CC BY
53ЭОЖ 902.904 (574) ГТАМР 03.41.91
https://doi.Org/10.52967/akz2022.2.16.111.120
2021 ж. ортаFасырлык Сарайшык каласында ЖYргiзiлген археологиялык казба ж^мыстары
Keywords: archaeology, research, medieval city, Saraishyk, Golden Horde, gurkhana, dirham, pool
Ty^h сездер: археология, зерттеулер, ортагасырлык, к,ала, Сарайшык,, Алтын Орда, керхана, дирхем, пул
Ключевые слова: археология, исследования, средневековый город, Сарайшык, Золотая Орда, курхана, дирхем, пул
ulzhan.a67@mail.ru
.
E-mail: aibek_tu@mail.ru
,
tarix212@mail.ru
Archaeological excavations in the medieval city of Saraishyk in 2021
Abstract. The article introduces the preliminary results of archaeological work carried out in 2021 at the medieval settlement of Saraishyk. The monument is located 45 km north of Atyrau. During this period, work was carried out at Excavation no. 3, which was started in 2019. During the research, the structure of the Golden Horde time was recorded, in which adjacent rooms and long corridors were identified. Finds in the form of coins of the Uzbek Khan and Janibek Khan period, found on the floors of the premises, allow us to date the construction to the middle of the 14th century. Studies of previous years have shown that the cultural layer of the city is strongly mixed due to the use of the territory of the monument for burials and buildings. Nevertheless, in some areas, the remains of mud brick structures located at the level of the lower cultural layer have been preserved much better. Most of the excavation materials are represented by fragments of ceramics and animal bones. The thoughtful layout, expressed in the form of straight streets, buildings arranged in rows, the abundance of artifacts in the cultural layer indicate that the city was a major cultural and political center.
Acknowledgement: Article of the Committee of culture of the Ministry of Culture and sports of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 no. BR10164208 released at the expense of the project.
Citation: Akhmetova, U., Turaruly, A., Zhumabayev, A., 2022. Archaeological excavations in the medieval city of Saraishyk in 2021. Kazakhstan Archeology, 2 (16), 111-120 (in Kazakh). DOI: 10.52967/akz2022.2.16.111.120
1тарих гылымдарыныц докторы, к,ауымдастырылган профессор, Х. Досмухамедов ат. Атырау университету Атырау, К,азак,стан. E-mail: ulzhan.a67@mail.ru
-
E-mail: aibek tu@mail.ru
Атырауский университет им. Х. Досмухамедова, г. Атырау, Казахстан. ulzhan.a67@mail.ru
-
г. Атырау, Казахстан. E-mail: aibek tu@mail.ru
автор-корреспондент,
E-mail: tarix212@mail.ru
2021 ж. ортагасырлык Сарайшык каласында жYргiзiлген археологиялык казба жумыстары
Аннотация. Макалада 2021 ж. ортaFacырлык Сарайшык, каласы орнында жYргiзiлген археологиялык жумыстардыц алдын-ала нэтижелерi туралы айтыла-ды. Сарайшыктыц ¥лы Жiбек жолында aткaрFaн ролiн жаца iздeнicтeрмeн толыктыру максатында зерттеу жумыстары icKe асырылуда. 2019 ж. басталFан № 3 казба орнындаFы зерттеу одан эрi жалFаcтырылды. Катарласа орналаскан бвлмелер^ узын дэлiздeрi бар алтынордалык кезецнщ Fимараты ашылып, курылыс eдeнiнeн табылFан 0збек хан мен Жэшбек ханныц cоктырFан тиындары аркылы XIV f. орта тусымен кезецделт отыр. БурынFы зерттеулер кврсеткендей, каланыц мэдени кабаты тYрлi жерлешмдер, жаца курылыстар салынуы ceбeптi бiр-бiрiмeн араласып кеткешмен, кeйбiр аудандардаFы твменп мэдени кабатта шикi кiрпiштeн турFызылFан курылыстар жаксы cакталFан. Бул алдын-ала жоспарланып жаcалFан тYзу квшелерден, катар орналаскан Fимараттардан каланыц аймактаFы дэрежеа жоFaры екен1 байкалады. Казбадан тaбылFaн материалдардыц ба-сым бвлiгi кыш ыдыстар сыныктары мен жануарлар суйектершен турады. Мэдени кабаттыц жэд^ерлерге, эр тYрлi буйымдардыц калдыктарына бай болуы да, каланыц Yлкeн мэдени-саяси орталык болFaнынaн хабар бeрeдi.
Алгыс: Макала Казакстан Республикасыныц Мэдениет жэне спорт министрлт Мэдениет комитетшщ 2021-2023 жж. aрнaлFaн № BR10164208 жобасы аясында дайындалды.
Сiлтеме жасау Yшiн: Ахметова ¥.Т., Турарулы А., Жумабаев А. 2021 ж. ортaFacырлык Сарайшык каласында жYргiзiлгeн археологиялык казба жумыстары. Н,азак,стан археологиясы. 2022. № 2 (16). 111-120-бб. DOI: 10.52967/akz2022.2.16.111.120
2автор-корреспондент, магистр, научный сотрудник,
г. Атырау, E-mail: tarix212@mail.ru
Археологические раскопки средневекового городища Сарайшык в 2021 г.
Аннотация. В статье в научный оборот вводятся предварительные результаты археологических работ, проведенных в 2021 г. на средневековом городище Сарайшык. Исследования проводились на раскопе № 3, начатом в 2019 г. В ходе раскопок зафиксировано строение золотоордынского времени, в котором выявлены смежные комнаты, длинные коридоры. Находки в виде монет периода Узбек хана и Джанибек хана, обнаруженные на полах помещений, позволяют датировать конструкцию серединой XIV в. Исследования предыдущих лет показали, что культурный слой города сильно перемешан вследствие использования территории памятника под захоронения, постройки. Тем не менее, на некоторых участках остатки конструкций из сырцового кирпича, расположенные на уровне нижнего культурного слоя, сохранились гораздо лучше. Большая часть материалов раскопок представлена фрагментами керамики и костями животных. Продуманная планировка, выраженная в виде прямых улиц, постройки, расположенные рядами, насыщенность культурного слоя артефактами свидетельствуют о том, что город был крупным культурно-политическим центром.
Благодарности: Статья подготовлена в рамках проекта Комитета культуры Министерства культуры и спорта РК на 2021-2023 годы № BR10164208.
Для цитирования: Ахметова У., Турарулы А., Жумабаев А. Археологические раскопки средневекового городища Сарайшык в 2021 г. Археология Казахстана. 2022. № 2 (16). С. 111-120 (на каз. яз.). DOI: 10.52967/akz2022.2.16.111.120
1 Юркпе (Ахметова ¥.Т., Турарулы А.)
Ортагасырлык Сарайшык паласы ^¡рп Атырау каласынан 45 км жерде (Махамбет ауданы, Атырау обл.), Жайык езешнщ оц жагалауында орналаскан (1-сур.). Тарихи дерек бойынша кала XIII г. ортасында Бату ханныц т^сында салынган [Самашев жэне т. б. 2006: 18]. Кала аркылы Еуропа елдершен Хорезмге, Yндiстан мен Кытайга басты к¥рлыктык сауда, керуен жолдары еткен. Алтын Орданыц ыдырауынан кешн, XV г. 40-жылдарына карай кала бiртYтас Ногай Ордасы мемлекет болып калыптаскан мацгыт ж^ртыныц астанасы болды. Касым ханныц билт кезшде (15111521 жж.) Сарайшык Казак хандыгыныц астанасы атанды [Тасмагамбетов, Самашев 2001: 29].
АХМЕТОВА ¥.Т., Т¥РАР¥ЛЫ А., ЖУМАБАЕВ АЖ
2021 ж. ортагасырлык Сарайшык, каласында MYPBi3 'maeH археологиялык казба жумыстары
2021 ж. тамыз-кыр^йек айларында «Сарайшык» музей-корыгынын гылыми кызметкерлер1 ортагасырлык Сарайшык каласы орнында археологиялык казба ж^мыстарын журпзд^ Кдзбанын максаты - ортагасырлык каланын ¥лы Ж1бек жолындагы аткарган ролш жана деректермен толыктыру болды [Ахметова жэне т. б. 2021].
^ала к^ландысына алгаш 1937 ж. археолог Н. Арзютов гылыми-зерттеу жург1зд1, б1рнеше археологиялык казбалар салды [Арзютов 1949: 126-134]. 1950 ж. Э.Х. Марг^ланнын жетекшшпмен Батыс ^азакстан археологиялык экспедициясы ортагасырлык кала орнында зерттеулер жYргiздi [Маргулан 1951: 8]. 1996-2008 жж. аралыгында З. Самашевтiн жетекшiлiк е^мен Батыс ^азакстан археологиялык экспедициясы Сарайшык каласына кен келемде археологиялык казба ж^мыстарын жYргiздi [Самашев 1996; 1998; 2003; 2005]. Ал, сонгы кездерде Атырау облысы тарихи-елкетану музейiнiн, «Сарайшык» музей-корыгынын археологтары кала орнына археологиялык зерттеулерд1 жYргiзiп келедi [Т^рар^лы, Плахов 2021; Плахов жэне т. б.: 2021].
1-сур. Казахстан картасындаFы Сарайшык каласы. Картаны дайындаFан М.А. Антонов Fig. 1. Saraishyk town on the map of Kazakhstan. Map prepared by M. Antonov Рис. 1. Городище Сарайшык на карте Казахстана. Карту подготовил М.А. Антонов
Зерттеу жумыстары ортагасырлык кала орнындагы Жайык езешнщ жагалык белдеушде. 2019 ж. басталган № 3 казбада жалгасты. Б^л жерде алгашкы ж^мыстарды Атырау облыстык тарихи-елкетану музейi бастаган, жетекшiсi Р. Харипова. Казба орны ощустш жэне солтустш белiктерге белiнiп, шартты турде № 3 жэне № ЗА казбалары жYргiзiлген [Отчет... 2019: 93]. № 3 жэне № ЗА казбалары бiр казбанын екi белт, сондыктан оларды бiр казба ретшде карастыру колайлы. Осы казбанын жогаргы мэдени кабатынан жалпы саны тогыз отбасылык жерлеу орындары - керханалар жэне ондаган жеке жерленiмдер, 5-6 т^ргын жэне шаруашылык белмелершщ белiктерi аныкталган [Самашев 1998: 6]. Керханалар жартылай жерге казылып салынган, соган байланысты б^рынгы т^ргын, шаруашылык к¥рылыстарды кесiп, б^зып кеткенi байкалады. Барлык керханалар кYЙдiрiлген кызыл кыш юршштен т^ргызылган. БYтiн юршштердщ елшемдерi 23*23*5 см жэне 21*21*5 см. Юршштер сазды балшык ерiтiндiсiмен бекiтiлiп каланган, калындыгы 1,5 см. Керханалардын кабырга каландысы 8-13 катарга дейiн сакталган, биiктiгi 50-70 см аралыгында. Барлык керханаларда басы батыска багытталган 3-4 адамнын CYЙектерi жерленген. Отбасылык жерлеу орны болгандьщтан. ер мен эйел жэне жас балалардын CYЙектерi бар. Казба барысында жогаргы мэдени кабаттан iшi кYлге толган тандыр пештер мен кан жYЙелерi фрагменттерi де аныкталды. Тандыр пештердiн диаметрлерi 50-55 см немесе 60-70 см, кабыргаларынын калындыгы 2-2,5 см шамасында болды. Белме кабыргалары тYсi саргыш, келемi 37-38*21-22*5-6 см шикi кiрпiштерден каланган. Кабырга калындыгы 60 см шамасында. Кiрпiштердi бекггкен ерiтiндi балшыктын калындыгы 1,5-2 см. Археологиялык олжа ре^нде кыштан жасалган iшi куыс ядро, бшктш 80 см болатын Yлкен к¥мыра. 34 дана тиындар жиынтыгы, т. б. жэдiгерлер табылган. 2019 ж. казбадагы Yстiнгi мэдени кабат XV-XVI гг. мерзiмделген [Отчет... 2019: 93].
2 Материалдар мен эдктер
2.1 Зерттеу эдiстерi (Турарулы А.)
Калаларды зерттеудiн дэстYрлi калыптаскан методикасы: мэдени кабаттардан кездесетiн барлык нысандарды тiркей отыра сипаттау, мерзiмдеу аркылы жэне жан-жакты фототiркеулер жолымен, кала мэдени кабатын 5*5 м шаршыларFа белiп, кабат-кабатымен ашу эдiсiмен
журпзвд^
Макаланын негiзгi аркауы археологиялык зерттеулер барысында алынFан накты материалдар. Зерттеуге ортаFасырлык Сарайшыкта б^рын жYргiзiлген археологиялык ж^мыстардын Fылыми есептерi, Fылыми жинактарда жарияланFан макалалардын мэлiметтерi пайдаланылды. Олар зерттеуге алыетан кYрделi мэселелердi толыкканды саралауFа жол ашады.
2.2 Материалды сипаттау жэне талдау (Турарулы А., Жумабаев А.Ж.)
2021 ж. ж^мыстар казба аланынын жоFарFы мэдени кабатындаFы 2019 ж. аныкталFан жерленiмдер, т¥рFын YЙлер, шаруашылык к¥рылыстарынын калдыктарынан тазартып, одан эрi терендете казудан басталды. ЖоFарFы мэдени кабаттын мэлiметтерi 2019 ж. казба есебвде сипатталып жазылFан. Казбанын C0лтYCтiк белiгiнде теменгi мэдени кабаттарды зерттеу колFа алынды. Солтуспктен онтYCтiкке карай созылFан саман юршштен каланFан ^зын кабырFалардын бойынан алтынордалык кезен белмелерi, онын iшкi керiнiстерi аныкталды (2-сур.).
Казбанын бастапкы аумаFы 300 м2 к¥раса, ж^мыстар барысында солтуспк баFытка 25 м2 кенейтшдь Казба аланынын жалпы аумаFы 325 м2 к¥рады [Ахметова жэне т. б. 2021: 36].
АХМЕТОВА ¥.Т., Т¥РАР¥ЛЫ А., 2021 ж. ортагасырлык, Сарайшык, каласында
Ж¥МАБАЕВ А.Ж. жYргiзiлген археологиялык казба жумыстары
2-сур. Сарайшык,. К,азбаньщ жогарыдан TYciprnreH жалпы KepiHici. Сурет А.Ж. Жумабаевлк Fig. 2. Saraishyk. General view of the excavation. Photo by A. Zhumabayev Рис. 2. Сарайчик. Общий вид раскопа. Фото А.Ж. Жумабаева
Казба орнынан солтYCтiктен ощуспкке созылган, катар орналаскан бвлмелерi бар алтынордалык кезецнщ гимараты ашылды. Бвлмелерге казбаныц солтYCтiк-батыс жагындагы дэлiздер аркылы юретш болган. Дэлiздщ енi - 75 см. Бвлмелердщ ощуспк-шыгеыс жагы квше жак касбет деп саналады. Бвлмелердi нвмiрлеу солтYCтiктен ощуспкке карай бершдь Ягни, солтYCтiк шеткi бвлме № 1 бвлме деп есептелшдь Бвлмелердщ кыскаша сипаттамасы:
№ 1 бвлме кабырFаларыньщ квлемi 37x22x6 см саман юршштен калаетан. КабырFалар бiрнеше кабат саз балшыкпен сыланFан. Бвлменщ квлемi 3,6x2,9 м, кабырFаларыньщ калындыFы 0,22-0,65 м, сакталFан биiктiгi 0,57 м-ден 1,85 м дешн. СолтYCтiк кабырFа «фахверкш»1 к^рылыс екенi аныкталды, тшнен тесiктерi сакталFан аFаш баFана сырыктар орнатылFан, яFни, екi бвлме ортасындаFы аралык кабырFа. АрFы солтYCтiк жаFындаFы бвлме казылFан жок, оны ашу келес
'термин БКДЭ-1998 ece6iHeH алынды [Самашев 1998: 11]
казба маусымына жоспарланып отыр. Батыс кабыргасы дэлiз бен осы белмеш бeлiп т^р. Батыс кабыргадан ары карай калындыгы 76 см болатын дэлiз кабыргасы орналаскан. № 1 белмеге № 2 белме аркылы оцтустж жагынан юрген. Естнщ кендiгi - 90 см, табалдырыктьщ биiктiгi - 15 см. Есж онтYCтiк кабырганын дэл ортасына орналаскан. Бeлменiн солтYCтiк-батыс б^рышында сыпа Yстiнде тандыр пеш орнатылган. Онын ернеуiнiн диаметрi 40 см (3-сур.). Кан арнасы тандырдын батыс жагында, солтYCтiк кабыргадан онтYCтiк кабыргага дешн созылган. Б^л тандыр пеш кала казбасында кездесетiн эдеттегi тандырлардан езгешелеу. Осындай Yлкен тандырлар Жетiсудын
3-сур. Сарайшык,. Тандыр. Сурет А.Ж. Жумабаевтш Fig. 3. Saraishyk. Tandoor. Photo by A. Zhumabayev Рис. 3. Сарайчик. Тандыр. Фото А.Ж. Жумабаева
онтYCтiк eнiрлерiне тэн [Самашев 2009: 33]. Пештщ iшi терен, ^л тек тYбiнен шыкты. Кан арналарына жалганган куыс тесiктер байкалмайды. Тандыр кабыргасынын сырты ак с^р тYCтi кYлмен ныгыздалып бекiтiлген.
ОнтYCтiк кабыргага жакын жерде, есiкке карсы тагы бiр тандыр пеш орны аныкталды. Ол б^л белме еденiнен темен денгейде орналаскандыктан, астынгы к¥рылыс горизонтына тиесiлi деп есептелдi. Бeлменi топырактан тазалау барысында мэдени кабаттан кыш ыдыстын шYмегi, еден
АХМЕТОВА V.T., Т¥РАР¥ЛЫ А., Ж¥МАБАЕВ А.Ж.
2021 ж. ортс^асырлык, Сарайшык каласында жYргiзiлген археологиялык казба жумыстары
децгешнен CYЙeктeн жaсaлFaн шaшкыстыpFыш, сьфлы кыш ыдыстap сыныктapы, металл бyйымдap. т. б. табылды.
Бул бeлмeнiц ощустшнде № 2 бeлмe оpнaлaскaн. OFaн дэлiз apкылы батыс жaFынaн ^ген. Kipep ayыз есшнщ кевдт 1,85 м. ТypFын жай кeлeмi 3,32*3,58 м. КaбыpFaлap кaлындыFы 0,2-0,б5 м, бтктш 1,2-1,85 м. КaбыpFaлapдыц экпен aктaлFaны байкалады. Бipнeшe кабат саз балшыкты сылaктap Yстiнeн экпен акталып тypFaн. СоFaн ^paFa^4a № 2 бeлмeнiц бaскaлapынaн epeкшe манызы болFaн сeкiлдi. Эйткeнi, баска бeлмeлepдe эктщ кaлдыFы кездескен жок.
Бeлмeнiц шыгеыс кaбыpFaсын бойлай оpнaтылFaн сыпанын еш 2,94 м, солтYCтiк кaбыpFaдaFы еш - 0,5 м, ощустж кaбыpFaдaFы eнi - 0,9 м, бтктш -0,32 м. Сыпа тeсeлмeгeн, есш aлдыцдaFы аланкайдын, яFни саз балшыкпен сылaнFaн еденшщ кeлeмi 1,85*0,9 м. Бeлмeдe eкi тaндыp пеш оpнaлaскaн, aлFaшкысы бeлмeнiц ощустж кaбыpFaсы ipгeсiнe, онын кан apнaлapы кaбыpFaны бойлай оpнaлaссa, eкiншi тaндыp бeлмeнiц оpтa бeлiгiндe оpнaлaскaн. Ощуспк кaбыpFaны бойлай оpнaлaскaн тaндыpдыц диaмeтpi 35 см, кaбыpFaсыныц кaлындыFы 3 см. Кан apнaлapы шыFыс кaбыpFa бойында косылып, тiк мypжa кaмepaсы apкылы тYтiн жоFapыFa сыpткa шыFып кeтeтiн болFaн. Кан apнaлapыныц бeтi саман кipпiштepмeн жaбылFaн. Еденнен моншaктap жэне тeмip бyйымдap кaлдыктapы кeздeстi.
№ 3 бeлмe № 2-нщ ощустшнде оpнaлaскaн. Онын кeлeмi 5,1*3,1 м. КaбыpFaлapынын кaлындыFы 0,б5-0,75 м apaлыFындa, бтктш 1,б м. Есштщ кевдш б5 см. Ощустш жaFындa кaбыpFaныц бойын тYгeл алып, eнi 1,70 м болатын сыпа оpнaлaскaн. Еиктщ ощустж шeтiнeн № 4 бeлмeнiц солтYCтiк кaбыpFaсынa дeйiн дэлiз бойы шик кipпiштepмeн каланып, бiтeлгeн. Осы тypFын жай iшiн тaзaлay кeзiндe кола сакина, мыс тиындap, кыш ыдыс сыныктapы табылды.
№ 4 бeлмe № 3-тщ ощустшнде оpнaлaскaн. Keлeмi 2,7*2 м, кaбыpFa кaлындыFы 0,50 м, сaктaлFaн биiктiгi 1,8-1,18 м. Батыс кaбыpFaдaн eнi-Q,8 м есш оpны байкалады. Iшкi кepiнiсiндe баска кypылыс элeмeнттepi aныктaлFaн жок. Топыфактан тaзaлay бapысындa онда кола ^^ipay жэне кус бeйнeсi бap мыс тиын табылды.
№ 4 бeлмeнiц ощустшнде № 5 оpнaлaскaн. Онын кeлeмi 3,4*3,74 м. КaбыpFaлap калынды^ы 0,5 м, сaктaлFaн биiктiгi 1,8-1,2 м. Eciri оцтYCтiк кaбыpFaдa оpнaлaскaн, eнi 80 см. Есiк aлдындaFы eдeннiц кeлeмi 1,8*1,7 м, баска жaFыныц бapлыFын сыпа алып жатыф. ШыFыс кaбыpFaсыныц ipгeсiнe тaндыp пеш салыетан. Тaндыpдaн шыккан кан apнaлapы оцтYCтiк-бaтыс бypыштa оpнaлaскaн мypжaFa жaлFaскaн. Екiншi тaндыp пеш батыс кaбыpFa бойына сaлынFaн. Ол кeйiн бузылып, оpны тeгiстeлгeн. Каннын eкi aprn^i ашылды, apнaсыныц eнi 20 см-ден, ею apaлык кaбыpFa eнi 20 см. Сыпанын батыс жэне шы^ыс бeлiктepiнiц eнi 0,95 м, солтYCтiк бeлiгiнiц eнi 1,75 м, бшктш 38 см.
Бул бeлмeнiц жоFapFы мэдени кабатынан кYмiс диpxeмдep гамбеш табылды. Тиындapдын жалпы саны - 35 дана, 6íp-6ípí^ жабысып кaлFaн. KYмiс тиындap iшiндe, нyмизмaт, тт.к. П.Н. Пeтpовтыц aныктayы бойынша, Эзбек жэне Жэнiбeк xaндapдыц соFылымы бap. Тиындapдa тeкстiк aкпapaттap: ханнын аты, соFылFaн каласы, шыккан жылдapы жaзылFaнын айтады. Мысалы: Жэнiбeк ханнын диpxeмi Сapaй эл-Жэдидте соFылFaн. Тиындap 6íp-6ípí^ жабысып жаткандыктан eкiншi бeтiндeгi aкпapaттapы окылмaFaн. Сонымен кaтap, оpтaшa кeлeмдi кыш кyмыpaлapдын тYбi, сыpлы кыш ыдыс сыныктapы, CYЙeктeн eндeлгeн шYмeк кeздeстi. Бeлмeнiц батыс кaбыpFaсы жaFындa оpнaлaскaн дэлiздiц eнi - 95 см болды.
№ б бeлмe № 3-тiц тусында, дэлiздiц батыс кaбыpFaсынaн батыска кapaй оpнaлaскaн. Keлeмi 3,2*2,5 м. КaбыpFaлap кaлындыFы 0,7-0,2 м, сaктaлFaн биiктiгi 0,5-0,7 м. Бeлмeдeгi шыFыс кaбыpFaны бойлай оpнaлaскaн сыпанын жалпы кeлeмi 2,5*2 м. Бул жepдeн кыш ыдыстын кaкпaFы. aсыктap, тaндыp пеш сыныктapы табылды.
4-сур. Сарайшык,. Yйрек MYCÎHAepi салынган кыш ыдыс белт. Сурет А.Ж. Жумабаевнм
Fig. 4. Saraishyk. A fragment of ceramics with figures of ducks. Photo by A. Zhumabayev
Рис. 4. Сарайчик. Фрагмент керамики с фигурками уток. Фото А.Ж. Жумабаева
5-сур. Сарайшык. ^мк тиындар. Сурет А.Ж. Жумабаевнк
Fig. 5. Saraishyk. Silver coins. Photo by A. Zhumabayev Рис. 5. Сарайчик. Серебрянные монеты. А.Ж. Жумабаева
Казбадан табылган мацызды жэдшерлер iшiнде иык т^сына суда жYзетiн - Yш Yйрек мYсiнделген сырлы ыдыстыц жогаргы белiгi табылганын айтып етуге болады. Суда жYзетiн к¥стар Алтын Орда кыш енерiнде жш орындалатын бейненщ бiрi [Самашев жэне т. б. 2008: 52-61]. Сондай-ак ыдыстыц тущасыныц белiгiнде кошкар мYЙiздi ернектер тiзбегiн кере аламыз (4-сур.).
Барлык белмелер тандыр пешпен жылытылатын болган. Белмелер еденiн тазалау барысында тиындар, моншактар жэне темiр б^йым калдыктары кездестi. Еденнен табылган тиындар аркылы гимаратты мерзiмдесек, белмелердiн кызмет аткарган уакыты Эзбек, Жэнiбек хандардыц билiгi кезiне сай келедi [Ахметова жэне т. б. 2021: 165]. Тиындардыц басым белт осы хандар атынан согылган (5-сур.). бзбек ханныц билiк еткен уакыты Жошы ¥лысыныц ец еркендеген, ^лденген шагы. Б^л кезде империяныц куаты артып, саудасы, экономикасы ерледi. Керуен жолдары калпына келтiрiлiп, сол заманга сай жетiлген инфрак¥рылыммен жабдыкталды.
Баска да табылган жэдшерлер катарында ернектелген сырлы жэне сырланбаган кыш б^йымдар белшектерi, паста моншактар, металл, CYЙек, шыныдан жасалган заттардыц белшектер1 бар. Жалпы саны 140 заттай бiрлiк.
3 Корытынды (Турарулы А.) Ортагасырлык Сарайшык кала-сыныц гимараттары алдын-ала ойластырылган жоспар бойынша, тYзу кешел^ белмелер катармен салынганын кере аламыз. Б^л ¥лы Жiбек жолы бойындагы каланыц к^рылыстары
АХМЕТОВА ¥.Т., Т¥РАР¥ЛЫ А., Ж¥МАБАЕВ А.Ж.
2021 ж. ортагасырлык, Сарайшык каласында жYргiзiлген археологиялык казба жумыстары
стихиялы тYPде емес, астаналык калалар секiлдi алдын-ала жоспарланып салынган екенiн керсетш отыр.
Ашылган казбада узын дэлiз бойында катар катар белмелер салынуына байланысты б^л нысанды когамдык гимарат деп санауга болады. Б^ган дешнп Сарайшык казбаларында ашылган т^ргын Yйлер к¥рылысында дэлiз болмаган. Элi шеи ашылмаган б^л гимараттыц ^зындыгы казiрдiн езiнде 20 м-ден асты. Осы казбадан 30 м-дей жерде 1996-2008 жж. З. Самашев жетекшiлiк еткен экспедиция ашкан 40-тан астам белмелерi бар, к¥рылысында дэлiз бар кешецщ сарай гимараты (ханака) орналасканын ескерсек, каланыц б^л ауданы керуеншiлер, саяхатшылар, жолаушылар, зиярат етушшердщ конып-тYнеуi Yшiн салынган к¥рылыстардан т^рган.
Табылган жэдтерлер, эсiресе тиындар Сарайшыктыц Жошы ¥лысындагы баска калалармен сауда байланыстары туралы акпараттар бере алады. Сондай-ак, жэдтерлер экономикалык байланыстардыц аукымы, кала халкыныц осы кезещндеп мэдени сипатын саралауга кемектеседi.
ЭДЕБИЕТ
1 Арзютов Н. Отчет о раскопках, произведенных в 1937 г. на месте развалин Золотоординского города
Сарайчика // Известия АН КазССР. Сер. археол. 1949. Вып. 2. С. 126-134.
2 Ахметова У.Т., Муцтар Э.Ц., Кольцов П.М., Касенов М.С., Жунисханов А.С., Имашев Э.Ж., Турарулы А.,
Жумабаев А.Ж. «Казакстанныц батыс евдрщдеп алтынордалык калалар, кене керуен жолдары жэне керуен-сарайлар: пэнаралык зерттеулер (ХШ-ХУ гг.)» гылыми жобаныц 2021 ж. арналган жылдык есебг Fылыми жетекш1а УТ. Ахметова. Сарайшык: «Сарайшык» мемлекетпк тарихи-мэдени музей корыгы, 2021. 165 б.
3 Маргулан А. Тезисы доклада «Раскопки Сарайчика» на Всесоюзном археологическом совещании 1951 года
(24.04.1951 г.) // КР БFМ FК АИ архиву 219-1с, 8-п.
4 Отчет об археологических работах по теме: «Исследование средневекового городища Сарайчик
(Ортагасырлык Сарайшык каласыныц зертгелу1)». Атырау: «Сарайшык» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-крыгы, 2019. 206 с.
5 Плахов В.В., Калменов М.Д., Абдигалиев М.К. Некоторые результаты археологического исследования на
городище Сарайшык в 2019 году // Маргулановские чтения-2021: м-лы науч.-практ. конф. «Великая степь в контексте этнокультурных исследований», посвящ. 30-летию Независимости Республики Казахстан и 30-летию Института археологии им. А.Х. Маргулана (г. Алматы, 26-27 октября 2021 г.). В 3-х т. / Гл. ред. Онгар А., отв. ред. Байтанаев Б.А., Мамиров Т.Б. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2021. Т. 2. С. 108-119.
6 Самашев З. Отчет об аварийно-спасательных археологических работах на городище Сарайчик в 2003 году
// «Сарайшык» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-корыгыныц коры. 189 с.
7 Самашев З. Отчет о работах ЗКАЭ в Атырауской и Мангыстауской областях 1996 году // Архив ИА КН
МОН РК. Д. 2463, 438 л.
8 Самашев З. Отчет о работах ЗКАЭ на городище Сарайчик в 1998 г. // Архив ИА КН МОН РК. Д. 2500,
126 л.
9 Самашев З. Отчет о работах ЗКАЭ ИА МОН РК по программе «Научно-прикладные исследования в области
археологии- Культурное наследие. Раздел «Городище Сарайчик» в 2005 году // Архив ИА КН МОН РК. Д. 2748, 87 л.
10 Самашев З. Отчет о научно-исследовательской работе в 2009 г. Государственная программа «Культурное
наследие» по теме «Городище Сарайчик» (промежуточный). Алматы, 2010 // Архив ИА КН МОН РК. Д. 2937.
11 Самашев З., Бурнашева Р., Базылхан Н., Плахов В. Сарайшык тиындары. Алматы: «Археология», 2006.
184 б.
12 Самашев З., Кузнецова О., Плахов В. Сарайшыктын кыш б^йымдары. Алматы: «Археология», 2008.
264 б.
13 Тасмагамбетов И., Самашев З. Сарайшык. Алматы: ОФ «Берел», 2001. 320 б.
14 Турарулы А., Плахов В. 2019 жылгы Сарайшыктагы археологиялык зерттеулер // «Касым хан жэне
Сарайшык: Казак мемлекеттшп тарихында» Республ. гыл.-тэж. конф. м-ры жинагы (Атырау к., 1315 казан 2021 ж.) / Жауапты ред. М^ктар Э. Атырау-Сарайшык: «Сарайшык» мемлекетпк тарихи-мэдени музей-корыгы, 2021. 196-203-бб.
REFERENCES
1 Arzyutov, N. 1949. In: Izvestiya AN KazSSR. Ser. arheol. (News of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Ser.
archaeol.), 2, 126-134 (in Russian).
2 Akhmetova, U., Mukhtar, A., Koltsov, P., Kasenov, M., Zhuniskhanov, A., Imashev, E., Turaruly, A., Zhumabayev,
A. 2021. "Kazakstannyn batys onirindegi altynordalyk kalalar, kone keruen zholdary zhane keruen-saraylar: panaralyk zertteuler (13-15 gg.)" gylymi zhobanyn 2021 zhylga arnalgan zhyldyk esebi (Report of the research project for 2021 «Golden Horde cities, ancient caravan routes and caravanserais in the western region of Kazakhstan: interdisciplinary research (13th-15thcenturies)"). Saraishyk: "Saraishyk" state historical and cultural museum-reserve (in Kazakh).
3 Margulan, A. 1951. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology, d. 219 (in Russian).
4 Otchet ob arheologicheskih rabotah po teme: «Issledovanie srednevekovogo gorodishcha Saraishyk (Report
on archaeological works on the topic: "Exploration of the medieval town of Saraishyk). 2019. Atyrau (in Russian).
5 Plakhov, V. V, Kalmenov, M. D., Abdigaliev, M. K. In: Onggar, A., Baitanayev, B. A., Mamirov, T. B. (eds.).
Margulanovskie chteniya-2021 (Margulan readings-2021), 2. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 108-119 (in Russian).
6 Samashev, Z. 2003. In: Archive of the Saraishyk state historical and cultural museum-reserve (in Russian).
7 Samashev, Z. 1996. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology, d. 2463 (in Russian).
8 Samashev, Z. 1998. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology, d. 2500 (in Russian).
9 Samashev, Z. 2005. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology, d. 2748 (in Russian).
10 Samashev, Z. 2008. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology, d. 2873 (in Russian).
11 Samashev, Z., Burnasheva, R., Bazylkhan, N., Plakhov, V. 2006. Coins of Saraichik. Almaty: "Archaeology" LLP
Publ. (in Kazakh, Russian, English).
12 Samashev, Z., Kuznetsova, O., Plakhov, V 2008. Ceramics of Saraichik hillfort. Almaty: "Archaeology" Publ.
(in Kazakh, Russian).
13 Tasmagambetov, I., Samashev, Z. 2001. Saraishyk. Almaty: "Berel" Public Foundation Publ. (in Kazakh, Russian,
English).
14 Turaruly, A., Plakhov, V, 2021. In: Mukhtar, A. (ed.). Kasymhan zhane Saraishyk: Kazak memlekettiligi tarihynda
(Kasym Khan and Saraishyk: in the history of Kazakh statehood). Atyrau-Saraishyk: Saraishyk state historical and cultural museum-reserve, 196-203 (in Kazakh).
МYДделер к,ак,тыгысы туралы акпаратты ашу. Автор 1^дделер к,ак,тыгысыныц жок,тыгын мэлiмдейдi.
/ Раскрытие информации о конфликте интересов. Автор заявляет об отсутствии конфликта интересов.
/ Disclosure of conflict of interest information. The author claims no conflict of interest.
Мак,ала туралы акпарат / Информация о статье / Information about the article.
Редакцияга тYстi / Поступила в редакцию / Entered the editorial office: 03.05.2022.
Рецензенттер макулдаган / Одобрено рецензентами / Approved by reviewers: 25.06.2022.
Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted for publication: 25.06.2022.
