CC BY
26Мусина Жания,
Казащстан Республикасы Бас прокуратура жанындагы Кущыщ щоргау органдары Академшсыныц докторанты, щущыщ магистр1
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ ЦЫЛМЫСТЬЩ ЗАЦНАМАСЫНДАГЫ МУЛ1КТ1 ТЭРК1ЛЕУ: К¥^ЫКТЫК РЕТТЕУДЕГ1 ЖАЦА ¥СТАНЫМДАР
Есю замандардан бастап 6YriHri KYHre дейiн барлык дерлiк мемлекеттерде мYлiктi тэркiлеу тYрiндегi кылмыстык-к¥кыктык ыкпал ету шарасы кылмыстылыкпен кYрестщ кажетп де тиiмдi ^¥ралы ретiнде колданылып келедi. Б^л шараныц латын тшндеп атауы - confiscation -мYлiктi казынага алып кою дегендi бiлдiредi.
Кылмыстылык кYн санап ^йымдаскан, пайдакYнемдiк, сыбайлас жемкорлык сипат алып бара жаткан кезенде мYлiктi тэркiлеу жазасыныц элеуметпк-к¥кыктык мацызын мына екi жайттан керуге болады: бiрiншiден, б^л шараныц элеуметпк эдiлеттiлiктi калпына келтiру элеуен ете жогары, екiншiден, б^л шара кылмыстылыктыц экономикалык т^гырын шайкалта алады.
МYлiктi тэркiлеу жаза тYрi реннде Кецес заманындагы барлык кылмыстык зандарда кезделген болатын жэне мемлекет оны кылмыскерлерге эсер етудiн пэрмендi шарасы деп багалайтын. Кецес заманындагы кылмыстык зацнамадагы мYлiктi тэркiлеу институтыныц дамуына талдау жасаган А.А.Иванова мYлiктi тэркшеу ^гымыныц аныктамасында дэстYP жалгастыгы бар екенш жэне оны колдану аясы Yнемi кенейтiлiп отырганын айтады [1, 180]. Кецестер Одагында мYлiктi тэркшеудщ негiзiнен мемлекеттiк меншiкке карсы кылмыстар Yшiн тагайындалуы оныц iс жYзiнде мемлекетке келтiрiлген залалды калпына келнру к¥ралы болгандыгын керсетедi.
Fалымдар мYлiктi тэркiлеудiн пайдакYнемдiк кылмыстармен кYрестегi тшмдшшн ерекше атап, оныц к¥ндылыгын кылмыс жасаган адамныц кажеттшктершщ к¥рылымын езгертуiмен, оныц кылмыстык кэсiбiнiн мэнсiздiгiн керсетуiмен тYсiндiредi [2, 71-73]. Дегенмен,
сотталган адамныц меншiгi болып табылатын мYлiктi толыгымен тэркiлеу мYмкiндiгi гылыми даулар тудырып, шетел мемлекеттерi тарпынан катал сынга алынып келдi.
Казакстан тэуелаздш алган соц кабылданган т^цгыш Кылмыстык кодексте мYлiктi тэркiлеу жазасыныц мазм^ны бастапкыда еш езгерген жок. 1997 жылгы КР КК 51-бабыныц бастапкы редакциясында мYлiктi тэркiлеу «сотталган адамныц меншш болып табылатын мYлiктiн бэрш немесе бiр белiгiн мемлекеттiн меншшне мэжбYрлеп етеусiз алу» деп аныкталды. МYлiктi тэркiлеу пайдакYнемдiк ниетпен жасалган кылмыстар Yшiн тагайындалатын косымша жаза болып табылады. Сотталган адамга немесе оныц асырауындагы адамдарга кажетп тэркшеуге жатпайтын мYлiктiн тiзбесi кылмыстык-аткару зацнамасымен аныкталады.
Заманауи кылмыстык-к¥кыктык саясаттыц элеуметпк мэнiн ашатын адам, когам жэне мемлекетпц каушиздшн камтамасыз ету мен жазаны iзгiлiктендiру максаттары кылмыстык жауаптылыкты эрi карай жштеу, кылмыстык-к^кыктык ыкпал ету шараларыныц алдын алушылык эсерiн арттыру мiндеттерiн койды. Жаца тарихи кезецде кылмыстык к¥кык теориясында кылмыстык жауаптылык аясында колданылатын шараларды кылмыстардыц алдын алу, оны туындататын себептер мен шарттарды жою элеуетi бар к¥кыктык к¥ралдармен толыктыру мэселесi ерекше езектшкке ие болды.
2014 жылгы КР Кылмыстык кодексiнiн кабылдануымен мYлiктi тэркiлеу жазасын к¥кыктык реттеудегi жаца кезец басталды. Жаца Кодекстiн 48-бабында мYлiктi тэркiлеу «сотталган адамныц меншшндеп, зацсыз
№4 (40) 2015 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
8
жолмен тaбылFaн не зaцсыз жолмен тaбылFaн кapaжaткa сaтып aлынFaн мYлiктi, со^^й^к Кылмыстьщ к¥Кык бузушыльщ жaсay кapyы немесе K¥Paлы болып Ta6brnaTbrn мYлiктi мэжбYpлеп eтеyсiз aлып кою жэне мемлекеттщ меншiгiне aйнaлдыpy» деп aньщтaлaды.
Тэpкiлеyге жaтaтын мYлiктщ кaтapындa мынaлap aтaлaды:
1) кылмыстьщ К¥Кьщ бузушыльщ жaсay нэтижесiнде aлынFaн aкшa мен eзге мYлiк жэне осы мYлiктен aлынFaн кез келген тaбыс ^ады иесiне кaйтapылyFa жaтaтын мYлiктi жэне одaн тYCкен тaбыстapды ^OTaFa^^);
2) кылмыстьщ К¥Кьщ бузушыльщ жaсay нэтижесiнде aлынFaн мYлiк пен осы мYлiктен aлынFaн тaбыстap iшiнapa немесе толь^ымен ayыстыpылFaн немесе aйнaлдыpылFaн мYлiк;
3) экстpемистiк немесе теppоpистiк эpекеттi не кылмыстьщ топты Kap^rna^^ipyFa немесе e3re де KaMTaMa^n етуге пaйдaлaнылaтын немесе apнaлFaн мYлiк;
4) кылмыстьщ К¥Кьщ бузушыльщ жaсay кapyы немесе K¥paлы болып тaбылaтын aкшa жэне e3re мYлiк.
Жaцa К^!лмысты^ кодекстщ 48-6a6. 2-бeлiriнщ тapмaктapындa кeзделген тэpкiленyге жaтaтын мYлiктщ деpбес тYpлеpiн бaсшылыккa aлa отыpып, мYлiктi тэpкiлеyдщ TepT тYpiн бeлiп KapaoibipyFa болap ед1 Алaйдa, KP КК 48-6a6. 2^л. 1 жэне 2-тapмaктapындa aтaлFaн мYлiктеpдщ тYп тaмыpы 6ip. Мысaлы, Kылмыскеp К¥ны 5 млн тецгелш aвтокeлiктi ¥pлaп, оны З млн тецгеге сaтты делiк. Б^л мысaлдa aвтокeлiк a^aFa aйнaлдыpылып KOЙFaндыктaн, З млн тецге сомaсындaFы a^a кapaжaты тэpкiленyi кеpек. Олaй болсa, KP жaцa кылмыстьщ зaцнaмaсы мYлiктi тэpкiлеyдщ Yш тYpiн бeлiп KapaCTbipyFa негiз беpедi: 1) кылмыстьщ К¥Кьщ бузушыльщ жaсay нэтижесiнде aлынFaн a^a мен e3re мYлiктi жэне осы мYлiктен aлынFaн кез келген тaбысты немесе олap iшiнapa немесе толыFымен ayыстыpылFaн немесе aйнaлдыpылFaн мYлiктi тэpкiлеy; 2) экстpемистiк немесе теppоpистiк эpекеттi не Кылмыстьщ топты кapжылaндыpyFa немесе eзге де KaMTaMa^n етуге пaйдaлaнылaтын немесе apнaлFaн мYлiктi тэpкiлеy; З) кылмыстьщ К¥Кьщ б^зушыльщ жaсay кapyы немесе к¥Paлы болып тaбылaтын aкшa жэне e3re мYлiктi тэpкiлеy.
Тэpкiленyi тиiс мYлiктщ кaтapындa зaцсыз жолмен тaбылFaн немесе зaцсыз жолментaбылFaн Kapaжaттaн тYCкен мYлiк пен кылмыстьщ К¥Кьщ бузушыльщ жaсay кapyы немесе K¥paлы болFaн мYлiктщ Faнa aтaлyы кылмыстьщ-aTKapy
зaцнaмaсындa тэpкiленyге жaтпaйтын мYлiктщ apнaйы тiзбесiн жaсay кaжеттiriн жойды.
Осылaйшa, жaцa кылмыстьщ зaцнaмaдa мемлекет соттaлFaн aдaмньщ меншт болып тaбылaтын кез келген мYлiктi тэpкiлеy тэжipибесiнен Yзiлдi-кесiлдi бaс Tapiy^i кeздеп отыp. МYлiктi тэpкiлеy жaзaсын К^кьщтьщ pеттеyдегi жaцa бaFыт Kaзaкстaнньщ хaлыкapaлык мiндеттемелеpiнiц ьщталымен кaлыптaсyдa.
Ka3ipri кезде хaлыкapaлык конвенциялapдыц бipкaтapындa мемлекеттеpге ^лттьщ зaцнaмaдa Кылмысты жолмен aлынFaн тaбыстapды, Кылмыс K¥Paлдapы мен кapyлapын, кылмыс зaты болFaн мYлiктi тэpкiлеyдi кeздеy ¥сынылaды. Хaлыкapaлык к¥Кыкга мYлiктi тэpкiлеy оны зaцнaмaдa кeздеy мен колдaнy мемлекеттщ мiндетi pетiнде бектлген бipден-бip к¥Кьщтьщ сaнкция болып тaбылaды [З, 152]. Элемдiк кayымдaстык б^л шapaFa хaлыкapaлык ¥йымдaскaн кылмыстыльщтьщ теppоpизм, есipткi сayдaсы, кылмыстьщ жолмен aлынFaн тaбыстapды зaвдaстыpy жэне сыбaйлaс жемкоpлык сиякты кepiнiстеpiмен кYpесте еpекше мадыз беpедi.
Хaлыкapaлык ^Кыкга мYлiктi тэpкiлеy институты эмбебaп жэне aймaктык конвенциялapмен pеттеледi жэне кылмысты Кызметтен тaбыс тaбyмен ¥штaсaтын тYpлi Kылмыстapмен кYpестiц мiндеттi элементi сaпaсындa бекiтiледi.
МYше-мемлекеттеpге ^лттьщ зaцнaмaдa тэpкiлеyдi кeздеy мшдеттемесш жYктей отыpып, хaлыкapaлык конвенциялap олapFa жеpгiлiктi К¥Кьщтык дэстYpлеpдi ескеpiп тэpкiлеyдiц такты еpекшелiктеpiн e3 бетiнше amiKTay мYмкiндiгiн беpедi. Солaй болFaнымен, хaлыкapaлык-К^кьщтьщ K¥жaттapдaн мYше-мемлекеттеpге ^лттьщ зaцнaмaдa жaлпы тэpкiлеyдi (соттaлFaн aдaмньщ меншш болып тaбылaтын мYлiктi толыFымен немесе rnrnapa тэpкiлеy) емес, apнaйы тэpкiлеyдi (кылмыстьщ жолмен aлынFaн тaбыстapды, кылмыс K¥Paлдapы мен кapyлapын, Кылмыс 3a™ болFaн мYлiктi тэpкiлеy) кeздеy мшдет жYктелетiнi aйкын кepiнiп T^p.
МYлiктi тэpкiлеyдiц мэpтебесiн arniKiambra Kaзaкстaн paтификaциялaFaн хaлыкapaлык-к¥кыктык К¥жaттapдыц кaтapындa мынaлapды еpекше aiay кaжет:
- Бipiккен ¥лттap ¥йымыньщ 200З жылFы Сыбaйлaс жемкоpлыккa Kap^i конвенциясы (2008 жылFы 4 мaмыpдaFы KP Зaцымен paтификaциялaнFaн) [4];
- Теppоpизмдi Kap^rna^^ipyFa Kap^i кYpес
туралы халыкаралык 1999 жылгы конвенция (2002 жылгы 2 казандагы КР Зацымен ратификацияланган) [5];
- Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц 2000 жылгы Трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы конвенциясы (2008 жылгы 4 мамырдагы КР Зацымен ратификацияланган) [6];
- Еуропа Кецесшщ 1990 жылгы Кылмыстык эрекеттен тYCкен табыстарды жылыстату, аныктау, алып кою жэне тэркiлеу туралы конвенциясы (2011 жылгы 2 мамырдагы КР Зацымен ратификацияланган) [7].
Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Сыбайлас жемкорлыкка карсы конвенциясыныц жэне Трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы конвенциясыныц 2-баптарында тэркiлеу -«соттыц немесе баска да кузыретп органныц каулысы бойынша мYлiктен мYлде айыру» деп аныкталады. Осы орайда Трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы конвенцияныц 12-бабыныц 1-тармагында тэркiленетiн мYлiк ретшде кылмыстардан тYCкен табыстар немесе езшщ куны осындай табыстардыц кунына сэйкес келетш мYлiктер; кылмыстарды жасау кезiнде пайдаланылган немесе пайдалануга арналган мYлiктер, жабдыктар немесе баска да к¥ралдар аталады. Катысушы мемлекеттер аталган мYлiктердi тэркiлеу мYмкiндiгiн камтамасыз ету Yшiн кажет болатындай шараларды ездерiнiц шю к¥кыктык жYЙелерi аясында мYмкiн болатындай барынша жогары дэрежеде кабылдауга мшдеттенедь Нак осындай ережелер Сыбайлас жемкорлыкка карсы конвенцияда да тужырымдалган.
Еуропа Кецесшщ Кылмыстык эрекеттен тYCкен табыстарды жылыстату, аныктау, алып кою жэне тэркшеу туралы конвенциясыныц 2-бабында тараптардыц «куралдарды жэне табыстарды немесе куны осы табыстарга сэйкес болатын мYлiктi тэркiлеуге мYмкiндiк беретiн зацнамалык жэне баска кажетп шаралар кабылдайтыны» жайлы айтылады.
Сыбайлас жемкорлыкка карсы конвенцияныц 31-бабы мен Трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы конвенцияныц 12-бабы кылмыстык жолмен алынган табыстардыц кез келген нысандарымен тиiмдi кYресудiц косымша кепiлдiктерiн кездейдi: тiкелей кылмыстан тYCкен табыстардан езге «кылмыстардан тYCкен табыстардан алынган, кылмыстардан тYCкен табыстар айналдырылган немесе езгертiлiнген мYлiктен тYCкен немесе кылмыстан тYCкен табыстар косылган мYлiктен тYCкен пайдалар мен баска олжалар» да тэркiленуi тиiс.
Кылмыстык эрекеттен тYCкен табыстарды жылыстату, аныктау, алып кою жэне тэркшеу туралы конвенцияныц 4-бабы жэне жогарыда аталган езге де Конвенциялар мYше-мемлекеттерге кылмысты жолмен алынган табыстарды аныктау максатында ез соттарына жэне баска кузыретп органдарына банктiк, каржылык немесе коммерциялык к¥жаттарды талап ету немесе тыйым салуга к¥кык беретiн зацнамалык жэне баска кажетп шараларды кабылдауды жYктейдi. Бул орайда банктiк к¥пия деген сылтаумен аталган талапты орындаудан бас тартуга болмайды.
Терроризмдi каржыландыруга карсы курес туралы халыкаралык конвенцияда езге Конвенцияларда керiнiс таппаган мэселе реттеледь Оныц 8-бабына сай эрбiр катысушы мемлекет тэркшеу нэтижесшде алынган каражатты террористiк кылмыстардыц курбандарына немесе олардыц отбасы мYшелерiне етемакы телеу Yшiн пайдалану тетiктерiн карастыруга тиiс.
Жогарыда келнршген халыкаралык-кукыктык актiлердiц улттык зацнамага ыкпалы айкын керiнiп тур. Бiздiц мемлекет «куралдарды жэне табыстарды немесе куны осы табыстарга сэйкес болатын мYлiктi тэркшеуге мYмкiндiк беренн зацнамалык жэне баска кажеттi шараларды» колга алып отыр.
Осындай «шаралардыц» ец мацыздыларыныц бiрi-2009жылFы28тамызда«Кылмыстыкжолмен алынган кiрiстердi зацдастыруFа (жылыстатуFа) жэне терроризмдi каржыландыруга карсы ю-кимыл туралы» КР Зацыныц кабылдануы. Бул Зацныц негiзiне Акшаны жылыстатуга карсы курестщ каржылык шараларын эзiрлеу тобыныц (ФАТФ) усыныстары каланды.
2014 жылгы КР КК 467-бабына сай бул Кодекстщ мYлiктi тэркiлеу туралы бабы 2018 жылгы 1 кацтардан бастап кана колданыска енгiзiледi. Аталган кезецге дешн 1997 жылгы КР КК 51-бабы ез кYшiн сактап калады. Дегенмен жаца кылмыстык зацнаманыц мYлiктi тэркшеу жазасын кездейтiн нормаларын колдану барысында туындауы мYмкiн проблемаларды казiрден бастап болжап, олардыц оцтайлы шешiмдерiн iздестiре беру керек.
Жаца зацнамада мYлiктi тэркiлеу жазасы тагайындалуы мYмкiн кылмыстык кукык бузушылыктардыц тYрi нактыланбаган. 1997 жылгы КР КК бойынша мYлiктi тэркшеу пайда^немдш ниетпен жасалган кылмыстар Yшiн гана тагайындала алады. Кейбiр шетелдiк мемлекеттерде (мысалы, Ресейде) мYлiктi
№4 (40) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
тэркшеу тагайындалуы mymkîh кылмыстардыц шектеулi Ti3iMi кылмыстык зацнамада бекiтiледi.
2014 жылгы КР КК Ерекше бвлiмiн талдау кврсеткеншдей, мYлiктi тэркiлеу жазасы Ерекше бвлiмнщ 12 тарауыныц 220 санкциясында квзделген, олардыц iшiнен 152 санкцияда мYлiктi тэркiлеу мiндеттi косымша жаза ретшде квзделген. Тэркiлеу жазасы квзделген кылмыстьщ к¥кык б^зушылыктардыц барлыгы кылмыс (эдетте, ауыр немесе аса ауыр) болып табылады, мYлiктi тэркiлеу жазасы квзделген жалгыз кылмыстык терiс кылык - экономикалык контрабанда (КР КК 234-баб. 1-бвл.). Демек, бiздiц жаца кылмыстык зацнама бойынша мYлiктi тэркiлеу кез келген кылмыстык к¥кык б^зушылык Yшiн тагайындала алады: оныц пайдакYнемдiк ниетпен жасалуы немесе кылмыс болуы мiндеттi емес.
Бiр тYсiнiксiз жайт, экологиялык кылмыстык к¥кык б^зушылыктар Yшiн карастырылып отырган жаза тYрiн тагайындау мYмкiндiгi мYлде карастырылмаган. Тiптi дэстYрлi тYрде мYлiктi тэркiлеу жазасы квзделетiн балык ресурстарын, баска да су жануарларын немесе всiмдiктерiн зацсыз аулау (КР КК 335-бабы), зацсыз ацшылык (КР КК 337-бабы) сиякты кылмыстык к¥кык б^зушылыктар Yшiн тэркiлеу квзделмеген.
1997 жылгы КР КК мYлiктi тэркшеущ тек кана Ерекше бвлiмнiцтиiстi бабындаарнайы квзделген жагдайларда тагайындауга р^ксат етедь Жаца кылмыстык зацнамада мYлiктi тэркшеу жазасын кандай жагдайларда тагайындауга болатыны накты айтылмаган. Демек, сот мYлiктi тэркiлеу жазасын КК Ерекше бвлiмiнiц тиiстi бабында квзделмеген жагдайларда да тагайындай алады. Аукымды к¥кыктык шектеулермен ^штасатын, катал жаза тYрiн колдану-колданбау мэселесiнде сотка шексiз к¥зырет беру, бiздiц ойымызша, адам к¥кыктарыныц б^зылуына, зацсыздыкка, тYрлi терiс пайдаланушылыктарга экелш согуы мYмкiн. Сондыктан, 2014 жылгы КР КК 48-бабын «Кылмыстык к¥кык б^зушылыктарды жасау каруы немесе к¥рады болган мYлiктi тэркiлеудi коспаганда, мYлiктi тэркiлеу осы Кодекстiц Ерекше бвлiмiнiц тиiстi баптарында квзделген жагдайларда гана тагайындалуы мYмкiн» деген мазм^ндагы 5-бвлшпен толыктыру кажет деп санаймыз.
2014 жылгы КР КК 48-бабында тэркiлеу объекта болып табылатын мYлiктiц катарында «зацсыз жолмен табылган не зацсыз жолмен табылган каражатка сатып алынган мYлiктiц» аталуы тэркiленетiн мYлiктiц шыгу тегш м^кият аныктауды талап етедi.
Б^л зацнамалык кадам, 6ip есептен, азаматтардыц адал ецбегiмен тапкан меншiгiн К¥рметтеуге жол ашканымен, екiншi жагынан, кершшес Ресейдiц тэжiрибесi кврсетiп отыргандай, к¥Кьщкоргау органдарын сыбайлас жемкорлык пен экономикалык кылмыстарга тетеп беру iсiнде каукарсыз етедi. Свердловск каласында есiрткi саудасымен ш^гылданган кылмыстык топка катысты шыгарылган сот шешiмi 6i3 кетерiп отырган мэселенщ айшыкты мысалы бола алады. Ресей Федерациясыныц Жогаргы соты кылмыс жасау нэтижешнде алынгандыгы дэлелденген мYлiктi гана тэркiлеуге болады деп керсетп. Сол себептi есiрткi сатушылар жедел топтыц колына тYCкен кезде жасалган мэмiледен тYCкен 21 мыц рубльдi тэркiлеудi занды деп тауып, ал Тэжшстанга аударылган акша каражаты мен автокелiктi жэне езге де жылжитын-жылжымайтын мYлiктi тэркiлеу туралы сот шешiмiнiц кYшiн жойды. Сот алкасы Тэжшстанга аударылган акша каражаты мен автокелштщ есiрткi заттарыныц зацсыз айналымынан тYCкендiгi к¥р болжамга негiзделген деп тапты [8].
Аталган проблеманы шешудiц бiр амалы ретiнде халыкаралык ^йымдар иес шыгу тегiнiц зацдылыгын растай алмайтын мYлiктi тэркiлеу мYмкiндiгiн кездейтiн «in rem» институтын енгiзудi ^сынады. Мысалы, Гонконг пен Сингапурда аталган институтты енгiзу сыбайлас жемкорлык децгейiн айтарлыктай темендетуге септiгiн тигiздi. Ка^рп кезде б^л мэселе Ресейде кызу талкылануда, алайда галымдар жогары лауазымды шенеушктер «in rem» институтын енгiзуге жол беретшше шYбэ келтiредi.
Сотталгандар шыгу тегшщ зацдылыгын растай алмайтын мYлiктi тэркiлеу институтыныц карсыластары кiнэсiздiк презумпциясын алдыга тартады. Бiздiц ойымызша, б^л ете элсiз уэж. Мысалы, АКШ-та кылмыстык iстердiц бiркатар санаттары бойынша шыгу тегшщ зацсыздыгы дэлелденбеген мYлiктiц тэркiленуi кiнэсiздiк презупциясын толыкканды жYзеге асыруга еш кедергi келтiрмейдi.
МYлiктiц шыгу тегiн дэлелдеу мiндетiн меншш иесiне жYктеу кептеген мемлекеттердiц тэжрибешмен дэлелденген. Б^л рэсiм шыгу тегшщ зацсыздыгы кылмыстык ю материалдарынан кершш т^рган мYлiкке гана багытталгандыктан, ол юнэиздш презумпциясы кагидатына керегар келмейдь Аталган екi институт - юнэиздш презумпциясы мен «in rem» институты - бiрiн-бiрi толыктыра отырып, катар жасай алады. Осы жолды тацдап алсак,
Казакстанда да шыгу Teri булыцгыр мYлiкке алдымен тыйым салып, кeйiннeн сэйкес шeшiммeн тэркшеуге болар eдi.
Бiздiц пайымдауымызша, Казахстан ерте ме, кеш пе «in rem» институтын eнгiзу кажетпгш тYЙсiнeдi. Сeбeбi Бiрiккeн ¥лттар ¥йымыныц 2003 жылгы Сыбайлас жемкорлыкка карсы конвенциясы да, 1988 жылгы Еиртю жэне жYЙкeгe эсер eтeтiн заттардыц зацсыз айналымымен кYрeс туралы конвенциясы (1998 жылгы 29 маусымдагы КР Зацымен ратификацияланган) да, сондай-ак акшаны жылыстату мен тeрроризмдi каржыландыруга карсы кYрeстiц каржылык шараларын эзiрлeумeн шугылданатын FATF уйымы да «in rem» институтына жYгiнудi усынады.
Сотталгандар шыгу тегшщ зацдылыгын растай алмайтын мYлiктi тэркшеу институтыныц жактаушылары оны кылмыстык-процeстiк зацнамада кукыктык рeттeудiц тYрлi жолдарын карастырады. Р.В. Нигматулиннiц пайымдауынша,мYлiккылмысжасаунэтижeсiндe алынуы мYмкiн деп пайымдауга нeгiз бар болган жагдайларда мYлiктiц шыгу тeгiнiц зандылыгын дэлелдеу мiндeтi айыпталушыга квшуi керек [9, 609]. В.А. Ионовтыц m^i бойынша, мYлiктi тэркiлeу мэсeлeсiн шешудщ оцтайлы жолы - мYлiктi тэркшеущ колдану туралы iстeрдi кылмыстык жолмен табыс табу туралы iстeрдeн белек карастыру мYмкiндiгiн квздеу [10, 17]. Мэселеш шeшудiц соцгы амалы Еуропаныц бiркатар озык мeмлeкeттeрiндe, мысалы, ¥лыбританияда, сэттi колданылып кeлeдi.
Жаца кылмыстык зацнаманыц мYлiктi тэркiлeу туралы нормасын колданганда
туындайтын кYрмeуi киын мэселелердщ бiрi - экстрeмистiк немесе террорист^ эрeкeттi каржыландыруга немесе езге де камтамасыз етуге пайдаланылатын немесе арналган мYлiктiц шыгу тeгi кандай болуы керек деген сурак. Шeтeлдiк тэж1рибеде бул мYлiк зацды жолмен табылган болса да тэркiлeнeдi. Ал бiздiц зацнамада мYлiктi тэркiлeудiц аныктамасында (КР КК 48-баб. 1-бвл.) тэркiлeудiц заты рeтiндe «зацсыз жолмен табылган не зацсыз жолмен табылган каражатка сатып алынган мYлiк» аталган. Демек, экстремиспк немесе тeррористiк эрeкeттi не кылмыстык топты каржыландыру Yшiн пайдаланылатын мYлiктiц де шыгу тeгi зацсыз болуы керек. Егер осы максаттарга занды жолмен алынган мYлiк пайдаланылса, ол мYлiктi тэркiлeугe болмайды. Терроризмге карсы кYрeс максаттарына мYлдe жауап бермейтш бул зацнамалык шeшiмнiц кисынсыздыгы квзге урып тур.
МYлiктi тэркiлeу террорист^, сыбайлас жемкорлык, экономикалык кызмет саласындагы кылмыстармен кYрeстiц тиiмдi куралы репнде мeмлeкeттiц, когам мен жеке тулганыц мYлiктiк мYДдeлeрiн коргаудыц эмбебап кукыктык теттне айналуы Yшiн бiркатар теориялык мэсeлeлeрдi шeшiп, идеологиялык таптаурындардан бас тарту керек. ПайдакYнeмдiк багыттагы кылмыстык кукык бузушылыктар жасаудыц «ттмиздш ахуалын» калыптастыру Yшiн мYлiктi зацсыз иеленушшер оны пайдалана алмайтындай, одан ешкандай табыс таба алмайтындай жагдай жасау керек, осылай гана кылмыстылыктыц ец каушт кврiнiстeрiнiц экономикалык тугырын шайкалтуга болады.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Иванова А.А. Преемственность как условие эффективности института конфискации имущества в противодействии коррупции //Юридическая техника. - 2011. №5. - С.179-183.
2. Кузенбаев Н.К. Социальные цели и функции конфискации имущества как дополнительного наказания //Вестник Института законодательства Республики Казахстан: научно-правовой журнал. - 2009. - №3(15). - С. 71-73.
3. Капинус О С., Додонов В.Н. Конфискация имущества в международном и национальном праве /Современное уголовное право в России и за рубежом: некоторые проблемы ответственности: Сборник статей. М., 2008.
4. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000031_
5. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z020000347_
6. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000040_
7. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1100000431
8. www.supcourt.ru/vs
9. Нигматуллин Р.В. К проблеме имплементации международно-правовых норм в сфере борьбы
№4 (40) 2015 ж Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
с коррупцией и легализацией преступных доходов в российское законодательство // Легализация преступных доходов как угроза экономической безопасности России: теория, практика, техника гармонизации международно-правовых и национальных механизмов противодействия: Сборник статей / Под ред. В.М. Баранова. Л.Л. Фитуни. - Н. Новгород, 2009.
10. Александров А.С., Ионов В.А. Проблемы совершенствования института конфискации имущества в российском законодательстве // Вестник Нижегородской академии МВД РФ. - 2011. - №1(14).
Мацалада мYлiктi тэркшеу туралы цылмыстыц-цуцыцтыц норманыц Тэуелаз Казацстан жагдайындагы эволюциясы талданады. Автор тэркшеу затын цылмыстыц жолмен алынган мYлiкке дешн тарылту тэжiрибесiне оц бага бередi, сонымен цатар Казацстан Республикасыныц жаца Кылмыстыц кодекстщ 48-бабын цолдану кезтде туындауы mymkw проблемаларды болжайды, шетелдж тэжiрибенi ескере отырып оларды шешу жолдарын усынады.
Тушн свздер: жаза, мYлiкmi тэрюлеу, цылмыстыц жолмен алынган мYлiк, сыбайлас жемцорлыц, халыцаралыц конвенциялар.
В статье анализируется эволюция уголовно-правовой нормы о конфискации имущества в условиях Независимого Казахстана. Автор дает положительную оценку практике сужения предмета конфискации до имущества, добытого преступным путем, в то же время прогнозирует проблемы, которые могут возникнуть при применении статьи 48 нового Уголовного кодекса Республики Казахстан, с учетом зарубежного опыта предлагает пути их решения.
Ключевые слова: наказание, конфискация имущества, имущество, добытое преступным путем, коррупция, международные конвенции.
The following article analyzes evolution of the criminal law on confiscation of property under the conditions of Independent Kazakhstan. The author gives a positive assessment to the practice of narrowing confiscation to the property obtained by criminal means, at the same time forecasts problems that may occur while applying Article 48 of the new Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, additionally offers solutions taking into consideration international expertise.
Keywords: punishment, confiscation of property, property obtained by criminal means, corruption, international conventions.
Жания Мусина,
Казакстан Республикасы Бас прокуратура жанындагы К¥кык коргау органдары Академиясыныц докторанты, к¥кык магистрi
^азакстан Республикасыныц кылмыстык 3a4HaMacbiHgaFbi мYлiктi тэркшеу: н^кыктык реттеудеп жаца ^станымдар
Мусина Жания,
докторант Академии правоохранительных органов при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан, магистр права
Конфискация имущества в уголовном законодательстве Республики Казахстан: новые подходы в правовом регулировании
Mussina Zhaniya,
PhD student of Academy of Law enforcement agencies, Master of Law
Confiscation of property in the criminal law of the Republic of Kazakhstan: new approaches in the statutory regulation
