыц сыныктары эртYрлi терендiкте есепке алынды (6-сур.). Kабiр ш^цкырын тазалау барысында бiр моншак жэне 16 белiктен к^ралган 6 кола шегелер табылды (7-сур.), баска артефактiлер аныкталган жок.

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж., EciK. Жан,а мэлiмеmmер: 7-оба материалдары нег'в'1нде

БЕСЕТАЕВ Б.Б. (ОнmYсmiк-Шыfыс Н,азак,стан)

N

О 12.5 25 м

2-сур. EciK. № 7 обаныц ортофото жоспары жэне кимасы. «EciK» мемлекетлк тарихи-мэдени музей-корь^ыньщ архившен алынды

Fig. 2. Issyk. Orthophoto plan and section of mound no. 7. From the archive of the State Historical and Cultural Museum-Reserve "Esik"

Рис. 2. Иссык. Ортофотоплан и разрез кургана № 7. Из архива Государственного историко-культурного музея-заповедника «Еак»

Ш

Казахстан археологиясы № 4 (18) 2022 89

1

IN

А

12.5

25 м

3-сур. Еак, № 7 оба. Топографиялык жоспар. «Еак» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-коpыFынын1 архившен алынды

Fig. 3. Issyk, kurgan no. 7. Topographic plan. From the archive of the State Historical and Cultural Museum-Reserve "Esik"

Рис. 3. Иссык, курган № 7. Топографический план. Из архива Государственного историко-культурного музея-заповедника «Еак»

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж., EciK. Жана мэлiмеmmер: 7-оба материалдары нег'в'1нде

БЕСЕТАЕВ Б.Б. (ОнmYсmiк-Шыfыс Н,азак,стан)

4-сур. Ест, № 7 оба. Yйiндiнi траншея эфамен аршу барысы Fig. 4. Issyk, kurgan no. 7. The process of opening the embankment by laying a trench Рис. 4. Иссык, курган № 7. Процесс вскрытия насыпи путем закладки траншеи

3 Нэтижелер (Тулегенов Т.Ж., Бесетаев Б.Б.)

Эл-Фараби ат. Каз¥У карасты «Геоархеология» халыкаралык зертханасыньщ кызметкерлер1 № 7 обага георадиолокациялык жумыстар жYргiздi (жетекшга - F.T. Бексеитов). № 7 обаньщ бетю белтн зерттеу барысында каракшылык шуцкырдыц iздерi мен накты шекарасы аныкталды. Зерт-теу нэтижелерi обаныц ежелгi уакытта тоналганын керсеттi.

Kабiрден кеп мелшерде аныкталган агаш белiктерi жерлеу камерасыныц iшкi курылысында колданылган болуы мумкш. Табылган агаштыц кемiр калдыктары АКЩ-тагы «Beta Analytic» зерт-

14

ханасына жiберiлiп, С радиокемiртектi талдау нэтижелерi алынды (1-кесте). Бул Есiк корымынан алынган алгашкы абсолюттi даталар. Ал Жетюудыц ерте темiр дэуiрiне катысты белгiлi болган 59 накты мерзiмдемелер осы уакытка дейiн карастырылган2.

2 Осы уакытка дешн белгш Жет1су ещршщ ерте тем1р дэу1р1 ескертшштер1 мерз1мдемелер1 туралы мэл1метгер Г.С. Жумабекова, Г. А. Назарбаева жэне А. Оцгарулы ецбектершде жарияланган [Джумабекова, Назарбаева 2018; Онгарулы и др. 2020]).

5-сур. EciK, № 7 оба. K,a6ip yctî курылысы Fig. 5. Issyk, kurgan no. 7. The gravestone structure Рис. 5. Иссык, курган № 7. Надмогильная конструкция

92 Казахстан археологиясы № 4 (18) 2022

1

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж., EciK. Жаца мэл'меттер: 7-оба материалдары негзнде БЕСЕТАЕВ Б.Б. (ОцmYсmiк-ШыFыс К,азан,стан)

6-сур. EciK, № 7 оба. Олжалар: 1-12 - кыш ыдыс сыныктары Fig. 6. Issyk, kurgan no. 7. Finds: 1-12 - fragments of ceramics Рис. 6. Иссык, курган № 7. Находки: 1-12 - фрагменты керамики

7-сур. Еак, № 7 оба. Олжалар: 1-9 - кола шегелер Fig. 7. Issyk, kurgan no. 7. Finds: 1-9 - bronze nails Рис. 7. Иссык, курган № 7. Находки: 1-9 - бронзовые гвозди

1-кесте - Радиоквм'1ртект'1 AMS мерз'^мдеу нэтижелер1 (Сараптама Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory жасалды,

Майами, Флорида, 28 мамыр 2021 ж.)

Table 1 - The results of radiocarbon AMS dating (The analyses were made in the Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory,

Miami, Florida. May 28, 2021)

Таблица 1 - Результаты радиоуглеродного AMS датирования (Анализы сделаны в Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory,

Майами, Флорида. 28 мая 2021 г.)

Зертх. индекс 14С BP (uncal) Нактылаотан Mep3iM (Сигма 1, 68,2%) Нактылаотан Mep3iM (Сигма 2, 95,4%)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Beta-592849 2470±30 BP (29,1%) 752-683 cal BC (20,2%) 592-540 cal BC (13,8%) 668-632 cal BC (4,2%) 624-611 cal BC (0,9%) 527-524 cal BC (93,3%) 766-465 cal BC (2,1%) 436-422 cal BC

Beta-592850 2480±30 BP (21,4%) 596-543cal BC (18%) 653-607cal BC (14,5%) 756-719cal BC (11,3%) 709-680cal BC (3%) 670-662cal BC (95,4%) 772-478 cal BC

Beta-592851 2450±30 BP (31,8%) 551-465 cal BC (23,4%) 747-690 cal BC (8,3%) 665-644 cal BC (4,7%) 436-421 cal BC 54,2% 595-412cal BC 26% 754-681cal BC 15,2% 670-609cal BC

4 Талкылаулар (Бесетаев Б.Б., Тулегенов Т.Ж.)

Жетюу жершдеп ерте сак кезещнщ ecKepramTepi салыстырмалы тYрде сирек кездесетндштен болар, зерттеушшер аталмыш аймактын ерте сак дэуipiн жекелеген мэдени кауымдастык ретшде ажыратпайды. Жетюудын «ерте сак мэдениетЬ» ce3i гылыми эдебиеттерде eндi калыптасуда. МД. Кдцырбаев Сiбip, СолтYCтiк жэне Ощуспк Казакстан аума^тарындагы аталган кезен ескертюштерш бip ерте скиф тарихи-мэдени кауымдастык peтiндe карастырып, жepгiлiктi нус^аларга белущ усынган болатын [Кадырбаев 1968: 36]. Соцгы eKi онжылдыкка дeйiн ескертюштер мен жекелеген «элитарлык» немесе гурышъщ нысандардын салыстырмалы мepзiмiнщ баламасы болган жок. Бэpiмiзгe бeлгiлi, К.А. Акышев ерте сак мэдeниeтiмeн катар, б.д.д. V-IV ff. классикалык «сак» уакытын, немесе кeйiнгi сак кезещн усынды [Акишев К.А. 1978: 32-33; 2013: 44]. Fалым киiм декорынын epeкшeлiктepiнe сэйкес «Алтын адамнын» жерлеу мepзiмiн б.д.д. IV f. сощы шиpeгi - III f. басы деп бeлгiлeдi [Акишев А.К. 1978; 2016: 32]. А.З. Бейсенов Жетюу сактары мэдениетшщ eкiншi кeзeнi Fылыми ортада эзipшe аты айтыла коймаFан Еciк кезещн курайтын «Еciк археологиялык мэдениетш» деп атап, Жeтicу сактары деп аталатын дэуipдi «ерте» жэне «кешнп» деп классикалык eкi кезеще белу идеясын усынды [Бейсенов 2020: 47]. Осы ретте кeйiнгi сак кезещ немесе «классикалык» сак уакытында (б.д.д. V-IV ff.) жepлeу-Fуpыптык ескертюштердщ курылыстары мен олжаларында айтарлыктай езгешелштер айкын кepiнeдi.

5 Корытынды (Мухтарова Г.Р., Тулегенов Т.Ж.)

ЖоFаpыда айтып eткeнiмiздeй, Жeтicу e^pifflH ерте сак кезещ непзшен жекелеген кембелер, кездейсок олжалар жэне аpакiдiк казбалармен сипатталады. Еciк корымы Жeтicуда шоFыpланFан оншакты элитарлык корымдардын бipi Fана деп корытынды жаcауFа болады. БYгiнгi танда сак кезещ аpхeологияcындаFы абcолюттi хронологиянын peлi мен манызы артуда. Алыютан сараптама

МУХТАРОВА Г.Р., ТУЛЕГЕНОВ Т.Ж. БЕСЕТАЕВ Б.Б.

EciK. Жаца мэлiметтер: 7-оба материалдары нег'в '1нде

(Он,тYстiк-Шыfыс Н,азак,стан)

нэтижелерше CYЙене отырып, Есш корымыныц № 7 обасы ерте сак кезещ, ягни б.д.д. VII г. екшш1 жартысы - VI г. мерзiмделедi жэне казiрri тацдагы туындап отырган взектiлiгi жогары Жетiсу вщршщ сак ескертюштершщ кезецделуi мен мерзiмделуi болашактагы кешендi зерттеулерге тiрек болады деген ойдамыз.

Сак-скиф мэдени сабактастыгыныц ажырамас бвлiгi болып табылатын Жетiсу террито-риясы ескерткiштерге бай, оны зерттеу сак тайпаларыныц шогырлануыныц жэне теракты вмiр CYPуiнiц ец Yлкен аймактарыныц бiрi ретiнде Жетюудагы тайпалардыц киелi орындары саналган сак квсемдершщ «геросстары» секiлдi жалпы тайпалык касиеттi аумак болганын кврсетедi.

ЭДЕБИЕТ

1 Акишев А.К. Идеология саков Семиречья (по материалам кургана Иссык) // КСИА. 1978. Вып. 154.

2 Акишев А.К. Жетысу - сердце «страны саков» // Тайны «Золотого человека». Сб. матер. / Рук. проекта: Г.Р. Мухтарова. Алматы: Государственный историко-культурный заповедник-музей «Иссык», 2016.

3 АкишевК.А. Курган Иссык. Искусство саков Казахстана. М.: Искусство, 1978. 142 с.

4 Акишев К.А. Древние и средневековые государства на территории Казахстана (Этюды исследования) /

Отв. ред.: М.К. Хабдулина. Алматы: ИА КН МОН РК, 2013. 192 с.

5 Бейсенов А.З. Археолог Б. Н^рм^ханбетов жэне Ес1к ещр1 ескертшштерш зерттеу мэселеа // «I-Еак

окулары: Алтын адам жэне Еуразияныц дала белдеушщ кешпендшер археологиясыныц мэселелерЬ атты халыкар. гыл.-тэж. онлайн-конф. м-ры (Бак к., 20 караша 2020 ж.) / Жауапты ред. Г.Р. Мухтарова. Алматы: «Есш» мемлекетпк тарихи-мэдени корык-музеш, 2020. 34-52-бб.

6 Боковенко Н.А. Транссибирские трассы номадов в системе культурной интеграции народов Сибири //

Проблемы культурогенеза и культурное наследие. Археология и изучение культурных процессов и явлений: матер. конф. / Отв. ред. В.М. Массон. Ч. II. СПб.: ИИМК РАН, 1993. С. 172-176.

7 Григорьев Ф.П., Камалова Г.М. Исследовательские работы по определению охранных зон могильника

Иссык // Археология Казахстана в эпоху независимости: итоги, перспективы: м-лы междунар. научн. конф., посвящ. 20-летию Независимости Республики Казахстан и 20-летию Института археологии им. А.Х. Маргулана КН МОН РК / Отв. ред. А.З. Бейсенов. (г. Алматы, 12-15 декабря 2011 г.). Алматы: ИА КН МОН РК, 2011. Т. 2. С. 89-96.

8 Джумабекова Г.С., Базарбаева Г.А. О раннем железном веке Жетысу: некоторые итоги систематизации

данных // Археолопя i давня ютор1я Украши. 2018. Вип. 2 (27). С. 469-484.

9 Загородний А.С., Григорьев Ф.П. Дополнительные данные о могильнике Иссык // Вопросы археологии

Казахстана: сб. науч. ст., посвящ. памяти М.К. Кадырбаева / Отв. ред. З. Самашев. Алматы; М.: Гылым, 1998. Вып. 2. С. 117-119.

10 Кадырбаев М.К. Некоторые итоги и перспективы изучения археологии раннежелезного века Казахстана //

Новое в археологии Казахстана / Отв. ред. М.К. Кадырбаев. Алма-Ата: Наука КазССР, 1968. С. 21-36.

11 Максимова А.Г. Еще один курган Иссыкского могильника // Археологические памятники Казахстана /

Отв. ред. К.А. Акишев. Алма-Ата: Наука КазССР, 1978. С. 188-193.

12 Нурмуханбетов Б.Н., Мухтарова Г.Р. Могильник Иссык - Некрополь Иссык - Археологический комплекс

Есик-Рахат - Республиканский государственный историко-культурный заповедник-музей «Иссык» // Сакская культура Сарыарки в контексте изучения этносоциокультурных процессов степной Евразии: тез. докл. кругл. стола, посвящ. 20-летию Независимости Республики Казахстан. (г. Караганды, 2325 ноября 2011 г.) / Отв. ред. А.З. Бейсенов. Караганды: ИА КН МОН РК; НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2011. С. 64-67.

13 Омаров Г.Ц., Тулегенов Т.Ж., Бесетаев Б.Б. Еак корымы жэне оган 1ргелес жаткан Ощустж Шыгыс

Жепсудыц ерте кешпелшердщ жерлеу кешендер1 // Bulletin of history. 2022. № 2 (105). С. 195-202.

14 Онгарулы А., Пён Ё., Нам С., Каирмагамбетов А., Ким Ё., Нускабай А., Кызырханов М. Катартобе.

Некрополь сакской элиты Жетысу. Нур-Султан; Тэджон: НИИ «Халык казынасы», 2020. 464 с.

15 СамашевЗ., БоковенкоН.А., ЧотбаевА.Е, КариевЕ.М. Культура саков и скифов Великого пояса Евразийских

степей // Мир Большого Алтая. 2016. № 4-1, Т. 2. С. 719-736.

16 Чекин А.Г., Тулегенов Т.Ж., Бесетаев Б.Б. К вопросу о культурной принадлежности населения раннесакского

времени Жетысу // Маргулановские чтения - 2019: м-лы Междунар. археол. науч.-практ. конф., посвящ.

С. 39-48.

С. 22-53.

95-летию со дня рождения выдающегося казахстанского археолога К.А. Акишева (г. Нур-Султан, 1920 апреля 2019 г.) / Отв. ред. М.К. Хабдулина. Нур-Султан: НИИ археологии им. К.А. Акишева ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, 2019. С. 409-417.

REFERENCES

1 Akishev, A. K. 1978. In: Kratkie soobcheniya Instituta Arheologii (Brief reports of the Institute ofArchaeology),

154, 39-48 (in Russian).

2 Akishev, A. K. 2016. In: Mukhtarova, G. R. (ed.). Tainy "Zolotogo cheloveka" (The riddle of the "Golden Man").

Almaty: State Historical and Cultural Reserve-Museum "Issyk", 22-53 (in Russian).

3 Akishev, K. A. 1978. Kurgan Issyk. Iskusstvo sakov Kazahstana (Issyk Kurgan. The art of the Saks of Kazakhstan).

Moscow: "Iskusstvo" Publ. (in Russian).

4 Akishev, K. A. 2013. Khabdulina, M. K. (ed.). Ancient and medieval states on the territory of Kazakhstan (Studies

of research). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).

5 Beisenov, A. Z. 2020. In: Mukhtarova,G. R. (ed.). I—Esik okulary (I-Esik readings). Almaty: State Historical and

Cultural Reserve-Museum "Issyk", 34-52 (in Kazakh).

6 Bokovenko, N. A. 1993. In: Masson, V. M. (ed.). Problemy kulturogeneza i kulturnoe nasledie. Arkheologiya i

izuchenie kulturnykh protsessov i yavlenii (Problems of cultural genesis and cultural heritage. Archaeology and the study of cultural processes and phenomena). Pt. II. Saint Petersburg: Institute for the History of Material Culture, 172-176.

7 Grigoriyev, F. P., Kamalova, G. M. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Arkheologiya Kazakhstana v epokhu

nezavisimosti: itogi, perspektivy (Archaeology of Kazakhstan in the era of Independence: results, prospects), 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 89-96 (in Russian).

8 Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2018. In: Arkheologiya i davnya istoriya Ukrainy (Archaeology and early

history of Ukraine), 2 (27), 469-484 (in Russian).

9 Zagorodniy, A. S., Grigoriyev, F. P. 1998. In: Samashev, Z. (ed.). Voprosy arkheologii Kazakhstana (Issues of

archaeology of Kazakhstan), 2. Almaty; Moscow: "Gylym" Publ., 117-119 (in Russian).

10 Kadyrbayev, M. K. 1968. In: Kadyrbayev, M. K. (ed.). Novoe v arkheologii Kazakhstana (New in the

archaeology of Kazakhstan). Almaty: "Nauka" Publ., 21-36 (in Russian).

11 Maksimova, A. G. 1978. In: Akishev, K. A. (ed.). Arkheologicheskiye pamyatniki Kazakhstana (Archaeological

sites of Kazakhstan). Alma-Ata: "Nauka" Publ., 188-193 (in Russian).

12 Nurmukhanbetov, B. N., Mukhtarova, G. R. 2011. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Sakskaya kultura Saryarki v kontekste

izucheniya etnosotsiokulturnykh protsessov stepnoy Evrazii (The Saka culture of Saryarka in the context of the study of ethnosociocultural processes of .steppe Eurasia). Karagandy: "Begazy-Tasmola" Publ., 64-67 (in Russian).

13 Omarov, G. K., Tulegenov, A. G., Besetayev, B. B. 2022. In: Bulletin of history, 2 (105), 195-202 (in Kazakh).

14 Ongaruly, A., Pen, E., Nam, S., Kairmagambetov, A., Kim, E., Nuskabai, A., Kyzyrkhanov, M. 2020. Katartobe.

Nekropol sakskoy elity Zhetysu (Katartobe. Necropolis of the Saka elite Zhetysu). Nur-Sultan; Daejeon: Scientific Research Institute "Halyk kazynasy" (in Russian).

15 Samashev, Z., Bokovenko, N. A., Chotbayev, A. E., Kariyev, E. M. 2016. In: Mir Bolshogo Altaya (World of

GreatAltay), 4-1, vol. 2, 719-736 (in Russian).

16 Chekin, A. G., Tulegenov, A. G., Besetayev, B. B. 2019. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulanovskie chteniya-2019

(Margulan Readings-2019). Nur-Sultan: K.A. Akishev Research Institute of Archaeology, L.N. Gumilyov Eurasian National University, 409-417 (in Russian).

МYДделер к,ак,ть^ысы туралы ак,паратты ашу. Автор 1^дделер к,ак,ть^ысыньщ жок,ть^ын мэлiмдейдi. / Раскрытие информации о конфликте интересов. Автор заявляет об отсутствии конфликта интересов. / Disclosure of conflict of interest information. The author claims no conflict of interest. Мак,ала туралы аппарат / Информация о статье / Information about the article. РедакцияFа тYстi / Поступила в редакцию / Entered the editorial office: 10.12.2022. Рецензенттер мак1yлдаFан / Одобрено рецензентами / Approved by reviewers: 24.12.2022. ЖариялауFа к,абылданды / Принята к публикации / Accepted for publication: 24.12.2022.

96 Казахстан археологиясы № 4 (18) 2022

1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.