Научная статья на тему 'ҲАҚОРАТ ҚИЛИШ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК НАЗАРДА ТУТИЛГАН ЎЗБЕКИСТОН ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ'

ҲАҚОРАТ ҚИЛИШ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК НАЗАРДА ТУТИЛГАН ЎЗБЕКИСТОН ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
1579
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳақорат қилиш / жавобгарлик / жиноят / тажовуз / қадр-қиммат / озодликдан маҳрум қилиш / insult / responsibility / crime / aggression / dignity / imprisonment.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Бабаев, Таджибай Бахтиёрович

Мақолада ҳақорат қилиш учун жавобгарлик назарда тутилган Ўзбекистон ва Россия Федерацияси, Беларусь, Қозоғистон, Қирғиз, Арманистон, Эстония, Молдова, Тожикистон Республикалари, Германия Федератив Республикаси жиноят қонунчилигининг қиёсий таҳлили қилиниб, жиноят кодексини такомиллаштириш бўйича муаллифлик таклифлари ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE ANALYSIS OF THE CRIMINAL LEGISLATION OF UZBEKISTAN AND FOREIGN COUNTRIES, WHICH ARE RESPONSIBLE FOR INSULATION

The article provides a comparative analysis of the criminal legislation of Uzbekistan and the Russian Federation, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Armenia, Estonia, Moldova, Tajikistan, the Federal Republic of Germany, which provides for liability for insult, and developed author's proposals to improve the criminal code.

Текст научной работы на тему «ҲАҚОРАТ ҚИЛИШ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК НАЗАРДА ТУТИЛГАН ЎЗБЕКИСТОН ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ЖИНОЯТ ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ХДКОРАТ КИЛИШ УЧУН ЖАВОБГАРЛИК НАЗАРДА ТУТИЛГАН УЗБЕКИСТОН ВА ХОРИЖИЙ ДАВЛАТЛАР ЖИНОЯТ КОНУНЧИЛИГИНИНГ КИЁСИЙ ТАХДИЛИ

Бабаев Таджибай Бахтиёрович

Узбекистан Республикаси Миллий Гвардияси Кашкадарё вилояти буйича бошкармаси бошлигининг уринбосари

АННОТАЦИЯ

Мацолада уацорат цилиш учун жавобгарлик назарда тутилган Узбекистон ва Россия Федерацияси, Беларусь, Козогистон, К^иргиз, Арманистон, Эстония, Молдова, Тожикистон Республикалари, Германия Федератив Республикаси жиноят цонунчилигининг циёсий таулили цилиниб, жиноят кодексини такомиллаштириш буйича муаллифлик таклифлари ишлаб чицилган.

Калит сузлар: уацорат цилиш, жавобгарлик, жиноят, тажовуз, цадр-циммат, озодликдан маурум цилиш.

В статье проводится сравнительный анализ уголовного законодательства Узбекистана и Российской Федерации, Беларуси, Казахстана, Кыргызстана, Армении, Эстонии, Молдовы, Таджикистана, ФРГ, которым предусмотрена ответственность за оскорбление, и разрабатываются авторские предложения. усовершенствовать уголовный кодекс.

Ключевые слова: оскорбление, ответственность, преступление, агрессия, достоинство, лишение свободы.

The article provides a comparative analysis of the criminal legislation of Uzbekistan and the Russian Federation, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Armenia, Estonia, Moldova, Tajikistan, the Federal Republic of Germany, which provides for liability for insult, and developed author's proposals to improve the criminal code. Keywords: insult, responsibility, crime, aggression, dignity, imprisonment.

Узбекистон Республикаси Конституциясида шахснинг шаъни ва кадр кимматини мухофаза этилишини таъминловчи куйидаги нормалар мавжуд: "Х,ар ким уз шаъни ва обрусига килинган тажовузлардан, шахсий хдётига аралашишдан хдмояланиш ва турар жойи дахлсизлиги хукукига эга (27-м.),

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

фукаролар Конституция ва конунларга риоя этишга, бошка кишиларнинг хукуклари эркинликлари, шаъни ва кадр-кимматини хурмат килишга мажбурдирлар (48-м.)1.

Шахснинг шаъни ва кадр-кимматини беодоблик билан касддан тахкирлаганлик учун Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг "Шахснинг озодлиги, шаъни ва кадр-кимматига карши жиноятлар" номли VI бобининг 140-моддаси билан жиноий жавобгарлик белгиланган. Модда уч кисмдан иборат булиб, нашр килиш ёки бошкача усулда купайтирилган тарзда, шу жумладан оммавий ахборот воситаларида, телекоммуникация тармокларида ёки Интернет жахон ахборот тармогида жойлаштириш оркали хакорат килиш, жабрланувчини уз хизмат ёки фукаролик бурчини бажариши муносабати билан боглик холда хакорат килиш, хавфли рецидивист томонидан ёки тухмат килганлиги учун илгари судланган шахс томонидан хакорат килиш каби турлари мавжуд. Жиноят кодексида жиноий жазоларни килмишнинг ижтимоий хавфлилигига мослаштириш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилмокда, хусусан хакорат килиш яъни шахснинг шаъни ва кадр-кимматини беодоблик билан касддан тахкирлаганлик учун жавобгарлик белгиланган 140-моддаси 3-кисми санкциясидаги «ёки бир йилгача озодликдан махрум килиш» деган сузлар Узбекистон Республикасининг 2020 йил 25 декабрдаги "Узбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига хамда Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги УР^-658-конуни2га асосан чикариб ташланди. Мазкур конун, шахснинг шаъни ва кадр-кимматини беодоблик билан касддан тахкирлаганлик учун озодликдан махрум килиш жазоси тайинланмаслигининг хукукий асоси булиб хизмат килади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жиноят-хукукий сиёсат энг долзарб муаммоларидан бири бу - жиноят конунчилигини такомиллаштириш хисобланади 3 . Жиноят конунчилигини такомиллаштириш ва ундаги муаммоларни аниклаш ва хал килиш, хорижий давлатлар жиноят конунчилигини шахснинг шаъни ва кадр-кимматини

1 Узбекистон Республикаси Конституцияси: https://lex.uz/docs/20596

2 Узбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига хамда Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги Конуни: https://lex.uz/docs/5186087?ONDATE=26.12.2020%2000#5189433

3 Р.Б.Осокин Декриминализация клеветы и оскорбления как одна из форм реализации уголовной политики // Социально-экономические явления и процессы. 2012. №7-8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/dekriminalizatsiya-klevety-i-oskorbleniya-kak-odna-iz-form-realizatsii-ugolovnoy-politiki (дата обращения: 19.04.2022).

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

беодоблик билан касддан тахкирлаганлик учун жавобгарлик белгиланган нормаларини киёсий-хукукий тахлил килиш оркали хам амалга оширилади.

Россия Федерацияси Давлат думасининг 2011 йил 17 ноябрдаги "Россия Федерацияси Жиноят кодексига узгартириш киритиш хакида"ги конуни билан ЖК 130-моддаси "Хдкорат килиш" жинояти декриминализация килинди. Шу билан бирга, хакорат килишнинг махсус таркиблари яъни суд иштирокчиларини, судни ёки одил судловни амалга оширишда иштирок этаёган бошка шахсларни хакорат килиш (Россия Федерацияси ЖК 297-м.), хокимият вакилини хакорат килиш (ЖК 319-м.) ва харбий хизматчини хакорат килиш (ЖК 336-м.) учун жавобгарлик белгиланган нормалар мазкур инсонпарварлик ислохотлари доирасига киритилмади.

Беларусь Республикаси Жиноят кодекси 189-моддасида белгиланган хакорат килиш жинояти декриминализация килиниб, амалдаги Жиноят кодексида хакорат килишнинг Беларусь Республикаси Президентини хакорат килиш (368-м.), хокимият вакилини хакорат килиш (369-м.), Судья ёки халк маслахатчисини хакорат килиш (391-м.), Буйсунувчининг рахбарини, рахбарнинг буйсунувчини хакорат килиши (444-м.) каби шакллари учун жиноий жавобгарлик мавжуд4.

^030f^t0h Республикаси Жиноят кодекси 131-моддаси билан хакорат килиш учун жавобгарлик белгиланган булиб, унга кура модда икки кисмдан иборат ва санкцияда озодликдан махрум килиш жазоси назарда тутилмасдан, жарима, ахлок тузатиш ишлари ва мажбурий жамоат ишлари жазоси тайинланиши мумкинлиги белгиланган. Шунинг жиноят кодексида давлат рахбарини (ЖК 373-м.) ва хокимият вакилини (ЖК 378-м.) хакорат килганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган5.

Республикаси Жиноят кодексида хакорат килиш билан боглик жиноят таркиби мавжуд эмас, факатгина жабрланувчининг огир хакорат килиши айбланувчини аффект холатга солиши окибатида жабрланувчининг улимига ёки унга огир тан жарохати етказилишига сабаб булиши ЖКнинг 131 ёки 141-моддалари билан квалификация килинишига сабаб булади6.

Арманистон Республикаси Жиноят кодексининг 136-моддасида хакорат килиш учун жиноий жавобгарлик белгиланган булиб, модда икки кисмдан

4 Беларусь Республикаси Жиноят кодекси https://online.zakon.kz/Document/7doc id=30414984&pos=375;-49#pos=375;-49

5 Крзогистон Республикаси Жиноят кодекси https://online.zakon.kz/Document/7doc id=31575252&pos =402;-132#pos=402;-132

6 Киргиз Республикаси Жиноят кодекси: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/m-ru/111527

1031

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

иборат булиб санкциясида жарима ёки ахлок тузатиш жазолари тайинланиши мумкинлиги белгиланган, озодликдан махрум килиш куринишидаги жазо назарда тутилмаган. Шу билан бирга, хакорат килишнинг хокимият вакилига нисбатан (ЖК 319-м.), судга, суд иштирокчиларига нисбатан (343-м.), харбий хизматчига нисбатан (360-м.) турлари учун жиноий жавобгарлик хам назарда тутилган7.

Эстония Республикаси Жиноят кодексининг 130-моддасида узганинг шаъни ва кадр кимматини беодоблик билан тахкирлаган учун жарима ва камок жазоси тайинланиши мумкинлиги белгиланган. Шунингдек, мансабдор шахснинг уз мансаб ваколатини суиистемол килиб, фукарони шаъни ва кадр кимматига таъсир килувчи хатти харакатлар килиши (1611-м.), жамоат тартибини саклаш билан бглик вазифани бажараётган шахсни хакорат килиш учун (183-м.) жиноий жавобгарлик назарда тутилган8.

Молдова Республикаси Жиноят кодексида хакорат килиш учун жиноий жавобгарлик белгиланмаган факат харбий хизматчини рахбари ёки буйсунувчи томонидан ха;орат килганлиги учун ЖК 366-моддасида жиноий жавобгарлик белгиланган.

Тожикистон Республикаси Жиноят кодексида хакорат килиш учун алохида жиноий жавобгарлик белгиланмаган булсада Президентни оммавий тарзда хакорат килиш (ЖК 137-м.), Миллий тинчлик ёки миллат етакчисини хакорат килиш (ЖК 1371-м.) хокимият вакилини хакорат килиш (ЖК 330-м.), судни ёки суд жараёни иштирокчиларини хакорат килиш (ЖК 355-м.), харбий хизматчини хакорат килиш (ЖК 372-м.) учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган9.

Германия Федератив Республикаси Жиноят кодексининг 14 булими "^акорат килиш" деб номаланган булиб, унда шахнинг шаъни ва кадр кимматини топташга каратилган турли килмишлар учун жавобгарлик назарда тутилган. Жиноят кодексининг 185-моддасида хакорат килганлик учун жавобгарлик белгиланган булиб, огирлаштирувчи холатда масалан, хакикий харакатлар билан хакорат килганлик учун икки йилгача озодликдан махрум килиш тайинланиши мумкинлиги белгиланган. Бундан ташкари, суд жараёни

7 Арманистон Республикаси Жиноят кодексиhttp://www.parliament.am/legislation.php?ID=1349&lang= rus&sel=show#17

8 Эстония Республикаси Жиноят кодексиhttps://www.legislationline.org/download/id/6462/file/Estonia _CC_as_of_2002_ru.pdf

9 Тожикистон РеспубликасиЖиноят кодекси: https://www.legislationline.org/download/id/8920/file /Tajikistan CC 1998 _am2020_ru.pdf

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

иштирокчиларини хакорат килганлик ЖК 194-моддасида, узаро хакорат

хакорат килишнинг эътиборли жихати икки томон хам бир вактда бир бирини хакорат килган булса, суд уларнинг иккисини хам жавобгарликдан озод килиши мумкин. Хорижий давлатлар жиноят конунчилигида хакорат килиш учун жиноий жавобгарлик белгиланган нормаларнинг тахлили, Россия Федерацияси, Беларусь Республикаси, Киргиз Республикаси, Молдова Республикаси, Тожикистон Республикаси жиноят кодексларида харокат килиш декриминализация килинганлигини, бирок хокимият вакилини, президентни, судни хакорат килганлик учун жиноий жавобгарлик мавжудлигини, ^озогистон Республикаси, Арманистон Республикаси, Эстония Республикаси, Германия Федератив Республикаси жиноят кодексларида хакорат килиш узганинг шаъни ва кадр кимматига карши жиноят хисобланиб, алохида норма билан жиноий жавобгарлик белгиланган.

ХУЛОСА

Хулоса урнида таъкидлаш жоизки, жиноят кодексида инсонпарварлик ислохотларининг давоми сифатида, шахснинг шаъни ва кадр-кимматини беодоблик билан касддан тахкирлаш учун жиноий жавобгарлик белгиланган Жиноят кодексининг 140-моддаси декриминализация килиниши, мазкур ижтимоий муносабатларга зарар етказилиши маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекс билан мухофаза килиниши лозим.

REFERENCES

1. Ibrohimov, A. A. O., Koryogdiyev, B. U. O., & Tojiboyev, S. Z. (2022). KORPORATIV NIQOBLARNI OLIB TASHLASH KONSEPSIYASI VA UNI O'ZBEKISTON KORPORATIV HUQUQIDA TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 1068-1082.

2. Зокиров И.Б. Фукаролик хукуки: Дасрлик. I кисм. Т., 2006. ТДЮИ, 47-б., Гражданское право: Учебник.Ч.2./Под.ред.А.П.Сергеева,Ю.К.Толстого. М., 2003. С. 90.

3. Ibrohimov, A. A. M. O. G. L., & Nechaeva, E. V. (2022). XALQARO INVESTITSIYA HUQUQIDA MILLIY REJIM VA ENG QULAY SHARTLAR REJIMI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(2), 414-425.

килганлик учун ЖК 199-моддаси билан жавобгарлик белгиланган. Узаро

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.