Научная статья на тему 'НОКНИНГ ЗУҲРА НАВИ КЎЧАТЛАРИ ЕТИШТИРИЛАДИГАН МАЙДОННИНГ ТУПРОҚ ТАРКИБИ'

НОКНИНГ ЗУҲРА НАВИ КЎЧАТЛАРИ ЕТИШТИРИЛАДИГАН МАЙДОННИНГ ТУПРОҚ ТАРКИБИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

46
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нок / кўчат / тупроқ таркиби / гумус / азот / фосфор / меъѐрий кўрсаткич.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гулчеҳра Мирсобировна Караходжаева, Миржамил Мирзиятович Якубов, Ўрмон Мирзоҳидов

Мақолада ноѐб хусусиятларга эга йўқолиб бориш арафасидаги нокнинг Зухра нави кўчатлари етиштириладиган кўчатзорнинг тупроқ таркиби таҳлиллари натижалари баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Гулчеҳра Мирсобировна Караходжаева, Миржамил Мирзиятович Якубов, Ўрмон Мирзоҳидов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НОКНИНГ ЗУҲРА НАВИ КЎЧАТЛАРИ ЕТИШТИРИЛАДИГАН МАЙДОННИНГ ТУПРОҚ ТАРКИБИ»

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

НОКНИНГ ЗУХ,РА НАВИ КУЧАТЛАРИ ЕТИШТИРИЛАДИГАН МАЙДОННИНГ ТУПРОК ТАРКИБИ

Гулчехра Мирсобировна Караходжаева

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти илмий ходими

Миржамил Мирзиятович Якубов

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти катта илмий ходими, к.хфн.

Урмон Мирзохидов

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг Самарканд илмий-тажриба станцияси катта

илмий ходими, кх.ф.н.

АННОТАЦИЯ

Маколада ноёб хусусиятларга эга йуколиб бориш арафасидаги нокнинг Зухра нави кучатлари етиштириладиган кучатзорнинг тупрок таркиби тахлиллари натижалари баён этилган.

Калит сузлар: нок, кучат, тупрок таркиби, гумус, азот, фосфор,меъёрий курсаткич.

Кириш. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 24 августдаги "^ишлок хужалиги экинларининг йуколиб кетиш хавфи остида булган ноёб белги ва хусусиятларга эга махаллий навларини кайта тиклаш ва уларнинг оригинал уругчилигини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 504-сонли карорида белгилаган топширикларни бажариш максадида институт олимлари томонидан "Махаллий селекциясига мансуб нокнинг Зухра навини тиклаш ва унинг кучатчилиги асосида кургазмали оналик богларини яратиш" мавзусидаги амалий лойиха доирасида бир канча вазифалар бажарилмокда.

Нокнинг махаллий Зухра нави Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг Самарканд илмий-тажриба станцияси олимлари томонидан нокнинг Любимица Клаппа ва Бере Боск навларини чатиштириш оркали яратилган.

15-iyun, 2022

61

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

Тупрок икдим шароитига кура Самарканд илмий тажриба станцияси ерлари кишло; хужалик максадларида фойдаланиши мумкин булган Зарофшон тизма тогликларини шимолий тог-олди кияликларида даре сатхидан 500-900 м баландликда жойлашган.

Самарканд илмий тажриба станцияси тупрок ер катлами огир механик таркибли характерга эга. Физикавий тупрок улиши 16 % ни ташкил килиб, тош-шагал улиши 74 % гача етади. Бу механик тупрок намни кам утказувчи ва намни кам сакловчи хисобланади. Ушбу майдонлар тупроги кадимдан сугориладиган, эрозияланувчи типик буз тупрок булиб, кам микдорда гумусга 0,1-0,4 %, ялпи азот 0,022-0,027 %; ялпи фосфор 0,055-0,096 % ва калий 1 % микдорида булиб, кам унумли хисобланади.

Самарканд илмий-тажриба станцияси кучатзорларида махаллий, ноеб хусусиятларга эга нокнинг Зухра навининг кучатлари купайтирилмокда ва ушбу кучатзорларнинг тупрок таркиби лаборатория шароитида тахлил килинди.

Тупрок унумдорлигининг асосий курсаткичлари улар таркибидаги гумус ва асосий озука элементлари микдоридир.Тупрокдаги гумус микдори улар таркибидаги биофил элементлар (азот,фосфор,калий) микдорига тугридан-тугри таъсир этади. Табиий шароитларда бу элементлар бирикма-ларининг тупрокдаги умумий микдори, хамда уларнинг турли жараенлар таъсирида парчаланиши натижасида хосил буладиган, усимликлар эркин узлаштира оладиган шакллари микдори тупрокларнинг унумдорлик даражасини, яъни усимликлар нормал усиши ва ривожланиши учун зарур булган моддалар таъминотини белгиловчи асосий омиллар каторига киради.

Тупрок катламлари орасида усимлик, микроорганизмларнинг колдигидан иборат органик моддалар учрайди. Бу органик колдиклар биохимиявий жараенлар таъсирида узгаради, чирийди. Натижада мураккаб таркибли органки бирикма- гумус (чиринди) пайдо булади.

Тупрок таркибидаги гумус ва асосий озука элементлари куйидаги усулларда аникланди:

- тупрок хайдалма катламидаги гумус микдори И.В. Тюрин усулида;

- нитрат азоти Гранвальд-Ляжу усулида;

- харакатчан фосфор Б.П.Мачигин усулида;

- рН - (тупрок эритмасининг реакциясининг характеристикаси)

15-iyun, 2022

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

Кучатхона майдонидан хар 20 см чукурликда (0-20,21-40,41-60) тупрок намуналари олиниб, лаборатория шароитида тахлиллар олиб борилди.

Тажрибалар олиб борилган кучатхона майдонинг тупрок таркиби тахлил килинганда, тупрок эритмасининг рекцияси рН барча нукталарда уртача 7,2 ни ташкил этиб, нейтралга якин эканлиги аникланди. Гумус (чиринди) микдори уртача 1,56-1,61% ни, ташкил этиб, меъёрий курсаткич буйича уртача даражада (1,21-1,60), таъминланганлиги аникланди. Озука элементларидан нитрат азоти (N-N03) микдори 17,7-20,3 мг/кг ни ташкил этиб, меъёрий курсаткич буйича кам даражада (>20), харакатчан фосфор (Р2О5) микдори 13,0-14,5 мг/кг ни ташкил этиб, меъёрий курсаткич буйича жуда кам даражада (16-30) таъминланганлиги аникланди (1-жадвал).

1-жадвал

Самарканд ИТС етиштирилаётган нокнинг "Зухра" нави кучатхонасининг тупрок таркибидаги гумус ва асосий озука элементлари

микдори курсаткичлари

Олинган Тупрок рН Гумус,% N-NO3 Р2О5

нукталар чукурлиги, см мг/кг мг/кг

1- нукта 0-20 7,4 1,98 21,5 19,5

21-40 7,2 1,56 21,0 13,5

41-60 7,2 1,29 18,1 10,7

уртача 7,2 1,61 20,2 14,5

2- нукта 0-20 7,4 1,60 21,4 19,7

21-40 7,2 1,50 20,0 12,5

41-60 7,2 1,60 19,5 10,7

уртача 7,2 1,56 20,3 14,3

3- нукта 0-20 7,4 1,90 19,3 14,5

21-40 7,2 1,58 17,0 14,0

41-60 7,2 1,20 16,8 10,7

уртача 7,2 1,56 17,7 13,0

Тупрок намуналари тахлил килинганда барча нукталарда гумус микдори меъёрий курсаткич буйича уртача даражада таъминланганлиги, озука элементлари билан таъминланганлик даражаси кам эканлиги аникланди.

REFERENCES

1. Баходиров М. Тупрокшунослик- Тошкент - 1971.

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

63

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

2. Мирзаев М.М. ва бошкалар. Помология Узбекистана, Ташкент- Изд. "Узбекистан" 1983.

3. Починок Х.Н. "Методы агрохимических анализов почв и растений Средней Азии" (СоюзНИХИ) - Ташкент - 1977.

4. Тупрок ресурсларидан самарали фойдаланишнинг илмий асослари, (маколалар туплами), Тошкент 2011, 89-б. "SAYDANA PRINT" МЧЖ босмахонаси.

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.