Научная статья на тему 'XX аср ҳинд адабиётида гендер тенглиги масаласи (Махадеви Варма ижоди мисолида)'

XX аср ҳинд адабиётида гендер тенглиги масаласи (Махадеви Варма ижоди мисолида) Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
48
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Востоковедение
Область наук
Ключевые слова
образ / миссионер / инқилоб / тажриба / жамоавий / индивидуал / прогрессив / образ / миссионер / революция / опыт / коллективный / личность / прогрессивный.

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Умида Махамадходжаева

Ушбу мақолада Махадеви Варма ҳикояси тахлили орқали аёлнинг ҳаётда тутган ўрни, унинг ўзига хос қарашлари, фикрларини ҳинд аёли образи мисолида талқин этишга ҳаракат қилинган. Шу жумладан икки муҳим омил мавжуд бўлиб, назария ва амалиётдан иборатдир. Назария бўлмаса амалиёт бўла олмагани¬дек, амалиёт эса назариясиз мумкин бўлмайди. М.Варма ўз мақоласида яшашни шу икки омилга асосланишини кўрсатиб ўтган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Проблема гендерного равенства в индийской литературе ХХ века. (В случае работы Махадеви Вармы)

Данная статья посвящена исследованию творчества Индийской писательницы Махадеви Вармы на примере рассказа “Живое искусство”. Автор статьи на основе проведенного анализа предпринимает попытку осмыслить роль женщины в общественной жизни Индии, на примере образа индианки раскрывает уникальное мировоззрение и отношение к семье, детям индийских женщин. При освещении сюжета рассказа автор статьи показывает, что, по мнению М.Вармы, в жизни есть два важных фактора – это теория и практика. Как не может быть практики без теории, так и не может быть теории без практики, в произведении М. Вармы утверждается мысль о том, что выживание основывается на этих двух факторах.

Текст научной работы на тему «XX аср ҳинд адабиётида гендер тенглиги масаласи (Махадеви Варма ижоди мисолида)»

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

МАХ4МАДХОДЖ4ЕБА УМИДА

уцитувчи, УДЖТУ

XX аср хинд адабиётида гендер тенглиги масаласи (Махадеви Варма ижоди мисолида)

Crossref doi: https://doi.org/10.37547/os/vol-01issue-02-03

Аннотация. Ушбу мацоладаМахадеви Варма уикояси тахлили орцали аёлнинг уаётда тутган урны, унинг узига хос царашлари, фикрларини уинд аёли образи мисолида талцин этишга уаракат цилинган. Шу жумладан икки мууим омил мавжуд булиб, назария ва амалиётдан иборатдир. Назария булмаса амалиёт була олмаганидек, амалиёт эса назариясиз мумкин булмайди. М.Варма уз мацоласида яшашни шу икки омилга асосланишини курсатиб утган.

Таянч суз ва иборалар: образ, миссионер, инцилоб, тажриба, жамоавий, индивидуал, прогрессив.

Аннотация. Данная статья посвящена исследованию творчества Индийской писательницы Махадеви Вармы на примере рассказа "Живое искусство". Автор статьи на основе проведенного анализа предпринимает попытку осмыслить роль женщины в общественной жизни Индии, на примере образа индианки раскрывает уникальное мировоззрение и отношение к семье, детям индийских женщин. При освещении сюжета рассказа автор статьи показывает, что, по мнению М.Вармы, в жизни есть два важных фактора - это теория и практика. Как не может быть практики без теории, так и не может быть теории без практики, в произведении М. Вармы утверждается мысль о том, что выживание основывается на этих двух факторах.

Опорные слова и выражения: образ, миссионер, революция, опыт, коллективный, личность, прогрессивный.

Abstract. This article analyzes the story of Mahadevi Varma and tries to explain her unique views and opinions on the role of women in life in the example of the Indian woman. Two important factors, including theory and practice. Just as there is no practice without theory, there is no theory without practice. In his article, Varma argues that survival is based on these two factors.

Keywords and expressions: image, missionary, revolution, experience, collective, individual, progressive.

Хинд адабиёти бепаён денгизга ухшайди. Бу денгизга кай сохилдан якинлашманг, у узига хос мавж, жушкин харакат ва тароватга эга эканлигига гувох булади киши. Бу улкан уммон XX асрда хам асло харакатдан тухтагани йук. Хинд адабиётида хам хотин-кизлар образи жуда катта ахамиятга эга. Маълумки, аёл образи оркали кадимда инсоннинг турли хис-туйгулари, орзу-умидлари ва хаётий максадлари ифода этилган.

Ушбу маколада Махадеви Варма хикояси тахлили оркали аёлнинг хаётда тутган урни, унинг узига хос карашлари, фикрларини хинд аёли образи мисолида талкин этишга харакат килинган. Аввал Махадеви Варма хакида кискача маълумот бериш махсадга мувофикдир.

XX асрнинг машхур ва истеъдодли хинд шоираси, ёзувчиси, таржимон Махадеви Варма 1907 йил зиёлилар оиласида тугилган. У Индурадаги махаллий миссионерлик мактабида тахсил олган ва санскрит тили, инглиз тили ва расм чизиш кабилардан сабок олган. 1919 -йилда Аллохободдаги коллежга укишга киради ва 1932-йилда Аллохобод университетининг санскрит тили буйича дипломни кулга киритади.

Махадеви Варма ёзувчи, мухаррир, укитувчи булиб ишлади. Аллохободдаги Прайог махила видяпитхга (Аёллар мактаби) кушган хиссаси уша давр учун инкилобий ходиса булган. 1932 йилдан "Чанд" ("Ой") номли аёллар журналига рахбарлик килади. У бир неча шеърлар тупламини нашр эттирган насрда ижод килган ва болалар учун бир канча кизикарли китоблар ёзган.

Махадеви Варма XX асрда Хиндистоннинг энг кузга куринган аёлларидан бири эди. Адиба мустамлака даврида хам куплаб адабий мукофотлар билан такдирланган. 1956 йилда Хиндистон Хукуматининг "Падма Бхушан" номли олий мукофоти билан такдирланган. 1979 йилда у Бутун Хиндистон адабиёт академиясининг биринчи аёл аъзоси булган. 1991 йил 16-сентябрда Хиндистон Федерал почтаси унинг сурати туширилган почта маркасини чикарган.

Хар бир асарни тасвирлашда ва хар бир нарсани яратишда иккита мухим кисм мавжуд. Бири иккинчисиз тулик булмайди, чунки тажрибасиз билим исботсиздир, билимсиз тажриба асоссиздир - шунинг учун хар бир фаннинг, амалий санъатнинг бир канча кисми булиши зарур.

18

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

Ва х,ар бир амалий санъат факат узига хос фаннинг издоши булиш оркали муваффакият козонади. Бу иккиси шунчалик нисбийки, бирини билиш учун иккинчисини урни ута мух,им.1

Фан нуктаи назаридан олиб карайдиган булсак, иккита мух,им омил мавжуд булиб, назария ва амалиётдан иборатдир. Назария булмаса амалиёт була олмаганидек, амалиёт эса назариясиз мумкин булмайди. М.Варма уз маколасида яшашни шу икки омилга асосланишини курсатиб утган.

Агар биз ранглар ва уларнинг аралашмалари хдкида билсак, буёк мойкаламлари хдкида хдмма нарсани тушунсак, лекин бу билимларни х,еч качон тажрибага кулламасак, расмга оид билимларимиз тулик булмай колади. Худди шундай, агар биз бу билимсиз рангларни куллашга хдракат кила бошласак, унда бизнинг уринишимиз х,ам муваффакиятсиз саналади. Рассомликни мукаммал уддалаш ва муваффакиятли рассом булиш учун биз у билан боглик билимларни билишимиз ва фойдаланишимиз керак. Бошка санъат турлари учун х,ам худди шундай булади.

Агар диккат билан карайдиган булсак, дунёда яшаш х,ам шундай бир санъат булиб куринадики, унда юкоридаги иккала восита х,ам булиши керак. Баъзи тамойилларни билиш жамоавий ва индивидуал ривожланиш учун канчалик зарур булса, бу тамойилларни тегишли вактда ишлатишни билиш х,ам шунчалик зарур. Тамойилни тушунмай, уларни уринсиз ишлатишда давом этаверсак, маънони тушунмай килган ишимиз маъносиз булиб колади.

Урф-одатларимизда хдёт учун зарур булган тамойиллар шундай формулага сингиб кетганки, уни тажрибасиз аниклаштириб булмайди, фойдали хдкикат тамойилини билганимиздан кейин х,ам узимизни ривожлантира олмаймиз, жамиятга х,еч кандай яхшилик кила олмаймиз. Агар биз уни куп вазиятларда, турли жойларда ва аник пайтларда куллаш оркали унинг асл маъносини англамагунимизча, унинг аслий куринишини билишга овора булмасак х,ам булади.

Бир гунох сизнинг хдётингизни саклаб колган ёлгон, унинг зуравонлигига сабаб булган хдкикатдан афзалрок булади, золим хужайиннинг нохак амрига карши чиккан одам садокатлирок, зулм килган золимни кечирган киши эса садокатлирок булади. Газабланган инсон эса дунёга купрок яхшилик килишга кодир булади.

Бугунги кунда яшаш санъатини билмаслик мусибати бутун мамлакат буйлаб, айникса, бу мусибат туфайли чеккан азобларни кутариб омон колганидан фахрланадиган аёллар кам учрайди. Мамлакатимизда инсониятга шунчалик катта эътибор берилганки, баъзан хдтто уни ривожлантириш воситалари х,ам бизга ноодатий занжирдек туюлади. Агар биз асрлар давомида факат фойдасиз тамойил юкини уз зиммамизга олган х,олда сустлашиб келаётган булсак, бу бизнинг айбимиздир. Агар биз хдётимизни жонли ва фаол килмокчи булсак ва хдёт хдкидаги билим ва куникмаларимизни йулга куймокчи булсак, унда бизнинг хдётимиз, шубхдсиз, санъатнинг мукаммал намойишидир.2

Ушбу фикрларга кушимча килган х,олда шуни айтиш мумкинки, х,озирги замонда хотин-кизлар масалаларида мух,им булган муаммолардан бири аёлларнинг уз замонига, жамият муаммоларига муносабати масаласидир. Гендер муаммолар сирасида аёлларни жамиятдаги тулаконли хдётини ва иштирокини таъминлаш, уларнинг турли ижтимоий эх,тиёжларини, яъни таълим олиш, ишлаш, оила куриш, оналик ва болалик мух,офазаси, мулкка эгалик килиш, жамият сиёсий хдётида катнашиш хукуки каби унлаб долзарб масалалар мавжудки, уларнинг мажмуи замонавий, дунёвий ва демократик жамият тушунчасини беради.

XX аср адабиётида аёл образининг кенг микиёсда турли ижодкорлар ижодига тулаконли ва асосли равишда кириб келиши кузатилади. Бу даврдаги ижод килган барча прогрессив аёл ёзувчилар ижодида аёл образига, яъни уз бошидан утказган вокеаларни баён этиш оркали уз даврининг мух,им ижтимоий ва сиёсий муаммолари ечимига интилиш, шу

1 чч^ H^t ш 4igwi-W^ : wifgr^i feW 2015, 441

2 чч^ ^twt H^t ш 4igwi-W^ : wifgr^i feW 2015, 46

19

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

жумладан аёллар муаммоларига жамият эътиборини каратиш, аёлнинг инсон сифатида янгича рухда кадрланиши, аёлнинг жамият ва эркаклар томонидан хар кандай хурланишига карши курашиш, аёл ички дунёси ва рухиятини урганишга эътибор кучайди.

Масалан, машхур Х,инд ёзувчиси Ушадеви Митранинг аксарият асарлари хотин-кизлар такдирига багишланган. Бу хикояларда омадсиз севги, мажбурий никох ва унинг окибатлари, аёлларниг ижтимоий ва моддий тенгсизлиги, аёллар такдирига ачиниш, аёлларнинг хаёт зарбаларига дош беролмай маглуб булишлари, аёл киши такдиридаги турли психологик жараёнлар курсатилади. Мамта Калия, Мира Сикри, Сушма Беди, Хомавати Деви ва купгина аёл ижодкорларнинг хикояларида феодал тартиб интизом таъсири остида эзилган, миллий урф-одатлар исканжасидан чикиб кета олмаган оддий аёллар такдири курсатилади.

Умуман олганда, XX аср хинд адабиётининг хар бир вакили аёллар мавзуига мурожаат килган ва замонавий жамиятда аёллар такдири буйича уз фикр мулохазаларини билдириб утишни узининг ижодкор сифатида мажбурияти ва вазифаси деб англаган. Шу боис, XX аср хинд адабиётида бадиийлик жихатидан мукаммал ишланган, миллий рухни узида ёркин намоён этган, шу билан бирга хотин-кизларнинг умумбашарий муаммолари даражасига кутарилган асарлар яратилди. Бу асарларнинг купчилиги дунё тилларига таржима килинди.

Оиланинг бир аъзосига нисбатан бошка бир аъзоси ёки аъзоларининг мунтазам давом этиб келувчи, такрорланиб турувчи зуравонлик асосан оила ичида руй беради. Статистик маълумотларга Караганда, оиладаги зуравонликлардан купрок аёллар ва кизлар азият чекадилар. Эркаклар эса аксарият холларда оиладан ташкарида бошка эркаклар томонидан зураволикка дуч келади. Бутунжахон согликни саклаш ташкилотининг маълумотларига кура, бутун дунёда хар учинчи аёл (35%) хаёти давомида у ёки бу турдаги зуравонликка дуч келади.1 Бу бутун жахонда мавжуд булган ута долзарб муаммолигини исботловчи статистик маълумотдир.

Х,аётда тугри иш килишдан узимизни тухтатиб, оёгимизга кишан солиб, уни бошкаришни кийинлаштирдик, шунинг учун бугун максадга эришиш истагини унутсак нега хайрон булишимиз керак.

Айни пайтда хинд аёлининг узига хос фазилати нимада, у хеч бир мамлакатнинг инсон маъбудасига айлана олмайди. Унинг сабр чегараси тугайди. У уз турмуш уртоги билан энг огир синовларни кулгу билан энгиб утади. Уз максади йулидаги тусиклардан куркмайди. У инсонларнинг худбинлигини бир лахзада йук килиб, узгаларнинг бахти учун узини курбон килиб, узидан воз кечишга тугри келади.2

Аввалдан хинд аёли жамиятда жуда купгина таъзйикларга учраб келган. Масалан, аёлнинг турмуш уртоги вафот этса, уни хам бирга тирик холатида утга ташлаш, эри вафот этган аёл бирор бир маросимларга бориш таъкикланган. Камдан кам аёллар жамиятда уз урнини топган десак хато булмайди. Х,озирги кунда бу масала бир мунча бартараф этилган. Лекин чекка кишлок худудларида бу одатлар хали-хануз сакланиб колган.

XIX-XX аср чегарасида аёллар ва эркаклар тенг хукуклилигини таъминлаш масаласи долзарблашади ва фаол харакатлар бошланади. Аслида эса бу мавзу анча олдин хам кун тартибига куйилган, хатто 1791-йилда Олимпия де Жукнинг бутун дунёга машхур "Аёл хамда хотин-киз фукаро хукуклари декларацияси" номли китоби нашр этилади.3

Дунёни англаган хотин-кизлар хозирги бир вактда фидойкор она, олижаноб рафика, мехрибон опа ва итоаткор киздир. Уларни курбонлик, фидойилик ва мехр номи билан атасак тугри булар, лекин улар бу гайритабиий фазилатлари билан хаётда яшаш санъатини билишмайди.

Бугун хинд аёли хам жонсиз жасад каби бегунохдир. Урф-одатлар уни фалаж касаллигига ухшатиб куйган, шунинг учун у уз бахти ва кайгусини хатто харакат билан хам ифода эта

1 https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-women

2 ччт ^twt ^t ш fl^t : ш^-3, wifgr^i ^ФКЧ!, f^^t 2015, 49

3 N. Qosimova, N. Alimova. Gender va media. O'quv qo'llanma.T., 2021, 56-бет

20

SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2022, № 2 -

олмайди. Бундан ташкари, бундай мактовни тинглаб, улар энди буни уз динининг мухим кисми деб хисоблай бошлади. У хаётни тулик ривожлантиришга кодир, лекин у маълум бир вазиятда улардан тугри фойдаланишни билмайди ва уларнинг маъносини тушунмайди.

Айнан тамойиллар, аёлни равнак топиши учун эмас балки хаётда олга давом этишини тухтатиб кугандек аслида.

Хинду жамияти озининг эски акидаларини саклаб келмокда ва бунга жавобан хеч ким бир нима демайди. Асрлар утмокда, узгаришлар вакт тулкинларидан мавж ураяпти, вазиятлар узгармокда, лекин жамият аёлга факат кулликдан бошка хеч нарса бермади. Бундай сукунатда булишлик хаётнинг эмас, балки улимнинг зийнати булиши мумкин. Албатта улимда хам гузаллик бор, лекин у хаётдаги бушликни тулдира олмайди!

Шарк мамлакатларида хотин-кизлар харакати XIX аср охирларидан шакллана бошлади. Араб шаркида Суриядан Варда ал-Яазичий биринчи феминист аёл булди. Мана шу даврда хотин-кизларнинг журналлари: Мисрда "ал-Фагат" ("^из бола"), "Фагат уш-Шаркий" ("Шарк кизи") чика бошлади. Туркияда хотин-кизлар харакати аъзолари "Талейи нисван жамияти" (Аёллар такдири жамияти) ташкилотини туздилар ва махсус хотин-кизлар журналини чикара бошладилар. Х,индистон, Хитой, Индонезияда хотин-кизлар миллий-озодлик харакатида тобора кенг иштирок этадиган, таълим олиш хукукини талаб киладиган булдилар.1

Аста-секин, аёлни боглаб турувчи ижтимоий, диний ва иктисодий курилмалардан тузилган восита шу кадар тулик ва муваффакиятли ишга тушдики, аёл у эрда омадли ишчи сифатида курина бошлади. У жуда аклли, унинг ишидан хеч ким камчилик топмаган. Бугун, машиналар асрида, биз бу эски, аммо кучли кулликка бархам беришимиз керак. Инсонни эмас, балки унинг инсонийлигини йук килинаётгани, унинг кадри-киммати ва обруси топталиб бораётгани жуда аянчлидир.

Хар бир киз узганинг уйида узини бегона хисоблайди ва у эрга боришни хохламасликнинг узи гунохдир. Никох бозорида у тарозига ухшайди, бу тарози икки томондан тенг равишда эгаллайди, аммо унинг рухий усиши учун хеч бир нарса йук. У уз кобилияти, санъатини факатгина эри учун ижро эта олади. Аёл на уз хаётдаги максадини, на жамият томонидан белгиланган конунга уз фикрини билдиришга хакли эмас, унинг учун хаёт бу - эркак ва унинг авлодлари учун хам шундай булади, аёл киши уз хаккини сураш зарурати борлигини хам хис этмайди. Атроф-мухит хам уни шундай итоаткорлик учун такдим этгандай. Агар уй бекаси уз бурчини ихтиёрига кура кабул килган булса, бу унчалик хам мухим эмас.

Инсон юкори мавкени уз олдига максад килади, ва аксинча, одамийликдан чикиш хайвон тоифасига киришдир. Бир холат одамдан юкори булса хам фаол эмас, иккинчиси ундан пастрок булиш инсониятнинг огрикли нуктаси хисобланади. Шунинг учун хам инсоннинг тулик ривожланиши иккала холатда хам мумкин эмас. Жамиятимизда эркак уз худбинлиги учун инсонийлик доги булса, аёл нодонлиги туфайли эътибордан узокда булиб колади - шу туфайли хар икки инсон хам хаёт йулини ривожлантира олмайди. Асл максад, инсоний хамдардлик, фаоллик, мехр-мухаббат янада кадрлашдир.

Хаёт йулини гузал ва мазмунли булишини хохлайдиганлар ривожланиш учун шароит яратишлари керак. Ер юзида якка узи турган бу дарахт бурон зарбига худди бурондек бардош бера олади, у мева хам беради, уз илдизига таянган, бакувват ривожланган ва кучли булади. Бу эркин мухитда нафас олади. Бугун маънавиятимиз ер каърига ёйилган булса-да, амалдаги хаётимиз бузилиб бормокда. Хаётда факат хаёлий жаннатда юриш эмас, балки дунёнинг тиконли йулини очиш керак. Ташки ва ички юксалиш нисбий булмагунча яшаш тарзимиз шундай давом этаверади.

1 N. Qosimova, N. Alimova. Gender va media. O'quv qo'llanma.T., 2021, 12-бет

21

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.