Научная статья на тему 'ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ КВАЛИФИКАЦИЯСИ'

ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ КВАЛИФИКАЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Жамоат хавфсизлиги / транспорт воситалари / йўл ҳаракати қоидалари / транспортдан фойдаланиш хавфсизлиги қоидалари / объект / объектив томон / субъектив томон / субъект / сабабий боғланиш / ҳайдовчи / квалификация белгилари

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қулматов Аброр Ашур Ўғли

Мақолада транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш учун жавобгарликни назарда тутувчи жиноятни объектив ва субъектив белгилари, квалификацияга оид ҳолатлари, ўхшаш жиноятлардан фарқловчи жиҳатлари амалдаги жиноят қонунчилиги асосида таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЙЎЛ-ТРАНСПОРТ ҲОДИСЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАРНИНГ КВАЛИФИКАЦИЯСИ»

ЙУЛ-ТРАНСПОРТ Х,ОДИСЛАРИ БИЛАН БОГЛИЦ ЖИНОЯТЛАРНИНГ КВАЛИФИКАЦИЯСИ

Кулматов Аброр Ашур yFли

Яшнобод туман ИИО ФМБ хузуридаги Тергов булими терговчиси https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10575132

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 19th January 2024 Accepted: 26th January 2024 Online: 27th January 2024

Мацолада транспорт воситалари уаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги цоидаларини бузиш учун жавобгарликни назарда тутувчи жиноятни объектив ва субъектив белгилари, квалификацияга оид уолатлари, ухшаш жиноятлардан фарцловчи жщатлари амалдаги жиноят цонунчилиги асосида таулил цилинган.

KEY WORDS

Жамоат хавфсизлиги,

транспорт воситалари, йул уаракати цоидалари,

транспортдан фойдаланиш хавфсизлиги цоидалари,

объект, объектив томон, субъектив томон, субъект, сабабий богланиш, уайдовчи, квалификация белгилари.

Хаётимизни транспорт воситаларисиз тасаввур этиш ;ийин. Автомашина илгари хашамат хисобланган булса, бунгуги кунга келиб харакатланиш воситаси, кундалик эхтиёжига айланди, одамларнинг огирини енгил, узогини я;ин ;илиш ва бош;а афзаликллари билан тобора хаётимизга сингиб бормо;да. Биро; автотранспорт воситаларининг ;атор афзаликларига ;арамай, инсонга баъзан жиддий кунгилсизликлар келтириши мумкинлигини хам унутмаслигимиз керак. Жумладан, харакатланиш ;оидаларини билмаслик ёки уларга риоя ;илмаслик, маст холда машина бош;ариш купинча шундай кунгилсизликларнинг сабабчиси булади.

Мавжуд вазият тахлили хам шунга ишора бермо;да. Узбекистон ИИВ Жамоат хавфсизлиги департаменти Йул харакати хавфсизлиги хизмати маълумотларига кура, жорий йилнинг етти ой давомида республика худудида 4 772 та ЙТХ ;айд этилган. Шундан 2 453 таси ёки 51,4 фоизи субъектив сабабларга кура содир этилган, яъни хайдовчилар йул харакати ;оидаларига эътибор бермаслиги о;ибатида келиб чи;;ан.

Агар хайдовчилар йул харакати ;оидаларига риоя ;илганда ю;оридаги барча ЙТХ содир булмаслиги мумкин эди. Ачинарлиси, утган етти ойда Узбекистонда йул-транспорт ходисалари натижасида 1 115 киши халок булган, 4 564 нафари турли тан жарохатлари олган.

Бир ра;амга эътибор ;аратиш лозим - йул-транспорт ходисаларида халок булганларнинг 1 078 нафари ёки 96,7 фоизи хавфсизлик камарини та;маган. Соха мутахассисларининг фикрича, агар ор;ада утирган йуловчилар хавфсизлик камарини

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

таккан булганида олдинги уриндикларда утирган йуловчиларнинг купчилиги автохалокатда омон колиши мумкин эди. Уларнинг сузларига кура, агар оркадаги йуловчилар камар такмаган булса, ЙТХ вактида олдинги уриндикда утирган йуловчининг халок булиш эхтимоли беш баробар ортади.

Ички ишлар вазирлигининг статистик маълумотларига кура, ЙТХ турлари буйича сабаблар этиб пиёдаларни уриб юбориш, автомашиналар тукнашуви ва бошкалар келтирилган.

Биргина Тошкент шахрида жорий йилнинг утган етти ойида пойтахтда 675 та йул-транспорт ходисаси кайд этилган. Ходиса окибатида 71 киши халок булган, 787 киши турли тан жарохатлари олган. Бахтсиз ходисаларнинг энг кенг таркалган сабаби тезликни ошириш булган — 199 та холат. Хайдовчилар томонидан 90 та холатда такикловчи светофор ишорасига эътибор бермаслик, маст холатда хайдовчилар иштирокида 8 та ЙТХ содир этилган.

Юкоридаги ракамлар йул харакати катнашчиларининг купчилиги йул харакати коидаларига риоя килмаслигини яна бир бор тасдиклайди. Натижада бахтсиз ходисалар сони ортиб бормокда.

2022 йил 4 апрелда "Автомобил йулларида инсон хавфсизлигини ишончли таъминлаш ва улим холатларини кескин камайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Президент карори кабул килинди.

Ушбу хужжатда хайдовчи ва пиёдаларнинг йул харакати коидаларига риоя килиш маданиятини ошириш, хар кандай коидабузарлик учун жазо мукаррарлигини таъминлаш хамда йул харакати коидалари асосларини болаликдан сингдиришни йулга куйиш, амалиётни мактабгача таълим ташкилотлари ва умумтаълим мактабларида жорий этиш — йул харакати хавфсизлигини таъминлашнинг долзарб йуналишлари этиб белгиланган.

Дастлаб мамлактмизда йул-харакати хавфсизлигини тартибга солиш максадида 1999 йил 19 августда "Узбекистон Республикасининг йул-харакати хавфсизлиги тугрисида"ги конуни кабул килинган. Кейинчалик мазкур Конун Узбекистон Республикасининг 2013 йил 10 апрелдаги УРК-348-сонли "Йул харакати хавфсизлиги тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Конунига узгартириш ва кушимчалар киритиш хакида"ги Конунинга мувофик янги тахрирда кабул килинган. Мазкур конун асосида вазирлар Махкамасининг 2015 йил 24 декабрдаги 370-сонли карори билан янги тахрирдаги "Йул харакати коида"лари тасдикланиб, 2016 йил 1 мартдан бошлаб амалга киритилган. Мазкур коидалар умумеътироф этилган халкаро хукукий хужжатлар, жумладан, БМТнинг 1968 йилда кабул килинган "Йулларда харакатланиш тугрисида"ги ва "Йул белгилари ва сигналлари тугрисида"ги Конвенсияларига тула мувофикдир.

Йул харакати хавфсизлигини таъминлаш норматив-хукукий жихатдан таъминланган булишига карамасдан хаётимизда йул харакати хавфсизлиги коидаларини бузиш окибатида йул-транспорт ходисалари юз бермокда.

Узбекистон Республикасининг "Йул харакати хавфсизлиги тугрисида"ги Конунининг 2-моддасида йул-транспорт ходисасига куйидагича таъриф берилган. "Йул-транспорт ходисаси-транспорт воситасининг йулдаги катнови жараёнида содир

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

булиб, фукароларнинг улими ёки уларнинг соглигига зарар етишига, транспорт воситаслари, иншоотлар, юклар шикастланишига ёки бошка тарздаги моддий зарар етказилишига сабаб булган ходиса".

Йул-транспорт ходислари деярли хамма холларда тусатдан содир буладиган вокеадир. Йул харакати хавфсизлиги коидаларини жиноий тарзда бузганлик эхтиётсизлик окибатида содир этилган жиноятларнинг энг куп таркалган турларига киради. Бундай хукукбузарликларнинг ижтимоий хавфсизлиги даражасининг юкорилигига сабаб нафакат уларнинг кенг таркалганлиги, балки келтириб чикарадиган окибатларнинг огирлиги, олинадиган жарохатларнинг огирлик даражаси, курбонларнинг булишида, мулкий ва моддий зиён микдорининг куплигида хам ифодаланади.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганларидек "Бу ходисаларнинг асосий сабаби фукароларимизда йул харакати коидаларига риоя килиш маданиятини ошириш, авторанспорт воситаларининг йулларда харакатланиши учун хавфсизлик чораларини куришда жиддий муаммолар мавжудлигидадир.

Шуни инобатга олган холда, мутасадди органлар хайдовчи ва пиёдаларнинг йулларда харакатланиш маданиятини ошириш, йулларда харакатланиш маданиятини ошириши, йулларни харакат хавфсизлигини таъминлашнинг замонавий техник воситалари билан жихозлаш лозим".

Йул-транспорт ходисаси жиноятларининг тергови, даставвал, унинг жиноят конунидаги тушунчаси ва криминалистик тавсифини чукур тахлил килиш, шу асосда иш буйича исботланиши лозим булган холатлар - исботлаш предмети, шунингдек, бу холатларга оид ахамиятга молик холатларни аниклаш - исботлаш чегарасига боглик. Бу талабларга риоя килмасдан муаян жиноят ишини тергов килиш вазифаларини ва йуналишини белгилаб булмайди. Бу хулоса жиноят ва жиноят-протсессуал конунларидаги талабларга риоя этишни ва криминалистика фанининг илмий тавсияларига яхлит ёндашувни талаб килади.

Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг "Транспорт харакати ва ундан фойдаланиш хавфсизлигига карши жиноятлар" алохида бобга ажратилган булиб, айнан автомобил транспоти билан боглик жиноятлар ЖКнинг 261-моддаси (Маст холдаги шахснинг транспорт воситасини бошкаришаг йул куйиш), 262-моддаси (Транспортни таъмирлаш ёки ундан фойдаланишга чикариш коидаларини бузиш), 266-моддаси (Транспорт воситалари ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш), 268-моддаси (Транспортнинг хавфсиз ишлашини таъминлашга доир коидаларни бузиш) алохида кайд этилган.

Транспорт воситалари ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш (266-моддаси) баданга уртача ёки огир даражада тан жарохати етказилишига сабаб булса, жиноят хисобланади. Агар бундай килмиш окибатда бир неча одам халок булса, жиддий халокат ёки бошка огир окибатлар юз берса, айбдорга шахсга нисбатан жиноий жазо чоралари кулланилиши мумкин.

Транспорт воситалари ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш жиноятини объекти транспорт воситалари харакати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги, одамлар хаёти ва соглиги хисобланади.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Йул харакати деганда, муайян коидаларга буйсинувчи пиёдалар, хайдовчилар, йуловчилар, транспорт воситалари харакатини камраб олувчи ижтимоий-техник тизимини тушуниш лозим. Харакат, асосан, йуллар буйича, айрим вактлада йул булмаган шароитда (курилиш майдончалари, кучада, темир йулдан утиш жойларида, ташкилотларнинг ишлаб чикариш худудларида, далаларда ва х.к.) амалга оширилади.

Йул харакати хавфсизлиги - йул харакати катнашчиларининг йул-транспорт ходисалари ва уларнинг окибатларидан химояланганлик даражасини акс эттирувчи йул харакати холати тушунилади.

Жиноятнинг предмети хар кандай транспорт воситалари - хар кандай автомобиллар (юк, йуловчи ташийдиган, енгил автомобиллар, спорт автомобиллари ва хакозолар), трамвайлар, тролейбуслар, тракторлар ва бошка механик транспорт воситалари булиши мумкин.

Механик транспорт воситалари узи юрар булиши, яъни мустакил двигателига эга булиши шарт. Агар машина двигатели ишдан чиккан холда ва у кул ёрдамида силжитилса, у холда транспорт воситалари ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиш жинояти предмети мавджуд эмас, амалда содир этилган килмиш муайян шарт-шароитда транспортнинг хавфсиз ишлаши коидаларининг бузилиши деб бахоланиши мумкин (ЖКнинг 268-моддаси). Бирок, ана шундай машина бошка транспорт воситаси томонидан тортиб кетилаётган булса, тортиб кетилаётган транспорт воситаси хайдовчисининг белгиланган коидаларини бузиши ЖКнинг 266-моддасида кузда тутилган жиноят таркиби белгиларига мос тушади.

Айбдорнинг харакатларини квалификация килиш учун транспорт вочитаси фойдаланишдаги ёки укув машинаси эканлиги ахамиятга эга эмас, чунки хар кандай холатда хам у юкори хавф манбаи булиб колаверади.

Мехнаик транспорт воситаси - двигател ёрдамида харакатга келтириладиган транспорт воситасидир. Ушуб атама тракторлар хамда узиюрар машиналарга хам таллуклидир.

ЖКнинг 260-269-моддаларида кузда тутилган транспорт воситалари деганда, енгил ва юк автомашиналарнинг барча тури, автобуслар, махсус машиналар, тракторлар, троллейбуслар, трамвайлар, двигателининг иш хажми 50 см3дан кам булмаган мототсикл ва мотороллерлар, йул курилиши, кишлок хужалиги учун мулжалланган узиюрар машиналар (экскаватор, булдозер, автокран ва бошкалар) тушунилади.

Объектив томонидан ЖКнинг 266-моддасида назарда тутилган жиноят транспорт воситасини бошкарувчи шахс томонидан, транспорт воситалари харакати ёки улардан фойдаланиш коидаларини бузиши натижасида баданга уртача огир ёки огир шикаст етказилишида ифодаланади.

Йул харакати ёки транспорт воситаларидан фойдаланиш коидаларини бузиш (ЖКнинг 266-моддаси) деганда, бундай харакатларнинг транспорт воситаси йулларда харакатланиши жараёнида содир этилиши тушунилади. Агар транспрот воситасидан фойдаланиш жараёнида жумладан, транспортга юк ортиш-тушуриш, транспрот воситасини таъмирлаш, курилиш, кишлок хужалиги ишлари ва бошка турдаги ишларни бажаришда техник хавфсизлиги ёки мехнатни мухофаза килиш коидаларини

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

бузиш натижасида баданга уртача огир ёки огир шикаст етказилган, одам улими ёки бошка огир окибатлар келиб чиккан булса, мазкур коидаларга риоя этилиши учун масъул шахснинг харакатлари ЖКнинг 257-моддаси буйича квалификация килиниши лозим.

Йул харакати ва транспорт воситаларидан фойдаланиш коидаларини бузилишини харбий машинани бошкариш ва улардан фойдаланиш коидаларини бузишдан фарклаш лозим. Харбий хизматчи томонидан жанговор, махсус ёки транспрорт машиналарини бошкариш ва улардан фойдаланиш коидалари бузилган такдирда, килмиш ЖКнинг 298-моддаси билан квалификация килинади. Агар йул-транспорт ходисаси харбийлаштирилмаган машинани бошкарган харбий хизматчининг айби билан ёки харбий машинани бошкарган харбий булмаган шахснинг айби билан содир этилса, килмиш ЖКнинг 266-моддаси билан квалификация килиниши лозим.

Фойдаланиш коидаларининг бузилиши, масалан, купол юкларни ташиш, номакбул жойда ташлаб кетиш, бошкаришни номувофик шахсга ишониб топшириш, машинани заиф тросда тортиб юриш, мослаштирилмаган транспорт воситасида одам ташиш коидаларида ифодаланиши мумкин.

Умумий эхтиёт чораларининг бузилиши натижасида юзага келган, зарарли окибатлар келтириб чикарган хайдовчининг нотугри харакатлари фойдаланиш коидаларининг бузилиши деб эътироф этилмайди. Бу холларда айбдорнинг харакатлари муайян ишларни амалга ошириш, хавфсизлик техникаси, мехнатни мухофаза килиш коидаларининг бузилиши сифатида ёки хаёт ва согликка карши каратилган жиноят деб квалификация килинади. Маслан, машинага бензин куйишда хайдовчи эхтиётсизлиги туфайли бензин двигател устига тукилди ва бошкарув вактида электр ут олдириш тизими бузуклиги натижасида учкундан автомашина аланга ичида колди ва йуловчи халок булди. Бу холда килмиш эхтиётсизлик окибатида улимга олиб келган деб ЖКнинг 102-моддаси буйича квалификация килиниши мумкин.

Агар шахс ихтсослашган транспорт воситасида (автокран, эксковатор, скрепер, ва хакозоларда) ишлай туриб, машинадан узга транспортга хос булмаган максадда фойдаланилганида зарар етказган, масалан, автокранда электр линияси остида юк тушириш ишларини белгиланганидан якинрок масофада амалга ошириб, натижада ишчилардан бири электр токидан халок булган холда хам жиноят таркиби мавжуд эмас.

Бу каби хавфсизлик техникасига риоя килмаслик холлари машина юриб кетаётганида хам руй бериши мумкин, масалан, автокран хайдовчиси илгакка илнган юкни жойидан жойга кучиришда уни силкитиб юради ва ишчи баданига огир шикаст етказади. Мазкур холатларда харакат хавфсизлиги ва фойдаланиш хавфсизлиги коидалари бузилмаганлиги сабабли ЖКнинг 266-моддаси буйича жавобгарлик истисно этилади. Транспорт воситаларини бошкариш ва улардан фойдаланиш коидари бузилган булмасда, лекин конунда курсатилган окибатлар келиб чикса, буни бахтсиз ходиса натижасида айбсиз холда зарар етказиш деб топиш керак.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

ЖКнинг 266-моддаси 1-кисмида назарда тутилган жиноят конунда баданган уртача огир ёки огир шикаст етказилиши сифатида курсатилган окибатлар келиб чиккан пайтдан тугалланган хисобланади.

Харакат хавфсизлиги ва транспорт воситаларидан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузган шахс етказилган зарарли окибатлар учун коидабузарлик билан окибатлар уртасида сабабий богланиш мавжуд булган холдагина жавоб беради. К^оида бузилмаган холда бундай алока истесно этилади (масалан, пиёда уз эхтиётсизлиги туфайли машина орка гилдираги остига тушиб колади ёки уз жонига касд килиб узини машина остига отади). Харакатланаётган транспорт хамда жабрланган шахс уртасида жисмоний богликлик мавжудлиги хали сабабий богланиш мавжудлигидан далолат бермайди, чунки бундай тоифага оид жиноятларда у норматив хусусиятга эга.

Нормативлик туфайли сабабий богланиш жисмоний богликлик умуман руй бермаган холларда хам мавжуд булиши мумкин. Хайдовчи уз нотугри харакатлари билан тугри харакатланишга халакит бериши натижасида харакатнинг бошка иштрокчилари учинчи шахсларга зарар етказишга мажбур булган холларда хам, етказилган зарар учун хам жавобгар булади. Масалан, карама-карши йуналиш каторига чикиб олган хайдовчи рупарадан келаётган транспорт хайдовчиси учун тусик пайдо килади, у тукнашишнинг олдини олиш ёки тухташ имконига эга булмай, тротуардаги пиёдани уриб юборади. Бунда биринчи хайдовчи окибатлар учун жавоб бериши лозим. Бу холатда иккинчи хайдовчи харакатлари охирги зарурат коидаларига кура ёки айбсиз холда зарар етказиш сифатида квалификация килинади.

Хайдовчининг зарарли окибатлар билан бевосита боглик харакатлари, харакатнинг бошка иштрокчиларининг коидабузарлиги туфайли шартланган булишига карамай, ушбу окибатларнинг сабаби сифатида иштрок этади. Йул харакати коидаларида, хусусан, коидабузарликларнинг олдини оладиган талаблар мавжуд. Масалан, уларда хайдовчи бошка шахслар томонидан йул куйилган узга коидабузарликларга нисбатан кандай иш тутиши кераклиги курсатилган. Бу коидалар бузилган экан, демак, айбдор етказилган зарар учун жавоб бериши шарт. Хусусан, карама-карши транспорт воситаси чирогидан кузи камашган хайдовчи машинани тухтатмасдан, шу холат билан боглик тарзда пиёдани уриб юборса, ЖКнинг 266-моддаси буйича жавобгарликка тортилади.

Сабабий богланиш масаласини хал этишда хайдовчида зарарли окибатнинг олдини олишнинг техник имконияти мавжудлиги хисобга олинади. Бундай имконият булмай, хавфли вазият у эмас, харакатнинг бошка иштрокчилари томонидан келтириб чикарганлиги маълум булса, у холда ЖКнинг 266-моддаси буйича жавобгарлик истесно этилади. Хайдовчи кузи курмасдан пиёдани уриб юборган холда унинг харакатлари, агар у машинани тухтатиш ёки четга буриб юбориш имконига эга булмаган булса, келиб чиккан окибатларнинг сабаби эмас. Хавфли холатни унинг узи келтириб чикарган булса, зарарли окибатларнинг олдини олишга техник имкон йуклиги юридик ахамиятга эга эмас.

Жиноятнинг субъектив томони келиб чиккан окибатларга нисбатан эхтиётсиз муносабат билан тавсифланади. Шахс харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини буза туриб, бу инсон соглигига огир ёки уртача

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

огир шикаст етказиши мумкинлигини англайди, бирок ассосиз равишда уларнинг олдини олишига ишонади ёки транспорт воситасини бошкараётган шахс харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларини бузиб, зарарли окибатлар келиб чикишини кура билмайди.

Касддан зарар етказиш (уч олиш максадида пиёдани уриб юбориш) шахсга карши жиноятни ташкил этади. Айбдор транспорт воситаси ёрдамида жамоатчилик тартибини бузар экан, килмиш кушимча равишда безорилик сифатида квалификация килиниши мумкин.

Транспорт воситасини бошкараётган ва ун олти ёшга тулган акли расо шахс жиноятнинг субъекти булиши мумкин. Бунда у транспорт воситасини узбошимчалик билан ёки бировнинг рухсати билан бошкарганлиги, унда транспорт воситасини бошкариш хукукини берадиган гувохнома бор-йуклиги ахамиятга эга эмас. Бирок бу холда транспортни бошкаришни бошка шахсларга беришга йул куйган автомашина эгалари жавобгарликка тортилиши керак.

Жиноятнинг субъекти деб, шунингдек, харбий хизматчилар хам тан олиниши керак, аммо бунда улар харакат хавфсизлиги коидаларини ёки харбий булмаган транспорт воситасидан фойдаланиш коидасини бузган булишлари шарт, акс холда уларнинг харакатлари ЖКнинг 298-моддаси буйича квалификация килинади.

Суд-тергов амалиётида харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш хавфсизлиги коидаларининг хайдовчи-инструктор хамда шогирд томонидан йул куйилгани ва зарарли окибатларни келтириб чикарган бузишни квалификация килишда муайян муаммолар пайдо булади. Умумий коидага биноан, шогирд томонидан икки томонлама бошкариладиган амалиёт вактида йул куйилган авария учун инструктор жавоб беради. Аммо коидабузарлик шогирд томонидан инструктор курсатмаларини онгли тарзда бажармаслик ва махсус коидаларни купол бузиш окибати эканлиги аникланса, ЖКнинг 266-моддаси буйича шогирд жавобгарликка тортилади.

Жабрланувчига йул-транспорт ходисаси окибатида хаёти учун хавфли булмаган енгил тан жарохати етказилганлиги ёки у бевосита йул-транспорт ходисаси вактида халок булганлиги аникланса ёки айбдор унга ёрдам бериши шарт булгани холда, унинг узининг хаёти ёки соглиги учун хавф тугилганида ЖКнинг 117-моддаси буйича жавобгарлик келиб чикмайди.

Харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш коидаларининг одам улимига олиб келган бузилиши мазкур модданинг 2-кисмига биноан жавобгарликни келтириб чикаради.

Куйидаги куринишдаги окибатлар:

A) одамлар улими;

Б) халокат;

B) бошка огир окибатлар келиб чикканида айбдорнинг харакатлари шархланётган модданинг 3-кисми буйича квалификация килинади.

ЖКнинг 266-моддаси 2-кисми "а" банди мазмунидаги одамлар улими деганда икки ёки ундан ортик шахсларнинг улими назарда тутилиши лозим.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Халокат тушунчаси остида атроф мухит, одамлар хаёти ва соглиги учун хавфли булган, одамлар халок булишига сабаб булган жамоатчилик транспорти (автобус, троллейбус) аварияси тушинилади.

Бошка огир окибатлар деганда, одамлар улими билан бир каторда поездлар, кемалар ёки самалётлар катнови узок муддатга издан чикиши, теварак-атрофдаги уйлар ва бошка иншоотлар вайрон килиниши (портлаши, ёниб кетиши, кулаб тушиши) ва х.к.лар тушунилиши лозим. Шуни назарда тутиш лозимки, харакатланиш ёки транспорт воситаларидан фойдаланиш коидалари бузилиши натижасида икки ёки ундан ортик одамга уртача огир ёки огир шикаст етказилганлиги фактининг узи килмишни "бошка огир окибатлар" белгиси буйича квалификация килиш учун асос булмайди.

ЖКнинг 266-моддаси турли кисмларида кузда тутилган, харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш коидаларининг бузилиши натижасида содир этилган жиноят белгилари мавжуд булган холда, айбдор томонидан содир этилган килмиш ЖКнинг 33-моддаси талабларига мувофик, нисбатан огиррок жазо белгиланган кисми буйича квалификация килиниши лозим.

Харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш коидаларини бузган ва хаёти хавф остида колган жабрланувчига ёрдам курсатмаган шахснинг харакатлари жиноятлар жами буйича ЖКнинг 117 ва 266-моддаларининг тегишли кисмларига биноан квалификация килинади.

Шахс харакат хавфсизлиги ёки транспорт воситасидан фойдаланиш коидаларини бузмаган, аммо уз хайдовчилик бурчини адо этмай, ходиса жойидан жабрланувчига ёрдам курсатмай кетиб колган такдирда, ушбу шарт-шароит унинг ЖКнинг 117-моддасида кузда тутилган жавобгарликдан озод этилиши учун асос була олмайди.

Бундан ташкари, маст холдаги шахснинг транспорт воситасини бошкаришага йул куйиш (261-моддаси) темир йул, денгиз, дарё, хаво ва автомобил транспортининг харакати ва фойдаланиш хавфсизлигини, шунингдек одамларнинг хаёти ва соглиги хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар жиноятининг объекти хисобланади.

Темир йул, денгиз, дарё, хаво ва автомобил транспорти жиноятнинг предмети хисобланади. Автомобил транспорти деганда, хар кандай автомобил воситалари (юк ташувчи, енгил, йуловчи ташувчи, спорт ва х.к.), мототсикллар, трамвайлар, троллейбуслар, тракторлар тушунилади.

Объектив томондан жиноят транспорт воситасидан фойдаланиш учун масъул шахснинг маст холатдаги ёки гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари психатроп моддалар ёки шахснинг акл-идрокига таъсир курсатувчи бошка моддалар таъсири остида булган шахсни темир йул, денгиз, дарё, хаво, автомобил транспорт ёки бошка транспорт воситасини бошкаришига йул куйиш натижасида баданга огир шикаст етказилишига ёхуд одам улишига сабаб булишида ифодаланади.

ЖКнинг 261-моддасига биноан, айбдор шахснинг жиноий жавобгарлиги келиб чикиши учун куйидаги шарт-шароитлар йигиндисини аниклаш зарар:

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

- Маст холатдаги ёки гиёхванд воситалари, уларнинг аналоглари психатроп моддалар ёхуд шахснинг акл-идрокига таъсир курсатадиган бошка моддалар таъсири остида булган шахсни транспорт воситасини бошкаришга йул куйганлиги;

- Баданга огир шикаст етказилганлиги ёки улим юз берганлиги;

- Транспорт воситасини бошкаришга йул куйиш хамда баданга огир шикаст етказиш уртасида сабабли богланишнинг мавжудлигини аниклаш.

Йул куйиш деганда, маст холатдаги ва гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари, психатроп моддалар ёки шахснинг акл-идрокига таъсир курсатадиган бошка моддалар таъсири остидаги шахсни темир йул, денгиз, дарё, хаво, автомобил транспорти ёки бошка транспорт воситасини бошкаришига амалда рухсат беришни тушиниш зарар.

Йул куйиш хайдовчига транспорт воситасини бошкариш билан боглик модда диспозитсиясида курсатилган (одамларни манзилига етказиб бориш, юк ташиш ва х.к.) бирон-бир харакатни бажариш хакида курсатма бериш, шу билан бирга хайдовчи вазифасини бажаришга тускинлик килмаслик (масалан, йуналишга чикишга монелик килмаслик ва бошкалар)дан иборат булиши мумкин.

Баданга огир шикаст етказилиши ёки улим келиб чикиши билан жиноят тугалланган хисобланади. Жиноят моддий таркибли булиб, баданга огир шикаст етказилиши ёки одам улиши куринишидаги окибатлар келиб чиккан вактдан бошлаб тугалланган деб эътироф этилади.

Субъектив томондан жиноят эхтиётсизлик натижасида содир этилади. Ушбу модда буйича жиноятни квалификация килишнинг зарарий шарти - айбдорнинг хайдовчи маст холатдалиги ёки гиёхвандлик воситалари, уларнинг аналоглари, психатроп моддалар ва одамнинг акл-идрокига таъсир курсатувчи бошка моддалар таъсирида эканлигини билганлиги хисобланади.

ЖКнинг 261-моддасида назарда тутилган жиноятнинг субъекти ташкилот, корхона, муассаса рахбарининг буйруги билан тарнспорт воситасини бошкаришга рухсат бериш мажбурияти юклатилган шахс, шунингдек, шахсий транспорт эгаси хисобланади.

ЖКнинг 268-моддасида назарда тутилган жиноятнинг асосий бевосита объекти транспорт воситалари харакати ва улардан фойдаланиш сохасида жамоат хавфсизлигини таъминлашдан иборат ижтимоий муносабатлар хисобланади. Кушимча объъект жабрланувчиларнинг хаёти ва соглиги, узганинг мулки хисобланади.

Жиноят объектив томондан ЖКнинг 261-263, 265 ва 266-моддаларида белгиланган шахслардан ташкари йуловчилар, пиёдалар, велосипед хайдовчилари, от-улов транспорти хайдовчилари ёки бошка турдаги харакат катнашчилари томонидан барча турдаги транспорт воситалари харакати ёки фойдаланиш хавфсизлигининг бузилиши натижасида баданга уртача огир ёки огир тан жарохатлари етказишдан иборат.

Мазкур жиноятнинг аник ифодаланиши турлича булиши мумкин, шу туфайли уларнинг тулик руйхатини беришнинг иложи йук. Конунда белгиланган коидалар купинча йулларни белгиланмаган жойларда кесиб утувчи, харакатланаётган транспортга якин булган жойларда бирданига пайдо булувчи пиёдалар томонидан

é

Ws,

References:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2022 йил 12 апрелдаги 172-сонли к;арори.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев рах,барлигида 2022 йил 11 февраль куни утказилган видеоселектор йигилишида "Хавфсиз ва равон йул" тамойили.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев томонидан 2022 йилнинг 4 апрел кунидаги "Автомобиль йуллларида инсон хавфсизлигини ишончли таъминлаш

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ba y^HM xo^aT^apHHH KecKHH KaMaHTupum Hopa TagÖHp^apH TyFpHcga"rH n^-190-coH.AH Kapopu.

4. WWW.Gov.uz

5. Y36eKHCTOH Pecnyö^HKacu O^hh cygu n^eHyMHHHHr "TpaHcnopT x,apaKaTH Ba yHgaH $ofiga.flaHHm xaB^CH3^urura Kapmu ^HHOHT^ap 6u^aH 6of.ahk; um^ap ro3acugaH cyg aMa^HëTHHHHr aHpuM Maca^a^apu TyFpucuga"rH 2015 hra 26 uroHgaru 10-coH KapopuHHHr 9-6aHgu/^.fleKTpoH MaHÖa. (Kupum fiy^u: https://lex.uz/docs/2710284).

6. C.M. K^ogupoB, Ha3apoB K.M. My^-TpaHcnopT xpguca^apu Ta^^u^u. YrçyB Ky^aHMa T-2002

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.