CC BY
32Бытымбаев Амангалий Мукашевич,
Цазацстан Республикасы 11МАлматы академиясы PhD докторанты, зац гылымыныц магистр1, полиция капитаны
ШАРУАШЫЛЬЩ НЕМЕСЕ ЭЗГЕ ДЕ ЦЫЗМЕТКЕ ЦОЙЫЛАТЫН ЭКОЛОГИЯЛЬЩ ТАЛАПТАРДЫ Б¥ЗУДЫЦ МАЗМ¥НЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Каза;станныц табигаты - ата-бабамыздан жеткен м^ра. Елiмiздщ табиги байлыгын са;тау Yшiн, мемлекетiмiзде т^ратын т^ргындарымыздыц денсаулыгын жа;сартып, эл-ау;атын кетеру Yшiн, табигатты ^оргауга арналган зацдардыц тиiмдiлiгiн арттырып, заманауи талаптарга сай жетiлдiру ;ажет.
Казахстан Республикасыныц Президент Н. Назарбаевтыц элемдегi бэсекеге кдбшетп 50 елдщ ;атарына кiру стратегиясында айтылгандай, Казахстан Республикасы жаца тарихи белеске етш отыр. Экономикалы;, элеуметпк жэне экологиялы; YPДiстердщ бiр;алыптылыFына
- т^ра;ты даму кезещне кешу - ;ойылFан ма;саттардыц ;озFаушы кYшi юпеттес .
Казахстан Республикасыныц Президентi
- елбасы Н.Э. Назарбаевтыц бекiткен «Каза;стан-2050» Стратегиясы ;алыптас;ан мемлекеттiц жаца саяси баFытында, алтыншы сын-;атер - таботи ресурстардыц сар;ылуы деп керсетiлген [1]. Осы жолдауында елбасы
- <Жзге ез табиFи байльщтарымызFа деген кез;арасымызды ой елегiнен еткiзудiц принциптi мацызы бар. Бiз оларды сатудан ;азынамы^а кiрiс отырып, оларды д^рыс бас;аруды, ец бастысы, елiмiздiц таботи байлыFын орны;ты экономикалы; есуге барынша тиiмдi кiрiктiрудi Yйренуiмiз керек» деп атап айтты.
Экологиялы; ;ылмыстар Yшiн жауаптылы;ты реттейтiн ;ылмысты;-;^;ы;ты; нормалардыц зацды; негiзiн Казахстан Республикасы Конституциясыныц 31 бабы ;^райды, онда былай делшген: «Мемлекет адамныц емiр CYPуi мен денсаулы^ына ;олайлы айналадаFы ортаны ;орFауды ма;сат етiп ;ояды». Ягни мемлекетiмiздiц Конституциямен бекiткен ма;саттарыныц бiрi ;оршаFан табиFи ортаны ;орFау болып табылады
Ал Конституцияныц 38-бабыныц талабына сай Каза;стан Республикасыныц азаматтары таб^ат-гы са;тауFа жэне табиFат байлы;тарына ¥;ыпты ;арауFа мiндеттi болып табылады [2]. Осы бап;а сэйкес Казахстан Республикасыныц азаматтарына табиFатты са;тауFа жэне таботи байлы;тарды ^;ыпты ;арауFа мiдет жYктелген.
Осы мемлекет Конституциясында кепiлдiк берiлген жердiц ;ойнауы, су кездер^ есiмдiктер мен жануарлар дуниеа, бас;а да табиFи ресурстарын ;орFауды жYзеге асыру ;ылмысты; зацда кещнен ;арастырылFан. Казахстан Республикасыныц жацадан 2014 жылы ;абылданып 2015 жылдыц ;ацтар айынан бастап ;олданыс;а енген ;ылмысты; кодексiнде экологиялы; ;ылмысты; б^зушылыщтар
13-тарауда шоFырланып, ерекшеленiп белiнген. Осы тарауда ;арастырылFан экологиялы; ;ылмысты; б^зушылыщтардыц барлыFы
дерлiк елiмiздiц экологиялы; каушиздшне ;ол с^ушылы; болFанымен олар езара жалпы сипаттамасы бойынша бiр-бiрiнен айырмашылы;;а ие. Оларды жеке-жеке ;арастырып бiр-бiрiнен жалпы сипаттамасы бойынша ажырату ;ажетпп туындайды.
Экологиялы; ;ылмысты; б^зу-
шылы;тар тарауындаFы экологиялы; ;ылмыс-ты; б^зушылыщтардыц бiрi реинде
танылатын Каза;стан Республикасыныц Кылмысты; кодексiнiц 324-бабында ;арастырылFан шаруашылы; немесе езге де ;ызметке ;ойылатын экологиялы; талаптарды б^зу экологиялы; ;ылмысты;
б^зушылы;;а заци т¥рFыдан бершген сипаттаманы ;арастыра отырып, оларFа шолу жасау ;ажеттт туындайды. Себебi, аталFан ;ылмысты; б^зушылы; ;ылмысты;
теориясы бойынша бланкеттi ;ылмысты;
кукык бузушылыкка жаткызылады. Сондыктан, карастырып отырган зац нормасын сипаттау Yшiн мiндеттi тYрде баска зац нормаларына талдау жасауды талап етедь
Шаруашылык жэне езге де кызмет барысында коршаган ортаны авариялык ластайтын немесе ластауы мYмкiн болган жагдайда ол шаруашылык жэне езге де кызметтщ экологиялык каушт турше жатады. Сонымен, шаруашылык жэне езге де кызметтщ тYрлерi Казахстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 324-бабыныц 1-белтнщ диспозициясында ашылып карастырылган.
Зац нормасында карастырылган тыйым салынган эрекеттердi белiп карастырар болсак, эскери немесе корганыс объектшерше, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу келесiдей шаруашылыктардан турады:
- табиги ресурстарды пайдалану кезiнде эскери немесе корганыс объектшерше, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу;
- кэсшорындарды, курылыстарды немесе езге де объектiлердi жобалау, орналастыру, салу немесе реконструкциялау, пайдалануга беру немесе пайдалану кезвде эскери немесе корганыс объектiлерiне, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу;
- енеркэсiп, энергетика, келш немесе байланыс объектiлерiн, ауыл шаруашылык максатындагы жэне мелиорация объектiлерiн пайдалану кезшде эскери немесе корганыс объектшерше, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу;
- калаларды не баска да елдi мекендердi салу кезiнде эскери немесе корганыс объектiлерiне, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу.
Карастырып отырган шаруашылык немесе езге де кызметке койылатын экологиялык талаптарды бузу кылмыстык кукык бузушылык зац нормасыныц талабына сай жогарыда карастырылган шаруашылык немесе езге де кызметтердi жYзеге асыру барысында эскери немесе корганыс объектiлерiне, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузумен байланысу кажеттш туындайды.
Казакстан Республикасыныц 1997 жылы кабылданып, колданыста болган Кылмыстык кодексiнiц 11-тарауында карастырылган «Экологиялык кылмыстар» каратына жаткызылган 277-баптагы «Шаруашылык
жэне езге де кызметке койылатын экологиялык талаптардыц бузылуы» зац нормасындагы талаптар келесщей шаруашылык жэне езге де кызметке койылытындыгы карастырылган:
- табиги ресурстарды пайдалану кезвде койылатын талаптарды сол талаптардыц сакталуы Yшiн жауапты адамдардыц бузуы;
- кэсiпорындарды, курылыстарды жэне езге де объектiлердi жобалау, орналастыру, салу жэне жацгырту, пайдалануга беру жэне пайдалану кезшде койылатын талаптарды сол талаптардыц сакталуы Yшiн жауапты адамдардыц бузуы;
- енеркэсш, энергетика, келш пен байланыс объектшерш, ауыл шаруашылык максатындагы жэне мелиорация объектшерш пайдалану кезшде койылатын талаптарды сол талаптардыц сакталуы Yшiн жауапты адамдардыц бузуы;
- калалар мен баска да елдi мекендердi салу кезшде койылатын талаптарды сол талаптардыц сакталуы Yшiн жауапты адамдардыц бузуы;
- эскери жэне корганыс объектшерше, эскери жэне гарыш кызметше койылатын талаптарды сол талаптардыц сакталуы Yшiн жауапты адамдардыц бузуы [3].
Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ орыс тiлiндегi нускасында «Шаруашылык немесе езге де кызметке койылатын экологиялык талаптарды бузу» кылмыстык кукык бузушылык келесiдей сипатталады:
- табиги ресурстарды пайдалану кезвде экологиялык талаптарды бузу;
- кэсiпорындарды, курылыстарды немесе езге де объектiлердi жобалау, орналастыру, салу немесе реконструкциялау, пайдалануга беру немесе пайдалану кезвде экологиялык талаптарды бузу;
- енеркэсш, энергетика, келш немесе байланыс объектшерш, ауыл шаруашылык максатындагы жэне мелиорация объектшерш пайдалану кезвде экологиялык талаптарды бузу;
- калаларды не баска да елдi мекендердi салу кезшде экологиялык талаптарды бузу;
- эскери немесе корганыс объектшерше, эскери немесе гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптарды бузу [4].. Аталагандар негiзiнде осы зац нормасыныц казак тшшдеп нускасында «кезшде» деген сезден кешн Yтiр тыныс белпс койылмаган болып отыр. Осыган байланысты Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц 324-бабыныц 1-белтне тиiстi толыктыру енгiзу кажетпп туындайды.
«Шаруашылык немесе езге де кызметке койылатын экологиялык талаптарды бузу»
^ылмысты^ кукык бузушылык зац нормасында карастырылган iс-эрекеттердi белш зерделеуд талап етедi. Зац нормасында орын алып отырган табиги ресурстарды пайдалану кезшдеп экологиялык талаптарды бузу жерд^ жер койнауын, суды, орманды жэне езге де есiмдiктердi, жануарлар дYниесiн пайдалану кезiндегi экологиялык талаптарды бузумен белгшенед^ Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшщ 1-бабыныц 73-тарма-гына сай табиги ресурстарга тутыну кундылыгы бар жер, жер койнауы, су, еамдштер мен жануарлар дYниесi жаткызылган [5]. Осы зац нормасы бойынша табиги ресурстарга белгiленген угым бойынша орман аталмай отыр. Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексвдеп «Табиги ресурстарды пайдалану кезшдеп экологиялык талаптар» деп аталатын 207-бабындагы зац нормасында табиги ресурстар катарына орман жаткызылатындыгы анык белгшенген [5].
Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшщ 200-бабында «Калаларды жэне баска да елдi мекендердi жобалау, салу, реконструкциялау экологиялык, санитарлык-эпидемиологиялык талаптар мен экологиялык каушшздшт ескере отырып, халыктыц емiрiне, ецбек етуi мен демалуына мейлiнше колайлы жагдайларды камтамасыз етуге тиiс» деп каралып, экологиялык талаптар калаларды жэне баска да елдi мекендердi жобалау, салу, реконструкциялау кезшде койылса да, Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 324-бабыныц талабына сай калаларды не баска да елвд мекендердi салу кезiндегi гана экологиялык талаптарды бузу карастырылган болып отыр. Бул ез кезегiнде калаларды жэне баска да елдi мекендердi жобалауга, реконструкциялауга койылатын экологиялык талаптарды бузганы Yшiн Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц 324-бабында карастырылган шаруашылык немесе езге де кызметке койылатын экологиялык талаптарды бузу бойынша жауаптылык карастырылмаган болып отыр. Осы аталганга орай Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 324-бабыныц 1-белшне Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшщ 200-бабында карастырылган калаларды жэне баска да елд мекендердi жобалау мен реконструкциялау кезi де камтылуы кажет етедi.
Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнiц 324-бабында карастырылган гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптар
Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодекшмен камтылып белгшенбеген болып отыр. Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшщ 206-бабында карастырылыган экологиялык талаптар тек эскери немесе корганыс объектшерше, эскери кызметше койылган. Сонда да болса, Казакстан Республикасыныц 2012 жылгы 6 кацтардагы №528- IV <^арыш кызметi туралы» зацыныц 1-бабыныц 7-тармакшасы бойынша гарыш кызметi болып гылыми, экономикалык, экологиялык, корганыс, акпараттык жэне коммерциялык максаттарга кол жеткiзу Yшiн гарыш кецiстiгiн зерттеуге жэне пайдалануга багытталган кызмет танылады [6]. Казакстан Республикасыныц <^арыш кызметi туралы» зацыныц 3-бабына сай гарыш кызметi жYзеге асыру кагидаттарыныц бiрi ретiнде гарыш кызметш жYзеге асыру салдарынан туындаган жеке тулгалардыц денсаулыгына келтiрiлген зиянды, коршаган ортага, жеке жэне занды тулгалардыц, мемлекеттiц мYлкiне келтiрiлген залалды етеу жэне экологиялык талаптарды, сактау саналады [6]. Осы аталганга орай, Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ 324-бабында ез орнын алып отырган гарыш кызметше койылатын экологиялык талаптар Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшде де карастырылуы Yшiн Казакстан Республикасыныц Экологиялык кодексшщ 206-бабын жэне 194-бабыныц 2-белiгiнiц 8-тармагын «гарыш» деген сезбен толыктыру кажет.
<^арыш объектiлерi келтiрген залал Yшiн халыкаралык жауапкершiлiк» туралы Конвенцияда (1972 жылгы 29 наурызда Мэскеу, Лондон жэне Вашингтон калаларында кол койылган) «гарыш объекта» аталымына гарыш объектюшщ курамдас белiктерi, сондай-ак оны жетюзу куралдары мен оныц белiктерi юредо> - деп керсетiлген [7]. Аталган Конвенцияга Казакстан Республикасы «^арыш объектiлерi келтiрген зиян Yшiн халыкаралык жауапкершшк туралы конвенцияга Казакстан Республикасыныц косылуы туралы» 1997 жылгы 15 мамырдагы № 107-I Казакстан Республикасыныц Зацымен косылган болатын [7]. Себебi, Бiркатар мiндеттердi шешуде гарыш куралдарына балама жок болгандыктан, зымыран-гарыш кызметiнiц коршаган орта мен халыктыц денсаулыгына эсерш азайту, зымыран-гарыш кешендершщ экологиялык каушшздшн камтамасыз ету барган сайын езекп болуда.
Казакстан Республикасыныц «^арыш кызмет туралы» зацыныц 1-бабыныц 12-тармагында
тары™ объекта дегенiмiз Fарыш аппараты жэне (немесе) оны Fарыш кецiстiгiне шыFару ;^ралы жэне олардыц ;^рамдас белiктерi екендiгi ;арастырылFан [6].
«Эскери ;ызмет жэне эскери ;ызметшшердщ мэртебесi туралы» Казахстан Республикасыныц зацыныц 1-бабыныц 11-тармаFына сай эскери ;ызмет болып Каза;стан Республикасыныц егемендтн, аума;ты; тYгастыFы мен шекараларыныц ;ол C¥FылмаушылыFын ;арулы ;орFауFа байланысты эскери к;аушиздшт1 тiкелей ;амтамасыз етуге баFытталFан Карулы КYштер эскери ;ызметшшершщ мемлекеттiк ;ызметшщ ерекше тYрi танылады [8].
ЖоFарыда ;арастырылFан экологиялы; ;ылмысты; б^зушылыщтардыц мазм^ны
мен сипаттамасыныц негiзiнде Казахстан Республикасыныц Кылмысты; кодексшдеп «Шаруашылы; немесе езге де ;ызметке ;ойылатын экологиялы; талаптарды б^зу» ;ылмысты; б^зушылы; ;арастырылFан
324-бабыныц 1-белшндеп зац нормасыныц сипаттамасы зацнаманыц орыс тiлiндегi н^с;асы мен мемлекеттiк тшдеп н^с;асында айырмашылы;тыц болуына байланысты осы ол;ылы; жойылуFа тшс. Атап айт;анда, ;аза; тiлiндегi н^с;асында «кезiнде» деген сезден кейiн Yтiр тыныс белгiсi ;ойылмаFан болып отыр. ОсыFан байланысты Казахстан Республикасыныц Кылмысты; кодексiнiц 324-бабыныц 1-белiгiндегi «кезiнде» деген мэтшнен кейiн Yтiр белгiсiн (,) ;ою ;ажет.
«Fарыш объектiлерi кел^рген залал Yшiн халы;аралы; жауапкершiлiк» туралы КонвенцияFа мемлекетiмiз «Fарыш объектiлерi кел^рген зиян Yшiн халы;аралы; жауапкершiлiк туралы конвенцияFа Казахстан Республикасыныц ;осылуы туралы» 1997 жылFы 15 мамырдаFы № 107-1 Казахстан Республикасыныц Зацымен ;осылFан, алайда Казахстан Республикасыныц Кылмысты; кодексшщ 324-бабыныц 1-белiгiнде Fарыш объектiсi ;арастырылмаFанды;тан Каза;стан Республикасыныц Кылмысты; кодексiнiц 324-бабыныц 1-белiгiндегi «;орFаныс» деген сезден кешн «, немесе Fарыш» деген мэтiнмен толы;тыру керек.
Жацадан ^абылданган ^ылмыстыщ кодексте ^арастырылган «Шаруашыльщ немесе езге де ^ызметке ^ойылатын экологиялыщ талаптарды б^зу» ^ылмыстыщ б^зушылыщ бойынша
шаруашылыщ немесе езге де ^ызметке ^ойылатын кез-келген талаптар гана емес тек экологиялыщ талаптар гана ^арастырылып накгыланган.
Казахстан Республикасыныц Экологиялыщ кодексiнiц 200-бабында «Калаларды жэне бас^а да елдi мекендердi жобалау, салу, реконструкциялау экологиялыщ, санитарлыщ-эпидемиологиялыщ талаптар мен экологиялыщ ^аушшздшт ескере отырып, халыщтыц емiрiне, ецбек етуi мен демалуына мейлiнше ^олайлы жагдайларды ^амтамасыз етуге тшс» деп ^аралып, экологиялыщ талаптар калаларды жэне бас^а да елдi мекендердi жобалау, салу, реконструкциялау кезвде ^ойылса да Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодексiнiц 324-бабыныц талабына сай калаларды не бас^а да елдi мекендердi салу кезiндегi гана экологиялыщ талаптарды б^зу ^арастырылган болып отыр. Б^л ез кезегiнде калаларды жэне бас^а да елдi мекендердi жобалауга, реконструкциялауга ^ойылатын экологиялыщ талаптарды б^зганы Yшiн Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодексiнiц 324-бабында ^арастырылган шаруашылыщ немесе езге де ^ызметке ^ойылатын экологиялыщ талаптарды б^зу бойынша жауаптылы^ ^арастырылмаган болып отыр. Осы аталганга орай Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодексiнiц 324-бабыныц 1-белшне калаларды жэне бас^а да елдi мекендердi жобалау мен реконструкциялау кезi де ^амтылуды ^ажет етедг
Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодексiнiц 324-бабында ез орнын алып отырган гарыш ^ызметше ^ойылатын экологиялыщ талаптар Казахстан Республикасыныц Экологиялыщ кодексiнде де ^арастырылуы Yшiн Казахстан Республикасыныц Экологиялыщ кодексшщ 206-бабын жэне 194-бабыныц 2-белiгiнiц 8-тармагын «гарыш» деген сезбен толыщтыру ^ажет.
^олданылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Казахстан Республикасыныц Президентi Н.Э. Назарбаевтыц Казахстан хал^ына Жолдауы. 2012 жылгы 14 желток;сан.// http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/page_ kazakstan-respuWikasynyn-prezidenti-n-a-nazarbaevtyn-kazakstan-khalkyna-zholdauy-2012-zhylhy-14-zheltoks 1357813742
2. Казакстан Республикасыныц Конституциясы //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000
3. Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодекса - Алматы: Юрист, 2014. -204 б.
4. Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V (с изменениями и дополнениями по состоянию на 02.08.2015 г.)// http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31575252
5. Казакстан Республикасыныц 2007 жылгы 9 кацтардагы N 212 Кодекс^/ http://adilet.zan.kz/kaz/ docs/K070000212_
6. Казакстан Республикасыныц 2012 жылгы 6 кацтардагы №528- IV «^арыш кызмет туралы» зацы//http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1200000528
7. Казакстан Республикасыныц 1997 жылгы 15 мамырдагы N 107 «^арыш объектiлерi кел^рген зиян Yшiн халыкаралык жауапкершшк туралы конвенцияга Казакстан Республикасыныц косылуы туралы» Зацы// http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z970000107_
8. Казакстан Республикасыныц 2012 жылгы 16 акпандагы № 561-IV «Эскери кызмет жэне эскери кызметшшердщ мэртебес туралы» Зацы// http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1200000561
Мащалада Казащстан Республикасы КК 324-бабындагы экологиялыц щылмыстыщ щущыщ бузушылыщ туралы угымныщ мазмуны мен жалпы сипаттамасы щарастырылган.
TYÜiH свздер: экологиялыц щылмыстар, экологиялыц талаптар, щоршаган орта, гарыш щызмет1.
В данной статье рассмотрены содержание и общая характеристика экологического уголовного правонарушения статьи 324 УК Республики Казахстан «Нарушение экологических требований к хозяйственной или иной деятельности».
Ключевые слова: экологические преступления, экологические требования, окружающая среда, космическая деятельность.
This article describes the content and General environmental criminal offences article 324 of the criminal code of the Republic ofKazakhstan violation of environmental requirements to economic or other activities
Keywords: ecological crimes, ecological requirements, environment, space activity
Амангалий Мукашевич Бытымбаев,
Казахстан Республикасы 11М Алматы академиясы PhD докторанты, зац гылымыныц магистр^ полиция капитаны
Шаруашылык немесе езге де кызметке койылатын экологиялык талаптарды бузудыц мазмуны мен жалпы сипаттамасы
Бытымбаев Амангалий Мукашевич,
докторант PhD Алматинской Академии МВД Республики Казахстан, магистр юридических наук, капитан полиции
Содержание и общая характеристика нарушений экологических требований к хозяйственной или иной деятельности
Bytymbaev Amangaliy Mukashevich,
doctoral candidate of Almaty academy of Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan, master of law, captain of police
The content and general characteristics of the violation of environmental requirements to economic or other activities
