CC BY
45УДК 343
ЕС1РТК1 АЙНАЛЫМЫ САЛАСЫНДАГЫ МЕМЛЕКЕТТ1К САЯСАТТЬЩ ПРОБЛЕМАЛЬЩ АСПЕКТ1ЛЕР1НЕ (ЗАЦНАМАНЫЦ МОНИТОРИНГ!)
Алмас ^анат^лы фанатов
Казацстан Республикасы Зацнама тститутыныц
Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц жетекшi зылыми цbimemKepi,
з.г.к., Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: kahatov_76@mail.ru
Ерлан Кадiржан¥лы Ахметов
Казацстан Республикасы Зацнама институтыныц
Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц зылыми цызмemкepi, цуцыц магисmpi, Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: e.akhmetov@adilet.gov.kz
TyMh свздер: ес1ртк1 заттар; психотроптыц заттар; Казацстан Республикасында бацылау жасалуга жататын ЕЫртю; психотроптыц заттар мен прекурсорлар т1з1м1; цызмemmi ЖYзeгe асыру туралы шарттар; еЫртш, психотроптыц заттардыц, сол тек-тестер мен прекурсорлардыц зацсыз айналымы; нашацорлыц.
Аннотация. Осы мацалада 1998 жылы кабылданган жэне жекелеген epeжeлepi цазipгi уацытта еск зацды кYшiнe ие екет eскepmiлуi тшс, Казацстан Республикасы «ЕЫртш, психотроптыц заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен тергс пайдаланылуына царсы гс-цимыл шаралары туралы» Зацына m^i толыц талдау (мониторинг) бepiлeдi.
Колданыстагы халыцаралыцжэне улттыцзацнаманыц, заци жэне арнайы эдебиеттщ, еЫртш аясындагы мемлекеттт саясат саласындагы цуцыц цолдану mэжipибeсiнiц квп мвлшерт цабылдаудыц нэтижелшт Yшiн, талдау материал шартты турде Yш бвлiмгe бвлiнeдi: 1. Зерттелетт саладагы Казацстан территориясында цалыптасцан зацнаманыц талдауы; 2. Колданыстагы КР «ЕЫртш, психотроптыц заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен mepw пайдаланылуына царсы ¡с-цимыл шаралары туралы» Зацыныц жекелеген кeмшiлiкmepi; 3. ¥лттыц зацнаманы жemiлдipу бой-ынша усынымдар.
К ПРОБЛЕМНЫМ АСПЕКТАМ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПОЛИТИКИ В СФЕРЕ ОБОРОТА НАРКОТИКОВ (МОНИТОРИНГ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА)
Канатов Алмас Канатович
Ведущий научный сотрудник Центра правового мониторинга
Института законодательства Республики Казахстан,
к.ю.н., г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: kahatov_76@mail.ru.
Ахметов Ерлан Кадиржанович
Научный сотрудник Центра правового мониторинга
Института законодательства Республики Казахстан, магистр права,
г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: e.akhmetov@adilet.gov.kz.
Ключевые слова: наркотические средства; психотропные вещества; список наркотических средств, психотропных веществ и прекурсоров, подлежащих контролю в Республике Казахстан; незаконный оборот наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров; токсикомания.
Аннотация. В данной статье предметно дается детальный анализ (мониторинг) Закона Республики Казахстан «О наркотических средствах, психотропных веществах, их аналогах и прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими», который был принят еще в 1998 году и, надо отметить, отдельные положения которого, в настоящее время, имеют архаичную юридическую природу.
Для результативности восприятия большого пласта действующего международного и национального законодательства, юридической и специальной литературы, правоприменительной практики в области государственной политики в наркосфере, аналитический материал условно будет разделен на три части: 1. Анализ сложившегося на территории
Казахстана законодательства в исследуемой области; 2. Отдельные недостатки действующего Закона РК «О наркотических средствах, психотропных веществах, их аналогах и прекурсорах и мерах противодействия их незаконному обороту и злоупотреблению ими»; 3. Рекомендации по совершенствованию национального законодательства.
PROBLEMATIC ASPECTS OF THE STATE POLICY IN THE SCOPE OF DRUG TRAFFICKING (MONITORING OF LEGISLATION)
Kanatov Almas Kanatovich
Leading researcher at the Center for legal monitoring of the Legislation Institute of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Juridical Sciences, Astana, the Republic of Kazakhstan; e-mail: kahatov_76@mail.ru.
Akhmetov Erlan Kadirzhanovich
Researcher at the Center for legal monitoring of the Legislation Institute
of the Republic of Kazakhstan, master of law, Astana, the Republic of Kazakhstan;
e-mail: e.akhmetov@adilet.gov. kz.
Keywords: drugs, psychotropic substances, list of narcotic drugs, psychotropic substances andprecursors subject to control in the Republic of Kazakhstan, illegal turnover of narcotic drugs, psychotropic substances, their analogs and precursors, drug addiction.
Abstract. In this article, given detailed analysis (monitoring) of the Law of the Republic of Kazakhstan «On Narcotic Drugs, Psychotropic Substances, their analogues and precursors and counter measures of their illegal turnover and their abuse» is given in detail, which was adopted 1998 and, which, at present, have an archaic legal nature.
For the effectiveness of the perception of a large stratum of existing international and national legislation, legal and specialized literature, law enforcement practices in the field of state policy of narcotic drugs, the analytical material will be conditionally divided into three parts: 1. Analysis of the legislation in the territory of Kazakhstan in the research area; 2. Certain limitations of the current Law of the Republic of Kazakhstan «On Narcotic Drugs, Psychotropic Substances, their analogues and precursors and counter measures of their illegal turnover and their abuse»; 3. Recommendations for improving national legislation.
^азакстанныц 2050 жылга дешнп даму стратегиясында халыктыц денсаулыгы жYЙенщ бар болуын жэне оныц жумыс ютеуш камтамасыз ететш мацызды игшктершщ бiрi деп атап етшген. «Еартю, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен терю пайдаланылуына карсы ю-кимыл шаралары туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацы наркологиялы; жэрдем берудщ жэне халы; денсаулыгын, когамдык жэне мемлекетпк каушаздшн коргаудыц кепш болып та-былады. Осы зацнамалык акт мемлекеттщ еартю саясатындагы жэне одан туындай-тын сабактас окигалар мен YДерiстердiц ;атынасын ай;ындайды.
Бул зерттеуде жогарыда керсетшген, 1998 жылы кабылданган жэне бYгiнгi тацда есюрген заци сипатка ие жекеле-ген ережелерi бар Зацныц толык талдауы (мониторинг!) керсетшген.
^олданыстагы халыкаралык жэне улттык зацнаманыц, зацды жэне арнайы эдебиеттщ, мемлекеттiц есiрткi саласындагы саясатыныц кукык колдану практикасыныц кец аукымын нэтижелi кабылдау Yшiн талдамалы материал шартты тYPде Yшке
бeлiндi: 1. Зерттелш отырган саладагы Казакстан территориясында калыптаскан зацнаманы талдау. 2. Колданыстагы «Еартю, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен терю пайдаланылуына карсы ю-кимыл шаралары туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц жекелеген кемшiлiктерi. 3. ¥лттык зацнаманы жетiлдiру жeнiндегi усынымдар.
Сонымен.
1. Зерттелiп отырган саладагы Казакстан территориясында калыптаскан зацнаманыц талдауы келесiнi кeрсеттi.
КР Президентшщ 2009 жылгы 24 тамыздагы № 858 жарлыгымен Казакстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган кукыктык саясат тужырымдамасы бектлд^ ол, ез кезегiнде КР Конституциясыныц 1-бабыныц 40-тармагымен уштасады. Тужырымдамада улттык каушаздшт камтамасыз ету-ге, оныц шшде терроризмнiц, нэсiлдiк жэне дши экстремизмнiц таралуын, зацсыз кeшi-конныц, нашакорлык пен ес1ртк1 бизнес1н1н, адам саудасыныц, компьютерлiк кылмыстардыц, атыс каруын зацсыз жасау мен оныц айналымыныц,
сыбайлас жемкорлык сипаттагы, сондай-ак акша жылыстату саласына жататын халыкаралык кылмыстардыц алдын алуга жэне болдырмауга багытталган кукыктык нормаларды уактылы енгiзу жэне дурыс колдану женшдеп жалгастыру кукык коргау жэне сот жYЙелерiн, к¥кык коргау инсти-туттарын дамытудыц негiзгi багыттардыц бiрi болып табылады. Сонымен катар, бас бостандыгынан айырылгандарды когамдык пайдалы ецбекке жэне/немесе окытуга, элеуметке косу, оныц шшде есiрткiге карсы, алкогольге карсы мазмундагы элеуметтiк багдарламаларга тарту аркылы не элеуметпк белсендi кызметтiц езге тYрлерiмен жумыспен камту проблемала-рын шешу езектi болып табылады1.
Казакстан Республикасы Президентшщ 2010 жылгы 1 акпандагы № 922 Жарлыгымен бекiтiлген Казакстан Республикасыныц 2020 жылга дейiнгi Стратегиялык даму жоспарында халыкаралык терроризмге, дiни экстремизмге, халыкаралык еартю бизнесiне жэне зацсыз кешi-конFа карсы ^рес саласындаFы ынтымактастыкка ерекше назар аударылатын, орта мерзiмдi перспективаныц компоненттерi болып табы-латын есiрткi бизнесше жэне нашакорлыкка карсы кYрес Казакстан Республикасыныц даму жоспарыныц басым баFыты болып айкындалды.
Казакстан Республикасы Президентiнiц 2016 жыгеты 8 желтоксандаFы № 387 Жарлыгымен Казакстан РеспубликасындаFы бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылFан жэне пробация кызметiнде есепте т¥рFан азаматтарды элеуметпк оцалтудыц 2017-2019 жылдарFа арналFан кешендi стратегиясы бекiтiлдi. Осы Жарлык «¥лт Жоспары - 100 накты кадамынын» 33-шi кадамын iске асыру максатында эзiрлендi. Кешендi стратегияныц максаты - бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылFан жэне пробация кызметiнде есепте т¥рFан адамдарды кешендi элеуметке косудыц улттык жYЙесiн куру, оны тиiмдi iске асыру Yшiн кайталап кылмыс жасау децгейiн азайтуFа ыкпал ететш жаFдайлар жасау болып табылады2.
Атап айтканда, бас бостандыFынан айыру орындарынан босатылFан жэне пробация кызметшде есепте т¥рFан адам-
дарды элеуметке косудыц процесш жаксарту Yшiн жаFдайларды жасау кезiнде кылмыстык-аткару жYЙесi мекемелерiнен босатылатын наукастарды, элеуметтiк мэш бар немесе езге де ауыр сыркаттармен (маскYнемдiк, нашакорлык, туберкулез, кант диабеп, онкологиялык аурулар, АИТВ-жукпасы, мYгедектiгi) ауыратындар-ды емдеу сабактасты^ыныц тетiгiн эзiрлеу усынылады.
Азаматтардыц денсаулык сактау бой-ынша конституциялык кукы^ын iске асыру максатында денсаулык сактау саласындаFы коFамдык катынастарды реттейтш мэселелер «Халык денсаулыFы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» 2009 жыгеты 18 кыркYЙектегi №193-IV Казакстан Республикасыныц Кодексшде ре-гламенттелген. Кодексте дэршк заттардыц, медициналык максаттаFы буйымдардыц жэне медициналык техниканыц айналы-сы саласындаFы, сондай-ак денсаулык сактау саласындаFы есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлар айналымы-на мемлекеттiк бакылауды жYзеге асыру; сот-наркологиялык сараптама жYргiзу; медициналык жэне фармацевтикалык кызметпен айналысу, сондай-ак денсаулык сактау саласындаFы есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлардыц айналымы-на байланысты кызмет тYрлерi бойынша Казакстан Республикасыныц руксаттар жэне хабарламалар туралы зацнамасыныц сакталуын бакылауды жYзеге асыру; рецепт бойынша босатылатын, оныц шшде курамында есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлар бар дэршк заттардыц жарнамасын жасау; мас^немдшпен, нашакорлыкпен жэне уыткумарлыкпен ауы-ратын наукастарFа медициналык-элеуметтiк кемек керсету тетiктерi накты белгiлендiгiн атап еткен жен3.
Еартюмен зацсыз жумыс iстеу Yшiн экiмшiлiк жэне кылмыстык жауаптылык мэселелерi ЭКБтК жэне КР КК-де бекiтiлген.
Осылайша, талдап отырFан Зац жал-пы алFанда мемлекеттщ стратегиялык максаттарына жэне аралас салалык зацнаманыц нысаналы ережелерiне сэйкес келетшш айтуFа болады.
Халыкаралык кукыктык алацFа келетiн болсак, Казакстан Республикасы бiркатар
1 «Казацстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга deûimi кезецге арналган цуцыцтыц саясат тужырымдамасы туралы» Казахстан Республикасы npesudeHmiH^ 2009 жылгы 24 тамыздагы № 858 Жарлызы
2 «Казацстан Республикасындазы бас бостандыгынан айыру орындарынан босатылган жэне пробация цызметтде есепте турган азаматтарды элеуметтiк оцалтудыц 2017-2019 жылдарза арналзан кешендi стратегиясын беюту туралы» Казацстан Республикасы Президентiнiц 2016жылзы 8 желтоцсандазы №387 Жарлызы
3 «Халыц денсаулыгы жэне денсаулыц сацтау ЖYйесi туралы» 2009 жылзы 18 цыркYйектегi №193-IV Казацстан Республикасыныц Кодекс
Конвенцияларга косылып, мыналарды:
- ^азакстан Республикасыныц 1998 жылгы 1 шшдедеп № 257 Зацымен Еартю куралдары туралы 1961 жылгы бiрыцFай конвенцияга 1972 жылFы ТYзетулер женшдеп хаттамаFа сэйкес OFан енгiзiлген тYзетулермен бiрге, есiрткi куралдары туралы 1961 бiрыцFай конвенцияны.
- ^азакстан Республикасыныц 1998 жылFы 29 маусымдаFы № 249 Зацымен 1971
Психотроптык заттар туралы кон-венцияны.
- ^азакстан Республикасыныц 1998
29 шiлдедегi № 246 Зацымен 1988 Есiрткi куралдары мен психотроптык заттардыц зацсыз айналымына карсы кYрес туралы Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц конвен-циясын ратификациялады.
Осылайша, косылу жэне ратифика-циялау рэсiмдерiн жYзеге асыра отырып, ^азакстан Республикасы езi Yшiн осы аталFан 1961, 1971, 1988 жылдардаFы Конвенциялардыц мiндеттiлiгiне келiсiм бердi жэне осы саласындаFы улттык жэне халыкаралык зацнамалар арасын-да кайшылыктар туындаFан жаFдайда Конвенциялардыц (жоFарыда керсетiлген) нормалары басымды кукыкка ие болады (халыкаралык кукыктыц басымдылы^ы).
Зацнаманыц ескiрген нормаларына келетiн болсак, казiргi тацда зацнамалык актiлердiц электрондык каталогын енгiзуге байланысты ескiрген зацдар автоматты тYрде жойылады. Демек, зацда есюрген нормалардыц болуы «автоматикамен» азай-тылады.
Сонымен катар, 5-баптыц
24-тармакшасында «осы Зацда, ^азакстан Республикасыныц езге де зацдарында, ^азакстан Республикасы Президентiнiц жэне ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц актшершде кезделген езге де екшетпктердЬ>4 есю зацды курылымы бар сейлем колданылFан, осыFан байланысты «^азакстан Республикасы зацдарымен, сондай-ак ^азакстан Республикасы Президентшщ актiлерiмен жYктелген езге екiлеттiктердi жYзеге асыру» жаца тужырымды колдаетан абзал.
2. Норма шыFармашылыктыц зацнаманы жYЙеге келтiрудiц, оны будан эрi зацнама са-лалары аясында шоFырландырудыц, сондай-ак зацнамада бар есюрген жэне кайталанатын нормаларды жоюдыц, кукыктык реттеудегi олкылыктарды жоюдыц, колданыстаFы кукыктыц iшкi кайшылыктарды жоюдыц
тиiмдi куралдырынц бiрi ретiнде зандарда
бар сштеме жасайтын нормаларды ба-рынша азайту жэне сэйкесiнше олар бой-
4 http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z980000279
ынша Конституцияга сэйкес зацнамалык актшердщ кабылдануы mymkïh мэселелер шецбершде т1келей колданылатын зандарды кабылдау практикасын кенею
болып табылады.
«Еартю, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен терю пайдаланылуына карсы ю-кимыл шаралары туралы» ^азакстан Республикасыныц Зацында бланкеттi (сiлтеме жасайтын) нормалар жеткшкп екенiн атап еткен жен. Бiздiц ойымызша соцгылардыц пайда болуы нэтижесшде сы-байлас жемкорлык кукык бузушылыктар, адам кукыктары мен бостандыктарына жэне азаматтардыц, уйымдардыц зацды мYДделерiне нуксан келтiру орын алады.
Бэрiмiзге мэлiм болгандай, «1бшс ег-жей-тегжейде жасырын турады». Отандык зац шыгарушы Б¥¥ колайлы деп санай-тын минималды шарттар сакталуыныц «кшэмшш талаптарын» айтарлыктай iскерлiкпен жасырды. Егжей-тегжейi зацга тэуелдi актiлердегi бланкеттiк, сiлтемелiк тYсiндiру институты (бурын айтылган) аркылы аныкталды.
Сез Зерттелетiн Зацныц курсивпен белгiленген нормалары туралы болып отыр: 1-бап. Негiзгi угымдар Осы Зацда келес негiзгi тYсiнiктер колданылады:
5) есiрткi, психотроптык заттармен жэне прекурсорлармен камтамасыз ету нормативi (будан эрi - камтамасыз ету норматив^ -^азакстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес ^азакстан Республикасыныц аумагында сату Yшiн зацды тулгаларга руксат етiлген белгш бiр есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлар саны;
10) еартю, психотроптык заттардыц, сол тектестер мен прекурсорлардыц зацсыз айналымы - ^азакстан Республикасыныц зацнамасын буза отырып жYзеге асырыла-тын есiрткi, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар айналымы;
15) еартю, психотроптык заттар мен прекурсорларды тутыну нормативi (будан эрi - тутыну нормативi) - накты зацды тулгалардыц тутынуы Yшiн кажетп, есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлар айналымы саласындагы уэкiлеттi мемлекетпк органга ^азакстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес мэлiмделген белгiлi бiр есiрткi, психотроптык заттар мен прекур-сорлар саны;
20) ^азакстан Республикасында бакылау жасалуга жататын Еартю, психотроптык заттар мен прекурсорлар räiMi (будан бы-лай - ^ïm) - халыкаралык Конвенциялар
непзшде немiрленген жэне raidi кесте-лер мен тiзiмге бiрiктiрiлген, Казакстан Республикасында бакылау жасалуFа жа-татын есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлардыц тiзбесi (1-косымша);
21) курамында есiрткi заттары бар есiмдiктердi еару - апиын кекнэрi менсораны (каннабисп), халыкаралык КонвенцияларFа сэйкес Казакстан Республикасында бакылау жасалуFа жататын Еартю, психотроптык заттар мен прекурсорлар тiзiмiне енгiзiлген, курамында есiрткi бар баска да есiмдiктердi егу жэне еару;
22) курамында есiрткi, психотроптык заттар бар есiмдiктердi жинау - халыкаралык КонвенцияларFа сэйкес Тiзiмге енгiзiлген, курамында есiрткi бар жабайы есетiн неме-се егiлетiн есiмдiктердi жинау;
34) уэкшетп органдар - Казакстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес, ездерше берiлген кузырет шегiнде есiрткi, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар айналымына мемлекетпк бакылауды жYзеге асыратын мемлекеттiк органдар;
35) уыткумарлык - еартю, психотроптык заттардыц, сол тектестердiц эсерше уксас психикаFа белсендi эсер туFызатын жэне Казакстан Республикасыныц республикалык зацнамалык актiлерi мен халыкаралык конвенциялардыц тiзiмдерiне енбейтiн дэрiлiк препараттар мен табетаты эртYрлi дэрiлiк емес заттарды шектен тыс пайдалану.
Мына:
- 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 38-баптар да уксас кукыктык табшатты камтиды.
Непзп корытындыда осындай бланкетпк нормалардыц ЭД1СНАМАЛЫЩ KOFамдык кауiптiлiгi кейiн «немкурайлы» кабылдашанЗацныцнепзшдекабылданатын нускаулы нормалар «нормативт кукыктык актшщ» маFынасы мен мазмунын бурмалап, тшсшше, АЩАРУШЫ БИЛ1К ОРГАН-ДАРЫ 0ЗШЩ ФУНКЦИЯСЫНДА ЗАЦНАМАЛЫЩ БИЛ1КТ1 АЛМАСТЫ-РАТЫНЫ кезделедi. Бул, ез кезегiнде, сы-байлас жемкорлык тэуекелдерiн арттыра-ды жэне эдеттегiдей азаматтардыц сенiм децгешн соттык-кукыктык реформаFа Fана емес, сол сиякты зацнамаFа да темендетедi. БiздiцжаFдайымызда«Есiрткi,психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айналымы мен терю пайдаланылуына карсы ю-кимыл шаралары тура-лы» Казакстан Республикасыныц Зацында зерттелiп отырFан саладаFы жалпы журт таныFан заманауи ойлау жетiстiктерi толык емес керсетiлген.
¥сыным ретiнде курсивпен белгь
ленген сштемельбланкетп нормаларды жацартылFан жэне Б¥¥-ныц 6y^ Кон-венцияларында (жоFарыда айтылFан) колданылатын заманауи халыкаралык-кукыктык терминология аркылы айкындау кажет немесе сiлтеме жасайтын нормаларды аныктау процесiн автоматтанды-ру аркылы зацFа тэуелдi нормативтiк кукыктык актшерге колданыстаFы кукык жаFынан анаFурлым канаFаттанарлык негiзгi уйымдастырушылык-кукыктык элементтердi енгiзе отырып, оларды езектендiру кажет.
3. Еартюш халыкаралык жэне улттык бакылау жYЙесi жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттар нары^ыныц екпiндей да-муына дер коюмен алFаш рет киындыкка тап болды. ОларFа накты кукыктык мэртебес бекiтiлмеуiнен бакылау шараларын белгшеу кезiнде елеулi проблемалар туындайды, сондай-ак бундай заттардыц айналымда шеказ мелшерде жэне кедергiсiз жYPуiне алFышарттар калыптастырылады [1].
Жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттар - бурын белгiсiз болFан химиялык эдiспен алыетан, синтетикалык каннаби-ноидтар тYрiнде болатын есiрткiлiк немесе психикаFа белсендi эсер ету касиеттерiне ие, кандай да бiр табиFи есiрткi заттыц ерекшелш бар, бiрак одан химиялык курылыс бойынша езгешеленетiн субстанция.
Бундай препараттардыц тез таралуы жиi шынайы курамын жасыратын интернет-ма-газиндер мен сайттардыц баскыншылык жарнама саясатына, сондай-ак адамныц жYЙке жYЙесiне жэне жалпы алFанда адам аFзасына терiс жэне куртатын эсер типзе отырып, осы курамалардыц тыйым салышан заттардыц психикаFа белсендi эсер ететш ерекшелштерш кайталайтын немесе кейбiр кездерде олардан асатын ерекшелiктердiц бар болуына байланысты болады.
Жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттармен карсы ^рестщ езектiлiгiн Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц еартю жэне кылмыстылык женiндегi Баскармасы атап етедь Мсэелен, 2013 жыл бойынша Еартю туралы дYниежYзiлiк баяндамада «ресми» жэне «дизайнерлiк» есiрткiлер ретiнде са-тылатын жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттар тецдеа жок жылдамдыкпен таралып, коFамдык денсаулык сактауFа жэне каушаздшке кYтпеген проблемаларды туды-рады деп керсетiлген.
Есiрткiнi жэне нашакорлыкты Еуропалык мониторингтеу орталыFыныц деректерi бойынша 2000 жылдан бастап 2005 жыгета дейiнгi кезецде жыл сайын жаца синтетикалык психикаFа белсендi эсер ететш заттардыц аныкталуы туралы хабар-
лама орта есеппен бес рет келген болатын. 2013 жылы бул керсетюш 81-ге дейiн есп, ал 2014 жылы - 100-ден асты.
Химиялык курылымын езерте отырып, психикаFа белсендi эсер ететiн заттардыц жаца тYрлерiн жасау мYмкiндiктерi шеказ кептiгi нормативтiк бекiту рэсiмiнiц узакты^ына байланысты оларды уактылы халыкаралык бакылауFа алуды киындатады.
Бул проблеманыц етюрлшн ескере отырып, осы мэселелер 2016 жылдыц сэуiрiнде элемдiк еартю проблемасына арналFан Б¥¥ Бас Ассамблеясыныц арнаулы сессиясында карастырылFан.
Жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттардыц таралуы ^азакстан РеспубликасындаFы есiрткi ахуалына да терю эсер ететiн мацызды факторлардыц бiрi болып табылады.
^азакстан территориясында синтети-калык каннабиноидтардыц таралуын бол-дырмау шараларын кабылдау максатында 2010 жылы керсетiлген заттардыц айналы-мына тыйым салынды.
Осылайша, 2011 жылы «Еартю, психотроптык заттар, сол тектестер мен прекурсорлар жэне олардыц зацсыз айна-лымы мен терiс пайдаланылуына карсы ю-кимыл шаралары туралы» ЗацFа (будан эрi - Зац) Есiрткi жэне психотропты заттардыц тiзiмiне 27 синтетикалык каннабиноидпен толыктыруды кездейтiн езгерiстер енпзшдь ^абылдаетан шаралар белгiлi бiр уакытка ^азакстанда синтетикалык кан-
набиноидты жэне баска жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттардыц таралуы-на жол бермей, алдын алу эсерiне жетуге мYмкiндiк бердi.
Сонымен катар, кабылдаетан шараларFа карамастан, жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттардыц таралуы ары карай ез да-муын тапты. Бул ретте есiрткi ендiрушiлер молекулярлык курамды тYрлендiру аркылы белгiлi еарткшердш базалык формулала-рына негiзделе отырып, жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттардыц синтезше бас бурFан.
^азакстан аумаFында жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттар таралуыныц Yрдiсi ескерше отырып, есiрткi, психотроптык зат тектестердш айналымы Yшiн жауаптылык енгiзiлдi [2].
Бул ретте «тектес» уFымы Зацда кезделген Еартю мен психотроптык заттар тiзiмiне енбеген, зацсыз айналымдаFы кез келген психикаFа белсендi эсер ететш зат-тарды камтитыны кезделген болатын.
Зацсыз айналымда пайда болатын барлык жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттар есiрткi, психотроптык зат тектестерге жаткызылFан болып кершедь
Бул жацашылдыктардыц ерекшелiгi - накты, толык жэне зацнамалык актiмен бектлген есiрткi, психотроптык зат тектестер тiзiмiнiц болмауында. Бул ретте, сол немесе баска белпаз затты еартю, психотроптык зат текстерге жаткызу туралы шешiм сот-сараптамалык зерттеуге
непзделген.
Дегенмен, тектестщ химиялык форму-ласын аныктауымен катар белгш есiрткi жэне психотроптык заттармен уксасты^ын, олардыц нашакорлык касиетiн аныктау кажеттшгше байланысты бундай сарапта-маларды жYргiзу Yшiн киындык туындады.
Сонымен катар, 2015 жылы iшiнде республика аумаFында кукык корFау орган-дары бiрнеше рет бекiтiлген Есiрткi жэне психотроптык заттар тiзiмiне енбейтiн, сол сиякты сол тектестер болып табылмайтын жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттары тэркiлендi.
Бул кiнэлi адамдарды жауапты-лыкка тартудыц тергеу жэне сот перспективаларыныц мYмкiндiгiн жокка шы^арды.
Осылайша, 2015 жылдыц кацтарында Батыс ^азакстан облысында курамында АВ-РINACA-CHM синтетикалык каннаби-ноиды бар, салмаFы 11 грамм, бектлген Есiрткi жэне психотроптык заттар тiзiмiне кiрмейтiн зат тэркшендь
2015 жылдыц мамырында Алматы каласында салмаFы 7 грамм, Жиынтык ке-стеге кiрмейтiн, пировалерон психотроптык заттыц тектесi - а-пирролидиновалерофенон тэркiлендi. 2016 жылы дэл осындай 7 факт тсркелген. Осылайша, кацтарда Павлодар каласында жедел ю-шаралар бары-сында салмаFы 0,28 грамм, пировалерон психотроптык заттыц тектес болып табы-латын пирролидиновалерофенон затын Интернет жYЙесi аркылы сату фактiсiнiц жолы кесшд^.
Мэселен, есiрткi бизнесiнiц жэне OFан байланысты трансулттык уйымдаскан есiрткi кылмысыныц жаца толкындары мен
кауiптерi жаFдайында жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттардыц таралуы ец каушт YPДiс болып шыкты. ^азакстан Республикасын-да есiрткiнi мемлекеттiк бакылауды камтамасыз етуге баFытталFан эдiстер ахуалдыц даму каупше жеткiлiктi децгейге сэйкес келмейдi [3].
Елде жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттардыц Yнемi пайда бо-луы мен таралуын бол-дырмайтын кажеттi алдын алу тетiгiнiц жокты^ын мойындаFан жен.
Жаца заттарды еартю жэне психотроптык; зат тек-теске жаткызу тэртiбi мен тетiгiн реттеу Yшiн:
1) Yкiметке жаца психикаFа белсендi эсер ететiн заттардыц тiзiмiн жасау мен бекiту бойынша екiлеттiктердi беру кажет.
Ол Yшiн уFымдык аппаратты «жаца психикаFа белсендi эсер ететш заттар» аныктамасымен толыктыру, сондай-ак олардыц тiзiмiн калыптастыру тэртiбiн бекiту кажет.
2) еартю, психотроптык зат тектестер тужырымдамасын мынадай редакцияда жазу кажет:
- «еартю, психотроптык зат тектестер» - курылымдык формулалары есiрткi, психотроптык заттардыц курылымдык формулаларында бiр немесе бiрнеше сутегi атомдары, галогендер жэне (немесе) гидроксильдi топтар оныц уксас заттары-на ауыстырумен куры1етан, ^азакстан Ре-спубликасында бакылауFа жататын Есiрткi, психотроптык заттар мен прекурсорлар тiзiмiне енбеген химиялык заттар;
3) жаца заттарды сол тектес заттарFа жаткызу тетш мен тэртiбiн реттеу Yшiн уFымдык аппаратты сутегi атомдарыныц орын басушы аныктамасымен толыктыру кажет;
- «сутеп атомдарыныц, галогендердiц жэне (немесе) гидроксильдi топтардыц орын басушы» - еартю, психотроптык заттардыц курылымдык формулаларында сутеп атомдарыныц, галогендердiц, гидроксильдi топтардыц орын басушылары тiзiмiне енпзшген бiр валенттi немесе екi валентп атом немесе атом топтары.
4) усынылып отырFан аныктамаFа сэйкес еартю, психотроптык заттардыц курылымдык формулаларында сутеп
' Цазацстан Республикасы 1шт 1стер Министрлтнщ ресми сайты
атомдарыныц, галогендердщ жэне (немесе) гидроксильдi топтардыц орын басушыларыныц 48 атаудан туратын Тiзiмдi (жаца форматта) беюту кажет;
5) бакылауFа алынFан еарткшердщ тiзiмiн (жаца форматта) Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Есiрткiлердi бакылау женiндегi Халыкаралык Комитет зацсыз айналымын-да анагурлым кеп кездесетiн ретiнде усынFан синтетикалык еарткшердщ негiзгi топта-рынан 65 косынды атауымен толыктыру усынылады;
6) Еартю, психотроптык заттарды жэне прекурсорларды шаFын, iрi жэне аса iрi келемше жаткызатын Жиынтык кестенi бакылауFа алыетан барлык заттардыц ата-улары бойынша саралаушы келемдермен толыктыру кажет.
Сонымен катар, карсы ю-кимыл, мемлекеттiк бакылау субъектiлерi кузыретшщ жэне уэкiлеттi органдардыц YЙлестiру жэне езге де функцияларыныц реттелмеуiн атап ету кажет. Сэйкесiнше, уэкiлеттi органныц бiркелкi кузыреттерш айкындау нысанасына зерттелш отырFан Зацныц 5-бабын езектендiру кажеттш ту-ындайды.
Мемлекеттiк есiрткi саясатыныц баFыттарын кукык колдану практикасына ендiру тетшнщ болмауы зерттелiп отырFан Зацныц кемшшктершщ бiрi болып табылады. Бурын Казакстанныц кукыктык кецiстiгiнде: 1. Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2016 жылFы 29 маусымдаFы №383 каулысымен кYшi жо^гетан Казакстан Республикасында нашакорлыкка жэне есiрткi бизнесiне карсы ^рестщ 2012-2016
жылдарFа арналFан салалык баFдарламасы; 2. Казакстан Республикасыныц денсаулык сактау саласын дамытудыц 2011-2015 жылдарFа арналFан «Саламатты Казакстан» мемлекеттiк баFдарламасы колданыста бол-ды.
Казiргi тацда кукыктык жYЙеде уксас баFдарламалар (Республиканыц белгшенген ею баFдарлама) жок. Демек, нашакорлыктыц профилактикасы, нашакорлыкты ем-деу жYЙесiндегi проблемаларды кешендi шешу бойынша, еартюге тэуелдi адам-дарды оцалту жYЙесiн дамыту бойынша; есiрткiнiц зацсыз айналымына карсы кYрес тетiгiн ^шейту аркылы есiрткiнiц зацсыз айналымыныц жолын кесу бойынша; есiрткiнiц зацсыз айналымын жэне оларды асыра пайдалануды бакылау саласындаFы халыкаралык ынтымактастыкты ныFайту бойынша мшдеттер керiнiстiк сипатка ие жэне оларды жYзеге асыруFа толыкканды ыкпал етпейдi.
Бул ретте, азаматтардыц денсау-лыFын сактау жэне санитариялык-эпедимиологиялык салауаттылыFын
камтамасыз ету, БiрыцFай улттык денсаулык сактау жYЙесiн дамыту жэне т.с.с. мэселелерi бойынша сектораралык жэне ведомствоаралык езара iс-кимылды ныFайту мэселелерi де толык реттелмеген, бул еартю, психотроптык заттардыц, сол тектестер мен прекурсорлардыц айналымына саласындаFы мемлекеттiк саясатты iске асырудыц кукыктык негiздерiнiц эларету тэуекелiн кYшейтедi жэне олардыц зацсыз айналымына карсы ^рес шараларын белгiлейдi.
ЭДЕБИЕТ
1. Пермяков М.В. Проблемы квалификации незаконного оборота наркотических средств и психотропных веществ // Мониторинг правоприменения, № 4 (34), 2013. - http:// cyberleninka.ru/article/n/problemy-k-valifikatsii-nezakonnogo-oborota-narkoticheskih-sredstv-i-psihotropnyh-veschestv (дата обращения 15.03.2017г.).
2. Исмагулов К.Е., Ахмеджанов Ф.Р. Некоторые вопросы совершенствования антинаркотического законодательства Республики Казахстан // Матер. междунар. научн.-практ. кон-фер. «Будущее без наркотиков», Астана, 2016г., Стр. 168-174.
3. Кусетов С. Механизмы противодействия наркобизнесу // Информационно-публицистический журнал «Наркопост» 1-2016г., Стр. 19-27.
REFERENCES
1. Permyakov M.V. Problemy kvalifikacii nezakonnogo oborota narkoticheskih sredstv i psyhotropnyh veshestv // Monitoring pravoprimeneniya, № 4 (34), 2013. - http://cyberleninka. ru/article/n/problemy-k-valifikatsii-nezakonnogo-oborota-narkoticheskih-sredstv-i-psihotropnyh-veschestv (data obrashenya 15.03.2017)
2. Ismagulov К.Е., Akhmedzhanov F.R. Nekotorye voprosy sovershenstvovaniya antinarkoticheskogo zakonodatelstva Respubliki Kazakhstan // Mater. мejdunar. nauchn.-prakt. кonfer. «Budushee bez narkotikov», Str. 168-174.
3. Kusetov S. Mechanizmy protivodeystviya narkobiznesu // Informacionno-publicisticheskii jurnal «Narkopost» 1-2016г., Str. 19-27.
