Научная статья на тему 'ЙЎҚОЛИБ КЕТИШ ХАВФИ ОСТИДА БЎЛГАН МАҲАЛЛИЙ СЕЛЕКЦИЯГА МАНСУБ НОКНИНГ “ЗУХРА” НАВИНИНГ БИОКИМЁВИЙ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ЙЎҚОЛИБ КЕТИШ ХАВФИ ОСТИДА БЎЛГАН МАҲАЛЛИЙ СЕЛЕКЦИЯГА МАНСУБ НОКНИНГ “ЗУХРА” НАВИНИНГ БИОКИМЁВИЙ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

34
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нок / эталон / маҳаллий / биокимѐвий / қанд / кислотали / қуруқ модда / нав / дегустация

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Мирджамил Мирзиятович Якубов, Гулчехра Мирсабитовна Караходжаева

Мақолада қишлоқ хўжалиги экинларининг йўқолиб кетиш хавфи остида бўлган ноѐб белги ва хусусиятларга эга нокнинг “Зухра” маҳаллий селекцияга мансуб қайта тиклашда мақсадида тадқиқотлар олиб борилди. Нок мевасининг кимѐвий таркиби қуруқ модда, қанд моддаси ва кислоталик миқдори аниқланди. Мевадаги қанд миқдори Лесная Красавица (эталон) ва Любимица Клаппа (эталон) навларида 12,0 % ҳамда 12,4% ни ташкил қилди. Эталон навларга нисбатан Зуҳра намунасида 154,1 159,2% га кўп бўлганлиги кузатилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Мирджамил Мирзиятович Якубов, Гулчехра Мирсабитовна Караходжаева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЙЎҚОЛИБ КЕТИШ ХАВФИ ОСТИДА БЎЛГАН МАҲАЛЛИЙ СЕЛЕКЦИЯГА МАНСУБ НОКНИНГ “ЗУХРА” НАВИНИНГ БИОКИМЁВИЙ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

ЙУКРЛИБ КЕТИШ ХАВФИ ОСТИДА БУЛГАН МАХАЛЛИЙ СЕЛЕКЦИЯГА МАНСУБ НОКНИНГ "ЗУХРА" НАВИНИНГ БИОКИМЁВИЙ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ

Мирджамил Мирзиятович Якубов

катта илмий ходим, кишлок хужалиги фанлари номзоди, Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти

Гулчехра Мирсабитовна Караходжаева

Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий

тадкикот институти катта илмий ходими

АННОТАЦИЯ

Маколада кишлок хужалиги экинларининг йуколиб кетиш хавфи остида булган ноёб белги ва хусусиятларга эга нокнинг "Зухра" махаллий селекцияга мансуб кайта тиклашда максадида тадкикотлар олиб борилди. Нок мевасининг кимёвий таркиби курук модда, канд моддаси ва кислоталик микдори аникланди. Мевадаги канд микдори Лесная Красавица (эталон) ва Любимица Клаппа (эталон) навларида 12,0 % хамда 12,4% ни ташкил килди. Эталон навларга нисбатан Зухра намунасида 154,1 - 159,2% га куп булганлиги кузатилди.

Калит сузлар: нок, эталон, махаллий, биокимёвий, канд, кислотали, курук модда, нав, дегустация.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 24 августдаги "Кишлок хужалиги экинларининг йуколиб кетиш хавфи остида булган ноёб белги ва хусусиятларга эга махаллий навларини кайта тиклаш ва уларнинг оригинал уругчилигини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 504-сон карори, шунингдек, 2019 йил 20 мартда Узбекистон Республикаси Президентининг П^-4246 "Узбекистон Республикасида богдорчилик ва иссикхона хужалигини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" карорларида богдорчилик олдида куйилган энг асосий вазифалар белгилаб берилган. [1]

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛДОГИЯ

Жахон амалиётида замонавий усул ва технологиялардан фойдаланиб махаллий кишлок хужалиги

November, 2022

31

мевали дарахтларини ноёб белги ва хусусиятларга эга, сув танкислиги, шурга, касаллик ва зараркунанда хашаротларга чидамли комплекс кимматли хужалик белгиларига эга булган навлари йуколиб кетиш хавфи остида булган навларини кайта тиклаш ва уларни купайтириш изланишлари куплаб учрайди.

Сунгги йилларда дунёда иклим узгариши окибатида юзага келаётган экологик омиллар селекционер олимлар олдига янги талабларни куймокда. Илмий асосланган, тажрибада синалган, сув танкислиги ва кургокчилик шароитига мослашувчан, хар хил касаллик ва зараркунандаларга чидамли, серхосил навларни купайтиришни хаётнинг узи такозо этмокда.

Республикада йуколиб бораётган, эскирган, касалликлар билан зарарланган нок богларини кайта тиклаш, интенсив кимматли хужалик белгиларига эга коллекцион богларни барпо этиш зарур. Махаллий ва камёб навларни йуколиб кетишининг олдини олиш учун йуколиб кетиш хавфи остида булган ноёб белги ва хусусиятларга эга махаллий нок навларини Республикамизнинг турли худудларидан йигиб келиш буйича илмий экспедициялар ташкил этиш ва кайта тиклаш буйича илмий ишлар олиб бориш бугунги кунда долзарб масала булиб келмокда.

Илмий тадкикот доирасида йуколиб кетиш хавфи остида булган махаллий нокнинг "Зухра" навини Республикамизнинг турли худудларидан йигиш учун илмий экспедициялар ташкил этиш, уларни согломлаштириш ва кучатларни купайтириш илмий изланишларини олиб бориш максад килиб куйилган.

1937-1970 йиллар давомида институт олимлари - В.В.Кузнецов, В.П.Алексеев ва А.К.Павловлар томонидан нокнинг 124 та махаллий ва интродукция килинган навлари урганилган. Олиб борилган тадкикотлар натижасида ишлаб чикаришга махаллий - Шакар мурт, Увази шахрисабзский, Нашпути навлари, интродукция килинган - Лесная красавица, Вильямс, Бере Лигеля, Раняя из Треву, Любимица Клаппа, Оливье де Серр, Жозефина Мехельнская, Кюре ва Бере Жиффар навлари тавсия этилган [2].

Самарканд вилоятининг тог, тоголди худудлари тупроклари оч ва тук буз тупроклар булиб, ёгингарчилик микдори 350-550 мм ташкил этиб, ушбу худудлар учун янги кургокчиликка чидамли нок навларини яратишни такозо этади. Тоголди худудлар учун европа гурухига мансуб навлар кургокчиликка чидамли навлар билан чатиштирилиб, Ласточка, Подарок, Рано, Медовая, Юбилейная, Улугбек, Зухра навлари яратилган [2; 3.].

Bioversity Intemational/UNEP-GEF "In Siti/On farm -халкаро лойихаси доирасида Узбекистоннинг турли

November, 2022

32

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

вилоятларида экспедицион кузатув тадбирлари натижалари келтирилган. Самарканд вилоятида богдорчилик билан шугулланувчи Шодиева Санамой ва Наманган вилояти Туракургон райони "Ок - тош" кишлоги, "Турсунбой Шарифбой " фермер хужаликларида нокнинг "Зухра" нави аникланган. Тошкент 2011й. [6].

Мевали усимликлар навларини урганиш, умум эътироф этилган услублар асосида олиб борилди. Бунда мева усимликлари навларини комплекс урганиш "Мевали, резавор ва ёнгокмевали экин турлари навларини урганиш дастури ва услуби" (Мичуринск, 1973 ва Орёл, 1999) хамда "Мевали, резавор, субтропик, ёнгокмевали ва узум коллекциялари навларини урганиш дастури ва услуби"ларидан (Ленинград, 1970) фойдаланган холда олиб борилди.

3.2. Нок навлари меваларининг механик улчовлари ва кимёвий таркибини анищлаш.

Нок мевасининг кимёвий таркиби академик М. Мирзаев номидаги богдорчилик узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг лабораториясида мева техник етилганда аникланди. Унда мева таркибидаги курук модда, канд моддаси ва кислоталик микдори аникланди. Ушбу экин учун кимёвий таркиби буйича курук модда ва канд микдори асосий курсаткич хисобланади.

Нок меваси таркибидаги курук модда микдори навлар буйича куйидаги курсаткичларга эга булганлиги аникланди: Лесная красавица ва Любимица Клаппа навларида 13,4%; 15,6% ни ташкил этиб кичик курсаткичга эга булганлиги кимёвий тахлиллар уз натижасини курсатди. Навлараро нок мевасининг кимёвий таркиби Зухра навида энг юкори курук модда туплагани тахлил килинди. Лесная красавица навига нисбатан курук модда Зухра навида 149,2% га куп булганлиги аникланди.

Мевадаги канд микдори Лесная Красавица (эталон) ва Любимица Клаппа (эталон) навларида бир бирига якин булди ва 12,0 % хамда 12,4% ни ташкил килди. Эталон навларга нисбатан Зухра намунасида 154,1 - 159,2% га куп булганлиги аникланди.

Лесная Красавица (эталон) ва Зухра навининг мевадаги кислоталик микдори орасидаги фарк кам булганлиги аникланди. Зухра навига нисбатан Любимица Клаппа (эталон) мевасидаги кислоталик микдори 207,6% га куп булганлиги кузатилди.

November, 2022

1 - жадвал

Турли нок навлари меваларининг кимёвий таркиби_

№ Навлар 1дона меванинг уртача улчами Меванинг кимёвий таркиби,%

OFирлиги, г баланд-лиги, см диаметри см курук модда канд моддаси кислота лилик

1 Лесная красавица (эталон) 124 7,2 6,1 13,4 12,0 0,12

2 Любимица Клаппа (эталон) 145 7,6 6,6 15,6 12,4 0,27

3 Зухра 159 8,1 6,9 20,0 19,1 0,13

3.3. Нок навлари меваларини бахолаш

Нок навлари меваларида истеъмолбоп, етилган даврда бахолаш учун дегустация утказилди. Бунинг учун яхши ривожланган, касаллик ва зараркунандалар билан зарарланмаган мевалар танлаб олинди. Бахолаш институт булим бошликлари, илмий ходимлардан иборат дегустаторлар жамоаси томонидан утказилди. Нок навларини бахолаш мезони нок навларида барча курсатгичлар 5 баллик системада ташки куриниши, мазаси, хиди, ширадорлиги ва бошка курсаткичларини буйича бахоланди. (2 - жадвал).

2 -жадвал

Нок навлари мевасининг дегустацион бахолаш натижалари _

Нав ва гибрид- нинг раками Мевани нг ташки курини ши Мевани пишганл ик полати Мева этининг полати Мева этининг ширадо рлиги Меванинг таъм хусусияти Меванинг хуш буйлиги Мева таъмига берилган умумий ба^о Барча курсат-кичлар буйича умумий ба^о

Лесная 4,6 4,8 4,6 4,7 4,5 3,2 4,2 4,4

Красавица

Япония 4,1 4,5 4,6 4,8 3,9 3,3 4,5 4,0

киви ноки

Табассум 3,0 3,7 3,2 3,5 3,6 3,0 3,1 3,2

Зухра 4,0 4,8 4,2 4,8 4,6 4,0 4,4 4,6

Осеняя 3,5 3,0 3,0 3,1 2,9 3,0 3,0 3,1

Павлова

Нокнинг Лесная Красавица, Зухра Табассум, Осеняя Павлова ва Япония киви нок навларида дегустацион бахолаш утказилди. Бахолаш натижаларига кура ташки куриниши, ширадорлиги буйича Лесная Красавица 4,6-4,7 балл билан бахоланди.

November, 2022

34

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Осеняя Павлова нави кечки нав булиб истеьмолбоп етилмаганлиги сабабли паст бахоланди. Зухра нави ташки куриниши буйича 4,0 балл, меваларнинг пишиб етилганлик, ширадорлиги курсаткичлари буйича 4,8 балл ва барча курсаткичлар буйича умумий 4,6 балл билан бахоланди.

ХУЛОСА

Эталон навларга нисбатан мевадаги канд микдори Зухра намунасида 159,2% гача куп булганлиги аникланди.

Зухра нави ташки куриниши буйича 4,0 балл, меваларнинг пишиб етилганлик, ширадорлиги курсаткичлари буйича 4,8 балл ва барча курсаткичлар буйича умумий 4,6 балл билан бахоланди.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. П^-4246-сон. "Узбекистон Республикасида богдорчилик ва иссикхона хужалигини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" 2019 йил 20 март.

2. Павлов А.К. Новые сорта груши для Узбекистана. // Новые сорта плодово-ягодных культур и винограда Узбекистана. Труды НИИСВиВ им. акад.Р.Р.Шредера

3. Шарипов С.К. Лучшие сорта груши народной селекции Узбекистана, «Новые сорта плодово-ягодных культур и винограда Узбекистана». Труды НИИСВиВ им. акад.Р.Р.Шредера, т.XXIV,Ташкент-1960. С.55-58

4. Программа и методика сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодных культур. - Орел: Всерос. научно-иссл. инс. селекции плодовых культур, 1999. -С. 127-149.

5. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - М., Колос. - 1985. - С. 72-85, 167172.

6. Bioversity International/UNEP-GEF "In Siti/On farm сохранение и использование агробиоразнообразия (плодовые культуры и дикие плодовые виды) в Центральной Азии" демонстрационные сады местных сортов приоритетных плодовых культур халкаро лойихаси. Ташкент - 2011й.

November, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.