Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ҚУЛУПНАЙНИНГ РЕМОНТАНТ НАВЛАРИНИ БАҲОЛАШ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ҚУЛУПНАЙНИНГ РЕМОНТАНТ НАВЛАРИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

64
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
навлар / мева / интродуксия / ўсимлик қоплами / фенология / ҳосилдорлик / кимѐвий таркиб / таъм / Varieties / Fruit / Introduction / Vegetation / Phenology / Yield / Chemical content / Tasting

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хилола Равшановна Абдуллаева, Ахмаджон Абдуқодирович Қосимов

Мақолада қулупнай навларини кўпайтириш ва уни экспорт қилиш ҳажмини ошириш, аҳолини йил давомида арзон қулупнай меваси билан таъминлаш мақсадида етиштириладиган универсал ремонтант қулупнай навларини ҳақида маълумотлар келтирилган. Бундан ташқари, ҳосилдорлиги, мева сифати ва дегустацион баҳоси аъло бўлган, ремонтант қулупнай навларининг ўсиши ва ривожланиши тўғрисида маълумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Хилола Равшановна Абдуллаева, Ахмаджон Абдуқодирович Қосимов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides information about the universal remontant varieties of strawberries grown in order to increase the number of varieties of strawberries and increase its exports, to provide the population with cheap strawberries throughout the year. In addition, information was provided on the growth and development of remontant strawberry varieties with excellent yield, fruit quality and palatability

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ҚУЛУПНАЙНИНГ РЕМОНТАНТ НАВЛАРИНИ БАҲОЛАШ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

1-SHO'BA. MEVA VA UZUM SELEKSIYASINING HOLATI VA UNI

RIVOJLANTIRISH OMILLARI

УЗБЕКИСТОНДА КУЛУПНАИНИНГ РЕМОНТАНТ НАВЛАРИНИ

БА^ОЛАШ

Хилола Равшановна Абдуллаева

к.х.ф.ф.д., катта илмий ходим, Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти

Ахмаджон Абдукодирович ^осимов

к.х.ф.ф.д (PhD) Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти

АННОТАЦИЯ

Маколада кулупнай навларини купайтириш ва уни экспорт килиш хажмини ошириш, ахолини йил давомида арзон кулупнай меваси билан таъминлаш максадида етиштириладиган универсал ремонтант кулупнай навларини хакида маълумотлар келтирилган. Бундан ташкари, хосилдорлиги, мева сифати ва дегустацион бахоси аъло булган, ремонтант кулупнай навларининг усиши ва ривожланиши тугрисида маълумотлар берилган.

Калит сузлар: навлар, мева, интродуксия, усимлик коплами, фенология, хосилдорлик, кимёвий таркиб, таъм.

ABSTRACT

The article provides information about the universal remontant varieties of strawberries grown in order to increase the number of varieties of strawberries and increase its exports, to provide the population with cheap strawberries throughout the year. In addition, information was provided on the growth and development of remontant strawberry varieties with excellent yield, fruit quality and palatability.

Keywords: Varieties, Fruit, Introduction, Vegetation, Phenology, Yield, Chemical content, Tasting.

Хрзирги вактда Узбекистонда резавор меваларни етиштириш, шу жумладан кулупнайни ишлаб чикарувчи йирик ташкилотлар кам. Бирок, кулупнай етиштиришга булган кизикиш хали хам юкори. Бугунги кунда дунё микёсида резавор мевалар

15-iyun, 2022

Google Scholar Respublika anjumani

5

ytadqq

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

етиштириш хажми 7-8 млн. тонна булиб, шундан 4,3 млн. тоннага якини кулупнай ташкил килади. Кулупнай (Fragaria spp) етиштириш буйича жахонда АКШ етакчилик килиб, 825 минг тонна хосил олинади. Испания 305 минг тонна, Япония 209 минг тонна, Жанубий Корея 203 минг тонна кулупнай етиштиради. Европада эса Польша ва Франция етакчилик килиб, улар хар йили 100-180 минг тонна махсулот олади [1,2,5]. Жахон ишлаб чикаришида кулупнайни очик ва химояланган жойларда етиштиришнингжуда куп янги технологиялар яратилган. Ишлаб чикаришда ремонтант кулупнай навларини етиштириш кенгаймокда. Ремонтант деганда усимликларнинг киска уйку даври туфайли бир вегетация даврида такрорий ёки куп гуллаш ва мева бериш кобилияти тушунилади.

Ремонтант навларини етиштириш технологияси яхши йулга куйилган йирик фермер хойжаликлари учун хам, кичик фермер хойжаликлари учун хам юкори рентабеллик ва истикболли хисобланади [1,3]. Лекин бундай навлар худудларнинг турли табиий иклим шароитида фойдаланишга яроклилигини хар томонлама агробиологик ва иктисодий жихатдантекширишни талаб килади [3].

Дала тажрибалари Тошкент вилояти Тошкент туманида жойлашган Академик М.Мирзаев номли богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг Марказий тажриба майдонида утказилади.

Тажриба утказиладиган жойнинг географик координатлари: 41°25' шимолий кенглик ва 69°19' шаркий узунлик, денгиз сатхидан 490 м баландликда, Тошкент шахридан 5 км узокликда жойлашган.

Тажриба майдонининг тупрок шароити - сугорма, ер ости сизот сувла-ри чукур жойлашган типик буз тупрок булиб, карбонатлар микдори 19 дан 23% гача, кучсиз ишкорий (pH-7,1), кам структурали, каткалок хосил килиш-га хамда зичлашишга мойил. Сугориш сунъий булиб, ариклар оркали утказилади.

Кулупнай усимлиги 70*25 см экиш схемасида 2020 йилда экилган Узбекистон гузали (Узбекистон), Дилдор (Узбекистон) ва Ада (Германия) навлари тадкикотнинг объекти хисобланди.

Утказилган илмий-тадкикот ишлари "Мевалар, резавор мевали ва ёнгок усимликлари навларини урганиш усули ва дастури" (Орёл 1999) услубияти асосида утказилди [4]. Фенологик фазаларини кузатишда уларда куртакларни буртиши, гуллай бошлаши, кийгос гуллаши, меваларининг пиша бошлаши, кийгос пишиши ва тугаши, баргларнинг узгариши ва вегетациясининг тугаши белгилаб берилди.

Google Scholar

Respublika anjunían

15-iyun, 2022

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

Тадкикот натижалари. Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти олимлари Р.М.Абдуллаев, Х.Р.Абдуллаевалар томонидан 2009-2011 йиллар давомида 50 дан ортик махаллий ва интродукция килинган кулупнайнинг оддий ва ремонтант навлари омплекс кимматли хужалик белгилари урганилиб, улар ичидан оталик шакли сифатида оддий кулупнайниг "Зенга Зенгана" навини хамда оналик шакли сифатида ремонтант "Ада" нави танлаб олиниб ушбу навларини чачиштириш оркали янги дурагай комбинацияси олинди. 2012-2016 йиллар давомида Зенга Зенгана х Ада навларидан олинган дурагай комбинацияларининг кимматли хужалик-биолигик хусусиятлари урганилиб борилди. Урганишлар натижасида ажратиб олинган 38/5785 дурагайи йил давомида хосил бериши билан бошка дурагайларда ажралиб чикди. Шунингдек, ушбу дурагай назорат навга нисбатан мевасининг сифати, йириклиги, транспортбоплиги ва хосилдорлиги каби белгилари билан ажралиб турди. 2020 йилда ушбу навга Дилдор деб ном куйилиб Интеллектуал мулк Агентлигига Патент олиш учун такдим килинди. 2019-2021 йиллар давомида хам кулупнайнинг ремонтант навларидан Дилдор хамда Ада навларининг кимматли хужалик-биологик хусусиятлари буйича стандарт Узбекистон гузали навига нисбатан киёсий урганилиб келинди.

Урганилган йилларда кулупнай навларини вегетация даври жуда эрта бошланди. Ушбу йилларда кишнинг илик келиши боис февраль ойининг бошидан янги барг чикара бошлади, яъни навлар ичидан Дилдор вегетациянинг бошланиши 26 январ куни, Ада навида 29 январ куни хамда назорат варианти Узбекистон гузали навида 2 феврал килиб белгиланди. Дилдор нави назорат навга нисбатан 7 кун эрта бошланган булса, Ада нави 4 кун эрта бошланди.

Гуллашнинг бошланиши Дилдор ва Ада навларида 22 март куни бошланган булса, назорат навида 27 март куни бошданди. Ремонтант навлар назорат навга нисбатан 5 кун эрта бошланиши аникланди.

1- жадвал

кулупнай навларида фенологик < >азаларнинг утиши (уртача 2019-2021 йй)

Навлар номи Вегетациянинг бошланиши Гуллашнинг бошланиши Мева пишишининг бошланиши Усув даври, кун

Узбекистон гузали 02/II 27/Ш 02/V 185

Дилдор 26/I 22/Ш 03/V 220

Ада 29/I 22/III 01/V 214

Мева пишишини бошланиши Ада навида 1 майда бошланган булса, Дилдор навида 3 май куни назорат навида

7

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

эса 2 май куни бошланганлиги кузатилди. Навдар ичида усув даври назорат навида 185 кунни, Ада навида

214 кунни ташкил этиб назорат навига нисбатан 29 кун узок, Дилдор навида 220 кунни ташкил этдиб назорат навига нисбатан 35 кун узок давом этди. Тадкикот утказилган йилларда кулупнай навларини хосилдорлиги Тадкикот утказилган йилларда кулупнай навларини хосилдорлиги урганилганда уртача 5 тупдан олинган хосил Узбекистон гузали назорат навида 485 грвхаммни ташкил килиб, бир тупдаги уртача хосил 97 граммни ташкил килди. Хосилдорлик эса 55,4 ц/га ни ташкил килди. Битта меванинг уртача вазни 10 граммни, энг йирик меванинг вазни 21 граммни, дегустацион бахрси эса 5 баллни ташкил этди.

Узбекистон гузали (st) ■ Дилдор ■ Ада 1-расм. кулупнай навларининг хосилдорлиги (2019-2021 йй)

Ремонтант навларнинг ичида Дилдор навининг махсулдорлик курсаткичлари назорат навига нисбатан анча яхши булди. Бунда, 5 тупдаги хосил 909 граммни, бир тупдаги уртача хосил 181,8 граммни, хосилдорлик 103,9 центнерни ташкил килиб назорат навига нисбатан 48 ц/га юкори хосил олишга эришилди. Уртача меванинг вазни 11 граммни, энг йирик мевасининг вазни 27 граммни ташкил килиб назоратна нисбатан 6 грамм юкори эканлиги аникланди.

Хулоса килиб айтганда:

1. Узбекистон шароитида очик далаларда кулупнайнинг ремонтант навлари оддий кулупнай навларига караганда вегетация жуда эрта январь ойи охиридан бошланади.

8

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ^lmiy-tadqiqoHnstitut^^^^^^^^^^^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimmL

Ремонтант кулупнай навларининг вегетация лаврининг давомийлиги оддий кулупнай навларига нисбатан узок булиб, жумладан Ада навида 214 кунни ташкил этиб назорат навига нисбатан 29 кун узок, Дилдор навида 220 кунни ташкил этдиб назорат навига нисбатан 35 кун узок давом этди.

2-расм.^улупнай навлари мевасининг сифат курсаткичлари

2. Хрсилдорлик буйича ремонтант кулупнай навлари йил давомида хосил берганлиги боис оддий кулупнайга нисбаьан анча юкори булиши аникланди. Бунда Дилдор навида хосилдорлик 103,9 центнерни ташкил килиб назорат навига нисбатан 48 ц/га юкори хосил олишга эришилди.

2020 йилда Дилдор нави Интеллектуал мулк Агентлигига Патент олиш учун такдим килинди.

REFERENCES

1. Абдуллаев Р., Ягудина С "Томоркада етиштириладиган резавор мевалар", Тошкент, "Мехнат" 1989, 37-70 бет

2. Абдуллаев Р., Абдуллаева Х "Фермер хужаликларида энг яхши резавор мевалилар навларидан юкори хосил олиш агротехникаси" Тошкент 2011 йил 10-15 бет

3. Абдуллаева Х.Р Хозяйственно-биологические особенности местных и интродуцированных сортов земляники и разработка некоторых элементов агротехники в условиях Ташкентской области: 06.01.07- Плодоводство и виноградарство: автореф. дисс. доктор философии по (PhD). с.-х. наук -Ташкент, 2018. - 49 с.

4. Программа и методика сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодных культур/ под ред. Е. Н. Седова, Т.П. Огольцовой. - Орел : ВНИИСПК, 1999.-С 300-350.

5. Ягудина С.И. Смородина. Тошкент. "Мехнат". 1976 й.

9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.