CC BY
2Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
XITOY TILIDA NATIJA TOLIQLOVCHILARINING SEMANTIK TAHLILI
Tilovov Ozod Zaironovich
Samarqand davlat chet tillar instituti Yaqin sharq tillari kafdrasi Katta o'qituvchisi Tel: +998932272767
ANNOTATSIYA
Til o'rganish nuqtai nazaridan, xitoy tilida föia (to'liqlovchi)ni o'rganish eng muhim masala hisoblanadi. Chunki xitoy tilini o'rganiyotgan ko'pchilik chet ellik talabalar uchun föia (to'liqlovchi) bu - notanish gap bo'lagidir. Talabalar odatda "ega", "kesim", "aniqlovchi", "hol" kabi gap bo'laklarini osinlik bilan tushunib olishadi, chunki bunday gap bo 'laklari deyarli har bir tilda mavjud. Lekin xitoy tilida mavjud bo'lgan gap bo'lagi föia (to'liqlovchi) deyarli boshqa tilda uchramaganligi sababli, talabalar tomonidan juda qiyinchilik bilan o'zlashtiriladi. föia To'liqlovchi — sifat yoki fe'ldan keyin qo'llanilib, kesimga qo'shimcha ma'no beradi. To'ldiruvchi ham fe'ldan keyin qo'llanilsada, lekin to'ldiruvchi va fö Ш to 'liqluvchining farqi aniq: to 'ldiruvchi odatda harakatda ishtirok etayotgan yoki harakatga aloqador obyektni ifodalab keladi, shuning uchun ularning aksariyati otlashgan hisoblanadi; yuqorida aytib o'tganimizdek, odatda föia to'liqluvchi fe'l kesimlashgan bo 'lib, asosiysi harakatga aloqador kishi yoki narsa-hodisani to 'liqlab, qo 'shimcha ma 'no berib keladi.
Kalitso'zlar: To'liqlovch, natia to'liqlovchi, yo'nalish to'liqlovchi, potensial, imkoniyat to'liqlovchi, daraja to'liqlovchi, M> Ш.
АННОТАЦИЯ
С точки зрения изучения языка наиболее важным вопросом является изучение fö Ш (дополнений) в китайском языке. Для многих иностранных студентов, изучающих китайский язык, fö Ш (дополнение) является незнакомой частью предложения. Обычно учащиеся легко усваивают такие части предложения, как «подлежащее», «сказуемое», «определитель», «наречия», поскольку они существуют почти во всех языках. Однако föia (дополнение) настолько сложен для изучения студентами, что его практически невозможно выучить. найти дополнения на любых других языках, кроме китайского. föia (дополнение) используется после прилагательного или глагола, чтобы сделать сказуемое более значимым. В китайском объекте также используется после глагола, но есть разница между объектом и föia (дополнением): объект обычно представляет собой что-то или кого-то, что
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
участвует в действии или связано с ним, поэтому в большинстве случаев они используются как существительное. предикативный; Между тем ^ Ш (дополнение) используется как глагол-предикатив, который завершает человека или вещь, участвующую в действии, и придает сказуемому дополнительное значение.
Ключевые слова: Комплимент, Комплимент результата, Комплимент направления, Дополнение потенциальности, Комплимент степени, J, И, Ш.
ABSTRACT
From the point of view of language learning, the most important issue is the study of ФНа (complements) in Chinese. For many foreign students who are studying the Chinese Language, (complement) is an unfamiliar part of the sentence.
Usually students easily learn parts of sentence such as "subject", "predicate", "determiner", "adverbial modifier" because of their existence in almost every language.However, (complement)is socomplicated for students to learnsince it is almost impossible to find complements in any other languages except Chinese. ffl Ш (complement) is used after an adjective or verb to make the predicate more meaningful. In Chinese object is also used after verb, but there is a difference between object and (complement): the object usually represents something or someone that is involved in or related to the action, therefore, in most cases they are used as a noun predicative; meanwhile ffl Ш (complement) is used as a verb predicative which completes the person or thing involved in the action, and gives additional meaning to the predicate.
Keywords: Compliment, Compliment of result, Compliment of direction, Complement ofpotentiality, Compliment of degree, J, Ц, Ш.
KIRISH
Xitoy tili o'zining morfologik xususiyatlariga ko'ra murakkab tillardan bin hisoblanadi. Ushbu tilda oltita so'z turkumi farqlanadi. Bosh bo'laklar üia (zhuyu) ega va -ЩЩ (weiyu) kesim, ikkinchi darajali bo'laklar: (dingyu) aniqlovchi, Ш Щ (binyu) to'ldiruvchi, (zhuangyu) hol va (buyu) to'liqlovchi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
To'liqlovchi — sifat yoki fe'ldan keyin qo'llanilib, kesimga qo'shimcha ma'no beradi. To'liqlovchilarning ishlatilishida o'ziga xoslik mavjud bo'lib, ular 7 guruhga bo'lib o'rganiladi [2, 39 b]. To'liqlovchilarning tuzilishida umumiy jihatlari bor, ya'ni ularning ko'pchiligi ikki xil ifodani o'z ichiga oladi. Masalan: "^^^T"
- (M) " , "ÄI?7"ni; "«MT-^W - "«T ",
$7" ni; - , "^WM^" ; "WWW^" - "ÄfTW
, "W^" ; - "«teX" , "«№^7" ;
- , kabi ikki xil ifodani o'z ichiga oladi. Semantik
munosabatlar nuqtai nazaridan, kesim ikki xil ifodani o'z ichiga olganda, oldidagi fe'l yoki sifat odatda sababni, orqadagi to'ldiruvchi esa natijani bildiradi. Masalan:"«^ (M) "-sabab, "^7 "-natija; "^W№'-sabab, "Ä^^"-natija; "«^X"-sabab, "^7^^"-natijao
Boshqa tillarda xitoy tilida mavjud bo'lgan to'liqluvchiga o'xshagan til hodisasi juda kam uchraydi. Xitoy tilida to'liqluvchi qatnashgan gaplar, boshqa tillarda boshqacha bir usullar bilan ifodalanadi, masalan ikkita gap bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun chet ellliklar xitoy tilidagi to'liqluvchini qiyinchilik bilan o'zlashtiradigan grammatika hisoblanadi.
To'ldiruvchi ham fe'ldan keyin qo'llanilsada, lekin to'ldiruvchi va to'liqluvchining farqi aniq: to'ldiruvchi odatda harakatda ishtirok etayotgan yoki harakatga aloqador obyektni ifodalab keladi, shuning uchun ularning aksariyati otlashgan hisoblanadi; yuqorida aytib o'tganimizdek, odatda to'liqluvchi fe'l
kesimlashgan bo'lib, asosiysi harakatga aloqador kishi yoki narsa-hodisani to'liqlab, qo'shimcha ma'no berib keladi. Shuning uchun miqdor (to'liqluvchi) lardan tashqari, aksariyati otlashmagan hisoblanadi [3, 484 b]. Ma'no va tuzilish xususiyatiga ko'ra, (to'liqluvchi) quyidagi yetti guruhga bo'linadi: 1. Natija to'liqlovchi; 2. Yo'nalish to'liqlovchi; 3. Potensial, imkoniyat to'liqlovchi; 4. Modal to'liqlovchi; 5. Daraja to'liqlovchi; 6. Miqdor to'liqlovchi; 7. Predlog birikmali to'liqlovchi.
Umuman olganda, # i kompliment (to'liqluvchi)lar og'zaki va hikoya uslublarida ko'proq, maqola va yozma matnlarda kamroq uchraydi.
Natija to'liqlovchi Natija to'liqlovchi bu harakat va
holatning natijasini ifodalab keladi va harakatlanuvchi yoki harakatni qabul qiluvchining holatida o'zgarish sodir bo'lishiga sabab bo'ladi [3, 485 b]. Masalan: " bu yerda harakat " fT " ning ta'siri ostida, harakatni qabul
qiluvchi da o'zgarish sodir bo'ldi ya'ni sindi. Ba'zi bir natija to'liqlovchilar
harakatga baho berib, belgilab kelishini ifodalaydi. Masalan: Ushbu
gapda natija to'liqlovchi "^"ning vazifasi harakatga baho berib, belgilab kelganligi ifodalangan. Xitoy tilida harakat yoki holat tufayli ma'lum bir natija yuzaga kelgan
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
gapni tasvirlashda, albatta natija to'liqlovchi qo'llaniladi. Keling talabalar tomonidan yo'l qo'yilgan gapdagi xatolarni ko'rib chiqamiz:
Bu yerda so'zlovchi shifokorga to'liq ishongan holda, uning "hayotini saqlab qolishi"ga ishonchi komilligini ifodalamoqchi. Shuning uchun quyidagicha o'zgartirish kerak bo'ladi.
Yana boshqa bir misolni qaraymiz:
Bu gapda aytilmoqchi bo'lgan narsa "^MiB^i^ " bu harakat emas, balki harakatda allaqachon natija bor ya'ni . Shuning uchun ushbu gapda
fe'ldan keyin natija to'liqlovchi "{È" qo'shilishi talab etiladi.
Diqqat qiling, natija to'liqlovchi harakatning allaqachon sodir bo'lganligini yoki holatning ko'rinishini ifodalab keluvchi dinamik yordamchi so'z "7" bilan bir xil vazifada qo'llanilmaydi. Dinamik yordamchi so'z " 7 " harakatning sodir bo'lishini yoki halatning ko'rinishini ifodalab kelsa, natija to'liqlovchi harakat ta'sirida yuzaga kelgan ma'lum bir natijani ifodalaydi. Shuning uchun natija to'liqlovchining o'rnini " 7 " bilan almashtirsak, ifodalanayotgan ma'no noaniq bo'lib qoladi [1, 225 b]. Masalan:
Bu yerda so'zlovchi " " (sotib olish) harakatining allaqachon sodir bo'lganligini ifodalamoqchi emas, balki " " (sotib olish) harakati maqsadga erishganligini, natijaga ega bo'lganligini ifodalamoqchi. Shuning uchun ushbu gapni quyidagicha o'zgartirishimiz kerak bo'ladi:
Natija to'liqlovchining semantik jihati va to'ldiruvchi bilan qo'llanilishidagi muommolar.
Semantik jihati bu to'liqlovchining gapda qaysi komponent bilan semantik jihatdan bog'langanligiga ishora qiladi.
Natija to'liqlovchi semantik jihatdan ko'proq to'ldiruvchi va ega bilan, qisman predikativ fe'l bilan aloqador bo'ladi. To'liqlovchi ish harakatning qabul qiluvchisiga, eng asosiysi fe'lning to'ldiruvchisiga yoki "iE" li gapning to'ldiruvchisiga, "M"li gapning egasi kabilarga ishora qiladi [4, 153 b]. Masalan:
......-n^^^^o a)
Bundan tashqari "^a7^A", "^710
«", "M7'Mt", "ta7-Mf§",
7if " kabilar ham misol bo'lishi mumkin. To'liqlovchining bu turida, agar predikativ fe'l o'timli bo'lsa, yuqoridagi misollardagidek, undan keyin to'ldiruvchi kelishi mumkin. Ba'zi fe'llar o'timsiz bo'lib, aslida to'ldiruvchi olmaydi, lekin natija to'liqlovchisi bilan ular to'ldiruvchini ham olishi mumkin. Masalan:
ASMW 7M , Mâ 7Ei o
Bundan tashqari "^7-^", "»I7№",
£7J&", "«17 №", ", "M^S^i7A" kabilarni ham
misol qilib ko'rsatishimiz mumkin.
Bu turdagi to'liqlovchilar "ÎE"li gaplarda ham ko'proq qo'llaniladi. Masalan:
. (ä—t,^—a)
Tarkibida natija to'liqlovchisi bo'lgan gaplarning tuzilish xususiyatlari Natija to'liqlovchisining inkor shakli
Natija to'liqlovchisi harakat yoki o'zgarishning natijasi bor yoki yo'qligini ifodalaganligi uchun, uning inkor shaklida odatda "^" qo'llaniladi. Inkor natija to'liqlovchi bo'lgan vaqtda, predikativ fe'l yoki sifatdan oldin qo'llaniladi. +fe'l+natija to'liqlovchi" - bu formula ish harakatining biron bir natijaga erishmaganligini ifodalaydi. Masalan:
1. ^SÄMÄ o 2. »JM^fiMM ,
Bu ikki gapning ma'nosi "eshitdi", lekin "tushunmadi"; "ko'rdi", lekin "tushunarsiz, aniqmas".
Faqatgina ko'zlangan sharoitda, natija to'liqlovchi ni olib inkor ma'noni ifodalaydi. Masalan:
1. Äiüi^^üto 2. ^frfë] ^A , ÄIH»i?±^4o
Natijali to'liqlovchi bilan predikativ fe'l yoki sifat orasiga boshqa komponent qo'shib bo'lmaydi. To'liqlovchidan keyin dinamik yordamchi so'zlar " 7 ", "^" qo'llanilishi mumkin, lekin qo'llanilmaydi. Natija to'liqlovchidan (hamda "7", ) keyin to'ldiruvchi olishi mumkin. Masalan:
To'ldiruvchi bilan bog'liq muommolar
Ba'zi bir gaplarda, natija to'liqlovchidan keyin to'ldiruvchi keladi. Bu to'ldiruvchini fe'lning to'ldiruvchisi emas, balki fe'l to'liqlovchi birikmaning to'ldiruvchisi sifatida qarash kerak. Masalan:
Ba'zi bir o'timsiz fe'llar to'ldiruvchi olmasada, lekin natija to'liqlovchi bilan birga kelganda to'ldiruvchi oladi. Masalan:
1. 7-H^o 2. 7E^o 3.
Wo
Natija to'liqlovchi vazifasini bajaruvchi so'zlar - sifat va fe'l
Faqatgina sifat va fe'llar natija to'liqlovchisi vazifasida kelishi mumkin, Natija to'liqlovchi og'zaki nutqda keng tarqalgan grammatik hodisa bo'lganligi sababli, og'zaki nutqda keng qo'llaniladigan bir bo'g'inli sifatlar odatda natija to'ldiruvchisi sifatida, og'zaki nutqda qo'sh bo'g'inli sifatlar ham natija to'ldiruvchisi sifatida ishlatilishi mumkin [5, 275 b]. Fe'l ham natija to'liqlovchi vazifasida kelishi mumkin, eng ko'p qo'llaniladiganlari quyidagilar: M,
fl> ^ fj, ^ kabilar. Bu fe'llar
aniq faol harakatlarni ifodalamaydi (" M" va " ^" natija to'liqlovchi vazifasida kelganda degan ma'noni beradi). Fe'l natija to'liqlovchi vazifasida kelganda,
predikativ fe'l ifodalagan ish harakat haraklanuvchi yoki harakatni qabul qiluvchining passiv harakatiga sabab bo'lishini ifodalaydi. Msalan:
1. iEÄ^M 7o 2. 3.
Ushbu gaplarda qo'llanilgan to'liqlovchilar "i£ij" passiv harakatni
ifodalaydi. Agar ushbu gapda aktiv harakat bo'lgan taqdirda, masalan "¿7-^7^ ^^^^^" mazmunni ifodalas, u holda natija to'liqlovchisi qo'llanilmaydi. Masalan;
* Ifl^^^o * ^mfT7?I7o
Ba'zi bir fe'llar to'liqlovchi vazifasida kelganda, uning leksik ma'nosi o'zgaradi. Quyida biz shunday fe'llardan eng ko'p ishlatiladiganlarini keltirib o'tamiz:
"^" ning asl ma'nosi "natijaga ega-#iij" ning ma'nosini beradi. "^" to'liqlovchi vazifasida kelganida, ko'pincha sezgi harakat fe'llari "#", "M", "^"kabilardan keyin qo'llanilib, harakatning natijasini ifodalab keladi [6, 157 b]. Masalan:
1. 2. «7
o 3. -intm-H^o
"Ä" bundan tashqari "M", kabi fe'llardan keyin ham qo'llanilib,
to'liqlovchi vazifasida keladi. Masalan:
iÄo
" ft " ma'lum bir harakat orqali, kimningdir yoki nimaningdir o'rnini stabillashtirishni ifodalaydi [7, 53 b]. Masalan:
1. i^Ti^^ü^ftTo 2. tHifi^ïfâfo 3. neftTEÉW ^O 4. ngfOT^i^EftWo 5. ä^^^ÄEftTo (zhao)
a) harakatning ma'lum bir maqsadga erishganligini ifodalaydi. Ko'pincha og'zaki nutqda qo'llaniladi. Masalan:
1. TO 2. Ä^ifi^S» O
Bu ma'noda qo'llanilgan " * " ning bo'lishsiz shakli uning oldidan " ^ " kelganda, kuchli talafuz qilinadi, bo'lishli shakli esa odatda yengil talafuz qilinadi.
b) ba'zi bir fe'llar yoki sifatlardan keyin qo'llanilganda, harakat yoki biron bir holatning shaxs yoki predmetga yomon oqibatlar keltirishini ifodalab keladi. Masalan:
1. Ä^HU L^ffA^, To (chunki sababli, ^ yomon oqibat
kelib chiqishi mumkin) 2. 'J^MJM* o (chunki "M"
sababali, sog'liq uchun yomon ta'sir qilishi mumkin)
Bu turdagi fe'llar fê*, t$*, #*, M*, E*" kabilar bo'lib,
"*" har doim yengil talafuz qilinadi.
c) "A®" (uyquga ketish) ma'nosini ifodalab keladi. Masalan:
i^*^*^, TO
d) (yonish) ma'nosini ifodalab keladi. Masalan:
»J* TA^,
e) "^ii, ^^^ ma'nolarini ifodalab keladi. Masalan:
c, d, e larda qo'llanilgan "*" kuchli talafuz qilinadi.
XULOSA
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, yuqoridagi tahlillardan kelib chiqqan holda, natija to'liqlovchilarini o'rgatishda biz bosqichma-bosqich hamda intensivroq mashqlardan ko'proq foydalangan holda o'rgatishimiz maqsadga muvofiq bo'ladi. Misollar keltirayotganda, xitoy tilini chet tili sifatida o'rganuvchilar tomonidan tez-
SJIF 2024 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
tez qo'llaniladigan, aniq ifodalangan va Xitoyning muloqot odatlariga mos keladigan ba'zi misollarni tanlash lozim bo'ladi. Faqat shu yo'l bilan biz xitoy tili grammatikasini chet tili sifatida samaraliroq o'rgatishimiz mumkin.
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR ROYXATI (REFERENCES):
1. mmm , tts-2006
2. i^um^^mm^^oi^^^^itt, 4^-2012 ^0
3. ^fflitummmo^^tt , 4^-2004 ^0
4. , ^^^-1985 ^0
5. ^iA^ffiummmo^fmt^^^itt, 4^-2008 ^0
6. ummmtgo ^imtA^^itt» 4^-2002 ^0
7. ummmH^iK^^DcttmtA^^itt, 4^-2011 ^0
8. , ^s-2011 ^0
9. Tilovov, O. Z., & Abiden Qizi, A. (2022). XITOY TILINI CHET TILI
SIFATIDA O 'RGATISHDA VAQT-MIQDOR TOLIQLOVCHI ( )
LARINI XATO GAPLAR ORQALI TAHLIL QILISH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 24), 420-429.
10. Zairjonovich, T. O. (2023). XITOY TILINI O 'RGANUVCHI TALABALAR TOMONIDAN NATIJA TO 'LIQLOVCHILARINI O'RGANISH JARAYONIDAGI DUCH KELINAYOTGAN MUOMMOLARI VA ULARNING YECHIMI. Innovation: The journal of Social Sciences and Researches, 1(5).
11. https://www.researchgate.net/publication/367809540 The Semantic Aspect of _the_Result_Compliment_in_Chinese
