Экологиялық қауіпсіздікке қол сұғатын қылмыстық құқық бұзушылықтармен күресудің кейбір мәселелері Текст научной статьи по специальности «Право»

Царажанов Малик Дулатулы,

Казахстан Республикасы, Семей паласы, Казак инновациялыщ гуманитарлыщ-зац университетшщ Бiлiктiлiктi жетiлдiру жэне мамандарды ^айта даярлау институтыныц директоры, ^ылмысты^-^¥^ы^ты^ пэндер кафедрасыныц доцентi, «К^ыщтану» мамандыгы бойынша философия докторы (PhD)

Цанатов Алмас Цанатулы,

КР Зацнама институтыныц Кылмыстыщ, кылмыстыщ iс жYргiзу, ^ылмыстыщ ащару зацнамасы жэне сот сараптамасы бeлiмшщ бастыгы, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент

Ахметова Айнаш Жумажанцызы,

Казахстан Республикасы, Семей паласы, Семей ^аласыныц

Шэкэрiм атындагы мемлекеттiк университетi, К^ыщтану кафедрасыныц

ага о^ытушысы, ^¥^ыщтану магистрi

ЭКОЛОГИЯЛЬЩ КАУ1ПС13Д1ККЕ ЦОЛ С¥ГАТЬ1Н КЫЛМЫСТЬЩ К¥КЬЩ Б¥ЗУШЬ1ЛЬЩТАРГА ЦАРСЫ КУРЕСУД1Ц

КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1

Казащстан Республикасы алгашщы болып экологиялыщ щылмыстыщ щ^щыщ бузушылыщтармен, оныц шшде экологияльщ щаушиздшке щол с^гатын щылмыстыщ щ^щыщ бузушылыщтармен кYрес мэселесiне кещл белген болатын. Эткен гасырдыц 80-жылдары щазащ галымы Олжас СYлейменов Семей ядролыщ полигонын жабу жолында кYрес жYргiздi. Ал 1991 жылдыц 29 тамызында Казахстан Республикасыныц Президентi Н.Э. Назарбаевтыц №409 Жарлыгымен Семей ядролыщ сынащ полигоны мэцп жабылды, бiращ экологиялыщ щылмыстармен кYрес осымен б^кен жощ едi. Ендiгi кезекте жаца жогары ендiрiстiк экономикалыщ щуат кездерш тез арада

пайдаланумен байланысты жаhандану мэселесi кeцiл бeлудi талап етш отыр [1, 119 б.].

Казiргi ^оршаган табиги элемнiц жагдайы, оны ^¥раушылар - ауа, су, жер к¥лдырау жагдайында, уытты заттардыц eсуi бай^алады. Кауiптi жагдайда адам т^ратын табиги орта ^алып отыр. Экологиялыщ дагдарыс еткен гасырдыц орта шеншен бастап ец ^аушт ^атерлердщ бiрi ретiнде адамзат жойылуына немесе кептеген элеуметпк-экономикалыщ жэне саяси ^атынастардыц жаЬанды кYрделенуiне экелуi, элемнiц геосаяси ^раушыларына эсер ету мYмкiн.

Ауаны ластаганнан бас^а, елдiц кэсiпорындарыныц eндiрiсi, су мен eзендердi

лaстayдa, сонымен олap Кaзarçстaнныц су ^уш^д^те зиян кел^уде [2].

М^цдай мэселенi шешудщ 6íp бaFыты экологиялыщ ^зушиадшке ^ол ^Fararn rçылмыстapмен кYpес мэселелеpi тaбылaды.

БYгiнгi кYнi экологиялыщ ^зушиадшке ^ол ^Fa^rn ^ылмыстыщ кдоык; б¥зyшыльщтapмен кYpесy мэселелеpi eзектi болып отыp.

Осы мэселенщ eзектiлiгiн зaц Fылымдapыныц доктоpы, пpофессоp КЖ. Бaлтaбaев д^ыс aтaп eткен: «Кaзarçстaндa жYpгiзiлiп жaтrçaн демокpaтияльщ pефоpмaлap мен нapьщтьщ ^ararnaCTap кезещнде ^ылмыстылыщпен кYpес мэселесi eзектi болып отыф» [3].

Осы идеяны жaлFыстыpa отыpып, зaц Fылымдapыныц доктоpы, пpофессоp Э.Х. МиндaF¥лов былaй деп жaзFaн: «Кылмыстылыщпен кYpес сaлaсындaFы бaсты мшдет ^ылмыстылыщтыц aлдын aлy пpоцесiн бaсrçapy зaццыльщтapын ami^ray, aл онымен ^^ыщпен ^оpFaлaтын элеyметтiк rç¥ндыльщтapFa сенiмдi ^уш^д^т rçaмтaмaсыз етy жYЙесiн жетiлдipy болып тaбылaды» [4, 11 б.].

3arç Fылымдapыныц доктоpы P.E. Джaнсapaе-Ba ^ылмыстылыщпен кYpесте кеелсi жaFдaЙFa aсa гацш бeлген: «...жaцaдaн rçылмыстapды жaсayдьщ aлдын aлy, ^ылмыстылыщпен кYpестi нэтижелi ¥йымдaстыpyдa Yлкен pоль aтrçapaды

[5].

3arç Fылымдapыныц доктоpы, пpофессоp Е.О. Алayхaновтьщ пiкipiнше, ^ылмыстылыщпен кYpес дегенiмiз жYЙелiк-rç¥Pылымдьщ ^ызмет, ол Yш жYЙенiц жиынтыFынaн т¥paды: 1) кYpестi жaлпы ¥йымдaстыpy; 2) ^ышмыстылыктан сaкraндыpy; 3) ^pFay ^ызметь Б^л

элеуметпк бaсrçapy сaлaлapыныц 6ípí жэне мынaлapFa ьщпaл етедi: a) ^ылмыс жэне ^ылмыстылыщ тyдыpaтын себептеp мен жaFдaйлapFa; б) ^ылмыстылыщтыц eз бетiмен детеpминaциялaнyынaн сa^тaндыpy жэне оны тыю мarçсaтындa оныц eзiне эсеp ету [6, 168 б.].

Сонды^ган, бiздiц ойымызшa ^ылмыс-тылы^^ эсеp етуге бaFыттaлFaн шыFындap, оныц зapдaптapын aзaйтy жэне осы ^ызметтщ тиiмдiлiгi кeбiнесе мемлекеттщ ^ылмысты^-к¥^ы^ты^ сaясaтынa, мемлекеттiк идеологиясынa, соц^й^ эсеp ету стpaтегия-сыныц ойлaстыpылyы мен aньщтaлyынa бaйлaнысты болaды. rçылмыстылывдa эсеp етуге бaFыттaлFaн шыFындap, оныц зapдaптapын aзaйтy жэне осы ^ызметтщ тиiмдiлiгi кeбiнесе мемлекеттiц ^ылмысты^-к¥^ы^ты^ сaясaтынa, мемлекеттiк идеологиясынa, соц^й^ эсеp ету стpaтегиясыныц ойлaстыpылyы мен

aньщтaлyынa бaйлaнысты болaды [7, 39 б.].

Экологиялыщ ^ушшздшке ^ол ^Fararn ^ылмыстыщ б¥зyшыльщтapмен кYpесy

эpбip елдегi тез дaмy мен eнеpкэсiптiк экономикaльщ кYштеpдiц кeбеюiне бaйлaнысты болып отыp. Осы^н ^тысты мaтеpиaлдьщ мarçсaттapды кeздеп, тaбыс тез тaбaм дегендеp экологиялыщ ноpмaлapды б^зып, rçоpшaFaн оpтaFa Yлкен зиянын тигiзyде.

Ресей кpиминологы пpофессоp Я.И. Гилин-ский осы мэселеге ^тысты былaй деп жaзaды: «Экологиялыщ rçылмыстapдыц ^уштшш eте жоFapы (aдaмды ^pтyFa дейiн бapaды), олapдыц децгейi eте кeп, бiparç жayaптыльщrça тapтылaтындapы eте as. Haïrai ^ылмыстыщ iстеpдi зеpттеy кезiнде олap кeбiнесе шapyaшыльщ жэне eзге де ^ызметке ^^maram экологиялыщ тaлaптapдыц б^зылуы, ьщтимaл экологиялыщ rçayirni химиялыщ, paдиоaктивтi жэне биологиялыщ зaттapды eндipy мен пaйдaлaнy кезiнде экологиялыщ тaлaптapдыц б^зылуы, ветеpинapльщ еpежелеpдiц жэне eсiмдiктеpдiц aypyлapы мен зиянкестеpiне к^сы кYpесy Yшiн белгiленген еpежелеpдiц б^зылуы сия^ты iстеpдiц кeпшiлiгi aньщтaлмaйды жэне жaзaлaнбaйды» [8, 287 б.].

Осы ^ылмыстыщ к^ыщ б¥зyшыльщтapдыц элеyметтiк ^,уштшп мен оныц сaлдapыныц кендiгi мен Yлкен кeлемдiлiгiне rçapaмaстaн, б^л rçaсipетпен кYpес белсендi жYзеге aсып келе жaтrçaн жо^.

Кдоыщ ^pFay оpгaндapы экологиялыщ ^ылмыстыщ б¥зyшыльщтapмен кYpес

жYpгiзyде ^жегл бapльщ кYштеp мен K¥Paлдapмен толыщ кeлемде rçaмтaмaсыз ете aлмaйды. Сондыктан, б^л ^ызметте гашетен бaсrça оpгaндap rçaтысaды.

K^a^CT^ Республи^^н^ экологиялыщ ^у^^дшке ^ол ^Fararn ^ылмыстыщ к^ыщ б¥зyшыльщтapмен кYpес жYpгiзy Yшiн к^ыщ ^pFay жэне тaбиFaт ^pFay ^ызмеимен aйнaлысaтын оpгaндapдыц жYЙесi к¥PылFaн болaтын. Кaзa^стaн Pеспyбликaсыныц 2007 жылFы 9 ^aцтapдaFы № 212 болып rçaбылдaнFaн K^a^CT^ Pеспyбликaсыныц Экологиялыщ кодексшщ 3 бeлiмiн тaлдay кepсеткендей жэне «Кaзarçстaн Pеспyбликaсы мемлекеттiк бaсrçapy жYЙесiнiц pефоpмaсы тypaлы» Кaзarçстaн Pеспyбликaсы Пpезидентiнiц 2014 жылFы 6 тaмыздaFы № 875 ЖapлыFынa [9] сэйкес rçоpшaFaн оpтaны ^pFay функциясын жYзеге a^ipararn apнaйы eкiлеттi оpгaндapFa жaтaды: K^a^CT^ Pеспyбликaсы Ауыл шapyaшылыFы министpлiгi; Кaзarçстaн Pеспyбликaсы Энеpге-

тика министрлш; Казащстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлшнщ Орман шаруашылыгы жэне жануарлар дYниесi комитетi; Казащстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлтнщ Су ресурстары комитету «Казащстан Республикасы

Энергетика министрлшнщ Мунай-газ кешенiндегi экологиялыщ реттеу, бащылау жэне мемлекетпк инспекция комитетi; Казащстан Республикасыныц 1шю iстер министрлiгi; Казащстан Республикасыныц зацнамасында кезделген жагдайда ез екшетпктершщ шегiнде жергiлiктi атщарушы органдар.

Осы органдар швде экологиялыщ щауiпсiздiкке щол сугатын щылмыстыщ щущыщ бузушылыщтармен куресн Казащстан Республикасыныц Iшкi iстер министрлт, ягни Казащстан Республикасы 11М табигат щоргау жэне ветеринарлыщ полиция белiмдерi жYзеге асырады.

Осы орган щызмен Казащстан Республикасы Iшкi iстер министршщ 2007 жылгы 10 мамырындагы №201 буйрыгымен бекiтiлген «Экологиялыщ щущыщ бузушылыщтарга щарсы куреске щатысу женiндегi шю iстер органдарыныц жумысын уйымдастыру туралы» нусщаулыщпен реттеледi.

Табигатты щоргау полициясыныц штаттыщ щызметкерлерi жощ КА11б-де щоршаган ортаны щоргау, табиги ресурстарды щоргау, молайту жэне пайдалану саласында мемлекетпк бащылауды жYзеге асыратын органдармен, экологиялыщ щущыщ бузушылыщтарга щарсы кYресте басща да щущыщ щоргау органдарымен езара ю-щимыл жасасу жэне жумысты уйымдастыруды КА11б бастыгыныц буйрыгымен табигатты щоргау полициясы желiсi бойынша мiндеттер жYктелген щызметкерлер жYзеге асырады [10].

2012 жылдыц басынан бастап iшкi ютер органдарымен табигат щоргау зацнамасын бузу бойынша 3800 щущыщ бузушылыщ аныщталды: 75 тонна зацсыз усталган балыщ алынды, оныц iшiнде 13,5 тонна беюре балыгы, 235 киллограмм уылдырыщ, 963 устау щуралдары, 161 су кел^ер^ 2156 кубометр зацсыз дайындалган агаштар. Экологиялыщ щылмыстар фактiсi бойынша 188 щылмыстыщ ю щозгалган оныц шшде аныщтау жэне тергеу органдарымен 134 щылмыстыщ ю тергелiп, аящталган соц сотща жiберiлген. Басща щылмыстар бойынша 128 щылмыстыщ ю щозгалган, оныц iшiнде 14 -орман урлау бойынша, 5 факт - балыщ ешмдерш зацсыз алу немесе етюзу, 109 - бетеннiц мYлкiн «орманды» пайдалану мен ысырап ету бойынша

щозгалган [11].

Казакстан Республикасы Прокуратурасыныц жYЙесiнде мамандандырылган табигат щоргау прокуратуралары бвлiнген. 1992 жылдыц 11 сэуiршдеri Казакстан Республикасыныц Бас прокуроры Табигаты щоргау ауданаралык прокуратуралары жвншде Yлгi ереженi бекiттi. Осы ережеге сэйкес табигаты щоргау ауданаралык прокуратуралары аудандык прокуратура кукыктарымен курылып кызмет iстейдi, тiкелей Бас прокурорга багынышты немесе сэйкесiнше облыс прокурорларына багынышты болады. Табигат щоргау прокуратураларыныц кызмен жагымды нэтижелер кврсете бастады.

Талдау кврсеткендей, елде щоршаган ортага антропогецщк эсер жогарлаганын бай^ауга болады, ал зацсыз ацшылык салдарынан квптеген ац тYрлерi жэне кунды балыктар тYрлерi азайган.

Токтата турылып ашылмай калган кылмыстар жвнiнде кылмыстык iстердi зерттеу нэтижесiнде бiрнеше iстер бойынша прокурорлармен кылмыстык iстердi жалгастыру жэне накты тергеу iс-эрекеттерiн жYргiзу бойынша нускамалар берiлген.

Осы зерделеу нэтижесi бойынша Бас Прокуратура 1шк iстер министрлшне усыныс енгiзiп, онда аумактык шю iстер органдарыныц Kызметiныктималэкологиялыккауiптi химиялык, радиоактивн жэне биологиялык заттарды вндiру мен пайдаланумен, суларды жэне тецiз аясын ластау, бiтеу жэне саркумен, сондай-ак жердi бYлдiру жэне ерекше коргалатын аумактар режимiн бузумен байланысты кылмыстарды аныктау мен жолын кесуге багыттау керектiгiн кврсеттi.

Соттардыц экологиялык функциясы iстердi карау мен шешуден турады. Статистикалык мэлiметтерге CYЙенсек, жалпы сотка жiберiлген iстер саныныц iшiнде экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктардыц (КР КК-нщ 277-294 баптары, 2015 жылдыц 1 кацтарынан бастап КК-нiц 324-327, 343-баптары) пайыздык мвлшерi келесiдей:2009жылысотYкiмшщшыFарылуымен байланысты 72299 ю, оныц iшiнде 164 ю немесе 0,2% экологиялык кылмыстар; 2010 жылы 69700 iс, оныц шшде 170 iс немесе 0,24% экологиялык кылмыстар; 2011 жыл бойынша 63893 ю, оныц iшiнде 101 ю немесе 0,15% экологиялык кылмыстар; 2012 жыл бойынша 58607 ю, оныц iшiнде 126 iс немесе 0,21% экологиялык кылмыстар, 2013 жыл бойынша 65318 ю, оныц iшiнде 225 ю немесе 0,3% экологиялык кылмыстар, 2014 жыл бойынша 59532 ю, оныц iшiнде 326 ю немесе 0,5% экологиялык

кылмыстар, 2015 жыл бойынша 63852 ю, оныц iшiнде 885 iс немесе 1,3% экологиялык кылмыстык к¥кык бузушылыктар. КР КК-нщ 13-тарауы «Экологиялык кылмыстык к¥кык бузушылыктар» бойынша кай кылмыстык к¥кык бузушылык кай аумакта кебшесе жасалгандыгы жвнiнде статистикалык мэлiметтер жок.

Осы органдар кызметш талдай келе, екiлеттiктерi бiр-бiрiне сэйкес келедi немесе бiр-бiрiн шектейтiндiгiн байкадык. Сондыктан, осы мэселеш шешу максатында экологиялык каушшздшке кол с^гатын кылмыстык к¥кык бузушылыктармен кYрестiц тиiмдiлiгiн жогарлату Yшiн толык канды орган керектiгiн тYсiндiк. КР 11М К¥рамында - Экологиялык полиция Комитетш белектеу, оларды кажетп техникамен, кадрлармен камтамасыз ету. МYмкiн болган жагдайда, Казакстан Республикасыныц Мемлекеттiк кызмет iстерi министрлтнщ сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл ^лттык бюросы сиякты жолмен, Казахстан Республикасыныц Экологиялык полиция бюросын К¥ру керек.

Экологиялык полиция баска бакылаушы органдардан белек болу керек, - деп есептейдi Р.А. Забавко. Б^л орган орталыктандырудан алшак болып, аткарушылык кызметке катысу Yшiн зацдык тетiгi жэне табиги ресурстарды белу кезшде катысып оган бакылау жYргiзу екiлеттiгi болу керек. Б^л орган к¥рамында экологиялык даму бойынша гылыми-зерттеу жэне жобалау институттары кезделуi тшс [12, 47 б.].

Зац гылымдарыныц докторы, профессор А.И. Долгованыц пшрш колдай отырып, экологиялык юстицияныц мшдеттерш керсетуге болады: экологиялык кылмыстар мен к¥кык бузушылыктардыц алдын алу; экологиялык к¥кык бузушылыктармен кYрес бойынша кызметп Yйлестiру; адам, когам, мемлекеттiц экологиялык жэне онымен байланысты мYДделерiне кел^ршетш зиянды темендетуге алгышарттарды калыптастыру, сондай-ак экологиялык колайлы табиги ортада когамныц казiргi жэне келешектегi ^рпактарыныц емiрi мен теракты дамуын камтамасыз етудщ к^кыктык негiздерiн жетiлдiру» [13, 428 б.].

Кеп жагдайда табыс табуга багытталган материалдык, экономикалык максаттарды кездеу экологиялык нормалар мен талаптарды б^зуга экеледi, ал нэтижесiнде коршаган ортага елеулi зиян тигiзедi. Мемлекет кептеген нормативтш-к^кыктык актiлер кабылдайды, бiрак олар толык экологиялык каушшздшке кол с^гатын кылмыстык к¥кык бузушылыктармен тиiмдi

кYрес жYргiзудi камтамасыз етпейдi.

Экологиялык каушшздшке кол с^гатын кылмыстык к¥кык б^зушылыктармен кYрестiц тиiмдiлiгiн арттырудыц ерекше шарттарыныц бiрi - табигат коргау кызметшщ к¥кыктык базасын жетiлдiру болып табылады. Казакстанмен бiрнеше халыкаралык келюм-шарттар да кабылданды. Мысалы, Биологиялык эртYрлiлiк женiнде Конвенция (1994 ж.), Климаттыц езгеруi женiнде Шектi Конвенция (1999 ж.), Химиялык каруды жобалау, ендiру, жинактау жэне пайдалануга тыйым салу жэне оны жою туралы Конвенция (1999 ж.), Теракты органикалык ластаушылар туралы Стокгольм Конвенциясы (2001 ж.), Трансшекаралык су агындары мен халыкаралык келдердi коргау жэне пайдалану женшдеп Хельсинки Конвенциясы, Кауiптi калдыктарды трансшекаралык тасымалдауды бакылау жэне оларды жою туралы Базель Конвенциясы (2003 ж.) жэне тагы сол сияктылар.

Экологиялык кауiпсiздiктiц дамуында жаца сатысыныц басталу сэтi ретiнде 2003 жылдыц 3 желтоксанында Казакстан Республикасы Президентiнiц жарлыгымен бекiтiлген Казакстан Республикасыныц 2004-2015 жылдарга арналган экологиялык каушшздш т^жырымдамасыныц кабылдануы болып табылды. «Б^л т^жырымдаманыц максаты ретiнде экологиялык каушаздш саясатыныц жаца ережелерiн жYзеге асыру болатын [14].

Бiрак Казакстан Республикасыныц Президентшщ 2011 жылдыц 13 сэуiрiндегi №47 Жарлыгымен Казакстан Республикасыныц 2004-2015 жылдарга арналган экологиялык каушшздт т^жырымдамасы жэне Казакстан Республикасыныц 2007-2024 жылдарга арналган орныкты дамуга кешу т^жырымдамасы кYшiн жойган болатын.

Алайда, «Казакстан Республикасыныц «жасыл экономикага» кешуi женiндегi т^жырымдама туралы» Казакстан Республикасы Президентшщ 2013 жылгы 30 мамырдагы № 577 Жарлыгымен бекiтiлген едi [15].

Т^жырымдаманы талдау керсеткендей, ол елдеп корлардыц тиiмдiлiгiн арттырады, казакстандык инфрак¥рылымды жетiлдiредi, бiрак накты экологиялык каушшздшт тиiмдi камтамасыз ету максаттары кезделмеген.

Сондыктан, экологиялык кылмыстык к¥кык б^зушылыктармен, оныц iшiнде экологиялык каушшздшке кол с^гатын кылмыстык к¥кык б^зушылыктармен кYрестiц даму багыттарын аныктау Yшiн еткен гасырдыц 90-жылда-ры зац гылымдарыныц докторы, профессор

И.Ш. Борчашвили айткан тужырымдар квцш бвлерлiк: «Осындай жаFдайда Fылыми-непзделген, практикалык дэлелденген мемлекеттiц экологиялык саясатын жобалау керек, ол тiрi таботатты сактау Yшiн взiнiц мацыздылыFы бойынша улттык кауiпсiздiк саясатыныц бвлiгi болып табылады. Казакстан Республикасыныц казiргi экологиялык жай-кYЙiн накты кврсететiн уакытына сай келетiн саясатты жобалау экологиялык кылмыстардыц себептерiн аныктауды жэне оны толык талдауды квздейдЬ> [16, 3 б.].

И.Ш. Борчашвилидщ пiкiрiн колдай отырып, Казакстан жаца экологиялык саясат тужырымдамасын кабылдау керек, ол жалпы экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктармен жэне экологиялык кауiпсiздiкке кол суFатын кылмыстык кукык бузушылыктармен кYрес мэселелерш шешуге квмектесер едi. Бiрак кабылдаотан жасыл даму баFдарламасы осы тужырымданы камтыFан ал жалпы каFидаттары толык жYзеге асудан калFан болатын.

Дурысырак осы тужырымдамадаFы каFидаларды ескерiп жаца Экологиялык кауш-сiздiк тужырымдамасын кабылдау керек.

Экологиялык кауiпсiздiкке кол суFатын кылмыстармен ары карай кYресу стратегиясына Казакстан Республикасы Президентiнiц 2009 жылFы 24 тамыздаFы № 858 Жарлы^ымен бекiтiлген «Казакстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылFа дейiнгi кезецге арналFан кукыктык саясат тужырымдамасы» кврсетедi. Онда келес даму баFыты квзделген: <^ркатар вцiрлерде экологиялык киын жаFдай орын алFан бiздiц ел Yшiн ец взекн мэселе табиFат KорFау зацнамасын, оныц iшiнде халыкаралык мiндеттемелер мен стандарттарFа оны YЙлестiру турFысында одан эрi жетiлдiру мен дамыту болып табылады. Таботатты корFау кызметiнiц тшмдшгш арттыру максатында табиFи ресурстарды пайдалану жэне оларды корFауды кукыктык реттеу тетiктерiнiц накты аражiгiн ажырату керек [17].

Квптеген зерттеушшер атап вткендей, криминалдык жаFдай Yкiмет азаматтарын кылмыстылыкпен кYресте мадактау шараларын KOлданFаннан кешн твмендегенiн кврсеттi. ОсыFан байланысты ресей криминолог^алымы А.И. Алексеев жаксы пшр бiлдiрдi: «таботи байлыктарды корFау, коршаFан ортаны корFау бойынша коFамдык белсендшктщ барлык занды нысандарын мемлекет эртYрлi мадактауы тиiс, экологиялык баFыттаFы мемлекетпк

емес бiрлестiктер мен уйымдардыц кызметше вз мYДдесiне байланысты кедергi келнренн лауазымды тулFалардан катац вндiрiп алуы тшс» [18, 431 б.].

Сонымен катар, барлык уйымдар мен мекемелерде экологиялык аFарту жэне тэрбиелеу жYЙесiн куру керек. Ол адамды коршаFан ортаны табиFатты аялауFа тэрбиелегенде эсерш тигiзедi. Оны ерте бастаFан, эшресе мектепке дейiнгi кезецде, келешекте экологияны бузу жвнiнде шешiмдердi кабылдаудыц алдын алады [19, 165 б.].

Ол Yшiн зац Fылымдарыныц докторы, профессор И.Ш. Борчашвили келес экологиялык аFарту мен тэрбиелеу шараларын усынады: Yздiксiз мектепке дейiнгi кезецнен бастап экологиялык бшм беру мен тэрбиелеу; экологиялык бшмнщ iргелi негiзiн калау; окыту баFдарламалар пакетiн дайындау, Fылыми-эдютемелш куралдарды, оку жэне кврнекi куралдарын дайындау; республиканыц оку орындарыныц жоспарларына табиFат корFау сурактарын енпзу керек таFы баска [16, 51 б.].

Экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктар бойынша оныц iшiнде экологиялык каушшздшке кол суFатын кылмыстык кукык бузушылыктармен куресн Fылыми негiзде белгiлеу жэне бiрiцFай саясатты куру Yшiн Fылым мен техниканыц жаца жетiстiкгерiн белсендендiру максатында арнайы жаца Fылыми шмнщ калыптасуы - экологиялык криминология кажет.

Экологиялык ахуалдыц киындау жаFдайында экологиялык зацнаманыц нормалары мен талаптарына мемлекетпк мэжбYрлеудi, мемлекеггiк экологиялык бакылауды (мониторинга коса алFанда), экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн жауаптылыкты кYшейту керек. Ол Yшiн КР КК-те экологиялык салада жеке жэне зацды тулFалардыц жауаптылыFын квтермелеумен байланысты барлык кажетп ережелердi кешендi реттеу керек. Экологиялык каушшздшке кол суFатын кылмыстык кукык бузушылыктар санкциясы кукыкка кайшы тэрнптщ ниетiн, себептерi мен жаFдайларын есепке алып, жасалFан коFамFа кауiптi эрекеттер мен оныц зардаптарыныц дэрежесiне сэйкес келуi керек.

Сонымен, экологиялык каушшздшке кол суFатын кылмыстык кукык бузушылыктармен курес тиiмдi болу Ymrn жэне оларды алдын алу максатында келес усыныстар жасауFа болады:

- экологиялык каушшздшке кол суFатын кылмыстык кукык бузушылыктар мен кукык

бузушылыктармен KYpec жYргiзетiн органдардьщ езара эрекеттесуш жаксарту;

- экологиялык каушиздш саласындагы экологиялык каушиздш тужырымдамасын кабылдау;

- экологиялык каушиздшке кол сугатын кылмыстык к¥кык бузушылыктармен куресп олар латенттi болганымен тиiмдi жYзеге асыру Yшiн экологиялык инспекторлардын штаттык санын улгайту;

- экологиялык салада экологиялык талаптар мен нормативтердi сактау бойынша жеке жэне занды тулгалардын жауаптылыгын кетермелеу;

- экологиялык каушиздшке кол сугатын кылмыстык к¥кык бузушылыктар санкциясы кукыкка кайшы тэртiптiн ниетiн, себептерi мен жагдайларын есепке алып, жасалган когамга каушт эрекеттер мен онын зардаптарынын дэрежесше сэйкес келyi;

- экологиялык каушиздшке кол сугатын кылмыстык к¥кык бузушылыктармен курес жYргiзетiн сyбъектiлердiн материалдык-техникалык камтылуына кенiл белу;

- экологиялык каушиздшке кол сугатын кылмыстык кукык бузушылыктармен кYрестiн тиiмдiлiгiн жогарлату Yшiн толык канды органды ^Р 11М курамында - Экологиялык полиция Комитетш белектеу, оларды кажеттi техникамен, кадрлармен камтамасыз ету немесе мYмкiн болган жагдайда, Казакстан Республикасынын Экологиялык полиция бюросын куру;

- адам, когам, мемлекеттщ занды экологиялык кукыктары мен мYДделерiн коргау Yшiн экологиялык юстиция жYЙесiн куру;

- барлык уйымдар мен мекемелерде экологиялык агарту жэне тэрбиелеу жYЙесiн куру.

ПайдаланылFан эдебиеттер Ti3iMi

1. Смагулов А.А., Каражанов М.Д. Актуальные проблемы борьбы с преступлениями, посягающими на экологическую безопасность // Криминологический журнал Байкальского государственного университета экономики и права. - Журнал реферируется в зарубежных базах данных SCOPUS (Elsevier). - 2013. - №2 (24). - С.119-125.

2. Куставлетов С.М. Уголовно-правовая и криминологическая характеристика загрязнения, засорения и истощения вод, загрязнения атмосферы и порчи земли: автореф. ... канд. юрид. наук. -Караганда, 1999. - 29 с.

3. Балтабаев К.Ж. Проблемы соотношения международно-правовых норм и законодательства Республики Казахстан в сфере исполнения наказаний и мер пресечения, связанных с изоляцией от общества: автореф. ...док. юрид. наук. - Караганда, 2000. // http://www.dissercat.com/content/problemy-sootnosheniya-mezhdunarodno-pravovykh-norm-i-zakonodatelstva-respubliki-kazakhstan-

4. Миндагулов А.Х. Профилатика преступлений: Учебник. - Алматы: HAS, 2005. - 408 с.

5. Джансараева Р.Е. Проблемы борьбы с преступностью в исправительных учреждениях: на материалах Республики Казахстан: дис. ... док. юрид. наук. - Москва, 2006. - 389 с.

6. Алауханов Е.О. Криминология (Кылмыстану). - Алматы: Жетьжаргы, 2005. - 232 бет.

7. Каражанов М.Д. Экологиялык каушшздш аясындагы кылмыстык саясаттьщ тYсiнiгi мен мазмуны мэселеш //<^ылыми-бшм беру кластерi - инновациялык индустриализация трецщ (жаhандану жэне эмбебаптык мэселелер1): халык. гыл.-тэж. конф. - Семей: Кайнар (Семей), 2010. -Б. 38-42.

8. Гилинский Я. Криминология. Курс лекций. - СПб: Питер, 2002. - 420 с.

9. «Казакстан Республикасы мемлекетпк баскару жYЙесшщ реформасы туралы» Казакстан Республикасы Президентшщ 2014 жылгы 6 тамыздагы № 875 Жарлыгы //http://adilet.zan.kz/kaz/ docs/U1400000875

10. Казакстан Республикасы 1шю ютер министршщ 2007 жылгы 10 мамырындагы №201 буйрыгымен бектлген «Экологиялык кукык бузушылыктарга карсы куреске катысу женшдеп шю ютер органдарыныц жумысын уйымдастыру туралы» нускаулык //mvd.gov.kz/portal/page/portal/mvd/ mvd_page/mvd_norm_baza_current/mvd_norm_baza_current_razn/Norm_baza_002.htm

11. Пресс-релиз об итогах проведения оперативно-профилактического мероприятия «БРАКОНЬЕР» //mvd.gov.kz/portal/page/portal/mvd/ mvd_page/min_activity/mvd_materials/mvd_m_ env_gov/1DBF1D3417504296A7A639937384E7D5.

12. Забавко Р.А. Новая криминологическая модель профилактики загрязнения окружающей среды // Криминологический журнал Байкальского государственного университета экономики и

права. - 2008.- № 2. - С.41-47.

13. Криминология. Учебник для вузов / под общ. ред. доктора юридических наук, профессора А. И. Долговой. - М.: Издательство НОРМА (Издательская группа НОРМА- ИНФРА • М), 2001. -784 с.

14. «Казакстан Республикасыныц 2004-2015 жылдарFа арналFан экологиялык каушшздш тужырымдамасы туралы» Казакстан Республикасы Президентшщ 2003 жылFы 3 желтоксандаFы № 1241 Жарлы^ы // «Зац» деректер базасы.

15. «Казакстан Республикасыныц «жасыл экономикаFа» квшуi жвшндеп тужырымдама туралы» Казакстан Республикасы Президентшщ 2013 жылFы 30 мамырдаFы №577 Жарлы^ы //strategy2050. kz/news/1211/

16. Борчашвили И.Ш. Причины экологических преступлений: учебное пособие. - Караганда: КВШ ГСК РК, 1997- 54 с.

17. Ковалев М.И. Роль законодательной техники в конструировании норм уголовного законодательства // Вопросы совершенствования уголовно-правовых норм на современном этапе межвуз. сб. науч. тр. - Свердловск: СЮИ, 1986. - С.5.

18. Алексеев А.И., Герасимов С.И., Сухарев А.Я. Криминологическая профилактика: теория, опыт, проблемы. Монография - М.: Норма, 2001. - 496 с.

19. Каражанов М.Д. Экологиялык каушшздшке кол суFатын кылмыстармен куресу мэселелерi // Л.Н. Гумилев ат. Е¥У Хабаршы. Гуманитарлык Fылымдар сериясы. - 2012. - №5 (90). - Б.162-166.

Бул мащалада Казащстан Республикасыныц жаца щылмыстыщ кодекс контекстгнде экологиялыщ щаутЫзджке щол сугатын щылмыстыщ щущыщ бузушылыщтармен куресудщ кейб1р аспектыер1 ашылган. Экологиялыщ щылмыстылыщпен ^рест1 реттейтт багдарламалыщщужаттар талданган, экологиялыщ щылмыстылыщпен курес ЖYргiзетiн органдар функцияларыныц аражггг ажыратылган. Мащала авторлары экологиялыщ щаутсзджке щол сугатын щылмыстыщ щущыщ бузушылыщтардыц алдын алу тиiмдi шараларын усынады.

Тушн свздер: экология, экологиялыщ щылмыстыщ щущыщ бузушылыщтар, щылмыстылыщпен курес, куресу шаралары, щылмыстылыщтыц алдын алу.

В данной статье раскрываются некоторые аспекты борьбы с уголовными правонарушениями, посягающими на экологическую безопасность, в контексте мониторинга нового Уголовного кодекса Республики Казахстан. Проанализированы программные документы, регулирующие вопросы борьбы с экологической преступностью, разграничены функции органов, ведущих борьбу с экологической преступностью.

Авторами статьи предлагаются более эффективные меры предупреждения уголовных правонарушений, посягающих на экологическую безопасность.

Ключевые слова: экология, экологические уголовные правонарушения, борьба с преступностью, меры борьбы, предупреждение преступности.

This article deals with some aspects of the fight against criminal offenses, encroaching on ecological safety in the context of the New Criminal Code of the Republic of Kazakhstan. Analyzed policy documents governing the fight against environmental crime, differentiated organ function leading the fight against environmental crime.

The authors offer a more effective measures to prevent criminal offenses, encroaching on ecological safety.

Keywords: ecology, environmental criminal offenses, crime, measures to combat, crime prevention.

Царажанов Малик Дулатулы,

КазащстанРеспубликасы, Семей щаласы, Казащинновациялыщгуманитарлыщ-зац университетШц Бтктткт! жетыд1ру жэне мамандарды щайта даярлау институтыныц директоры, щылмыстыщ-щущыщтыщ пэндер кафедрасыныц доцент1, «Кущыщтану» мамандыгы бойынша философия докторы (PhD)

Цанатов Алмас Цанатулы,

КР Зацнама институты Кылмыстыщ, щылмыстыщ iс жург1зу, щылмыстыщ атщару зацнамасы жэне сот сараптамасы бвлiмiнiц бастыгы, з.г.к., доцент Ахметова Айнаш Жумажанцызы,

Казащстан Республикасы, Семей цаласы, Семей щаласыныц Шэкэрiм атындагы мемлекеттт университетi, Кущыщтану кафедарсыныц ага ощытушысы, щущыщтану магистрi

Экологиялык, щутазджке щол сугатын щылмыстыщ цуцыц бузушылыцтарга щарсы щресудщ кейбiр мэселелерi

Каражанов Малик Дулатович,

доктор философии по специальности «Юриспруденция», доцент кафедры уголовно-правовых дисциплин, директор Института повышения квалификации и переподготовки кадров Казахского инновационного гуманитарно-юридического университета, г. Семей РК Канатов Алмас Канатович,

начальник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства РК, к.ю.н., доцент Ахметова Айнаш Жумажановна,

магистр юриспруденции, старший преподаватель кафедры юриспруденция Государственного университета им. Шакарима г. Семей РК

Некоторые проблемы борьбы с уголовными правонарушениями, посягающими на экологическую безопасность

Karazhanov Malik Dulatovich,

Doctor of Philosophy in the specialty «Jurisprudence», Associate Professor of Criminal Law, director of the institu- training and retraining of innovative Kazakh Humanitarian Law University, Semey Kazakhstan Kanatov Almas Kanatovich,

Head of the criminal, criminal procedure, the penitentiary legislation and forensic SI «Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan», Candidate of legal sciences, Associate Professor Akhmetova Ainash Zhumazhanovna,

Master of Law, senior lecturer in Law Shakarim State University of Semey

Some problems of struggle against criminal offenses, encroaching on ecological safety