Құқық қорғау қызметінің проблемалық аспектілері (заңнама мониторингі) Текст научной статьи по специальности «Право»

УДК 342

^OPFAy ЦЫЗМЕТ1НЩ ПРОБЛЕМАЛЫЦ АСПЕКТ1ЛЕР1 (ЗАЦНАМА МОНИТОРИНГА

Алмас ^анат^лы фанатов

Зац гылымдарыныц кандидаты, Астана ц., Цазацстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Ерлан 1^ад1ржаи^лы Ахметов

Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц Цуцыцтыц мониторинг орталыгыныц гылыми цызметкерг, цуцыц магистр1, Астана ц., Цазацстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Tymh создер: цуцыц цоргау цызметг; цуцыц цоргау органы; цуцыц цоргау органыныц цызметкер1; цуцыц цоргау органыныц басшысы; ротация.

Аннотация. Булзерттеуде жогарыда белгтенген, 2011 жылы цабылданган жэне цаз1рг1 уацытта жеке ережелерг б1ркелт емес зацдыц табигаты бар Цазацстан Республикасыныц «Цуцыц цоргау цызметг туралы» Зацыныц толыц талдауы кврсеттген.

Цазацстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дешнгг кезецге арналган цуцыцтыц саясат тужырымдамасында Цазацстанныц тэуелсгздж жылдарында цуцыцтыц жэне демократиялыц мемлекеттщ талаптарына жауап беретгн цуцыц цоргау жуйеЫ цалыптасып жэне тшмд1 турде жумыс жасап жур деп постулатталган.

Осымен бгрге мемлекеттщ цуцыц цоргау эрекеттерг взшц ары царай дамуын жэне жетiлдiруiн талап етед1. Осыган байланысты, цылмыспен курес, зацдылыцты жэне цогамдыц цаутЫзджтг цамтамасыз ету, азаматтардыц бостандыгы мен цуцыцтарын цоргау, мемлекеттщ кез келген цуцыц бузушылыцца жауабы болмай цоймайтындыгы, цуцыц бузушылыцца «нвлдж шыдамдылыц» кврсету принципт мултжЫз цолдану, цылмыстарды жылдам, эр1 толыц ашу, оларды жасаган тулгаларды эшекерлеу жэне цылмыстыц жауапкершшкке тарту, цуцыц бузушылыцтыц алдын алу, цылмысца царсы куресте азаматтармен взара эрекеттесу бул цызметтегг басымдыц болып табылады.

Бул есептердщ шешгмт табу ушт кадр саясатыныныц турацтылыгын цамтамасыз етт, цуцыц цоргау органдары цызметкерлертщ тэртгбте жэне бшктшггне талапта-рын арттыру керек. Сондай-ац, цуцыц цоргау органдары цызметтщ тшмдшгт артты-руын цамтамасыздандыру мацсатында олардыц цызметт сандыц цана емес, сапалыц кврсеткштерг бойынша багалау критерилерт аныцтау керек.

Цолданыстагы халыцаралыц жэне улттыц зацнаманыц, зацды жэне арнайы эдебиеттщ, цуцыц цоргау саласындагы цуцыц цолдану тэж1рибес1нщ улкен бвлтн цабылдау нэтижел\ болу ушт талдамалы материал шартты турде ушке бвлгнедг: 1. Зерттелт отырган салада Цазацстан территориясында цалыптасцан зацнаманы талдау. 2. Цазацстан Республикасыныц цолданыстагы «Цуцыц цоргау цызметг туралы» Зацныц бвлек жетжпеушшктерг. 3. ¥лттыц зацнаманы жеттд1ру жвнтде усыныстар.

ПРОБЛЕМНЫЕ АСПЕКТЫ ПРАВООХРАНИТЕЛЬНОЙ СЛУЖБЫ (МОНИТОРИНГ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА)

Канатов Алмас Канатович

Кандидат юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Ахметов Ерлан Кадиржанович

Научный сотрудник Центра правового мониторинга

Института законодательства Республики Казахстан, магистр права,

г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Ключевые слова: правоохранительная служба; правоохранительный орган; сотрудник правоохранительного органа; руководитель правоохранительного органа; ротация.

К,¥цьщтьщ мониторинг

Аннотация. В данной статье предметно дается детальный анализ (мониторинг) Закона Республики Казахстан «О правоохранительной службе», который был принят еще в 2011 году и, надо отметить, отдельные положения которого, в настоящее время, имеют неединообразную юридическую природу.

В Концепции правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года постулируется, что за годы независимости Казахстана сложилась и в целом эффективно функционирует правоохранительная система, отвечающая потребностям демократического и правового государства.

Вместе с этим правоохранительная деятельность государства требует своего дальнейшего развития и совершенствования. В этой связи главными приоритетами в данной деятельности должны быть: борьба с преступностью, обеспечение законности и общественной безопасности, защита прав и свобод граждан, обеспечение неотвратимости реакции государства на любые правонарушения, неукоснительное следование принципу «нулевой терпимости (толерантности)» к правонарушениям, быстрое и полное раскрытие преступлений, изобличение и привлечение к уголовной ответственности лиц, их совершивших, профилактика правонарушений, взаимодействие с гражданами в борьбе с преступностью.

Для решения этих задач необходимо обеспечивать стабильность кадровой политики, повышать требования к квалификации и дисциплине сотрудников правоохранительных органов. Также в целях обеспечения эффективной деятельности правоохранительных органов необходимо определить четкие критерии оценки их деятельности, при этом не только по количественным показателям, но и по качественным параметрам оценки.

Для результативности восприятия большого пласта действующего международного и национального законодательства, юридической и специальной литературы, правоприменительной практики в правоохранительной области, аналитический материал условно будет разделен на три части: 1. Анализ сложившегося на территории Казахстана законодательства в исследуемой области; 2. Отдельные недостатки действующего Закона РК «О правоохранительной службе»; 3. Рекомендации по совершенствованию национального законодательства.

PROBLEMATIC ASPECTS OF LAW ENFORCEMENT SERVICE (MONITORING OF LEGISLATION)

Kanatov Almas Kanatovich

Candidate of Juridical Sciences, Astana, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Akhmetov Erlan Kadirzhanovich

Researcher at the Center for legal monitoring of the Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, master of law, Astana, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]. kz

Keywords: law enforcement service; law enforcement body; a servant of law enforcement body; a head of a law enforcement body; rotation.

Abstract. In this article, given detailed analysis (monitoring) of the Law of the Republic of Kazakhstan « On Law Enforcement Service» is given in detail, which was adopted 2011 and, which, at present, have an uniform legal nature.

The Concept of the Legal Policy of the Republic of Kazakhstan in the period from 2010 to 2020 states, that during the years of Kazakhstan's independence, a law enforcement system has developed and showed that is generally effective.

But with this, the law enforcement activity of the state requires its further development and improvement. Regarding to it, the main priorities in this activity should be: combating crime, ensuring the rule of law and public safety, protecting the rights andfreedoms of citizens, ensuring the inevitability of the goverment's response to any offense, adhering strictly to the principle of «zero tolerance» to offenserers, rapid and full disclosure of crimes, the exposure and bringing to justice of persons who committed them, the prevention of violations, interaction with citizens in the fight against crime.

To solve these problems, it is necessary to ensure the stability of the personnel policy, raising the requirements to the qualifications and discipline of law enforcement officers. Also, in order to ensure effective activity of law enforcement bodies, it is necessary to define clear criteria for evaluating their activities, not only in terms of quantitative indicators, but also in qualitative

parameters of evaluation

For the effectiveness of the perception of a large stratum of existing international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practices in law enforcement field, the analytical material will be conditionally divided into three parts: 1. Analysis of the legislation in the territory of Kazakhstan in the research area; 2. Certain limitations of the current Law of the Republic of Kazakhstan «On Narcotic Drugs, Psychotropic Substances, their analogues and precursors and counter measures of their illegal turnover and their abuse»; 3. Recommendations for improving national legislation.

Казакстан Республикасы Президенть нщ 2015 жылдьщ 20 мамырдагы Багдарламасында ¥лт жоспары - 100 накты кадамыныц 29-кадамы аясында к¥кык коргау органдарыныц кызметкерлерш мемлекеттк кызмет жYЙесiне енпзу жэне тшсшше, эр к¥кык коргау кызметшщ ведомстволык ерекшелiктерiн есепке алу-мен кызметтен ету бiрыцFай ережелерiн енгiзу кажеттшп кезделген1. «К¥кык KOрFау кызметi туралы» КР Зацы Казакстан Республикасыныц крык корFау кызметiне тYсу, оны ету жэне токтату, сонымен катар к^кык корFау органдары кызметкерлершщ к^кыктык жаFдайын, материалдык камсыздануын жэне элеуметтiк корFауын аныктау рэымшщ крыктык катынасы бо-лып табылады2. Б^л зацнамалык акт к^кык KOрFау кызметшщ бастапкы кезшен, оны iске асыру мен токтату кезшен мемлекеттщ катынасын аныктайды.

Б^л зерттеуде жоFарыда белгiленген, 2011 жылы кабылданFан жэне казiргi уакытта жеке ережелерi бiркелкi емес зацдык таб^аты бар Казакстан Республикасыныц «К^кык корFау кызметi туралы» Зацныц толык талдауы керсетiлген.

КолданыстаFы халыкаралык жэне ^лттык зацнаманыц, зацды жэне арнайы эдебиеттщ, к^кык корFау саласындаFы к^кык колдану тэжiрибесiнiц Yлкен белiгiн кабылдау нэтижелi болу Yшiн талдама-лы материал шартты тYрде Yшке белiнедi: 1. Зерттелш отырFан салада Казакстан тер-риториясында калыптаскан зацнаманы талдау; 2. Казакстан Республикасыныц KOлданыстаFы «Кркык корFау кызметi туралы» Зацыныц кемшiлiктерi; 3. ¥лттык зацнаманы жетiлдiру женiнде ^сыныстар.

1. Зерттелш отырFан салада Казакстан территориясында калыптаскан зацнаманыц талдауы келесМ керсеттi.

Казакстан Республикасыныц 2010 жыл-дан 2020 жылFа дейiнгi кезецге арналFан к^кыктык саясат т^жырымдамасында Казакстанныц тэуелсiздiк жылдарында к^кыктык жэне демократиялык мемлекеттiц талаптарына жауап беретiн к¥кык корFау жYЙесi калыптасып жэне тиiмдi тYрде ж^мыс жасап жYр деп постулатталFан3.

Осымен бiрге (мемлекеттiк саясат-ты iске асыру саласындаFы колда бар жетютктермен) мемлекеттiц к^кык корFау эрекеттерi езiнiц ары карай дамуын жэне жетiлдiруiн талап етедi. Осыпан байла-нысты, кылмыспен кYрес, зацдылыкты жэне коFамдык кауiпсiздiктi камтамасыз ету, азаматтардыц бостандыFы мен к^кыктарын корFау, мемлекеттiц кез кел-ген к¥кык б^зушылыкка жауабы болмай KOЙмайтындыFы, к^кык б^зушылыкка «нелдк шыдамдылык» керсету принципш мYлтiксiз колдану, кылмыстарды жылдам, эрi толык ашу жэне кылмысты жасаFан тYЛFаларды кылмыстык жауапкершiлiкке тарту, к¥кык б^зушылыктыц алдын алу, кылмыска карсы кYресте азаматтармен езара эрекеттесу б^л кызметтегi басымдык болып табылады.

Б^л есептердiц шешiмiн табу Yшiн тек кана к¥кык корFау органдарын ныFайтып, олардыц ж^мыс iстеу кдаылысы мен тэсiлдерiн жетiлдiрiп кана коймай, сонымен катар кадр саясатыныныц т^рактылы^ын камтамасыз етiп, крък корFау органдары кызметкерлерiнiц тэртiбiне жэне бшкгшгше талаптарын арттыру керек. Сондай-ак, к¥кык корFау органдары кызметшщ тиiмдiлiгiн арттыруын камтамасыздандыру максатында олардыц кызметш сандык кана емес, сапалык керсеткiштерi бойынша баFалау критерилерiн аныктау керек [1].

Сез жок, к¥кык корFау органдары кызметiнiц басты керсеткМ азаматтардыц

1100 цадам 5 институционалдъщреформалар бойынша. http://www.adilet.gov.kz/ru/articles/100-shagov-po-5-institucionalnym-reformam

2 2011 жылгы 6 цацтардагы № 380-IV «Кщыц цоргау цызметi туралы» Казацстан Республикасыныц Зацы. К^олжет1мд1л1к режима «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттерМц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi.

3 2009 жылгы 24 тамыздагы № 858 «Казацстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган цщыцтыц саясат тужырымдамасы туралы» Казацстан Республикасы ПрезидентМц Жарлыгы. Колжетiмдiлiк режимi: «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц актшерШц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi.

оларга сешмдшгшщ децгей болу керек.

Казакстан Республикасы Президентi -Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц 2012 жылгы 14 желтоксандагы «Казакстан-2050» Страте-гиясы: калыптаскан мемлекеттщ жаца са-яси багыты» атты Казакстан халкына Жол-дауында к¥кык коргау жYЙесiн жащырту багдарламасы негiзiнде к¥кык коргау орган-дарын жYЙелi тYрде реформалау мэселес койылды [2].

«Казакстан-2050» Стратегиясы-

на алынган к¥кыктык идея барысында калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыт алынды, Казакстан Республикасыныц кукык коргау жYЙесiн одан эрi жацгыртудыц 2014-2020 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасы бекiтiлдi жэне Казакстан Республикасы Президентiнiц 2013 жылгы 31 желтоксандагы №720 жарлыгымен Казакстан Республикасы к¥кык коргау органдарыныц кадр саясаты Т^жырымдамасы кабылданган4.

Мемлекеттiк багдарлама адам к¥кыгы мацызды орын алатын элемдiк стандартка жауап беретiн сенiмдi к¥кык коргау жYЙесiне к¥кыктык непз берiп, соны-мен катар кепшшк таныган халыкаралык стандарттарга жэне «Казакстан-2050» Стратегиясыныц максатттарына сэйкес к¥кык коргау жYЙесiн жасау YДерiсiн аяктауга мYмкiндiк бередi.

Бiр жагынан к¥кык коргау кызметi саласындагы зацнама мемлекеттщ стратегиялык максаттарына жэне Казакстан Республикасыныц сыбайлас салалык зацнамаларыныц негiзгi орынына сэйкес деп белгшеуге болады, екiншi жагынан тэжiрибеде реттеу кезiнде мэселе турдыра-тын кемшiлiктер бар екенiн тYсiну керек.

Кайшылыц тудыратын Цазацстан Республикасыныц «Куцыц цоргау цызмет1 туралы» Зацыныц нормаларына цатысты.

1. К¥кык коргау органдарына эскери к¥рамаларын жаткызуды к¥кык коргау кызметiнiц к¥кыктык реттеудiц мэселес деп белгiлеуге болады.

Осылай, «Казакстан Республикасыныц ¥лттык ¥лан туралы» зацыныц 1-бабыныц 1-тармагы бойынша Казакстан Республикасыныц ¥лттык ¥ланы Казакстан Республикасы шю iстер бiрыцFай жYЙесiне кiрiп, т¥ЛFаныц, коFамныц жэне мемлекеттiц кауiпсiздiгiн камтамасыз етуге, адамныц бас бостандыFы мен к¥кь^ын корFауFа арналFан.

КР «К¥кык корFау кызметi туралы» Зацыныц 3 бабында к¥кык корFау ор-

гандарына Казакстан Республикасыныц зацнамалык актiлерiне сэйкес ез кызметш жYзеге асыратын прокуратура органдары, iшкi ютер, жемкорлыкка карсы кызмет, экономикалык тексеру кызмет карайды.

Iшкi iстер органдарыныц белiмшесi бол-май, ресми турде коFамдык тэртiптi кYзету кызметiнiц косалкы кYштерi болып, к¥кык KорFау функцияларыныц бiркатар кызметш аткаратын Казакстан Республикасыныц ¥лттык ¥ланы к¥кык корFау органдарыныц бiрыцFай жYЙесiне кiретiн к¥кык корFау органы деп санауFа болады ма? [3].

Б¥л с¥рак керсетшген эскери к¥раманыц к¥кыктык статусын жэне к¥кык корFау функцияларына ара катынасын айкындауды кажет етедi.

2. Казiргi эрекеттегi кылмыстык зацнамада кылмыстык к¥кык б¥зушылык KOFамдык кауiп-катер децгешне жэне жаза-лауына карай кылмыс пен кылмысты кылык болып белiнедi (КР КК 10 бабы).

Казакстан Республикасыныц

кылмыстык кодексшен аныктама. Осы Ко-дексте айыпп¥л салу, тYзеу ж¥мыстары, бас бостанды^ын шектеу, бас бостандыFынан айыру немесе елiм жазасы тYрiндегi жа-залау катерiмен тыйым салынFан айыпты жасалFан, коFамFа кауiптi iс-эрекет (эрекет немесе эрекетаздш) кылмыс деп танылады.

Кылмыстык терю кылык деп коFамFа зор кауш тендiрмейтiн, болмашы зиян келт1рген не адамныц жеке басына, ¥ЙымFа, коFамFа немесе мемлекетке зиян келтсру катерiн туFызFан, оны жасаFаны Yшiн айыппул салу, тYзеу жумыстары, коFамдык ж¥мыстарFа тарту, камакка алу туршдеп жаза кезделген, айыпты жасалFан ю-эрекет (эрекет не эрекетсiздiк) танылады. (КР Кылмыстык кодека, 2-белiм, 10-бап)

Казакстан Республикасыныц 2011 жылFы 6 кацтардаFы «К¥кык корFау кызметi туралы» Зацымен бYкiл мэтiнде «кылмыс» деген аныктама колданылFан, яFни «кылмыс» тYрлiк ¥Fымы мен «кылмыстык к¥кык б¥зушылык» текпк ¥Fымы арасында жасанды кайшылык туын-дайды. Сэйкесiнше «кылмыстык кылык» институты «К¥кык корFау кызметi тура-лы» Зацы аясында к¥кыктык айналым-нан шы^ады. Б¥л, ез кезегiнде, ¥намсыз салдарды тудырып, к¥кыкка кайшы нэтижеге экелуi мYмкiн. Мысалы, зерттелш отырFан, Казакстан Республикасыныц «К¥кык корFау кызметi туралы» Зацыныц «К¥кык корFау кызметiне т¥ру шарты» 6-бабы 2-тармаFыныц 7) тармакшасында:

4 2013 жылгы 31 желтоцсандагы № 720 «Казацстан Республикасыныц цуцыц цоргау ЖYйесiн одан эр1 дамыту шаралары туралы» Казацстан Республикасы Президентiнiц Жарлыгы. Колжетiмдiлiк режимi: «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтiк цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.

жемкорлык кылмыс жасагандар «К¥кык коргау кызметше кабылданбайды» деген регламент белгшенген.

Сол арада, КР Кылмыстык кодексшщ ерекше бeлiмi «Мемлекеттж кызмет пен мемлекеттiк баскару мYДделерiне карсы сыбайлас жемкорлык жэне езге де кылмыстык к¥кык б¥зушылыктар» атты 15 тарауга сэйкес сыбайлас жемкорлык к¥кык б^зушылык деген сез ^ркесш колданган д¥рыс.

Кайшылыкты (оныц шщде

жемкорлыкты) кауiпiн азайту максатында «К¥кык коргау кызметi туралы» Зацындагы «кылмыс» терминiн «кылмыстык к¥кык б^зушылык» рымына ауыстыру кажет.

Казацстан Республикасыныц «Кщыц цорзау цызметг туралы» Зацыныц 82 бабыныц eKiHmi бвлгмш цайта царастыруза цатысты

Казакстан Республикасыныц 2011 жылгы 6 кацтардагы №380-IV «К¥кык коргау кызмет туралы» Зацыныц 2-бабына сэйкес: «Казакстан Республикасыныц Конститу-циясы, Казакстан Республикасыныц Ецбек кодекс жэне Казакстан Республикасыныц «К¥кык коргау кызметi туралы» Зацымен карастырылган ерекшелiктерiмен коса, Казакстан Республикасыныц «Казакстан Республикасыныц мемлекеттж кызметi туралы» Зацы, Казакстан Республикасы Зацдары к¥кык коргау органдары кызметiн реттейтiн жэне Казакстан Республикасыныц езге де нормативт к¥кыктык актiлерi» к¥кык коргау органдары кызметшщ к¥кыктык негiзi болып табылады5.

Казакстан Республикасыныц Ецбек кодексiнiц 114-бабына сэйкес эскери кызмет аткаратын, арнаулы мемлекеттiк, к^кык коргау органдары жэне мемлекеттж фельдъегерлiк кызмет аткаратын т^лгалардыц ецбегi Казакстан Республикасы арнаулы зацдарымен жэне кызметке т^ру, оны ету жэне токтату талаптары мен ретш орнататын Казакстан Республикасыныц езге де к¥кыктык актiлерiмен карастырылган ерекшелiктерiмен коса, КР Ецбек кодексiмен реттеледь

Демек, Казакстан Республикасыныц «к¥кык коргау кызмет туралы» Зацыныц 82-бабыныц 2-тармагыныц нормативтi ережелерiн есепке алсак, к¥кык коргау органыныц басшысы немесе кызметке тагайындалу к¥кыгы бар екш жогары дайындыгы мен алып откан орнында ж^мыс тэжiрибесi бар жэне кызметт етуге денсаулыгы жарамды кызметкерлердщ

кызмет мерзiмiн олардыц келiсiмiмен бiр жылдан бес жылга дейiн ^зартады.

Осылайша, к¥кык коргау кызметiнде бо-латын белгiленген жасын ¥зарту жогарыда кeрсетiлген басшыларына жазбаша, сэйкес Yлгiде бiлдiрiлген кызметкердiц карауына байланысты болу мYмкiн.

Сол арада, Казакстан Республикасыныц Ецбек кодексшщ 30-бабыныц 5-тармагында камтылатын ¥ксас нормалар бойынша зейнеткерлiк жаска жеткен жэне жогары дэрежелi бшкгшп бар кызметкермен, оныц ж^мыс ютеу кабiлетiн ескере отырып ецбек шарты жыл сайын шектеусiз ¥зартылу мYмкiн. Б^л жагдайда Ецбек кодексiнiц 5-тармагы зейнетакы жасына жеткен кызметкермен ецбек шартын ¥зарту к¥кыгы бар ж^мыс берушiге диспозициялык норма болып табылады.

Егер «^зартылады» жэне «¥зартылу мYмкiн» деген сездерше CYЙенсек, бiрiншi ¥гым бойынша Казакстан Республикасыныц Ецбек Кодексшщ 82-бабы 2-тармагында кeрсетiлген эрекет басшыныц карауынсыз, тек денсаулыгы жарамды кызметкердщ келiсiмi бойынша орындалады. Екiншi жагынан «¥зартылу мYмкiн» сез тiркесi ецбек шартын ^зартуы бойынша жасалына-тын эрекет басшыныц карауында болады.

Экономикалык дагдарыс жагдайындагы ецбек зацнамаларыныц даму трендiне CYЙенсек, кызметкердiц зейнеткерлiк жаска жетуi оныц ецбекке конституциялык к^кыгын кыспау тию. Сэйкесiнше, зац шыгарушы т^лганыц (к¥кык коргау органныц басшысы немесе кызметке тагайындау к¥кыгы бар уэкшетл т^лга) онымен мiндеттi карым-катынас пен бо-луы мYмкiн салдарын лайыктайтын едэуiр айкын кръктык ^йгарымды т^жырымдады.

Сонымен катар, КР «К¥кык коргау кызмет туралы» Зацыныц 82-бабыныц 2-тармактагы туындайтын жэне кызмет ету мерзiмi туралы шешiм кабылдайтын сыбайлас жемкорлыкка эсер ететiн, келiсiм шартты ¥зарту Yшiн келесi талаптарды егжей-тегжешн ашып карастыру абзал: к¥кык коргау саласына карай «жогары кэсiби дайындык, тагайындалган кызметтегi ж¥мыс тэжiрибесi мен кызмет ету Yшiн денсаулыгына карай жарамдыгы».

Артык бланкеттiк жэне сштемелж к¥кык нормалары туралы

Конституцияга сэйкес кабылданатын зацнамалык актiлер Зацдардагы сштемелк нормаларды азайту жэне сэйкесiнше зацдарды кабылдау тэжiрибесiн кецейту

5 2015 жылгы 23 царашадагы № 414-V «Казацстан Республикасыныц Ецбек KodeKci» Казацстан Республикасыныц Кодексь Кoлжeтiмдiлiк режима «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттершц ацпараттыц-цщыцтыц жуйеЫ.

зацнаманы жYЙелендiрудiц, сондай-ак оны ескiрген жэне кайталанатын нормалар-дан босатудыц, к¥кыктык реттеудегi бос орынды толтырудыц, осы к¥KыктаFы iшкi кайшылыктарды жоюдыц шыFармашылык кызметiнiц тиiмдi к¥ралдарыныц бiрi болып табылады.

КР «Кукык корFау кызмет туралы» Зацы бланкеттiк (сштемелш) жаратылысындаFы нормалардыц жеткiлiктi екенiн атап кеткен жен. Сощылардыц пайда болуынан, бiздiц ойымызша, сыбайлас жемкорлык к¥кык б¥зушылык жэне азаматтар мен ¥йымдардыц зацды мYДделерiне, к¥кыктарына кысым жасау орын табады.

Орган-эзiрлеушi колайлы деп санай-тын Кукык корFау органныц уэкiлеттi басшысыныц к¥зыретiн жYзеге асатын «дербестеу талаптарын» айтарлыктай iскерлiкпен жасырды. Егжей-тегжейлерi зацFа тэуелдi актiлерде (атап айткан) бланкеттiк, сiлтемелiк институты аркылы аныкталды [4, 3-4 б.].

Зерттелш отырFан, Казакстан Республикасыныц «Кукык корFау кызметi туралы» Зацыныц келесi нормалары туралы айтылып т¥р (Курсивпен керсетшд^:

1. 5-1 бап. Кадр кызметь 11) Казацстан Республикасыныц зацнамасында белгшенген взге де екiлеттiктердi жYзеге асырады.

2. 6-бап. К¥кык корFау кызметше т¥ру шарты.

5-1. Полиграфологиялык зерттеуден ету тэртiбiн Казацстан Республикасыныц Yкiметi айцындайды.

3. 9-бап. К¥кык корFау органдарыныц бiлiм беру ¥йымдарына окуFа кабылдау.

13. Кызметкерлер Казацстан Республикасыныц зацнамасында белгшенген тэрттпен, к¥кык корFау органдарыныц бiлiм беру ¥йымдарында жоFары кэсiптiк бiлiм ала алады.

Келесi баптар ¥ксас к¥кыктык жаратылыска ие:

-14. Кызметкерлердщ мэртебес жэне олардыц цуцыцтыц кепiлдiктерi; 15. Кызметкерлердщ цуцыц цоргау цызметш вткеруге байланысты цуцыцтары; 16. Кызметкерлердщ цуцыц цоргау цызметш вткеруге байланысты мiндеттерi; 17. Кызметкердщ цуцыц цоргау цызметтде болуына байланысты шектеулер; 19. Кызметкерлердщ жауапкершыт; 20. Кызметкерлердщ цызметтт куэлiктерi мен жетондары; 21. Кызметкерлердщ цызметтт куэлiктерi жэне жетон-дары; 29. Куцыц цоргау органдарыныц цатардагы жэне басшы цурам лауазым-

дарына орналасудыц жалпы цагидалары; 38. Кызметкердi лауазымдыц мтдеттерт атцарудан уацытша шеттету; 40. Куцыц цоргау органдарындагы жумыс уацыты; 41. Куцыц цоргау цызметтщ втш (ецбек сщрген жылдары); 42. Жеке iстi жэне есепке алу цужаттарын жyргiзу; 45. Куцыц цоргау цызметш вткеру ерекшелiктерi; 55. Кызметкерлерге цолданылатын квтермелеулер; 63. Кызметкерлердi элеуметтт цоргау; 68. Куцыц цоргау органдарыныц цызметкерлер1 мен зейнеткерлертщ тургын уйге цуцыцтары; 69. Куцыц цоргау органдарыныц цызметкерлерi мен зейнеткерлерт элеуметтт цоргаудыц взге де шаралары; 77. Жуктшш жэне босануы бойынша де-малыс, жаца туылган баланы (балаларды) асырап алган цызметкерлерге арналган де-малыс, балауш жасцатолганга дейт багып-кутуге арналган жалацысы сацталмайтын демалыс; 83. Куцыц цоргау органдарын царжылыц жэне материалдыц-техникалыц цамтамасыз ету6.

Непзп корытынды:

Казакстан Республикасыныц «К¥кык KорFау кызмет туралы» Зацныц непзшде кабылдаетан инструктивт нормалар «бастапкы нормативтш к¥кыктык акттщ» мазм¥ны мен маFынасы б¥рмалап, солай болFан соц аткарушы еюмет органдары (к¥кык корFау органныц) ез функцияла-рында зацнамалык еюметп ауыстырады, мше осындай бланкетпк нормалар коFамFа каутн типзедь Б¥ндай жаFдай ез кезегшде жемкорлык децгешн артырады, жэне эдеттегщей, азаматтардыц зацнамаFа сенiмi темендейдь Б¥л жаFдайда, КР «К¥кык KорFау кызметi туралы» Зацында зерттелген саладаFы казiргi замаеты ой жетiстiктерiн толык (сезбе) керсетшмеген.

¥сынылады:

Курсивпен белгiленген бланкеттiк-сiлтемелiк нормаларды казiргi к¥кыктык актiлерде колданудаFы жэне жацартылFан заманауи к¥кыктык терминология кемегiмен (соныц iшiнде ¥лт Жоспары -100 накты кадам аясында кабылданFан), немесе сiлтемелiк нормаларды табу YPДiсiн автоматизациялау аркылы заща тэуелдi нормативтiк к¥кыктык актiлердi казiргi к¥кык позициясымен канаFаттандырFан ¥ЙымдастырылFан-к¥Kыктык элементтерге косу талабын аныктау кажет.

Шешiм кабылдайтын накты тэрт1п болFан жаFдайда, жемкорлык темендейдi (экiмшiлiк процедура).

ЖоFары айтылFанды ескерсек, казiргi

6 «Куцыц цоргау цызметi туралы» Зацыныц талдамалыц аныцтамасы. КР Зацнама институтыныц талдамалыц аныцтамалары

«К¥кык цоргау кызмет туралы» Зацын анализдеу барысында жемкорлык фак-торлары зацныц артык бланкеттiк жэне сштемелж нормаларына тiкелей байланысты. Екшшщен, кейбiр нормаларда белгiсiз «MYMKrn» тиянактаманы колдангандыктан, тYсiнiк бергенде кемескшктер пайда болып, кадагалаушы орган мэселеш ез бiлгенiнше, мYДдеге карай шешедь Соныц iшiнде, Казакстан Республикасыныц «Крък коргау кызметi туралы» Зацыныц 57-бабыныц 6-тармагында «к^кылы» формуласыныц к^зырет аныкталды: «Кызметтк тэртшт б^зган эр окига Yшiн тек бiр тэртiптiк жаза тартылуы «мYмкiн».

Казакстан Республикасыныц «Крък коргау кызметi туралы» Зацында ЭКБтК-ке сэйкестендiру, сонымен бiрге жемкорлык к^кык б^зушылыкты болдырмау максатында «жазага тартылу мYмкiн» т^жырымдамасын «жазага тартылады» деген сезбен алмасты-ру кажет.

Зерттелген Казакстан Республикасыныц «К^кык коргау кызмет туралы» Зацыныц келесi баптарында к¥кык коргау органныц уэкiлеттi басшысы шешiмдi ез бiлгенiнше, мYДдесiне карай кабылдаган ^ксас окигалар аныкталды:

1. 10-баптыц 1-тармактыц екiншi азат жолы - «Осы Зацга сэйкес к¥кык коргау кызметше к¥кык коргау органы басшысыныц шешiмi бойынша орта жэне ага басшы к¥рам лауазымына отыз бес жа-стан аскан, жогары кэсштк даярлыгы не белгiлi бiр мамандыктар бойынша едэуiр ж^мыс тэжiрибесi бар адам кабылдануы мYмкiн.»;

Б^л жагдайда, «мYмкiн» тiлдiк айналы-мынан баска, «жогары кэЫби дайындык», жэне «белгш мамандык бойынша едэуiр ж^мыс тэжiрибесi бар» казiргi Зацда колданбайтын жэне айкындырылмаган, бiркелкi аныктыгы жок багалау белгiлерi колданылган.

2. 12-баптыц 1-тармактыц екiншi азат жолы - «Сэйкестшктщ кезецдiк бакылауыныц нэтижелерi бойынша сынак мерзiмi Yш айга дейiн ^зартылуы мYмкiн.»;

3. 38-баптыц 5-тармагы - «5. 1^ызметкерд1 лауазымдык мiндеттерiн аткарудан мынадай жагдайларда уакытша шеттетуi мYмкiн:»;

4. 46-1-бабтыц 3-тармагы - «3. ^ызметкерд1 аткарып жYрген лауазымы-нан босату жэне к¥кык коргау органыныц карамагына кабылдау к¥кык коргау органы басшысыныц не уэкшетл басшыныц б^йрыгы негiзiнде кYнтiзбелiк он бес ^ннен аспайтын мерзiмге жYзеге асырылады.

Ерекше мэн-жайлардан туындайтын айрыкша жагдайларда б^л мерзiмдi к¥кык коргау органыныц басшысы екi айга дешн

^зартуы мYмкiн.».

Карастырылып отырган тармакта «мYмкiн» деген сыбайлас жемкорлык фак-тордан белек осы Зацда айкын аныктылык бермейтiн жэне непзп ^ымы толык ашылмаган «айрыкша жагдайлар» жэне «ерекше мэн-жайлар» деген белгшер колданылуы мYмкiн.

5. 57-баптыц 6-тармагы - «6. Кызметтж тэртiптiц б^зылуыныц эрбiр жагдайы Yшiн бiр тэртштк жаза гана колданылуы мYмкiн»;

6. 82-баптыц 2-тармагыныц екiншi азат жолы - «Айрыкша жагдайларда, тшст лауазымдарга тагайындау к¥кыгы бар к^кык коргау органы басшысыныц неме-се уэкшетл басшыныц шешiмi бойынша кызметкерлерге б^л мерзiм сол тэртiппен бiр жылдан бес жылга дейiн, ал гылыми дэрежелерi немесе атактары бар жекеле-ген кызметкерлерге - бес жылдан он жылга дешн кайта ^зартылуы мYмкiн. (Казакстан Республикасыныц К¥кык коргау кызмет туралы Зацынан алынган мэлiмет)

Осылайша, Зац мэтiнiнде «к^кылы» деген жемкорлык факторын жою аркылы шешiмдi немесе эрекеттi ез бшгеншше кабылдайтын екiлеттi басшыныц к¥зыретш кайта карап шыгу керек.

Казакстан Республикасыныц «Крък коргау кызметi туралы» Зацыныц езге де жетюпеушшктерше туралы

Казакстан Республикасыныц

«Мемлекеттiк кызмет туралы» Зацыныц 35-бабына сэйкес мемлекеттiк кызметкерлер лауазымдык мiндеттердi Yлгiлi, мемлекеттiк кызметтi мшЫз, аса мацызды жэне кYрделi тапсырмаларды орындаганы Yшiн, сондай-ак кызметш багалау нэтижелерi бойынша мадакталады.

АНЫКТАМА УШ1Н. Мемлекеттiк кызметкерлерге Yшiн келес мадактау тYрлерi колданылады:

1) бiржолFы акшалай сыйакы;

2) алFыс жариялау;

3) баFалы сыйлыкпен марапаттау;

4) мадактамамен марапаттау;

5) кдаметл атак беру;

6) мадактаудыц езге де тYрi, соныц шшде ведомстволык сыймен марапаттау.

Сол арада, Казакстан Республикасыныц «к¥кык корFау кызмет туралы» Зацыныц 55-бабына сэйкес мшдеттерш Yлгiлi аткарFаны жэне кызметiнде жоFары нэтижелерге кол жеткiзгенi Yшiн кызметкерлерге жэне к¥кык корFау органда-ры бiлiм беру ^йымдарыныц курсанттарына мынадай:

1) алFыс жариялау;

2) бiржолFы акшалай сыйакы беру;

3) баFалы сыйлыкпен марапаттау;

4) грамотамен марапаттау;

К^цъщтъщ мониторинг \

5) Курмет грамотасымен марапаттау;

6) ведомстволык наградамен жэне кукык коргау органыныц Yздiгi тесбелгиамен марапаттау;

7) кезектi арнаулы атакты, сыныптык шендi немесе бшктшк сыныбын мерзiмiнен бурын беру (белгшеу);

8) Курмет кiтабына немесе Курмет тактасына енгiзу;

9) к¥рметтi атак беру;

10) к¥кьщ коргау органдарыньщ

нормативтiк к¥кыктык актiлерiмен кезделген езге де кетермелеу тYрлерi кезделген.

Демек, салыстырылып отырган Зацдарда марапаттау регламент бiркелкi емес, ягни Казакстан Республикасыныц 2011 жылгы 6 кацтардагы №380-IV «Кукык коргау кызмет туралы» Зацыныц 2-бабына кайшы болып отыр.

Казакстан Респу-

бликасыныц «Кукык коргау кызметi туралы» Зацыныц 55-бабыныц 1-тармагыныц 1) жэне 2) тармакшасын Казакстан Респу-

бликасыныц «Мемлекетпк кызмет туралы» Зацыныц 35-бабыныц 1-тармагыныц 1) жэне 2) тармакшасымен уштастыру кажет.

Жогарыда белгiленген кукыктык реттеудiц iшiндегi кайшылыктарды жою, сштемелш нормаларды азайту, «Кукык коргау кызмет туралы» Зацыныц езге де нормаларын бiркелкi тYсiнiк пен колданыска келтру кукык коргау органыныц кызметкерiнiц мэртебесш коргау жYЙесiн жетiлдiруге, оныц кукыгы мен мiндеттерiн сэйкестендiруге руксат етедь

ЭДЕБИЕТ

1. Тусупбекова Л., Таран О., Курятов В. Глава государства Нурсултан Назарбаев провел совещание с руководящим составом правоохранительных органов // Казахстанская правда. - 2013. - 31 января. http://www.akorda.kz

2. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана, г. Астана, 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства». http://www.akorda.kz

3. Журсимбаев С.К. Правоохранительные органы Республики Казахстан: учебник -2е изд., доп. - Алматы: Nurpress, 2010. - 400 с.

4. Аграфонов М.Ю. «Проблемы развития правоохранительной службы в Российской Федерации», стр. 3-4. https://cyberleninka.ru, 2011г.

REFERENCES

1. Tusupbekova L., Taran O., Kurjatov V. Glava gosudarstva Nursultan Nazarbaev proveí soveshhanie s rukovodjashhim sostavom pravoohranitel'nyh organov //Kazahstanskaja pravda. -2013. - 31 janvarja. http://www.akorda.kz

2. Poslanie Prezidenta Respubliki Kazahstan - Lidera Nacii N.A. Nazarbaeva narodu Kazahstana, g. Astana, 14 dekabrja 2012 goda «Strategija «Kazahstan-2050»: novyjpoliticheskij kurs sostojavshegosja gosudarstva». http://www.akorda.kz

3. Zhursimbaev S.K. Pravoohranitel'nye organy Respubliki Kazahstan: uchebnik -2e izd., dop. - Almaty: Nurpress, 2010. - 400 s.

4. Agrafonov M.Ju. «Problemy razvitija pravoohranitel'noj sluzhby v Rossijskoj Federacii», str. 3-4. https://cyberleninka.ru, 2011g.