Научная статья на тему 'БЕҲИНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛЛИ, АДАПТИВ НАВЛАРИ'

БЕҲИНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛЛИ, АДАПТИВ НАВЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

136
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Беҳи / ҳосилдорлик / адаптивлик / бактериал рак / нав / пайвандтаг / сифат / мева таъми / қанд миқдори / маҳаллий / интродукция қилинган / унумдорлик / тош-шағалли / Quince / productivity / adaptability / bacterial cancer / variety / rootstock / quality / fruit aroma / sugar content / local / introduction / fertility / pebbly

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Адҳам Азизович Маҳмудов, Ахлиддин Турсуналиевич Машрапов, Хайрулло Холмаматович Алиев

Ушбу мақолада беҳи бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари ва юқори ҳосилли, касаликларга бардошли навлари бўйича маълумотлар берилган. Энг яхши натижа “Олмабеҳи” навида қайд этилиб, ҳосилдорлик 200 центнерни, стандарт навга нисбатан қўшимча ҳосил эса 23,8 центнерни ташкил қилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article presents the results of studies conducted on quince and breeding for high-yielding, disease-resistant varieties. The best result was noted in the “Olmabekhi” variety with a yield of 200 c/ha and an additional yield of 23.8 c/ha compared to the standard variety

Текст научной работы на тему «БЕҲИНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛЛИ, АДАПТИВ НАВЛАРИ»

Akademik M.Mirzaev nomidagi Volume 3 | Special Conference 1 | 2022

Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING

БЕ^ИНИНГ Ю^ОРИ ХОСИЛЛИ, АДАПТИВ НАВЛАРИ

Адхам Азизович Махмудов

к.х.ф.н., к.и.х.

Ахлиддин Турсуналиевич Машрапов

докторант, Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти Фаргона илмий тажриба станцияси

Хайрулло Холмаматович Алиев

магистр, Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти Фаргона илмий тажриба станцияси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бехи буйича олиб борилган тадкикот натижалари ва юкори хосилли, касаликларга бардошли навлари буйича маълумотлар берилган. Энг яхши натижа "Олмабехи" навида кайд этилиб, хосилдорлик 200 центнерни, стандарт навга нисбатан кушимча хосил эса 23,8 центнерни ташкил

килган.

Калит сузлар. Бехи, хосилдорлик, адаптивлик, бактериал рак, нав, пайвандтаг, сифат, мева таъми, канд микдори, махаллий, интродукция килинган, унумдорлик, тош-шагалли.

ABSTRACT

This article presents the results of studies conducted on quince and breeding for high-yielding, disease-resistant varieties. The best result was noted in the "Olmabekhi" variety with a yield of 200 c/ha and an additional yield of 23.8 c/ha compared to the standard variety.

Keywords. Quince, productivity, adaptability, bacterial cancer, variety, rootstock, quality, fruit aroma, sugar content, local, introduction, fertility, pebbly

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 март 5388-сонли "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал

ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари" тугрисидаги карорида мамлакат аграсаноат сохаси имкониятларидан самарали фойдаланишда бир катор салбий омилларнинг

15-iyun, 2022

10

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

тусик булаётганлиги курсатиб утилган. Жумладан, карорда кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикарувчиларини бозор талабларига мос, юкори хосилли уруглик ва кучат навлари билан таъминлашнинг коникарсиз холатда эканлиги таъкидланган. Ушбу карорда белгиланган вазифалар бугунги кунда хам долзарблигича колмокда.

Шунинг учун махаллий ва интродукция килинган мева навлари ичидан юкори хосилли, мева сифати буйича экспорт талабларига мос навларни танлаб олиб, амалиётга жорий килиш максадида утказилаётган тадкикотлар мухим ахамиятга эгадир.

Бехининг махаллий ва интродукция килинган навларини бахолаш хамда хужалик белгилари буйича бошкаларидан устун навларни ажратиб олиш максадида олиб борилаётган тадкикотлар кабул килинган услубиёт асосида утказилди (Седов,1999). Тадкикотлар объекти сифатида станцияда мавжуд булган бехининг 31 та нави буйича тадкикотлар утказилган. Ушбу маколада улардан юкори курсаткичларга эга булан 10 та нав буйича маълумотлар берилган.

Уч йиллик тахлил натижаларининг курсатишича, Олмабехи навида хосилдорлик уртача уч йилда 200 центнерни ташкил килиб, Изобильная стандарт навига нисбатан 23,8 центнер кушимча хосил олинган. Совхозная навида хосилдорлик 177 ценнер, кушимча хосил 0,8 центнер, Консервная навида хосилдорлик 179,5 центнер, кушимча хосил 3,3 центнер, Урожайная навида хосилдорлик 177,5 центнер, кушимча хосил 1,2 центнерни ташкил килган (1-жадвал). Лекин бир катор махаллий ва интродукция килинган бехи навлари Фаргона вилоятининг унумдорлиги паст, тош-шагалли ерлари шароитида хосилдорлиги эталон навга нисбатан паст булган. Жумладан, Отличница навида Изобильная навига нисбатан 4 центнер, Наргуш навида 9,3 центнер, Ширин навида 12,7 центнер, Чучуккрупная навида 24,1 центнер, Крупноплодная навида 27,7 центнер кам хосил олинган. Бехи мевасининг таъми буйича Изобильная, Совхозная, Крупноплодная, Олмабехи, Ширин навлари юкори бахо (4,0-4,5 балл) га сазовор булди. Мева таркибидаги умумий канд микдори эса Изобильная, Совхозная, Ширин, Крупноплодная навларида юкори (13,0-14,1 фоиз) булган.

15-iyun, 2022

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

1-жадвал.

Бехннннг т'.рли нлвллрилл хоснлдорлнк: ел иева спфлти.

№ Нав 1 га майдондаги адспл.ц гл »ева таъми, балл канд мшвдори, фот меьлнмнг умумий шфатп, балл

2018 2019 2020 уртача 2018 2019 2020 2018 2019 2020 уртача 2018 2019 2020

1 Изобнльная(я) 201,5 178,2 149,0 176,2 4 4,1 4,3 13,0 13,0 13,1 13,0 4 4 4,1

2 Наргуш 185,0 170,9 145,0 167,0 4,2 4 3,8 13,4 13,5 13,7 13,5 3,8 3,9 4

3 Совхозная 210,0 166,0 155,0 177,0 4,4 4,2 4 14,1 14,5 14,0 14,2 4 4,1 4,2

4 Крупноплодная 196,5 121,0 128,0 148,5 4,5 4 4,1 14,4 14,3 13,9 14,2 4 4 4

5 Консервная 186,5 173,0 179,0 179,5 3,4 3,5 3,6 11,4 11,5 11,6 11,5 3,5 3,3 3,7

6 Олыа&яр 215,0 196,0 189,0 200,0 3,8 4,5 4,1 12,4 12,8 12,5 12,6 4,5 4,5 4,2

7 Отличница 222,5 154,2 140,0 172,2 4 3,9 4 12,3 12,6 12,6 12,5 4,1 3,8 4

S Чучук крупная 198,0 109,5 149,0 152,2 4,1 4,2 4,3 12,8 13,1 13,2 13,0 4 4,1 4,2

Шнрнн 207,5 157,1 126,0 163,5 4,2 4,3 4,2 13,1 13,5 13,4 13,3 4 4 3,9

10 Урожайная 208,0 170,4 154,0 177,5 3,5 3,5 3,8 11,8 11,5 11,6 11,6 3,5 3,5 3,6

Меванинг умумий сифат курсаткичлари буйича Изобильная, Олмабехи, Совхозная, Крупноплодная, Отличница, Ширин навлари юкори (3,9-4,3 балл) бахоланган. Демак, юкорида санаб утилган бехи навлари унумдорлиги паст ер шароитларида юкори хосил бериши билан бир каторда мевасининг сифат курсаткичлари буйича экспорт талабларига жавоб беради.

Кейинги йиларда бехизорлар майдонининг камайиб бораётганлигини касалликларнинг купайиб кетиши билан боглаш мумкин. Жумладан, бехизорлар бактериал рак билан кучли зарарланиб, хосилга жиддий талофат етмокда. Тадкикотлар натижаларига асосан эталон сифатида олинган Изобильная навида хам бактериал рак билан новда, шохчаларнинг зарарланиши 10 фоиздан кам булганлиги сабабли 1 балл билан бахоланиб, ушбу нав касалликка нибатан бардошли деб топилган. Касалликка бардошли навлар каторига Анжеранская, Консервная, Колхозница, Самарканд поздняя навларини киритиш мумкин.

Фаргона илмий тажриба станция илмий ходимлари томонидан яратилган Олмабехи навида касалланиш даражаси 1 балл билан бахоланиб, касалликка бардошлилиги тасдикланган.

9 та бехи навида новда ва шохчаларнинг бактериал рак билан зарарланиши 11 фоиздан ортиб кетганлиги сабабли 2 балл билан бахолниб, касалликка нисбатан уртача бардошлилиги аникланган. Бактериал рак касаллигига уртача бардошли навлар каторига Наргуш, Совхозная, Крупноплодная навларини киритиш мумкин.

Тахлил натижалари махаллий ва интродукция килинган бехи навларнинг Фаргона вилояти шароитида бактериал рак билан турли даражада зарарланаётганлиги сабабли, бехиниинг бактериал

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

12

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

g-tadqq

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

рак билан кам зарарланадиган пайвандтаг ва навлари устида тадкикотларни давом эттириш зарурлигини курсатмокда.

Станцияда яратилган "Олмабехи" нави ярим пакана "А" ёки ёввойи бехи пайвадтагга пайвандланади, амал даври 14-22 мартдан бошланади, 6-10 апрелдан тулик гулга киради, ёппасига пишиш сентбрь ойининг учинчи ун кунлигида кузатилади. Бехизорларни кучли зарарлайдиган бактериал куйиш касаллигига бардошли. Юкори хосилли нав, хосил куввати 4,1-4,3 баллга бахоланган. Меваси йирик, юмалок олма шаклида, пишганда оч саргиш тусда, ёкимли хидга эга. Хул мевасида умумий канд микдори 17,5-18,3 фоизни ташкил килади. Хул меваси хамда шарбатлари истеъмол килинади. ^айта ишлаш корхоналарида мураббо, шарбат тайёрланади. Меваси ички бозорда сотилади ва экспорт килинади.

Хулоса. Махаллий ва интродукция килинган бехи навлари ичида хосилдорлиги, умумий сифат курсаткичлари, касалликларга бардоши буйича "Олмабехи"нинг бошка барча навлардан устунлиги аникланди.

Станцияда она боги ва кучатчилиги ташкил килинган бехининг янги, "Олмабехи" навини янги богларни ташкил килиш ва эскиларини таъмирлаш учун тавсия килиш мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 март 5388-сонли "Узбекистон Республикасида мевасабзавотчиликни жадал ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари" тугрисидаги карори. Тошкент, 2018 й.

2. Программа и методика сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодных культур/под ред. Е.Н. Седова. Орел, 1999. 606 с

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.