Научная статья на тему 'ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАР ИШТИРОКИДА СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЖИНОЯТЛАРНИ КВАЛИФИКАЦИЯ ҚИЛИШДАГИ МУАММО ВА ЕЧИМЛАР'

ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАР ИШТИРОКИДА СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЖИНОЯТЛАРНИ КВАЛИФИКАЦИЯ ҚИЛИШДАГИ МУАММО ВА ЕЧИМЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

281
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таҳдидлар / жамоат хавфсизлиги / тажовуз / ҳарбий ҳаракатлар / жиноят ҳуқуқи / замонавий таҳдидлар

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Муҳаммаджон Исломиддин Ўғли Алимов

Сўнги йилларда Ўзбекистон Республикасида жиноят содир этиш кўпайиб бормоқда. Мазкур мақолада ҳарбий хизматчилар иштирокида содир этиладиган жиноятларни олдинни олиш, муаммолари ва уларни ечимлари ҳақида бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАР ИШТИРОКИДА СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЖИНОЯТЛАРНИ КВАЛИФИКАЦИЯ ҚИЛИШДАГИ МУАММО ВА ЕЧИМЛАР»

ХАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАР ИШТИРОКИДА СОДИР ЭТИЛАДИГАН ЖИНОЯТЛАРНИ КВАЛИФИКАЦИЯ ЦИЛИШДАГИ МУАММО ВА

ЕЧИМЛАР

Мухаммаджон Исломиддин ^ли Алимов

Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети Жиноий-хукукий фанлар кафедраси доценти, юридик фанлар буйича фалсафа

доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Сунги йилларда Узбекистон Республикасида жиноят содир этиш купайиб бормокда. Мазкур маколада харбий хизматчилар иштирокида содир этиладиган жиноятларни олдинни олиш, муаммолари ва уларни ечимлари хакида булади.

Калит сузлар: тахдидлар, жамоат хавфсизлиги, тажовуз, харбий харакатлар, жиноят хукуки, замонавий тахдидлар.

КИРИШ

Мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев Узбекистон Республикаси Куролли Кучлари ташкил этилганининг 30 йиллиги ва Ватан химоячилари куни муносабати билан сузлаган нуткида "Бугунги глобаллашув ва кескин ракобат даври, дунёнинг турли бурчакларида, жумладан, минтакамизда юз бераётган куролли можаро ва карама-каршиликлар, янги тахдид ва хатарлар олдимизга кечиктириб булмайдиган долзарб вазифаларни куймокда. Ана шундай гоят масъулиятли вазиятда мамлакатимизда тинчлик ва осойишталикни, фукароларнинг конституциявий хукук ва эркинликларини кафолатлаш ва химоя килишда Куролли Кучларимиз, хавфсизлик ва хукукни мухофаза килувчи идораларнинг урни ва ахамияти тобора ортиб бораётганлигини" таъкидлаган холда уларнинг профессионал тайёргарлиги ва уларнинг ижтимоий химоясига алохида эътибор каратиш лозимлигини таъкидлаб утди[1].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хдрбий хизматчиларнинг хаёти ва соглигининг кафолати сифатида 2021 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-27-сонли Президент Фармони билан тасдикланган Узбекистон Республикаси жамоат

May, 2022

1147

xaB^cronuru Концепцнaсннннг 2-6o6 16-öaHguga "^aMoaT xaB^cronuruHH öeBocuTa TatMHHnoBHu cyöteKraapHH Moggufi-TexHHK TatMHHnam, ynapHHHr xoguMnapuHH h^thmohh xhmoa Kunum gapa^acuHH omupum öyfiHHa Hopa-TagöupnapHH aManra omupum" no3HMnnrH KypcaranraH[2].

^khh Ba^Tnap HHuga KymHH MaMnaKaT ^030FHCTOHga cogup этнпaeтгaн OMMaBHH TapTHÖCH3nHKnap Ba HaMofiumnap ®:apaeHHga xapöufi xu3MaTHHnap Ba ynapHHHr akhh KapuHgomnapura HucöaTaH cogup этнпaeтгaн öup KaTop ^HHoaraap Ba ynapHHHr xyKyKufi oKuöaTnapu oFup oKuöaTnapHH KenTupuö HHKapMoKga. EyHra Mucon TapuKacuga ^yKaponap ToMoHugaH xapöufi TexHHKanap, Kyponnap Ba öomKa Typgaru Maxcyc xhmoa BocuranapuHH HoKoHyHufi эгaппaннmн, xapöufi xH3MaTHHnapHH xapöufi xapaKaraapga umTupoK этнmннн onguHH onum MaKcaguga ynapHHHr akhh KapuHgomnapu Ba ouna at3onapura HucöaTaH yTKa3unraH Tat3HKnap, afiHHKca umuMoufi Tou^a oöeKraapura Ba anoxuga Tou^anaHraH oöeKraapra öynraH Kyponnu xy^yMnap Ba öomKa xonaraap xapöufi xu3MaTHHHHHr ^mhoat xyKyKHga anoxuga cyöeKT öyna Typuö ^aöpnaHyBnu cu^araga umTupoKHunuKga arpeccuara yHpaeTraHnuruHH KypumHMH3 MyMKHH.

ffly HyKTat Ha3apgaH Ma3Kyp Taxgugnap KymHH MaMnaKarga cogup этнпгaнпнгн xaB^u öu3HHHr MaMnaKaTHMH3HH neraaö yTaguMH? Ma3Kyp Typgaru ^HHoaraap ynyH MaMnaKaTHMH3 KoHyHHunuruga KaHgafi Typgaru ®:aBoörapnHK Typnapu öenrunaHraH? AMangaru ^mhoat KoHyHH HopManapu xo3upru 3aMoHaBufi Taxgugnapra Kafi gapa^aga ^aBoö öepa onagu Ba my Kaöu öup KaTop caBonnap y3-y3ugaH unMufi TagKHKoTnapHHHr oöeKTura afinaHumu Taöuufi.

roKopuga KenTupunraH caBonnapHHHr aManufi enuMnapuHH aMangaru ^mhoat KoHyHHHnurHMH3ga öenrunaHraH ®:aBoörapnHK Typnapu, ^mhoat cyöteKraapHHHHr xyKyKufi MaKoMH, ^HHoaraapga umTupoKHunuK Kaöu Macananap HHMHfi Taxnunnap acocuga ypraHunraHuga öup KaTop MyaMMonap MaB^yg

ЭKaHПHГHHH KypumHMH3 MyMKHH.

MaMnaKaTga xapöufi xaB$ eKH ^aBKynoTga xonaT эtпoн KunuHraHnuru xonaTuga gaBnaT opraHnapuHHHr MaHcaögop maxcnapura KaparanraH pyxufi eKH ^ucMoHufi Ta3tfiHKnap öupuHHH HaBÖaTga xapöufi xu3MaTHunap Ba ynapHHHr akhh KapuHgomnapura KapaTunraHnuru, myHHHrgeK xapöufi xu3MaTHHnapHHHr coFnuru Ba xaeTura Kapmu KapaTunraH ^HHoaTnap KoHyH öunaH xapöufi xu3MaTHHHHHr ^mhoat xyKyKHHHHr anoxuga cyöeKTH cu^aTuga HHoöaTra onuHraH xonga Myxo^a3a KHnuHMaraH. fflyHHHrgeK Ma3Kyp Typgaru ^HHoaTnap yMyMufi acocga maxcHHHr coFnurura Ba xaeTura Kapmu ^mhoat

Typnapu öunaH TapTuöra conuHraH.

May, 2022

Конунчилик хужжатларига мувофик, хокимият вакиллари у ёки бу давлат функцияларининг амалга оширилишига жавобгар шахслар хисобланади. Хукукбузарликларга карши курашиш ва оммавий тартибсизликлар чогида хукукни мухофаза килиш органи ходимлари ва харбий хизматчиларнинг хаёти ва соглиги доимо хавф остида булади. Хркимият вакиллари уз конуний фаолиятини тула тукис амалга ошириши учун хукукий кафолат мухим ахамиятга эга. Бугунги кунда шу даражага бориб етдики айрим фукаролар хокимият вакилларининг конуний харакатларига очикдан очик тускинлик килиш ва зурлик ишлатиш холатларини содир этмокда.

Хокимият вакилига нисбатан зуравонлик куллаш нафакат уларнинг хаёти ва соглигига, балки хокимият, бошкарув ва жамоат бирлашмалари органларининг фаолият тартибига хам путур етказади. Бу эса давлат хокимиятининг ва мамлакатдаги хукук-тартиботнинг заифлашишига олиб келади.

Хусусан, Жиноят кодексининг 104, 105-моддаларида уз хизмат ёки фукаролик бурчини бажариши муносабати билан шахсга ёки унинг якин кариндошларига огир ёки уртача огир шикаст етказганлик учун жавобгарлик мавжуд. Лекин, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 30 апрелдаги "Узгалар мулкини угрилик, талончилик ва боскинчилик билан талон-торож килиш жиноят ишлари буйича суд амалиёти тугрисида" ги 30-сонли Карорида "Хаёти ёки соглик учун хавфли булмаган зурлик деганда, енгил тан жарохати етказишни тушуниш лозим. Бундай зурлик жабрланувчига жисмоний азоб берувчи ёки унинг эркинлигини чеклаб куювчи харакатларда ифодаланиши мумкин"лиги курсатилган[3].

Шу сабабли, амалдаги Жиноят Кодексининг 104, 105 моддаларида хизмат вазифасини бажараётган хукукни мухофаза килувчи органнинг ходими ёки харбий хизматчиларига хаёт ёки соглик учун хавфли булмаган зурлик ишлатилиши билан тугалланган жиноят деб топилиши, яъни окибатда тан жарохати келиб чикиш ёки чикмаслигидан катъий назар жиноят деб топилиши тартибга солинмаган (Мазкур моддаларда мазмунан тартибга солишнинг имкони хам мавжуд эмас, сабаби мазкур моддалар факатгина тан-жарохати билан боглик булган жиноий ходисаларни тартибга солади).

Жиноят кодекси 112-моддасида хам уз хизмат ёки фукаролик бурчини бажариши муносабати билан шахсга ёки унинг якин кариндошларига нисбатан улдириш ёки зурлик ишлатиш билан куркитиш содир этилган булса огирлаштирувчи холат

May, 2022

1149

сифатида жавобгарликка тортилиши белгиланган. Бирок, мазкур нормада тартибга солинган ижтимоий хавфли килмишда объектив томондан зурлик ишлатишга харакат белгилари мавжуд эмас.

Россия, Озарбайжон, ^озогистон, Тожикистон каби давлатларнинг халкаро тажрибаси[4] ни урганиш шуни курсатадики, давлат органлари ходимлари ва уларнинг кариндошларига хизмат вазифаларини бажариши муносабати билан зуравонлик куллаганлик учун жиноий жавобгарлик мавжуд.

^онуний фаолиятни таъминлаш ва хокимият вакилларининг фаолиятига аралашишнинг олдини олиш учун нафакат узини, балки якинларини хам химоя килишни таъминлаш максадга мувофик. Шундагина хокимият вакиллари, хусусан, Ички Ишлар органлари, Миллий гвардия харбий хизматчилари (ходимлари) ва бошка хукукни мухофа килувчи орган ходимлари ва харбий хизматчилари узларини ва якинларини хаёти ва соглигига тажовузлардан конун химоясида эканини хис этсагина, астойдил, фидокорона мехнат киладилар. Шундай экан, амалдаги ЖКга узгартириш ва кушимчалар киритган холда "Хркимият вакилига ёки унинг якин кариндошларига нисбатан хизмат вазифасини бажариши, худди шунингдек хизмат вазифаларини бажарганлиги муносабати билан уч олиш максадида хаёт ёки соглик учун хавфли булмаган (булган) зурлик ишлатганлиги учун жавобгарлик белгилаган холда амалдаги ЖКга янги "Хркимият вакилига нисбатан зурлик ишлатиш" жиноят турини киритган холда куйидагича:

219!-модда. Хркимият вакилига нисбатан зурлик ишлатиш Хркимият вакилига ёки унинг якин кариндошларига нисбатан хизмат вазифасини бажариши, худди шунингдек хизмат вазифаларини бажарганлиги муносабати билан уч олиш максадида хаёт ёки соглик учун хавфли булмаган зурлик ишлатиш -

базавий хисоблаш микдорининг юз бараваридан икки юз бараваригача микдорда жарима ёки уч юз олтмиш соатдан турт юз соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилдан беш йилгача ахлок тузатиш ишлари ёки уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд уч йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Хркимият вакилига ёки унинг якин кариндошларига нисбатан хизмат вазифасини бажариши, худди шунингдек хизмат вазифаларини бажарганлиги муносабати билан уч олиш максадида хаёт ёки соглик учун хавфли булган зурлик ишлатиш -

May, 2022

уч йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёки уч йилдан беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи кисмида назарда тутилган харакатлар:

а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;

б) икки ёки ундан ортик шахсга нисбатан;

в) вояга етмаган шахсга нисбатан;

г) ожиз ахволдалиги айбдорга аён булган шахсга нисбатан;

д) хомиладорлиги айбдорга аён булган аёлга нисбатан;

е) бир гурух шахслар ёки уюшган гурух томонидан ёхуд уюшган гурух манфаатларини кузлаб;

ж) бошка бирор жиноятни яшириш ёки унинг содир этилишини осонлаштириш максадида жиноят содир этилган булса -

беш йилдан ун йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланишини белгилаш максадга мувофик.

Шунингдек, бугунги кунда айрим шахслар тмонидан, хукукни мухофаза килувчи органларнинг ходимларига турли тахдидлар амалга оширилиш купайиб кетаётганлигини инобатга олиб, алохида нормада хукукни мухофаза килувчи органлар ходимлари ва харбий хизматчиларининг хаётига килинган тажовуз учун жиноий жавобгарликни куллаш максадга мувофик.

Мазкур турдаги жавобгарлик бир катор Европа (Белгия, Люксунбург, Швеция, Норвегия ва Дания) давлатлари ва А^Шларининг бир катор штатларида мавжуд[5].

Шу сабали амалдаги ЖКга узгартириш ва кушимча киритган холда:

2192-модда. Хукукни мухофаза килувчи органларнинг ходимлари ёки харбий хизматчиларни улдириш

Хукукни мухофаза килувчи органларнинг ходимлари ёки харбий хизматчиларни уз хизмат вазифаларини бажариши муносабати билан касддан улдириш, -

йигирма йилдан йигирма беш йилгача озодликдан махрум килиш ёки умрбод озодликдан махрум килиш жазоси билан жазоланишини белгилаш максадга мувофик.

Шунингдек, Оммавий тартибсизликлар давомида тартиббузарликда иштирок этаётган фукаролар томонидан жамоат тартибини саклаш учун хизматга жалб килинган харбий хизматчи (ходим)га

бириктирилган жанговар, махсус ёки транспорт машиналарини

May, 2022

эгаллашга булган интилиш ошиб боради. Бунга мисол тарикасида кушни Крзогистон Республикасидаги оммавий тартибсизликлар вактида харбий транспорт воситаларини эгаллашга булган уринишлар ва эгаллаш холларини келтириш мумкин.

Айнан шу бошка холатларни олдини олиш, шунингдек давлат бошкарув органларининг уз функционал вазифаларини тургун бажариши хамда ушбу харакатларнинг ижтимоий хавфлилиги нуктаи назаридан, бу каби харакатлар учун жиноий жавобгарлик белгилаш максадга мувофик.

Амалдаги ЖКнинг 267-моддасида Транспорт воситасини олиб кочиш жинояти тартибга солинган булиб, мазкур модданинг диспозициясида транспорт воситаси деганда умумий шахслар фойдаланиладиган барча турдаги транспорт воситалари тушунилади. Шу нуктаъи назардан хозирги кунда амалдаги конунчиликка мувофик харбий ёки харакат килиш воситаларини (яъни харбий кисм хисобида турган лекин харбий техникага кирмайдиган транспорт воситалари (автомоби, дарё транспорти ва в.к.[6])транспорт воситаларини олиб кочганлик учун ЖКнинг 267-моддаси билан квалификация килинмокда.

Лекин, харбий транспорт воситалари таркибий кисмига харбий курол-аслаха ва укотар куроллар бриктирилганлигини, шунингдек харбий транспорт ва харакат килиш воситаларига кушинларнинг жанговар харакатга келиш ва жанговар вазифаларни бажариш билан боглик вазифалари мавжудлигини, хамда мазкур техникаларни олиб кочилиши натижасида кушинлар уз жанговар вазифаларини уз вактида ёки умуман бажара олмаслик каби огир окибатлар келиб чикишини инобатга олган холда мазкур янги тартибдаги моддани ЖКга киритиш максадга мувофик. (Мазкур шу турдаги жиноятлар кушни Афгонистон харбий хизматчилари томонидан 2021 йилда Толибонларни мамлакатни эгаллашга каратилган куролли харакатлари даврида шуингдек, Козогистонда содир этилган оммавий тартибсизликлар жараёнида содир этилган).

Шу сабали амалдаги ЖКга "Оммавий тартибсизликлар вактида жамоат тартибини саклаш учун хизматга жалб килинган харбий хизматчи (ходим)га бириктирилган жанговар, махсус ёки транспорт машиналарини эгаллаш" жиноятини киритган холда:

Оммавий тартибсизликлар вактида жамоат тартибини саклаш учун хизматга жалб килинган харбий хизматчи

(ходим)га бириктирилган жанговар, махсус ёки транспорт

May, 2022

машиналарини боскинчилик, талончилик ёки хаёт учун хавфли булган бошкача усулда эгаллаш, -

беш йилдан ун йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Уша харакат:

а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;

б) бир гурух шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб;

ун йилдан ун беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

Уша харакат:

а) ута хавфли рецидивист томонидан;

б) уюшган гурух томонидан содир этилган булса, —

ун беш йилдан йигирма йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланишини белгилаш максадга мувофик.

ХУЛОСА

Хулоса урни шуни таъкидлаш лозимки мазкур юкорида келтирилган таклифлар биринчидан, харбий хизматчилар ва хукукни мухофаза килувчи орган ходимларини хаёти ва соглигини жиноят хукуки нуктаъи назаридан мухофаза килган холда уларнинг оила аъзоларини хам хавфсизлигини таъминлашга;

иккинчидан, Тинчлик ва жанговар харакатлар чогида харбий хизматчиларнинг хаётини мухофаза этган холда уларнинг жиноят ва жиноят процессининг алохида субекти сифатида киритилишига;

учинчидан, харбий мулк ва харбий техниканинг харбий харакатлар олиб бориш билан боглик вазиятда уларни эгалланишини хукукий жихатдан олдини олишга ва мазкур холатда жиноий окибат келтириб чикариш тахдиди остида химоя килишга сабаб булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг Куролли Кучлари ташкил этилганининг 30 йиллиги ва Ватан химоячилари куни муносабати билан байрам табригидаги нутки., https://president.uz/uz/lists/view/4916

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-27-

сонли Фармони., www.lex.uz

May, 2022'

1153

3. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 30 апрелдаги "Узгалар мулкини угрилик, талончилик ва боскинчилик билан талон-торож килиш жиноят ишлари буйича суд амалиёти тугрисида" ги №30-сонли карори., www.lex.uz/

4. Россия Ферацияси, Озарбайжон, Козогистон Республикаси, Тожикистон Республикаси Жиноят кодекслари., www.norma.uz/

5. А.А.Трефилов., "Уголовный права зарубежных стран"., Том-2., Москва -2018 г., ст - 68-94.

6. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шархлар/М. Рустамбаев. -Тошкент: "Yuridik adabiyotlar publish", 2021. - 705 б.

d ©

ф'

May, 20221

1154

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.