Научная статья на тему 'БЕЗОРЛИК ЖИНОЯТИ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

БЕЗОРЛИК ЖИНОЯТИ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
531
163
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Безорлик / жиноят / ислоҳот / ҳуқуқ / қонун / маҳалла / жамоат тартиби ва хавфсизлиги / хавф-хатар / ҳуқуқбузарлик.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Жамол Абдурахмонович Джавкашев

Мазкур мақолада безорилик жиноятини ўзига хос хусусиятлари илмий асослар билан ѐритилган. Бунда асосан ривожланган давлатлар тажрибалари ҳам инобатга олиниб тегишли хулоса ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЕЗОРЛИК ЖИНОЯТИ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

БЕЗОРЛИК ЖИНОЯТИ ВА УНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Жамол Абдурахмонович Джавкашев

ИИВ Академияси Магистратураси ташкилий-стратегик бошкарув йуналиши 1-гр тингловчиси

АННОТАТЦИЯ

Мазкур маколада безорилик жиноятини узига хос хусусиятлари илмий асослар билан ёритилган. Бунда асосан ривожланган давлатлар тажрибалари хам инобатга олиниб тегишли хулоса ва тавсиялар берилган.

Калит суз: Безорлик, жиноят, ислохот, хукук, конун, махалла, жамоат тартиби ва хавфсизлиги, хавф-хатар, хукукбузарлик.

КИРИШ

Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-хукук тизимидаги ислохотлардан кузланган максад жамиятда тинчлик ва осойишталикни саклаш, жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш, фукароларнинг хукук, эркинликларини хар кандай куринишдаги тажовузлардан химоя килишдир. Мазкур ислохотлардан кузланган максад, ички ишлар органлари махаллаларда жамоат тартибини саклаш, хар бир фукаронинг хавфсизлигини таъминлаш, хукуклари ва конуний манфаатларини жиноий тажовузлардан мухофаза килиш хисобланади.

2021 йилнинг 12 февраль куни Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида махалла тизимини такомиллаштириш, махаллаларда тинчлик-осойишталикни мустахкамлаш, жиноятчиликнинг олдини олиш масалалари буйича видеоселектор йигилиши утказилди. Давлатимиз рахбари худудларга ташрифи давомида мутасадди рахбарларга ахолини бандлигини таъминлаш, турмуш тарзини яхшилаш буйича топшириклар бериш баробарида, махаллаларда "Темир дафтар", "Аёллар дафтари", "Ёшлар дафтари"га киритилган фукаролар билан ишлашда янгича ёндашув зарурлигини алохида таъкидлади. Шунингдек, махаллаларда "Махаллабай" ва "Фукаробай" ишлаш тизимини жорий этиш максадга мувофиклиги, махалла дунёдаги давлат бошкаруви сохасида чинакам халкчил, давлатимизнинг бетакрор шаклдаги узига хос миллий характерга эга булган ноёб тузилмаси эканлиги эътироф этилди. Мамлакат Президенти бежизга: "Махалла халк билан давлат уртасидаги куприк булиши керак. Одамларнинг кувончу-ташвишидан доимо хабардор булиш махалланинг асосий вазифасидир", дея таъкидлаб утмаганлар.

^axpHga TapaKKueT Ba xaB$CH3nHKKa paxHa COnaeTraH xaB^-xarap Ba Taxgugnap, aBBanO, TpaHCMunnHH ^HHOarnap Ba eT FOanap TatcupHHHHr TOÖOpa KynaHHÖ öopaeTraHnnrn ynapra öapxaM öepum Ba y3 BaKTHga OngHHH Onum öyHHna 3aMOHaBHH Ba caMapanu th3hmhh nynra KynHmHH TaKO3O jmoKga. XyKyKÖy3apnHKnap npo^HnaKTHKacHHH ^HHoaTHHnHKKa KapmH KypamumHHHr 6om HyHannmHra añnaHTHpHm, KOHyH 6y3HnumnapHHHHr ongHHH onnm Ba ynapHH öapTapa^ jramHHHr TamKHnHH-xyKyKHH MexaHH3MnapHHH aHaga TaKOMHnnamTHpHm öyHHna nyxTa yñnaHraH Ba H3HHn xapaKarnapHH gaBOM jTrnpum 3apyparu omnö öopMOKga.

Ep w3Hga xyKyKÖy3apnHKnapHH ÖapBaKT ongHHH OnumHHHr TatcupnaH TH3HMHHH aparum, ^aMHaTga xyKyKHH MagaHHaTHH WKcanTHpnm, ^yKaponapra KOHyHra xypMaT Ba KOHyH 6y3HHHmHHHHr xap KaHgañ KypHHHmura MypOcacH3nHK MyHOcaöaTHHH CHHrgupum, npo^nnaKTHK HmnapHH MyBO^HKnamrapHm, xyKyKÖy3apnHKnap yMyMHH npo^nnaKTHKacHHHHr 3aMOHaBHH TamKHnHH-xyKyKHH MexaHH3MnapHHH ^opnñ jram öyHHna KOHyHHHnHK HopManapH Ba ynapHH Kynnam aManneTH önnaH öornHK MyaMMonapHHHr hhmhh enHMHHH TonHm gon3ap6 xHCOÖnaHagn. fflyHHHrgeK, xyKyKÖy3apnHKnap cogHp этнnнmннннг caöaö Ba mapT-mapoHTnapHHH öapTapa^ этнm th3hmhhh TaKOMHnnamTHpHm HCTHKÖOnnapHHH TagKHK этнm xaM MyxHM axaMHaT Kacö этмoкga.

Á^ABHÉT^AP TÄX^H^H BA METO^O^OrHHCH

MaMnaKaTHMH3ga cyg-xyKyK COxacuga aManra OmupunaeTraH Ty6 HcnoxoTnap, xycycaH ^HHoaTHHnHKKa KapmH KypamHm cuecaruga xyKyKÖy3apnHKnap npO^unaKTHKacHHHHr ypHH Ba ponH ce3HnapnH gapa^aga Omuö öopMOKga. YrraH gaBp MOÖaÖHHga 3aMOH Tanaönapura ^aBOÖ öepaguraH "X,yKyKÖy3apnHKnap npO^HnaKTHKacH Ba ^HHOaTHHnHKKa KapmH KypamHmHHHr MyTnaKO aHrH th3hmh apaTHngH. OaKar ^a3Onam ÖHnaH kypkhthö, xyKyKÖy3apnHKnapHHHr OKHÖaTH ÖHnaH KypamHm эмac, öanKH HOKOHyHHH xapaKarnap COgHp этнnнmннннг ÖapBaKT OngHHH OnHm энг gOn3apö Ba3H$ara añnaHgH".

Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacH ^HHOaT KOgeKCHHHHr 277-MOggacHga Ha3apga TyTHnraH öe3OpHnHK ^HHOaTH Ba MatMypHH ®:aBO6rapnHK TyrpHCHgarH KOgeKCHHHr 183-MOggacHga öenrunaHraH Manga 6e3OpunHK xyKyKÖy3apnHrH ^aMOar TapTHÖHra KapmH KaparanraHnuru ÖHnaH h^thmohh xaB^nu xucOÖnaHagu.

Ee3OpHnHK ^HHOaTH Ba Manga 6e3OpunHK Ma3MyHaH ÖHp-ÖHpura ^yga aKHH öynraHnurH ynyH xap öup hhkh Hmnap OpraHH xOgHMH ynapHH ÖHp-ÖHpugaH ampara Onum Ba y3 ^aOnuaraga W3ara KenaeTraH xOnarnapra Tyrpu xyKyKHn öaxp

бера олиш куникмасига эга булиши талаб этилади. Бунинг учун уларнинг бир -биридан фаркли жихатларини ёритиш лозим булади.

Безорилик - жамоат тартибига карши каратилган жиноят булиб, жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан менсимасликда ифодаланган харакатлар шахсни уриш-дуппослаш, унга енгил тан жарохати етказиш ёки узганинг мулкига анча микдорда шикаст етказиш ёхуд уни анча микдорда нобуд килишдир.

Маълум буладики, жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан менсимаслик йули билан содир этиладиган безориликни жиноят сифатида бахолаш учун килмишда куйидаги белгилардан бири мавжуд булиши шарт:

- уриш-дуппослаш билан боглик хатти-харакатлар;

- баданга енгил шикаст етказиш;

- анча зарар етказиш билан боглик холда узганинг мулкига шикаст етказиш;

- анча зарар етказиш билан боглик холда узганинг мулкини нобуд килиш.

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2002 йил 14 июндаги

"Безориликка оид ишлар буйича суд амалиёти хакида"ги 9-сонли карорига биноан, безорилик килмишини жиноят сифатида бахолаш учун юкорида курсатилганларнинг (уриш-дуппослаш; баданга енгил шикаст етказиш; анча зарар етказиш билан боглиц цолда узганинг мулкига шикаст етказиш; анча зарар етказиш билан боглиц цолда узганинг мулкини нобуд цилиш) барчасининг бир вактда мавжуд булиши талаб этилмайди.

Хавфли рецидивист ёки ута хавфли рецидивист томонидан содир этилган майда безорилик хам уз-узидан жиноий жавобгарликни келтириб чикармайди.

Уз навбатида жамиятда юриш-туриш цоидаларини цасддан менсимаслик, уриш-дуппослаш, енгил тан жарохати етказиш ёки мулкка анча мицдорда шикаст етказиш ёхуд нобуд цилиш деганда нимани тушуниш лозимлигини билиб олишимиз зарур.

Жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан менсимаслик деганда, норматив-хукукий хужжатлар, одоб ва ахлок нормалари, урф-одат, анъаналар билан белгиланган жамоат тартибини (одамлараро муносабатлар, юриш-туриш коидалари, шаклланган ижтимоий турмуш тарзини) купол тарзда бузиш тушунилади.

Жамиятда юриш-туриш коидаларини менсимаслик куйидаги харакатларда намоён булиши мумкин:

фукароларга хакоратомуз муомала ва шилкимлик килиш;

жамоат жойларида уятли сузлар билан сукиниш;

жамоат жойларида очикчасига хожат чикариш ёки ялангоч холда булиш ва хоказоларда ифодаланади.

Жамиятда юриш-туриш коидаларини менсимаслик билан боглик харакатларнинг батафсил ва катъий руйхатини бериш мушкул булиб, бу ишнинг хусусиятидан келиб чикиб бахолашни талаб этадиган жараён хисобланади.

Уриш-дуппослаш деганда, айбдор томонидан жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан бузиб, шахснинг баданига шикаст етказмаган холда бир неча зарба бериш тушунилади.

Тан жароуатларининг озирлик даражаси фацатгина суд-тиббий экспертизаси орцали аницланади ва бундай экспертизани утказишга суришти-рувчи, терговчи, прокурор, судъянинг царори ёки суднинг ажрими асос булади.

Тан жарохати деганда, одамга ташки мухитнинг турли омилларининг таъсири натижасида вужудга келган аъзо ва тукималарнинг анатомик бутунлиги ва физиологик фаолиятининг бузилиши тушунилади.

Агар айбдор безориликни жабрланувчининг баданига уртача огир шикаст етказиб содир этган такдирда килмиш ЖКнинг 277-моддаси иккинчи кисми «а» бандига мувофик квалификация килинади.

уриш-дуппослашда енгил тан жарохати:

жабрланувчи соглигининг киска муддатга, яъни олти кунгача ёмонлашуви билан боглик булганлиги;

жабрланувчи соглигининг киска вакт, яъни олти кундан ортик, аммо йигирма бир кундан куп булмаган муддатга ёмонлашувига ёки умумий мехнат кобилиятининг унча узок булмаган муддатга йукотилишига сабаб булганлиги каби куринишлари ахамиятсиздир.

Зеро, уриш-дуппослашда жабрланувчининг баданига енгил шикаст етганлигининг узи килмишни жиноят сифатида бахолаш учун етарли хисобланади.

Узганинг мулкига шикаст етказиш - бу мулкни соз холатга келтириш ёки уни кайта тикланишининг имкониятини саклаб колган холда унга зарар етказиш.

Узганинг мулкини нобуд килиш - бу узганинг мулкини носоз холатга келтириш ёки уни кайта тикланишининг имкониятини саклаб колмаган холда унга зарар етказишдир.

Безориликда асосий эътибор берилиши зарур булган жихат бу айбдор узининг харакатлари билан жамоат тартибини бузаётганлигини англаган булиши лозимдир. Бунда мазкур хатти-харакатлар билан ва жамоат тартибини бузиш уртасида сабабий богланиш булиши шарт. Масалан: шахс уз хатти-

уаракатлари билан айни вацтда жамоат тартибини бузаётганлигини ва жамиятга нисбатан очицдан-очиц уурматсизлик цилаётганлигини уам яццол англаган булса, цилмиш безорилик сифатида квалификация цилинади ва шахсга царши жиноятларни назарда тутувчи моддалар билан цушимча квалификация цилишни талаб этмайди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Агар жамоат тартибини бузиш билан шахснинг конунга хилоф бошка харакатлари уртасида сабабий богланиш аникланмаган булса, унинг килмишини безорилик деб бахолаб булмайди. Бундай холда килмиш шахсга ёки мулкка карши каратилган жиноят сифатида квалификация килиниши лозим. Масалан: оилада, уйда кариндош-уруг, таниш-билишларга нисбатан содир этилган хакоратлаш, уриш-дуппослаш, баданга енгил шикаст етказиш каби харакатлар, агар улар шахсий келишмовчилик натижасида келиб чиккан булса ёхуд жабрланувчининг ножоиз хатти-харакатлари окибатида содир этилган булса, безорилик эмас, балки шахсга карши жиноят деб бахоланиши лозим.

Жиноят объекти - жамоат тартиби, тана дахлсизлиги, саломатлик, узганинг мулки.

Безорилик объектив томондан жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан менсимаслик, уриш-дуппослаш, баданга енгил шикаст етказиш ёки узганинг мулкига шикаст етказиш ёхуд нобуд килиш анча микдорда зарар етказишда ифодаланади.

Жиноят кодекси 277-моддасининг 1-кисмида кузда тутилган безориликнинг субъекти ун олти ёшга тулган, акли расо шахс хисобланади. Жиноят кодекси 277-моддасининг 2 ва 3-кисмларида кузда тутилган безориликнинг субъекти ун турт ёшга тулган шахслардир.

Безорилик субъектив томондан айбнинг касд шакли билан тавсифланади. Мотив - безорилик харакатлари булиб, субъект жиноий килмишнинг узидан, жамоат тартибининг бузилишидан рохатланади, у жамоатчиликка, жамиятга зид хулк-атворидан коникиш хосил килади.

Таъкидлаш уринлики, безорилик жиноятининг майда безориликдан фаркини ажратиб олиш жуда мухим хисобланади. Зеро, Чилонзор туманида амалга оширилган тахлиллар туманда содир этилган майда безорилик 2017 йилдан 2020 йилга кадар 170 фоизга, яъни 542 тадан 1466 тага ошганлигини курсатмокда.

Безорилик жиноятининг майда безориликдан фаркини куйидагиларда куришимиз мумкин:

Майда безорилик, яъни жамоат жойларида уятли сузлар билан сукиниш, фукароларга хакоратомуз шилкимлик килиш хамда жамоат тартибини ва фукароларнинг осойишталигини бузувчи шу каби бошка хатти-харакатларда ифодаланган жамиятда юриш-туриш коидаларини касддан менсимасликдир.

Маълум буладики, жамоат жойларида шахснинг содир этган килмишини майда безорилик деб бахолаш учун унда:

- уятли сузлар билан сукиниш;

- фукароларга хакоратомуз шилкимлик килиш;

- жамоат тартибини бузувчи хатти-харакатлар содир этиш;

- фукароларнинг осойишталигини бузувчи хатти-харакатлар содир этилади.

Агарда, шахс майда безорилик харакатларини давом эттириб, айбдорнинг кейинги харакатлари шахсни уриш-дуппослаш, унга енгил тан жарохати етказиш ёки мулкка анча микдорда шикаст етказиш ёхуд нобуд килиш билан содир этилган булса, шахс маъмурий жавобгарликка тортилмасдан, факат жиноий жавобгарликка тортилиши лозим.

Уятли сузлар билан сукиниш - шахснинг шаъни ва кадр-кимматини беодоблик билан тахкирлаш шаклида намоён булиши мумкин.

Фукароларга хакоратомуз шилкимлик килиш - шахсни хол-жонига куймаслик, унга хиралик килишда намоён булиши мумкин.

Жамоат тартибини бузувчи хатти-харакатлар деганда, кишиларнинг ижтимоий муомала ва хулк-атвор коидалари асосини ташкил этувчи узаро муносабатлари, юриш-туришлари, жамоат ва фукаролар тинчлиги, умумэътироф этилган ахлокий, хукукий, диний, маънавий, миллий ва бошка анъаналар, урф-одатлар ва кадриятларни хурмат килмаслик ёки уларга риоя этмаслик тушунилади.

Айбдорнинг фукароларнинг осойишталигини бузувчи хатти-харакатлари фукаролар тинчлигини бузиш, шовкин-сурон кутариш, баланд овозда хакоратомуз сузларни ишлатиш ва хоказоларда намоён булиши мумкин.

Шу уринда таъкидлаш уринлики, амалиётда безорилик ва майда безориликни бир-биридан ажратишда, шунингдек уларга хукукий бахо беришда турлича ёндашувлар мавжуд. Бу эса, уз навбатида, безорилик жинояти аломати мавжуд булган холатда килмишни асоссиз равишда МЖтКнинг 52-моддаси билан малакалаган холда жиноят ишини кузгатишни рад этиш ёки ЖКнинг 109-моддаси билан хато малакалашга хамда безорилик жиноятини хакикий курсаткичларининг яширилишига сабаб булиб колишига олиб келмокда.

ХУЛОСА

ИИО ходимлари жамоат жойларида безорилик жинояти ва майда безорлик билан боглик; маъмурий хукукбузарликларнинг барвакт олдини олиш учун куйидагиларга йул куймаслиги лозим:

- кучаларда, ховлилар ва йулакларда, стадионларда, хиёбонларда, истирохат боглари ва бошка жамоат жойларида (спиртли ичимликларни цуйиб сотиш рухсат берилган умумий овцатланиш корхоналари бундан мустасно) спиртли ичимлик истеъмол килиш;

- шахслар уртасида инсоний кадр-кимматга ва ижтимоий ахлокка дог тушириш;

- хакоратли сузлар ишлатиш, пул ва буюмлар тикиб киморбозлик килиш;

- фукароларнинг чумилиш кийимларида пляждан ташкари жойларда юриш;

- итларнинг белгиланмаган жойларда ва ахоли яшаш жойларида тумшук банди кийгизилмаган холда сайр эттириш;

- йирик ва майда шохли чорва моллари, от, эшаклар хамда хонаки паррандаларни кучалар, майдонлар, истирохат боглари ва бошка жамоат жойларига куйиб юбориш ёки бокиш;

- фукаролар томонидан автотранспорт бекатлари, кучалар буйида хамда мактабгача тарбия муассасалари, мактаблар, тиббиёт муассасалари, коллеж ва лицейларга туташ худудларда тамаки, сакич, уйда тайёрланган таомлар, салкин ичимликлар ва бошка махсулотлар билан савдо килиш;

- спорт ва бошка шовкинли уйинлар махсус ажратилган майдончаларда факат соат 7 дан 22 гача утказилишини назорат килиш;

- маиший ва курилиш чикиндиларни белгиланмаган жойларга ташлаш ёки йигиш ва бошкалар.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Конституция - эркин ва фаровон хаётимиз, мамлакатимизни янада тараккий эттиришнинг мустахкам пойдеворидир: Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 25 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси // Халк сузи. - 2017. - 8 дек.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни согломлаштириш, махалла институтини янада куллаб-куватлаш хамда оила ва хотин кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5938-сон фармони // https://lex.uz/docs/4740345.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.